1. :Συν τ ο ν ί σ τ ρ ι α A πγγελι κ ή Πε τρ ο ο ύ λ ο υ
A πνα λ η ρ ώ τ ρ ι α Kαθηγή τ ρ ι α
;Πώς γράφε ται μία εργασία
I. Διάρθρωση
Mία ολοκληρωμένη εργασία μικρής έκτασης έχει τα εξής μέρη: ,εισαγωγή
κύριο θέμα και συμπεράσματα .
E :ισαγωγ ή είναι το μέρος της εργασίας το οποίο γράφουμε συνήθως
τελευταίο ή επεξεργαζόμαστε λίγο λίγο, όσο προχωρεί η εργασία. Στην
εισαγωγή παρουσιάζουμε το πρόβλημα που πρόκειται να μας απασχολήσει
και καθορίζουμε το στόχο μας. Συγχρόνως προσδιορίζουμε με ποιον τρόπο
πρόκειται να πετύχουμε το στόχο αυτό. H εισαγωγή μπορεί να εκτείνεται σε
μία ή δύο παραγράφους.
K :ύριο θέμα H ανάπτυξη του θέματος βασίζεται στον τρόπο με τον οποίο
προσεγγίζουμε το πρόβλημα που μας απασχολεί. Συνήθως διαμορφώνουμε
το κείμενο σε δύο ή περισσότερες μεγάλες ,ενότητες ανάλογα με τα
ζητούμενα, στις οποίες δίνουμε χαρακτηριστικούς τίτλους. Eπιμέρους
θέματα στα πλαίσια κάθε ενότητας, διαμορφώνονται κανονικά σε
υποενότητες οι οποίες φέρουν τους δικούς τους χαρακτηριστικούς τίτλους.
Για να ξεχωρίζουν οι τίτλοι των υποενοτήτων από αυτούς των ενοτήτων,
τους τοποθετούμε απλά στο αριστερό άκρο της εργασίας.
⇒ Eίναι πολύ σημαντικό :
α) η επιχειρηματολογία να αναπτύσσεται βαθμιαία μέσα στο κείμενο, με
τρόπο επαγωγικό: από παράγραφο σε παράγραφο και από ενότητα σε
ενότητα· ενώ η μετάβαση από το ένα στο άλλο τμήμα του κυρίως θέματος
πρέπει να γίνεται λογικά, χωρίς επικαλύψεις και επαναλήψεις.

2. β) να δίνουμε με ακρίβεια το περιεχόμενο κάθε όρου ο οποίος ενδεχομένως
έχει διαφορετική σημασία στη σημερινή εποχή, αλλά εμείς τον
χρησιμοποιούμε ως -λέξη κλειδί· τέτοιοι όροι π.χ. είναι η ύβρις η
,κοσμογονία κ.λπ.
π :Συμ ε ράσ μ α τ α ή σύνοψη Στο τελευταίο μέρος της εργασίας
παρουσιάζουμε ή ανακεφαλαιώνουμε τα συμπεράσματα στα οποία
καταλήξαμε στις επί μέρους ενότητες.
Nα πώς διαρθρώνεται σχηματικά μία γραπτή εργασία:
Eισαγωγή
Eνότητα I
Yποενότητα
Eνότητα II
Yποενότητα
Συμπεράσματα
2

3. II. Ύφος- Γλωσσική Διατύπωση
Eπιδιώκουμε : α) μικρές προτάσεις, σαφήνεια, συντομία, απλότητα, β)
ποικιλία έκφρασης, όχι μόνο ως προς την επιλογή κάθε φορά των
κατάλληλων λέξεων (κυρίως των ρημάτων) αλλά και ως προς την εναλλαγή
ενεργητικής και παθητικής σύνταξης, και 3) συχνή αλλαγή παραγράφων.
A :ποφεύγουμε μακροσκελείς περιόδους, κοινότυπες ή δημοσιογραφικές
εκφράσεις, ωραιολογίες. Aποφεύγουμε επίσης την κατά λέξη επανάληψη
μίας ή περισσότερων φράσεων ή προτάσεων που διαβάσαμε σε κάποιο
βιβλίο. Aντί να επαναλάβουμε, παραφράζουμε , δηλ. αποδίδουμε με δικά μας
λόγια το κείμενο ή τη γνώμη άλλου συγγραφέα..
III. Παραθέματα
Eπαναλαμβάνουμε μία ή περισσότερες φράσεις ή προτάσεις που διαβάσαμε
σε κάποιο βιβλίο μόνον όταν τις παραθέσουμε μέσα σε εισαγωγικά, και τις
αποδώσουμε με σημείωση στο κείμενο από το οποίο προέρχονται. Στην
περίπτωση αυτή ακολουθούμε ορισμένους κανόνες.
Tα :παραθέματα 1. Πρέπει να είναι πιστά. Kαταγράφουμε τις λέξεις και
τη στίξη όπως ακριβώς εμφανίζονται στο τυπωμένο
κείμενο.
2. Aν παραλείψουμε ενδιάμεσα μέρος του κειμένου, το
δηλώνουμε με την εισαγωγή παρένθεσης και τριών
αποσιωπητικών που αντιστοιχούν στο μέρος
που παραλείψαμε (...). Aν όμως στο κείμενο που
παραλείφθηκε υπήρχε τελεία και αλλαγή πρότασης,
τότε τα αποσιωπητικά γίνονται τέσσερα (....) για να
δηλώνουν και την αλλαγή αυτή.
3. Tυχόν δικές μας παρεμβολές στο παράθεμα με σχόλιο,
διευκρίνηση ή διασάφηση, πρέπει να εμφανίζεται μέσα σε
3

4. αγκύλες [ ], εκτός αν η παρεμβολή μας μπορεί να γίνει
αισθητή μέσα σε παρένθεση.
IV. Δευτερεύοντα Tεχνικά Xαρακτηριστικά
X ( )αρτί διασ τάσ ε ις : A4
K :είμενο Δακτυλογραφημένο σε γραφομηχανή ή ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Περιθώρια πάνω, κάτω, και κυρίως κατά μήκος του κειμένου, το οποίο
ευθυγραμμίζεται δεξιά και αριστερά. Γράμματα 12άρια. Ενάμισι διάστιχο.
Eίκοσι έξι έως τριάντα σειρές ανά σελίδα. Συνολική έκταση της εργασίας:
10-12 σελίδες αριθμημένες με διαδοχικούς αραβικούς αριθμούς.
Tεκμ ηρ ίωσ η A ( ,):σημειώσεις Όλες οι επιστημονικές εργασίες που δεν
απορρέουν από την προσωπική εμπειρία βασίζονται σε δευτερεύουσες πηγές
(σύγχρονες ή και προγενέστερες δημοσιεύσεις για το ίδιο ή για άλλα
σχετικά θεματικά αντικείμενα) και πρωτογενείς πηγές (μαρτυρίες αρχαίων
συγγραφέων, επιγραφές, νομίσματα κ.λπ.). Oι πηγές αυτές δηλώνονται με
τις σημειώσεις και τη βιβλιογραφία, τα οποία προσδίδουν στο κείμενο
εγκυρότητα. Oι συμβάσεις που χρησιμοποιούνται για την τεκμηρίωση του
κειμένου με δευτερεύουσες πηγές διαφέρουν από επιστήμη σε επιστήμη,
από εκδότη σε εκδότη, από περιοδικό σε περιοδικό αλλά και από χώρα σε
χώρα. Στον αγγλοσαξωνικό κυρίως κόσμο έχουν επικρατήσει τέσσερα
συστήματα (βλ. I-IV) για την ενσωμάτωση των σημειώσεων στο κείμενο.
I. σημειώσεις σε παρένθεση μέσα στο κείμενο σύμφωνα με το σύστημα
‘συγγραφέας- χρονολογία’: αναφέρουν μόνο το επίθετο του συγγραφέα
και τη χρονολογία του έργου του, ενώ συγχρόνως παρέχονται πλήρεις
βιβλιογραφικές αναφορές (όνομα και επίθετο του συγγραφέα, τίτλος του
έργου, τόπος και χρονολογία έκδοσης) στο τέλος του κειμένου.
II. σημειώσεις στο τέλος του κειμένου , οι οποίες αριθμούνται με αραβικούς
αριθμούς.
4

5. III. σημειώσεις στο κάτω μέρος της σελίδας (υποσελίδιες ) παρόμοια
αριθμημένες .
IV. σημειώσεις χωρίς αρίθμηση , τοποθετημένες στο κάτω μέρος της
σελίδας .
Oι ανθρωπιστικές επιστήμες προτιμούν τις υποσελίδιες σημειώσεις
(= υποσημειώσεις ) οι οποίες γράφονται με μικρότερα γράμματα από αυτά
του κειμένου και σε μικρότερο διάστιχο. Oι υποσημειώσεις παραπέμπουν σε
πληροφορία ή άποψη συγγραφέα σε άρθρο ή βιβλίο όπου δηλώνεται κάτι νέο
ή διαφορετικό από αυτό που επικρατεί ή είναι ως τώρα γνωστό. Άλλοτε
όμως παραπέμπουν και σε ολόκληρο άρθρο ή βιβλίο εφόσον αυτό είναι
σχετικό ή πραγματεύεται το θέμα του κειμένου.
B π π π πασικ ο ί τύ ο ι αρα ο μ ώ ν ( , , )άρθρο βιβλίο και εγκυκλοπαίδεια ή λεξικό
♦ H σημείωση που παραπέμπει σε άρθρο περιοδικού περιλαμβάνει τα εξής
στοιχεία τα οποία χωρίζονται με κόμμα (εκτός αν ακολουθεί παρένθεση ή
διπλή τελεία): 1) το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα , 2) τον τίτλο του
άρθρου μέσα σε εισαγωγικά , 3) τον τίλο του περιοδικού με πλάγιους (ή
υπογραμμισμένους ) χαρακτήρες, 4) τον αριθμό του τόμου στον οποίο
περιέχεται το άρθρο, 5) τη χρονολογία έκδοσης του τόμου- μέσα σε
παρένθεση, 6) τον αριθμό των σελίδων στις οποίες δημοσιεύεται το
άρθρο ή περιέχεται η συγκεκριμένη πληροφορία/άποψη του συγγραφέα.
Παραδείγματα : R. Sealey, “On the Athenian Concept of Law,” The Classical
Journal 77 (1982) σ.σ. 289-302.
L. Gounaropoulou, F. Dakoronia, “Artemiskult auf einem neuen
Weihrelief aus Archinos bei Lamia,” Mitteillung e n des Deutsch e n
Archäologisch e n Instituts, Athenische Abteilung 107 (1992) σ.σ. 217-227.
S. Vilatte, “La nourrice grecque. une question d’ histoire sociale et
religieuse,” L’ Antiqué Classiqu e 60 (1991) σ.σ.. 5-28.
5

6. Π. Aθανασιάδη, «Tο λυκόφως των θεών στην ανατολική Mεσόγειο.
Στοιχεία ανάλυσης για τρεις επιμέρους περιοχές», Eλληνικά 44 (1994) σελ.
31.
♦ H σημείωση που παραπέμπει σε βιβλίο περιλαμβάνει: 1) το
ονοματεπώνυμο του συγγραφέα, 2) τον τίτλο του βιβλίου με πλάγιους
χαρακτήρες (χωρίς εισαγωγικά), 3) τον τόπο και χρόνο έκδοσης- μέσα σε
παρένθεση, και 3) τον αριθμό των σελίδων στις οποίες περιέχεται η
συγκεκριμένη πληροφορία ή άποψη του συγγραφέα.
Παραδείγματα : R. Garland, The Gre ek Way of Life. From Conce ptio n to Old
Age (Ίθακα, N. Yόρκη 1990) σελ. 211.
T. Kόλιας, H θέση του στρατιωτικού στη βυζαντινή κοινωνία (Aθήνα
1994).
⇒ Aν παραπέμπουμε σε έκδοση βιβλίου μεταφρασμένου σε άλλη γλώσσα από αυτή
στην οποία αρχικά εκδόθηκε, προσθέτουμε, μετά τον τίτλο, και το
ονοματεπώνυμο του μεταφραστή ως εξής:
E. Cantarella , O ι γυναίκες της αρχαίας Eλλάδας , μτφρ. Π. Δ. Δημάκη (Aθήνα
1998) σ.σ.. 92-94.
⇒ Aν η έκδοση στην οποία παραπέμπουμε δεν είναι η πρώτη, δηλώνουμε τον αριθμό
με μικρό εκθέτη στο τέλος του τίτλου του βιβλίου ως εξής:
M. Jost, La vie religieus e en Grèc e , du début du Ve à la fin du IIIe s. av. J.- C. 2
(Παρίσι 1991).
Mε συνδυασμό των δύο βασικών τύπων παραπέμπουμε σε εργασία
συγγραφέα η οποία περιέχεται σε συλλογικό έργο. H παραπομπή
περιλαμβάνει: 1) το ονοματεπώνυμο του συγγραφέα, 2) τον τίτλο της
εργασίας μέσα σε εισαγωγικά , 3) το ονοματεπώνυμο αυτού που επιμελήθηκε
το έργο επιστημονικά (εφόσον δηλώνεται), όχι εκδοτικά, 4) τον τίτλο του
έργου με πλάγιους (ή υπογραμμισμένους ) χαρακτήρες (χωρίς εισαγωγικά, 5)
τον αριθμό του τόμου στον οποίο τυπώνεται η εργασία ( αν το έργο είναι
πολύτομο), 6) τον τόπο και χρόνο έκδοσης- μέσα σε παρένθεση, και 7) τις
6

7. σελίδες στις οποίες περιέχεται η εργασία ή η συγκεκριμένη πληροφορία ή
άποψη.
Παραδείγματα : T. Kόλιας, «Tα στρατιωτικά εγκλήματα κατά τους
βυζαντινούς χρόνους», στο: Σ. Tρωϊάνος (επιμ.) Έγκλημα και τιμωρία στο
Bυζάντιο (Aθήνα 1997) σελ. 95.
S. B. Pomeroy , “ Greek Marriage ,” στο: M. Grant και R. Kitzinger
(επιμ.) Civilization of the Ancient Mediterran e a n Gree c e and Rom e , τόμ . III
(Nέα Yόρκη 1988) σ.σ. 1340- 42.
Aθ. Mαρκόπουλος, «Aπό τη ζωή ενός δασκάλου στην
Kωνσταντινούπολη τον 10ο αιώνα», στο: «" Mια μέρα …" Δεκαπέντε ιστορίες
καθημερινότητας από τα αρχαία χρόνια ως την εποχή μας» (Aθήνα 1988)
σ.σ. 107-121.
♦ H σημείωση που παραπέμπει σε λεξικό ή εγκυκλοπαίδεια περιλαμβάνει: 1)
τον τίτλο του έργου, 2) τον αριθμό του συγκεκριμένου τόμου, 3) τη
χρονολογία του τόμου μέσα σε παρένθεση, 4) τη φράση «στο λήμμ.» και
στη συνέχεια τον τίτλο του λήμματος μέσα σε εισαγωγικά, και 5) τις
σελίδες στις οποίες τυπώνεται το λήμμα.
Π.χ. Encyclop a e di a of Religion and Ethics , τόμ. 2 (1909), στο λήμμ.
“birth” σ.σ. 648-49.
Γενικές Παρατηρήσεις :
• Tα ονόματα των ξένων συγγραφέων δεν εξελληνίζονται.
• Όταν οι συγγραφείς έργου είναι δύο, γράφουμε το ονοματεπώνυμο του ενός και
του άλλου· αν είναι περισσότεροι από δύο, γράφουμε μόνο το ονοματεπώνυμο
του πρώτου και στη συνέχεια τη φράση «και άλλοι» .
Π.χ. M. S. Ruipérez και J. L. Melena , O ι μυκηναίοι Έλληνες , μτφρ. M.
Παναγιωτίδου (Aθήνα 1996).
E. Σκουτέρη- Διδασκάλου, και άλλοι, .Γλώσσα και μαγεία Kείμενα από την
αρχαιότητα (Aθήνα 1997) σ.σ. 11-51.
7

8. • Στους αγγλικούς τίτλους όλες οι λέξεις, εκτός από τα άρθρα και τις προθέσεις,
αρχίζουν με κεφαλαίο· στους γερμανικούς τίτλους μόνον όλα τα ουσιαστικά
αρχίζουν με κεφαλαίο· στους γαλλικούς (ισπανικούς, ιταλικούς) και ελληνικούς
τίτλους μόνον η πρώτη λέξη του τίτλου και τα κύρια ονόματα αρχίζουν με
κεφαλαίο.
• O τόπος έκδοσης αποδίδεται με το καθιερωμένο στα ελληνικά τοπωνύμιο (πχ.
Μασαχουσέτη για το Massachusetts ) εκτός αν η απόδοσή του συγχέεται με
ελληνικό τοπωνύμιο ή δημιουργεί ερωτηματικά, αν π.χ. ο τόπος έκδοσης είναι
Ithaca , New York, το τοπωνύμιο γράφεται ως Ίθακα, Nέα Yόρκη (και όχι ως Iθάκη,
Nέα Yόρκη).
• Όταν έργο του ίδιου συγγραφέα έχει αναφερθεί στην αμέσως προηγούμενη
σημείωση, αντί να το επαναλάβουμε στην επόμενη, γράφουμε: Στο ίδιο (δηλ.
έργο), σελ.....
• Aν όμως έχει αναφερθεί σε πολύ προηγούμενη σημείωση, γράφουμε μόνο το
επώνυμό του και προσθέτουμε: ό. π. (δηλ. όπως παραπάνω) σελ….
Tεκμ ηρ ίωσ η B ( ):βιβλιογραφία O βιβλιογραφικός κατάλογος γράφεται
πάντοτε στο τέλος της εργασίας, μετά τις σημειώσεις. Iσχύουν οι ίδιοι
κανόνες, όπως και στις σημειώσεις, με τις εξής διαφορές:
1) Tα ονόματα των συγγραφέων δίδονται με αλφαβητική σειρά.
2) Πρώτο γράφεται το επώνυμο του συγγραφέα, χωρισμένο με κόμμα από το
όνομά του. Στη συνέχεια όμως τα κόμματα αντικαθίστανται με τελείες. Στο
τέλος φεύγει η παρένθεση που περικλείει τον τόπο έκδοσης και τη
χρονολογία.
Παράδειγμα . Kαραγιαννόπουλος, I. E. .Πηγαί της βυζαντινής ιστορίας
Θεσσαλονίκη 1987.
Simon , E. O ι θεοί των αρχαίων Eλλήνων . Mτφρ. Σ. Πινγιάτογλου.
Θεσσαλονίκ: 1996.
⇒ Όταν οι συγγραφείς είναι δύο ή περισσότεροι, μόνο το επώνυμο του πρώτου
γράφεται πρώτο, χωρισμένο με κόμμα από το όνομά του· ακολουθεί το «και»
μαζί με το ονοματεπώνυμο του δεύτερου ή η φράση «και άλλοι».
8

9. π.χ. Austin, M. M., και P. Vidal-Naquet. Econo mi c and Social History of
Ancient Gre e c e . An Introduction . Mτφρ. M. M. Austin . Λονδίνο 1977.
Oι συμβάσεις τις οποίες αναφέραμε για τις υποσελίδιες σημειώσεις και τη
βιβλιογραφία προέρχονται κυρίως από το έργο The Chicag o Manual of Style
(14. έκδοση: Σικάγο 1993- συνεχώς ανατυπώνεται). Aντίστοιχο έργο στα
ελληνικά δεν υπάρχει. Mεμονωμένες απόπειρες για κωδικοποίηση των
κυριοτέρων συμβάσεων που συνήθως χρησιμοποιούνται από φιλολόγους και
ιστορικούς έχουν γίνει παλαιότερα από τον I. Kαραγιαννόπουλο (Eισαγωγή
στην τεχνική της επιστημονικής ιστορικής εργασίας [Θεσσαλονίκη 1993]
σελ. 55-65, 71-77, 85-87), και πρόσφατα από τον A. Πολίτη (Yποσημειώσεις
και παραπομπές 2
[ Hράκλειο 1999]) και άλλους. Γενικότερα, μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε σύστημα επιλέξουμε, αρκεί να το κάνουμε
συστηματικά και με συνέπεια.
.
9

10. π.χ. Austin, M. M., και P. Vidal-Naquet. Econo mi c and Social History of
Ancient Gre e c e . An Introduction . Mτφρ. M. M. Austin . Λονδίνο 1977.
Oι συμβάσεις τις οποίες αναφέραμε για τις υποσελίδιες σημειώσεις και τη
βιβλιογραφία προέρχονται κυρίως από το έργο The Chicag o Manual of Style
(14. έκδοση: Σικάγο 1993- συνεχώς ανατυπώνεται). Aντίστοιχο έργο στα
ελληνικά δεν υπάρχει. Mεμονωμένες απόπειρες για κωδικοποίηση των
κυριοτέρων συμβάσεων που συνήθως χρησιμοποιούνται από φιλολόγους και
ιστορικούς έχουν γίνει παλαιότερα από τον I. Kαραγιαννόπουλο (Eισαγωγή
στην τεχνική της επιστημονικής ιστορικής εργασίας [Θεσσαλονίκη 1993]
σελ. 55-65, 71-77, 85-87), και πρόσφατα από τον A. Πολίτη (Yποσημειώσεις
και παραπομπές 2
[ Hράκλειο 1999]) και άλλους. Γενικότερα, μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε σύστημα επιλέξουμε, αρκεί να το κάνουμε
συστηματικά και με συνέπεια.
.
9