U TUYẾN YÊN KHÔNG HOẠT ĐỘNG

1. U TUYẾN YÊN KHÔNG HOẠT ĐỘNG
(NFPAs)

2. ĐỊNH NGHĨA
U TUYẾN YÊN KHÔNG HOẠT ĐỘNG:
Khối u có nguồn gốc từ các tế thùy trước tuyến yên
Không hoạt động về mặt lâm sàng ( còn gọi là “im lặng”)
Freda PU, Bruce JN, Khandji AG, et al. Presenting Features in 269 Patients With
Clinically Nonfunctioning Pituitary Adenomas Enrolled in a Prospective Study. J
Endocr Soc.

3. NGUYÊN NHÂN
Chưa xác định được nguyên nhân
Các dấu ấn miễn dịch người ta thấy tăng biểu hiện các gen PTTG,
Ki-67; FGF-R hoặc giảm bộc lộ gen MEG3
Khối u tuyến yên cũng xuất hiện trong Hội chứng MEN1 (Cận giáp,
thượng thận, tuyến yên, đảo tụy)
1. Ramirez C,et al. Expression of Ki-67, PTTG1, FGFR4, and SSTR 2, 3,
and 5 in nonfunctioning pituitary adenomas: a high throughput TMA,
immunohistochemical study. J Clin Endocrinol Metab. May 2012;

4. KÍCH THƯỚC
• Nhỏ: < 10 mm
• Lớn: >= 10 mm
• Khổng lồ: >= 40 mm
WHO 2017
• Somatotroph adenoma
• Lactotroph adenoma
• Thyrotroph adenoma
• Corticotroph adenoma
• Gonadotroph adenoma
• Null-cell adenoma
• Plurihormonal and double
adenomas
PHÂN LOẠI
Lopes MBS. The 2017 World Health Organization classification of tumors of
the pituitary gland: a summary. Acta Neuropathol. Oct 2017

5. PHÂN LOẠI
Lopes MBS. The 2017 World Health Organization classification of tumors of
the pituitary gland: a summary. Acta Neuropathol. Oct 2017

6. Drummond JB, Ribeiro-Oliveira A, Jr., Soares BS. Non-Functioning Pituitary
Adenomas. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al, eds. Endotext. 2000.

7. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
NFPAs thường phát hiện qua 3 bệnh cảnh:
- Xuất hiện các triệu chứng thần kinh
- Phát hiện tình cờ khi chụp so não
- Suy tuyến yên
Ngoài ra, một số trường tăng tiết hormon bất thường

8. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Triệu chứng thần kinh
- Suy giảm thị lực: là triệu chứng hay gặp nhất, thường tiến
triển từ từ qua nhiều tháng hoặc nhiều năm
Thị trường: vùng hay bị tổn thương nhất là thị trường thái
dương, tổn thương ở một hoặc cả 2 bên.
Thị lực: Suy giảm thị lực thường xuất hiện khi đĩa thị bị chèn
ép nặng xuất hiện
Nhìn đôi: thường xuất hiện khi tổn thương mở rộng sang
bên

9. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG

10. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Triệu chứng thần kinh
- Đau đầu: biểu hiện ở khoảng 30-40%, không đặc hiệu,
thường xuất hiện khi khối u phát triển ra ngoài hố yên.
- Liệt cơ vận nhãn: khối u chèn ép vào xong hang  liệt cơ
vận nhãn.
Lác ngoài, sụp mi mắt: dây III
Lác trong: dây IV
Lác hội tụ: dây VI
Tổn thương dây V hiếm gặp

11. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Triệu chứng thần kinh
Khối u lớn xâm lấn, chèn ép vào xoang hang, màng cứng và
não thất III, nhu mô lân cận -> gây động kinh thùy thái
dương, tăng áp lực nội sọ
Chảy dịch não tủy qua mũi: do khối u phát triển về phía
dưới, xâm lấn nền hố yên, xoang bướm
Ngập máu tuyến yên:
+ thường hay xảy ra khi mang thai, có rối loạn đông máu
hoặc sau các test kích thích TRH và GnRH.
+ Biểu hiện cấp tính với TC: tăng áp lực nội sọ, triệu chứng
thần kinh thị giác, thay đổi ý thức, một số có suy tuyến yên.

12. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Phát hiện tình cờ:
MRI để đánh giá triệu chứng vùng đầu cổ tình cờ phát hiện ra u
Ferrante E et al. Non-functioning pituitary adenoma database: a useful resource to
improve the clinical management of pituitary tumors. Eur J Endocrinol. Dec 2006

13. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Suy tuyến yên:
- Thường không đặc hiệu: mệt mỏi, thờ ơ (không phải lý do để
bệnh nhân cần tiếp cận y tế)
- Biểu hiện hay gặp nhất là suy sinh dục.
• Nam: giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương
• Nữ trong độ tuổi sinh sản bị rối loạn kinh nguyệt
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019

14. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Rối loạn Hormon khác:
 U tuyến sinh dục: gonadotropin nguyên vẹn hoặc tiểu phần,
phần lớn không có TD
 35% u tuyến sinh dục tiết ra đủ LH hoặc FSH biểu hiện
- Quá kích buồng trứng
- U tuyến yên tiết LHCác u tuyến yên khác:
- U tuyến somatotroph: Yếu tố tăng trưởng giống insulin-1
(IGF-1). Hầu hết đều im lặng về lâm sàng.
- U tuyến corticotroph: ACTH trong huyết tương có thể cao
hơn các loại Macroadenomas khác
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019

15. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Molitch ME. Nonfunctioning pituitary tumors and pituitary incidentalomas.
Endocrinol Metab Clin North Am. Mar 2008;37(1):151-71, xi.

16. CẬN LÂM SÀNG
-Các khối u nhỏ (<10 mm) thường khu trú trong hố yên
-Các khối u lớn >= 10 mm có xu hướng làm rộng hố yên.
-Khối u có thể xâm lấn lên bể trên tuyến yên, xuống xoang
bướm, xoang hang
Phân loại dựa trên 2 cách Hardy và Knosp
-> giúp lựa chọn pp điều trị, tiên lượng, tái phát
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019

17. CẬN LÂM SÀNG

18. CẬN LÂM SÀNG

19. CẬN LÂM SÀNG
MRI là tiêu chuẩn vàng
- T1: Giảm hoặc đồng tín hiệu so với nhu mô bình thường,
giảm hoặc không hấp thu gadolinium
- T2: đồng tín hiệu với chất trắng
Case courtesy of Assoc Prof Frank Gaillard, Radiopaedia.org, rID: 4725

20. CẬN LÂM SÀNG
Khám mắt:
• Soi đáy mắt  teo thần kinh thị
• Đo chu vi tĩnh tự động: phát hiện sớm tổn thương thị trường
• Chụp cắt lớp quang học: đo độ lớp lớp võng mạc thần kinh
và phát hiện tổn thương tế bào hạch  đánh giá khả năng
cải thiện thị lực sau phẫu thuật
Những bệnh nhân lớn tuổi, tổn thương kéo dài trên 4 tháng
giảm khả năng phục hồi thị lực sau phẫu thuật
Newman SA et al.Congress of neurological surgeons systematic review and
evidence-based guideline on pretreatment ophthalmology evaluation in patients
with suspected nonfunctioning pituitary adenomas. Neurosurgery

21. CẬN LÂM SÀNG
Các xét nghiệm đánh giá chức năng nội tiết
Tỉ lệ thiếu hụt hormon ở 798/1719 bệnh nhân (58%)
- Growth hormone (GH) (87 percent, 220 of 252 tested)
- LH/FSH (hypogonadotropic hypogonadism; 1216 of 1699
patients tested, 72 percent)
- Corticotropin (ACTH) (secondary adrenal insufficiency; 514 of
1699, 30 percent).
- Thyroid-stimulating hormone (TSH) (central hypothyroidism;
402 of 1699, 24 percent).

22. CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
- Các khối u sọ hầu khác tại tuyến yên: Nang Rathke; U
nguyên sống; U dạng bì, U tế bào mầm, Dị dạng mạch
- U tiết prolactin: prolactin <100np/ml thường không đại diện
cho u tiết prolactin
- Suy sinh dục nguyên phát: Có thể gây phì đại tế bào sinh
dục  phì đại tuyến yên tổng thể. Khác với u tuyến sinh dục về:
+ Độ mở rộng tuyến yến ít hơn nhiều
+ LH và FSH tăng cao
+ Gonadotropin ko đáp ứng ứng với TRH
-Hội chứng buồng trứng đa nang: nhiều nang trên siêu âm
nhưng thường nhỏ, sắp xếp ở ngoại vi

23. ĐIỀU TRỊ

24. NFPAs
có khiếm khuyết thị trường/hoặc chèn ép thần kinh thị
No
U nhỏ
MRI hàng năm trong
3 năm, sau đó giảm
dần
Khối u phát
triển/Suy tuyến
yên mới
Xem xét phẫu
thuật
U lớn
> 2cm/ tiếp giáp với
đĩa thị/suy tuyến yên
Yes No
MRI sau 6 tháng/nhắc
lại hàng năm trong 3
năm/giảm sau đó
Khối u phát triển/tổn
thương thị trường/suy
tuyến yên mới
Yes
Phẫu thuật
MRI sau 3-6
tháng
Không còn
tồn dư
Theo dõi
Bàng chứng khôir u
phát triển/tổn thương
thị trường mới
Xem xét phẫu
thuật/phóng
xạ
Không kiểm
soát được
Xem xét
Temozomide
Còn khôi u
tồn dư
Nhỏ
Lan ra kỏi hố yên/có
đặc điểm xâm lấn
Theo
dõi/CAB/RT
Khối u phát triên/tổn
thương thị trường mới
Drummond JB, Ribeiro-Oliveira A, Jr., Soares BS. Non-Functioning Pituitary
Adenomas. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al, eds. Endotext. 2000.

25. ĐIỀU TRỊ
I. PHẪU THUẬT
1. CHỈ ĐỊNH: u tuyến yên kèm theo 1 trong các TC:
-Giảm thị lực (có triệu chứng hoặc khám mắt)
-Kích thước > 2 cm, hoặc tổn thương lan ra ngoài hố yên
Suy tuyến yên
-Đau đầu dai dẳng, không đáp ứng với thuốc giảm đau,
không giải thích bằng các nguyên nhân khác
2. MỤC TIÊU
Cải thiện thị lực cũng như các triệu chứng thần kinh khác
Lấy khối u càng nhiều càng tốt
Phục hồi chức năng tuyến yên do chèn ép

26. ĐIỀU TRỊ
3. Phương pháp phẫu thuật
Phương pháp: phẫu thuật cắt bỏ u tuyến yên qua xoang bướm
(Transsphenoidal Surgery - TSS)
Cách tiếp cận
- Qua đường dưới môi
- Qua mũi
- Qua thành sau họng
Transcranial surgery: indications for transcranial approaches
include tumors with dumbbell-shaped configuration due to
hourglass constriction at the diaphragm, multi-lobulated tumors,
tumors with large intracranial extensions and small sellar

27. ĐIỀU TRỊ
4. Chuẩn bị trước mổ
Bệnh nhân suy tuyến thượng thận thứ phát:
-Cần được bổ sung Glucocorticoid
-Liều GC stress dùng suốt thời gian trước phẫu thuật.
-Liệu pháp GC cũng được dùng ở bệnh nhân có trục dưới đồi –
tuyến yên – thượng thận bình thường vì nguy cơ suy thượng
thận trong quá trình phẫu thuật
Bệnh nhân suy giáp: được bổ sung đầy đủ vì suy giáp làm
tăng nguy cơ tai biến
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019

28. ĐIỀU TRỊ
Murad MH et al. Outcomes of surgical treatment for nonfunctioning pituitary
adenomas: a systematic review and meta-analysis. Clin Endocrinol (Oxf). Dec 2010

29. CÁI THIỆN TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Wichers-Rother M et al. Non-functioning pituitary adenomas: endocrinological
and clinical outcome after transsphenoidal and transcranial surgery. Exp Clin

30. CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT
Nomikos P et al. Impact of primary surgery on pituitary function in patients with
non-functioning pituitary adenomas -- a study on 721 patients. Acta Neurochir
(Wien). Jan 2004

31. CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT
Nomikos P et al. Impact of primary surgery on pituitary function in patients with
non-functioning pituitary adenomas -- a study on 721 patients. Acta Neurochir
(Wien). Jan 2004

32. CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT
Nomikos P et al. Impact of primary surgery on pituitary function in patients with
non-functioning pituitary adenomas -- a study on 721 patients. Acta Neurochir
(Wien). Jan 2004

33. Seejore K, Alavi SA, Pearson SM, et al. Post-operative volumes following
endoscopic surgery for non-functioning pituitary macroadenomas are
predictive of further intervention, but not endocrine outcomes. BMC Endocr
Disord. Jun 10 2021
CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT

34. Hwang JY et al. Axis-specific analysis and predictors of endocrine recovery and
deficits for non-functioning pituitary adenomas undergoing endoscopic
transsphenoidal surgery. Pituitary. 2020/08/01
CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT

35. Hwang JY et al. Axis-specific analysis and predictors of endocrine recovery and
deficits for non-functioning pituitary adenomas undergoing endoscopic
transsphenoidal surgery. Pituitary. 2020/08/01
CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT

36. Pedersen MB et al, Endocrine function after tanssphenoidal surgery in patients
with non-functioning pituitary adenomas: A systematic review and meta-analysis,
European Congress of Endocrinology 2021; DOI: 10.1530/endoabs.73.PEP3.5
CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT

37. Pedersen MB et al. Endocrine function after transsphenoidal surgery in patients
with non-functioning pituitary adenomas: A systematic review and meta-analysis.
Neuroendocrinology
CHỨC NĂNG TUYẾN YÊN SAU PHẪU THUẬT

38. TÁI PHÁT SAU PHẪU THUẬT
Tỉ lệ tái phát sau phẫu thuật dao động từ 35 – 73%

39. TÁI PHÁT SAU PHẪU THUẬT
Lyu W, Fei X, Chen C, Tang Y. Nomogram predictive model of post-operative
recurrence in non-functioning pituitary adenoma. Gland Surg

40. TÁI PHÁT SAU PHẪU THUẬT
Lyu W, Fei X, Chen C, Tang Y. Nomogram predictive model of post-operative
recurrence in non-functioning pituitary adenoma. Gland Surg

41. THEO DÕI SAU PHẪU THUẬT
QUẢN LÝ SAU PHẪU THUẬT:
-Nên đánh giá lại 4-8 tuần và 2-6 tháng sau phẫu thuật
-Cần được chụp CT hoặc MRI sớm nếu có các triệu chứng thần
kinh, chảy dịch mũi, rối loạn thị giác mới.
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019

42. HORMON:
1. SIADH thoáng qua: xuất hiện 3-7 ngày đầu; ở 4-20% bệnh
nhân do tác động vào tuyến yên trong quá trình phẫu thuật làm
kích thích bài tiết ADH, thường sẽ tự hồi phục.
2. ĐÁI THÁO NHẠT: 18-31% bệnh nhân. Các yếu tố liên quan
gồm giới nam, khối tuyến yên lớn, dò DNT, liều GC cao
Đánh giá các trục:
1. Hypothalamus–pituitary–adrenal axis
2. Hypothalamus–pituitary–thyroid axis
3. Hypothalamus-pituitary–gonadal axis
4. Somatotropic axis
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019
THEO DÕI SAU PHẪU THUẬT

43. 1. Hypothalamus–pituitary–adrenal axis
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019
THEO DÕI SAU PHẪU THUẬT

44. Hypothalamus–pituitary–thyroid axis: from 18 to 43%
preoperatively, and 16–57% postoperatively
- Theo dõi dựa trên nồng độ FT4, nồng độ TSH có thể thấp
hoặc bình thường hoặc thậm trí tăng nhẹ
- Ft3 hoặc test kích thích TRH cũng đáng tin cậy
- Bổ sung hormon tuyến giáp khi có triệu chứng suy giáp
hoặc nồng độ FT4 giảm 20%
- Cần chú ý khi bổ sung GH ở bệnh nhân có nồng độ FT4 ở
ngưỡng bình thường thấp vì có thể khởi phát suy giáp 
nên đưa FT4 về ngưỡng bình thường cao
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019
THEO DÕI SAU PHẪU THUẬT

45. 1. Hypothalamus-pituitary–gonadal axis:
Suy ở hơn một nửa nam giới trước phẫu thuật. Nồng độ
Testosteron hồi phục ở 71% bệnh nhân sau phẫu thuật.
Chẩn đoán bằng nồng độ Testosteron gonadotropin thấp
25% trước PT, 15% số này cải thiện sau PT
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019
THEO DÕI SAU PHẪU THUẬT

46. Somatotropic axis:
 Hồi phục sau 1–2 năm, thường ở những bệnh nhân trẻ
tuổi, chỉ bị suy trục này
 Insulin growth factor-1 (IGF-1) không đánh giá chính xác
GHD, 20% GHD
có mức IGF-1 bình thường  Test kích thích: khi các
hormon của trục khác được bổ sung đầy đủ. Thường sau
6-12 tháng
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary
surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019
THEO DÕI SAU PHẪU THUẬT

47. THEO DÕI SAU PHẪU THUẬT
CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH:
-MRI nên được thực hiện sau 3-6 tháng khi đã hết các yếu tố gây
nhiễu (phù nề, máu tụ sau PT..)
-Những thăm dò tiếp theo: dựa vào triệu chứng, kích thước khối u và
liên quan với thần kinh thị giác.
KHÁM MẮT:
- Thị lực được cải thiện ở 60% các trường hợp so với trước PT,
trong đó có 5% xấu đi.
- Nên khám mắt sau 3 tháng phẫu thuật, sau đó 4-6 tháng cho đến
khi chức năng thị giác ổn định.
- Đánh giá hàng năm, sau đó có thể được thực hiện và cá nhân hóa
tùy thuộc vào tình trạng thị giác và kích thước và sự phân bố của
bất kỳ tàn dư khối u nào
Esposito D et al. Non-functioning pituitary adenomas: indications for pituitary surgery and post-surgical management. Pituitary. Aug 2019

48. ĐIỀU TRỊ
NỘI KHOA: hiện tại đang dùng đồng vận dopamine
(Bromocriptin, Cabergoline) và somatostatin analogues
(octreotide, lanreotide ...)
- Không có bằng chứng nào ủng hộ điều trị nội khoa
- Một số nhỏ được chỉ định do các chống chỉ định hoặc từ chối
phẫu thuật
Colao et al. Medical therapy for clinically non-functioning pituitary
adenomas, Endocrine-Related Cancer, 15(4), 905-915.

49. ĐIỀU TRỊ
Colao et al. Medical therapy for clinically non-functioning pituitary
adenomas, Endocrine-Related Cancer, 15(4), 905-915.

50. ĐIỀU TRỊ
Colao et al. Medical therapy for clinically non-functioning pituitary
adenomas, Endocrine-Related Cancer, 15(4), 905-915.

51. ĐIỀU TRỊ
2. XẠ TRỊ
Không phải là lựa chọn đầu tay trong điều trị NFPAs
Xạ trị thường được chỉ định trong trường hợp phẫu thuật không
lấy được hết u, u tái phát
Là lựa chọn trong trường hợp bệnh nhân từ chối phẫu thuật,
bệnh nhân lớn tuổi hoặc bệnh nhân có những vấn đề y tế không
thể phẫu thuật
Albano Let al Cancers (Basel). Oct 5 2021

52. ĐIỀU TRỊ
2. XẠ TRỊ: nhiễm độc phóng xạ gần như không xảy ra vì khoảng
liều nhỏ, chia nhiều lần, thể tích tác động nhỏ. Có thể gặp nôn,
buồn nôn, chán ăn
Biến chứng không hồi phục
Suy tuyến yên: hay gặp nhất 20%–30% sau 5 năm và 30%–
60% sau 10 năm với xạ trị lập thể phân liều
Tổn thương thần kinh thị: 1% sau 10 năm 1.5% sau 20 năm
Rối loạn thần kinh nhận thức:
Tai biến mạch não
Khối u thứ phát
Albano Let al Cancers (Basel). Oct 5 2021

53. ĐIỀU TRỊ
2. XẠ TRỊ
Chỉ định
Albano Let al Cancers (Basel). Oct 5 2021

54. ĐIỀU TRỊ
Gupta T, Chatterjee A. Modern Radiation Therapy for Pituitary Adenoma: Review

55. ĐIỀU TRỊ

56. NFPAs
có khiếm khuyết thị trường/hoặc chèn ép thần kinh thị
No
U nhỏ
MRI hàng năm trong
3 năm, sau đó giảm
dần
Khối u phát
triển/Suy tuyến
yên mới
Xem xét phẫu
thuật
U lớn
> 2cm/ tiếp giáp với
đĩa thị/suy tuyến yên
Yes No
MRI sau 6 tháng/nhắc
lại hàng năm trong 3
năm/giảm sau đó
Khối u phát triển/tổn
thương thị trường/suy
tuyến yên mới
Yes
Phẫu thuật
MRI sau 3-6
tháng
Không còn
tồn dư
Theo dõi
Bàng chứng khôir u
phát triển/tổn thương
thị trường mới
Xem xét phẫu
thuật/phóng
xạ
Không kiểm
soát được
Xem xét
Temozomide
Còn khôi u
tồn dư
Nhỏ
Lan ra kỏi hố yên/có
đặc điểm xâm lấn
Theo
dõi/CAB/RT
Khối u phát triên/tổn
thương thị trường mới