hhh

1. 1
Оршил
Цахилгаан орон болон соронзон орны нөлөөлөлд үзүүлдэг тодорхой өвөрмөц шинж чанарыг
ашиглан цахилгаан техникт өргөн хэрэглэдэг бүх төрлийн материалуудыг цахилгаан
техникийн материал гэж нэрлэнэ.
Цахилгаан техникийн материалыг цахилгаан орны нөлөөлөлд үзүүлэх байдлаар нь
дамжуулах материал, хагас дамжуулах материал, тусгаарлах дамжуулах материал гэсэн 3
төрөлд хуваан авч үздэг.
Энэхүү бие даалт нь соронзон материал гэсэн сэдвээр хийгдсэн ба соронзон материал,
түүний ангилал, онлог шинж чанар, соронзон материалт төхөөрөмж аморф зүрхэвчтэй
трансформаторыг сонгон судаллаа.

2. 2
СОРОНЗОН МАТЕРИАЛУУД
Аливаа материалыг соронзон оронд оруулахад их , бага тодорхой хэмжээнээр соронзлогдож
эргэн тойрондоо соронзон оронг үүсгэдэг онцлогтой . Тухайн сонгосон материал хэр зэрэг
соронзлогдох нь түүний атомын бутэц , оронт торын хзв шинжүүд зэрэг олон хучин зуйлээс
хамаарах боловч эцсийн дүндаэ дээрх шинжуудийг бүрэн илэрхийлж чадах үндсэн суурь
ойлголтууд нь соронзон диполийн момент ба соронзлолт хоёр болно. Учир нь материалын
соронзон чанар нь түүний дотор үүсч байгаа энгийн эргэлдэх гүйдлүүдийг бий болгодог
цахилгаан цэнэгүүдийн хөдөлгөөний далд хэдбэрүүдээр тодорхойлогдох бөгөөд далд
хэлбэрүүд гэдэгт материалын атомууд дахь электронуудын өөрийнх нь эргэлдэх электронууд
тодорхой орбитоор цөмөө тойрон эргэлдэх хөдөлгөөнүүд ордог.. ийнд соронзлол хийгээд
материалуудын соронзон чанаруудыг таньж мэдахийн тулд сонгодог физикийн зарим
хуулиуд , нзр томъёолол , тодорхойлолтууд төдийгүй электроны спин , соронзон диполийн
момент зэрэг квант механикийн онолоор тайлбарлагддаг зарим тулгуур ойлголтуудыг авч
узэх шаардлагатай болно .
СОРОНЗЛОЛ
Бух материалуудыг соронзон оронд оруулахад тодорхой хэмжаэний соронзон моментуудтай
болдог . Тухайн материалын нэгж эзэлхүүнд үүсч байгаа соронзон моментуупын хэмжээг
соронзлол гэж нэрлээд М гэсэн вектор хэмжигдэхүүнээр илэрхийлэнэ. Материалы
соронзлолын хэмжээ нь түүний доторх эгэл соронзон диполийн моментуудаар
тодорхойлогдох тул дардаах байдлаар илэрхийлэгдэнэ .
МАТЕРИАЛУУДЫГ СОРОНЗОН ЧАНАРААР НЬ АНГИЛАХ
Бүх материалууд их , бага хэмжээний соронзон чанартай байдаг нь нэгдүгээрт : соронзон
орон нь материалуудад механик хуч болон моментуудыг үүсгэдэг , xoёpдугаарт : соронзон
оронд байрласан материалууд уг орныг гажаадаг зэргээр тайлбарлагдана. Эдгээн нь өмнөх
хэсэгт үзсэн материалыг бүрдүүлэгч атомууд, тэдгээрийн жижиг хэсэг болох беемсууд (
электрон , нейтрон , протон буюу цөм ) тодорхой хэмжээний соронзон шинж чанарыг эцсийн
дүндээ тухайн материалын дээрх хуч моментуудаас үүдэлтэй соронзон хулээн авах чадвар ( x
) тодорхойлдог . Байгаль дээрх бүх бодисуудыг гадны соронзон оронд үзүүлж байдаг
үйлчлэл болон дотоод соронзон чанар болох соронзон хулээн авах чадвараар нь диамагнетик
, парамагнетик , ферро- магнетик , антиферромагнетик , ферримагнетик гэсэн 5 төрөлд
хуваадаг .

3. 3
Диамагнетик материалууд: Соронзон хулээн авах чадвар маш багатай x= -(10-6/10-7 ) ,
спиний соронзон моментууд нь xoc xocoopoo бие биеэ усттадаг учраас тэдгээрийн
атомуудын хувийн соронзон моменттэй тэнцүү.Гадны соронзон орон уйлчлэзгуй байх уед
диамагнетик материалуудад байнгын ( тогтмол ) орбитын хөдөлгөөнд өөрчлөлт бий
болсноор маш бага хэмжээний соронзлол үүсч , соронзон момент нь гадны соронзон орны
хүчний шугамын эсрэг чиглэнэ .
Парамагнетик материалууд: Соронзон хүлээн авах чадвараараа диамагнетик
материалуудаас харьцангуй өндөр x=(10
-2:10-6) хязгаарт байх бөгөөд тэдгээрийн атомууд нь
байнгын соронзон момеэт байдаг. Хэдийгээр гадны соронзон үйлчлээгүй байх үед
парамагнетик материалуудад электроны спиний болон орбитын соронзон диполийн
моментууд үүсэх боловч дулааны хөдөлгөөний улмаас тэдгээрийн чиглэл нь эмх замбараагүй
байдалтай болдог учраас материалын соронзон эцсийн дүндээ тэгтэй тэнцүү байна.
Ферромагнетик материалууд: Маш өндөр эерэг соронзон хүлээх авах чадвартай (x=106)
бөгөөд соронзлол нь гадны соронзон орны хүчлэг болон темпратураас хүчтэй хамаардаг. Энэ
төрлийн материалуудад гадны соронзон орны үйлчлэл байхгүй үед байгын соронзон
моментууд үүсч ихээхэн хэмжээний соронзлолтой байдаг онцлогтой. Энэ чанар нь
ферромагнетик материалд элекриалд электроны спинүүд нь аль нэг чиглэлдээ эсрэг
чиглэлтэй спинүүдээсээ илүү олон тоотой байдгаар тайлбарлагдана.
Антиферромагнетик материалуудад: Оронт торын нэгэн төрлийн зэргэлдээ атом болон
ионуудын соронзон моментууд нь ферромагнетик материалуудын адил зэрэгцээ байрлалтай
боловч эсрэг чиглэлтэй байдаг онцлогтой бөгөөд соронзон хүлээн авах чадвар нь маш бага
(x=10-2-10-5) эерэг утагтай байх ба температураас хүчтэй хамаардаг. Энэ төрлийн
материалуудыг температурын тодорхой утга (Неелийн цэг) хүртэл халаахад парамагнетик
төлөвт шилжинэ.
Ферримагнетик материалуудын: хувьд макро түвшний соронзон үзүүлэлтүүд нь
ферромагнетикуудтай бараг ижилхэн боловч нийлбэр соронзон моментуудын эх үүсвэрээрээ
ялгаатай байдаг. Соронзон хүлээн авах чадвар нь өндөр бөгөөд (x=106 хүртэл) соронзон
моментуудын байрлал нь антиферромагнетик материалуудтай ижилхэн байдгч атомын
бүтцийн өвөрмөц байдлын улмаас гадны соронзон орон үйлчлээгүй үед нийлбэр соронзон
момент нь тэгээс ялгаатай байдаг онцлогтой.

4. 4
Соронзон материалуудын ангилал
Цахилгаан техник, технологийн янз бүрийн зориулалтаар хэрэглэгддэг соронзон
материалуудыг гистерезисийн үзүүлэлтээр нь соронзон зөөлөн ба соронзон хатуу гэсэн
үндсэн хоёр бүлэгт хуваана.
Соронзон зөөлөн материалыг энергийн алдагдал нь аль болох бага байхыг шаарддаг, хувьсах
соронзон оронд ажилладаг /тухайлбал, хүчний трансформаторын зүрхэвч/ тоноглолуудад
гистерезисийн гогцооны талбай нь харьцангуй багатай, анхны соронзон нэвтрэмж өндөртэй,
харин коэрцитив хүч багатай, соронзон орны харьцангуй сулавтар /бага/ утганд соронзон
ханалтанд орж, аль болохоор хялбархан соронзлогддог, амархан соронзонгоо алддаг байх
шаардлагуудад нийцүүлэн ашигладаг. Соронзон хатуу материалууд нь янз бүрийн
зориулалтын тогтмол соронзонгуудыг үйлдвэрлэхэд өргөн хэрэглэгдэх бөгөөд үлдэгдэл
соронзон ханалт болон коэрцитив хүч аль болох өндөртэй, анхны соронзон нэвтрэмж
багатай, гистерезисийн алдагдал ихтэй, удаан хугацаанд соронзлолоо алддаггүй байх
шаардлагуудыг хангасан байдаг.
Соронзон зөөлөн материалууд
Гүйдлийн давтамжаас хамаарч үүсч байгаа соронзон алдагдлуудаар нь соронзон зөөлөн
материалыг нам давтамжийн ба өндөр давтамжийн гэж хоёр ангилна. Нам давтамжийн
материалуудад гүйдлийн давтамж нэмэгдэхийн хэрээр соронзон алдагдалууд эрс ихэсдэг ба
энэ нь эдгээр материалууд хувийн цахилгаан эсэргүүцэл маш бага байдагтай холбоотой юм.
Харин өндөр давтамжийн соронзон зөөлөн материалууд нь хувийн цахилгаан эсэргүүцэл
өндөртэй байх тул гүйдлийн давтамжийн ихсэлтэнд маш бага соронзон алдагдалуудтай
байдаг онцлоготой. Соронзон зөөлөн материалуудын үндсэн үзүүлэлтүүд нь:
 Анхны соронзон нэвтрэмж
 Хамгийн их соронзон нэвтрэмж
 Соронзон ханалтын индукц
 Коэрцитив хүч
 Солигдох соронзлолын алдагдалууд
 Хувийн цахилгаан эсэргүүцэл

5. 5
Дээр өгүүлсэнчлэн соронзон зөөлөн материалуудын хувьд соронзон нэвтрэмж, соронзон
ханалт, хувийн цахилгаан эсэргүүцэл өндөртэй коэрцитив хүч болон соронзон алдагдалууд
багатай байх нь хамгийн чухал үзүүлэлтүүд юм.
Нам давтамжийн соронзон зөөлөн материалууд
Дараах төрлийн материалууд нь нам давтамжийн соронзон зөөлөн материалуудын гол
төлөөлөлүүд болно. Үүнд:
 Төмөр /техникийн, электролитийн, карбонилийн/
 Цахилгаан техникийн ган /сайжруулсан ба сайжруулаагүй/
 Пермаллой /Fe-Ni-ийн хайлш/
 Супермаллой /Mo, Mn бүхий Fe-Ni хайлш/
 Альсифер /Al- Si- Fe-ийн хайлш/
Эдгээрээс төмөр болон цахилгаан техникийн ган нь соронзон ханалт өндөртэй байдаг бол,
Пермаллой, супермаллой болон альсифер нь соронзон нэвтрэмж өндөртэй материалууд юм.
Өндөр давтамжийн соронзон зөөлөн материалууд
Энэ төрлийн соронзон зөөлөн материалуудад соронзон диэлектрик /тусгаарлагчууд/ болон
соронзон зөөлөн ферритүүд багтана. Өндөр давтамжийн үед соронзон алдагдалууд ихэсдэг
гол шалтгаанууд нь релаксацийн болон резонансын үзэгдэлүүдтэй холбоотой байдаг.
Соронзон материалын давтамжийн зөвшөөрөгдөх хязгаарыг үнэлхийн тулд критик давтамж
гэдэг ойлголтыг авч үздэг.
Давтамжийн хязгаарууд:
 Радио нам давтамж
 Радио өндөр давтамж
 Өндөр ба хэт өндөр давтамжууд
Дууны болон хэт авиан давтамжийн хязгаарт дунд болон хүчтэй соронзон оронд анх=
400/2000 байх үед 25-30 мкм зузаантай хүйтэн цувилтар гаргаж авсан эвхмэл цахиурт ган
болон 2-3 мкм зузаантай пермаллойг ихэвчлэн хэрэглэнэ.

6. 6
Тусгай зориулалтын соронзон материалууд
Тэгш өнцөгт гистерезийн гогцоо бүхий соронзон материалууд /ТӨГ/ нь автоматик,
тооцоолох техник, мэдээллийн технологийн салбаруудад маш өргөн хэрэглэгдэх ба энэ
төрлийн материалаар хийгдсэн зүрхэвчүүд үлдэгдэл соронзон индукц /Вүлд/- ийн янз бүрийн
чиглэлд харгалзах тогтвортой соронзон хоёр төлөвтэй байдаг онцлогтой. Энэ онцлогт нь
тулгуурлан тэдгээрийг хоёртын тооллын мэдээллийг хадгалах болон боловсруулахад
зориулгдсан технологид ашиглана. Мэдээллийг бичих болон унших ажиллагаа нь соронзон
орны шаардагдах хэмжээтэй хүчлэгийг үүсгэж байгаа гүйдлийн импульсуудын
тусламжтайгаар зүрхэвчийг соронзон нэг төлөвөөс нөгөө төлөвт шилжүүлэх байдлаар
гүйцэтгэгдэнэ. ТӨГ-тэй соронзон зүрхэвч бүхий энэ төрлийн төхөөрөмжүүд нь овор багатай,
найдваржил өндөртэй, өртөг хямд, үзүүлэлтүүд нь тогтвортой байдаг зэрэг давуу талтайгаас
гадна тэжээлийн үүсгүүрийг салгасан үед олон жилийн турш бичигдсэн мэдээллүүдээ
хадгалсаар байдаг онцлогтой.
Нимгэн соронзон ялтасууд дахь домен бүтцүүд нь ихэвчлэн нэг тэнхлэгт соронзон
анизотроптой ферритүүдээс гаргаж авсан дан талст нимгэн ялтасуудын хялбархан
соронзлолын аль нэг чиглэл нь ялтасны хавтгайд перпендикуляр байхаар хийгдсэн байх
бөгөөд гадны соронзон орон үйлчлээгүй байх үед энэ төрлийн ялтасууд нь лабиринт
/орооцолдсон/ домен бүтэцтэй байдаг онцлоготой.
Соронзон стрикцийн материалууд нь биетийн овор, хэмжээсийг соронзон оронд өөрчлөх,
эсвэл механик үйлчлэлийн тусламжтайгаар биетийн соронзон чанаруудыг өөрчлөх гэсэн vice
versa хувилбаруудаар өргөн хэрэглэгдэж байна.
Соронзон хатуу материалууд
Соронзон хатуу материалуудын үндсэн үзүүлэлтүүд:
 Хамгийн их соронзон энерги- /ВН/макс
 Коэрцитив хүч- Нкоэр кА/м
 Үлдэгдэл соронзон индукц- Вүлд, Тл
 Гүдгэрлэгийн коэффициент, Күлд<1. Энэ нь соронзлолоо алдах муруйг тодорхойлох
гол хэмжигдэхүүн бөгөөд дараах утгатай:
Күлд=/ВН/макс/2Вүлд*Нкоэр

7. 7
/ВН/макс-ийн утга их байх тусам тогтмол соронзонгийн соронзлолыгарилгахад шаардагдах
энергийн хэмжээ их болж, энэ нь нөгөө талаасаа нэг цул болсон домены ханыг эвдэж
ферромагнетик материалын соронзон доменуудыг хэвийн байдалд оруулан соронзлолгүй
болгоход ихээхэн энерги зарцуулна гэсэн үг юм. Өнөөдрийн байдлаар соронзон хатуу
материалуудыг /ВН/макс-ийн утгаар ердийн болон их энергитэй гэсэн 2ангилалд хувааж
байна.
ВНмакс=2-80кДж/м3 байх ердийн соронзон хатуу материалуудад ферромагнетик материалууд
болох соронзон ган, кунифе, альнико-ийн хайлшууд, 6 ирмэгт ферритүүд багтдаг бол, их
энергитэй соронзон хатуу материалуудад, газрын ховор металлууд суурилсан хайлшууд
болох самарий-кобальт, неодим-төмөр-борын нэгдлүүд голлон орж байна. Үйлдвэрлэх аргаар
нь:
1. Сайжруулсан гангууд
2. Цутгамал соронзон хатуу хайлшууд
3. Нунтаг материалаас гаргаж авсан соронзонгууд
4. Хатуу соронзон ферритүүд
5. Уян деформацилагдах соронзон хатуу хайлшууд
6. Газрун ховор металлд суурилсан соронзон хатуу хайлшууд гэж ангилна.
Ферросоронзон чанар
Цахилгаан техник, түүнчлэн цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэл дамжуулалт, хувирлалт,
цахилгаан хангамжийн системд системд ашиглагддаг үндсэн гол гол тоног төхөөрөмжүүдэд
хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг ферромагнетик болон ферритүүд болно.
ЭА=-N.z-A-у2
Үүнд: А зэргэлдээ 2атомын энерги солилцооны харилцан үйлчлэлийн энерги
У тухайн атом сонгосон чиглэлтэй зэрэгцээ байрлалтай спинтэй байх магадлал
У2 зэргэлдээ 2атомуудын зэрэгцээ спинүүдийн магадлал
Солилцооны интеграл гэж солилцооны харилцан үйлчлэлийн энерги (А) хэмжээ нь
атомуудын электроны бүрхүүлүүд харилцан бие биетэйгээ хэрхэн огтлолцож байгаагаас
буюу a/d харилцаанаас хамаарна. Атомуудын хоорондын заы багасахад солилцоонны

8. 8
харилцан үйлчлэлийн энергийн хэмжээ нэмэгдэж спинүүдийн эрэмбэлсэн зэрэгцээ
байрлалуудтай болсноор бодис ферромагнетик чанартай болно.
Соронзон домен гистерезис
Феррүмагнетик болон ферримагнетик материалууд Кюрийн цэгээс доош температурт
байхдаа маш жижиг хэмжээстэй соронзон арал мужуудыг үүсгэсэн байдаг. Эдгээр соронзон
арал мужуудыг домен гэж нэрлэх бөгөөд муж бүхний дотор байгаа электронуудын үүсгэх
спиний соронзон моментууд нь нэг чиглэлд бүгд зэрэгцээ байралдаг соронзон ханалтын
төлөвт хүртлээ соронзлогдсон байдаг онцлогтой. Домены хэмжээс нь ойролцоогоор 0,1-
100мкм орчим бөгөөд хоорондоо 100мм Блохын хана хүртэл зузаантай ханануудаар
тусгаарлагдана. Гадны соронзон орны үйлчлэлээр ферромагнетик материал соронзологдож
эхлэх бөгөөд домений зааг хана эвдэрч цөөн тоотой доменүүд үүсэх замаар гадны соронзон
орны хүчлэг нэмэгдэхийн хэрээр соронзон моментуудын чиглэлүүд гадны соронзон орны
хүчлэгийн вектортой хамгийн бага өнцөг үсгэх чиглэлд эрэмбэлэгдсээр соронзон соронзон
ханалтын төлөвт орох мөчид ферромагнетик материалууд нэг цул домен бүтцэд шилжиж
атомуудын соронзон моментууд гадны орны хүчлэгтэй чиглэлээрээ давхцанаа. Харин
соронзон орны хүчлэгийг цаашид улам нэмэгдүүлэхэд материалын доторхи дулааны
хөдөлгөөний улмаас эмх замбраагүй болсон атомуудын спиний соронзон моментуудийн
дахин эрэмбэлэгдэх үзэгдлийн улмаас доменуудын соронзлол өссөнөөр бодит соронзлол гэж
нэрлэгдэх парапроцесс эхэлнэ. Ихэнх ферромагнетик материалуудад парапроцессын үед
соронзлолын хэмжээ бараг өөрчлөгддөггүй боловч Fe+Ni ийн зарим хайлшуудад шугаман
хэмжээсийг өөрчилж хэлбэрийг гажаадаг онцлогтой.
Статик соронзон нэвтрэмж гэж нэрлэгдэх энэ хэмжигдэхүүн нь нь соронзлолын үндсэн
муруйн аль нэг цэгт координатын эхлэлээс шүргэгчээр татсан шулууны хэвтээ тэнхлэгтэй
үүсгэж байгаа өнцгийн тангенстай пропорцианаль байдаг.

9. 9
Соронзон алдагдлууд
Хувьсах соронзон оронд байгаа ферромагнетик материалыг солигдох соронзлолд оруулахд
эүүний дотор энергийн алдагдлууд үүсч материал халдаг. Эдгээр алдагдлууд нь
 Гистерезисийн алдагдал
 Хуйлрах гүйдлийн алдагдал
Гэсэн 2 хэсгээс бүрдэх бөгөөд солигдох соронзлолын үед материалын дотор сарниж байгаа
цахилгаан гүйдлийн чадлын ферромагнетик материалын нэг килограмм массд харгалзах
хувийн алдагдлуудын хэмжээ юм.
Гиснерезийн алдагдал нь солигдох соронзлолын үед ферромагнетик материаллуудын
домены зааг хананууд шилжих эвдрэх хийгээд тэдгээрийн соронзог моментуудын эргэлдэх
хөдөлгөөнтэй холбоотой үл буцах процессуудын үр дүнд үүсэх алдагдал бөгөөд соронзлолын
нэг циклийн үеийн алдагдал нь гестерезисийн гогцооны үүсгэх талбаатай тэнцүү.
Трансформаторын генраторуудын зүрхэвч болон цахилгаан хөдөлгүүрүүдийн якорь зэрэг
солигдох соронзлолын огцом үйлчлэлд ажилладаг тоноглолуудад гистерезийн алдагдалыг
багасгах зорилгоор Кг болон п коэффеициентүүд аль болох багатай соронзон материалуудыг
ашиглах шаардлагтай.
Хуйлрах гүйдлийн алдагдал нь хувьсах соронзон оронд оршиж байгаа ферросоронзон
зүрхэвчинд индүкцийн цахилгаан хөдөлгөгч хүч болон хуйлрах гүйдлүүд үүсдэгтэй
холбоотой алдагдал юм. Хуйлрах гүйдлүүд нь зүрхэвчний соронзон материалд ихээхэн
халалтыг бий болгож үндсэндээ энэ төрлийн алдагдалыг бараг дангаар үүсгэх ба гадны
соронзон орны хүчлэгийн векторын чиглэлд перпендикуляр байрлалтай байгаа
ферромагнетик материалын хавтгайд үүсдэг онцлогтой.
Соронзон анизотроп
Ферромагнетик кристалууд нь анизотроп шинж чанартай өөрөөр хэлбэл кристаллографын
янз бүрийн чиглэлд физик механик шинж чанарууд нь харилцан адилгүй байдаг онцлогтой
энэ байдал нь мөн соронзон чанарт нөлөөлдөг ферромагнетик материалын кристалуудад
оронт торын ирмэгүд диагналиудын янз бүрийн хялбархан соронзлогдох хялбар биш
соронзлогдох чиглэлүүд байдаг. Энэ онцлог чанар дан кристал материалиудад илүү
ажиглагдах бөгөөд гадны соронзон орны хүчлэгийн чиглэлийг аль болох хялбархан
соронзлогдох чиглэлийн дагуу байрлаж чадвал соронзон орны хүчлэг бага утганд соронзон

10. 10
ханалтанд оруулах боломжтой юм. Түүнчлэн кристалын оронт ирмэг хөндөлөн ба босоо
диагноль хэвтээ ба налуу дагуух кристаллографын чиглэлүүдэд хялбархан болон хялбар биш
соронцлогдох чиглэлүүд өөр өөр байгааг анзаарах хэрэгтэй.
Соронзон стрикц
Ферромагнетик материалын соронзон төлөв өөрчлөгдөхөд түүний шугам хэмжээс хэлбэр
болон эзэлхүүн бага зэргийн өөрчлөлт гарах үзэгдлийг соронзон стрикц гэж нэрлэнэ.
Соронзон стрикц нь дараах 3 төрөлтэй байдаг. Үүнд:
 Уртын дагуух соронзон стрикц ферромагиетик материал соронзлох чиглэлд уртаа
өөрчлөх үзэгдэл бөгөөд уртасч эсвэл богиносч болно.
 Хөндлөн соронзон стрикц ферромагнетик материалын сорозон орны үйлчлэх
сорозлох чиглэлд перпендукляр байрлалтай байгаа хэмжээсүүдэд өөрчлөл гарах
үзэгдэл
 Эзэлхүүний соронзон стрикц ферромагинетик материалыг хяналтанд ортол соронзлох
явцад дээрх 2 үзэгдлийн улмаас эзэлхүүнд нь өөрчлөлт гарахыг хэлнэ.
Ферромагнетик материалын дотор деформаци болон механик хүчлэг үүсдэг явдал нь
соронзон доменуудыг зааг хананууд ын шилжилтэнд саад болдог. Сулавтар оронт үүссэн
соронзон стрикц феррүмагнетик материалын соронзлогдох үйл явцыг хүндрүүлэх талтай.
Аморф соронзон материалууд
Аморф соронзон материалуудын нэг онцлог нь тэдгээрийн атомуудын байрлал үелэх
чанаргүй, эмх замбараагүй боловч соронзон моментууд нь эрэмбэлэгдсэн чиглэлтэй байдаг
явдал юм. Ийм төрлийн материалуудын хайлмагийг талсжиж амжаагүй байх явцад нь маш
өндөр хурдтай (104 -1060 сек) хөргөх нь аморф бүтэцтэй соронзон материалыг гаргаж авах
үндсэн арга юм. Аморф соронзон хайлшуудыг Fe Co Ni –ийн аль нэгийг (75-85%
агууламжтайгаар) шиллэг биет үүсгэдэг, амархан хайлдаг металл биш (15-25%
агууламжтайгаар) элементтэй нэгтгэх замаар үйлдвэрлэнэ. Хамгийн өндөр соронзон
нэвтрэмжтэй хайлшуудад төмөр-никель (40% Ni, 40% Fe, 14% P, 6% В)-ийн, төмөр их
агуулсан нэгдэлүүд ордог

11. 11
Зураг. Кристалл ба аморф бүтэцтэй соронзон хайлшуудын атомын бүтэц
Аморф соронзон материалын янз бүрийн соронзон үзүүлэлтүүдийг нэмэгдүүлэхийн тулд
хром, молибден, хөнгөнцагаан, марганец, ванадий зэрэг элементүүдээр сайжируулж өгнө.
Металл биш элементүүд нь аморф материалын соронзон болон температурын үзүүлэлтийг
муутгадаг дутагдалтай талтай ч хувийн цахилгаан эсэргүүцэл -г (1,25-1,8 мкОм м хүртэл)
нэмэгдүүлдэг сайн талтай. Орчин үеийн тасралтгүй хайлуулах аргуудаар аморф материалыг
1800м/мин хурдтайгаар янз бүрийн хэмжээстэй утас болон тууз байдлаар үйлдвэрлэж байна.
Аморф соронзон материалыг үйлдвэрлэсэний дараа гадны соронзон оронд шатаан дулааны
боловсруулалт хийж, механик стрессийг арилгасанаар соронзон мэдрэмж , соронзон
ханалтын индукц, хувийн цахилгаан эсэргүүцэл нь нэмэгдэж, коэрцитив хүч, гистерезисийн
болон хуйлрах гүйдлийн алдагдалууд буурч, гистерезисийн гогцоо нь тэгш өнцөгт хэлбэртэй
болж ирдэг. Аморф соронзон материалыг соронзон мэдээлэл хадгалах, дуу бичлэгийн
техник, тусгай зориулалтын болон бага ба дунд чадлын хүчний трансформатор, импульсийн
тэжээлийн үүсгүүр, хэд хэдэн МГц хүртэлх давтамжаар ажилладаг тогтмол хүчдэлийн
хувиргуурууд ашигт үйлийн коэффициент өндөртэй цахилгаан хөдөлгүүрүүд соронзон
эсэргүүцэлийн элемент, соронзон экран зэрэгт өргөн хэрэглэж байна.
Аморф зүрхэвчтэй трансформатор
Цахилгаан эрчим хүчийг хэмнэх зорилгоор трансформаторын тогтмол алдагдал багатай
аморф металл зүрхэвчтэй трансформаторыг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлээд удаагүй байна. Аморф
соронзон материалын атомуудын байршил тодорхой дүрэмгүй, эмх замбараагүй байдаг учир
трансформаторын зүрхэвчээр соронзон орны индукцийн урсгал дайран өнгөрөх үед үүсэх
гистерезисийн алдагдал маш бага үүсэхээс гадна зүрхэвчний аморф ялтсан хуудасны зузаан
маш бага 25мкм (0.025мм) орчим (уламжлалт ган хуудаснаас 10 дахин нимгэн ) байдаг нь
хуйлрах гүйдлийн алдагдалыг нилээд хэмжээгээр бууруулдаг байна.

12. 12
Зураг.2.1 Аморф зүрхэвч
Хуйлрах гүйдлийн алдагдал аморф материалуудаар хийгдсэн трансформаторын зүрхэвчинд
харьцангуй бага байдаг нэг шалтгаан нь энэ төрлийн материалын хувийн цахилгаан
эсэргүүцэл цахиурт гангийхаас 6-7 дахин их буюу 1,2-1,4мкОм.м (уламжлалт цахиурт ганд
0,2-0,5мкОм.м ) байдаг юм.
Зураг.Зүрхэвчний аморф Metaglas нимгэн хуудас
Аморф металл нь цахилгаан гүйдэлд өндөр эсэргүүцэлтэй учир хуйларсан гүйдлийн алдагдал
маш бага байдаг.

13. 13
Дүгнэлт
Соронзон материал сэдвийн дагуу багаараа рефератын ажил хийж гүйцэтгэсэн. Сэдвийн
хүрээнд:
 Соронзон материалуудын ангилал
 Тусгай зориулалтын соронзон материалууд
 Соронзон алдагдал
 Аморф соронзон материал
 Аморф соронзон зүрхэвчтэй трансформатор гэх мэт сэдвүүдийг уншиж судлан мэдлэг
хуримтлуулж авсан.

14. 14
НОМ ЗҮЙ
1. Г. Бэхбат . Ц. Эрдэнэтуяа . Цахилгаан техник ба электронийн материал . 2014.
Улаанбаатар
2. Ц. Баярсайхан . Цахилгаан техникийн үндэс . 2011 . Улаанбаатар
3. https://www.google.mn/
4. https://mn.wikipedia.org/
5. https://www.slideshare.net/