4. Dastamena Dastamena gizakiek dituzten bost zentzumenetako bat da, ahoak ahalbidetzen duena. Oinarrizko bost zapore bereizi ditzakegu dastamenaren bidez: Gozoa, gazia, mingotsa eta garratza zaporeak daude. Horietaz gain, gaur egungo zenbait zientzialarik diotenez, beste zapore baten errezeptoreak ere baditugu gure ahoan gantz-azidoen zaporea nabaritzeko. Honekin lotutako gaixotasunetaz neurologoak arduratzen dira. Bestela, dastamen eza ageusia da. Kolore urdineko bi papilak zapore garratza adierazten dute. Kolore berdeko zirkulu horrek, zapore gozoa hautematen duela adierazten du. Kolore horiko papilek zapore gazia hautematen dute. Azkenik, kolore marroieko zirkuluak zapore mingotsa dute. Gozoa (azukrea) Gazia (Gatza) Garratza (Limoia) Mingotsa (kafea)
5. Gatza Iodoa oinarrizko elikagaia da gizakia eta gainerako animalia guztientzat. Ezinbesteko osagaia da nerbio-sistema zentralaren garapenerako eta ia gorputz osoko mintzetan zuzeneko eragina du. Adituek badakite iodo falta izateak arazoak sor ditzakeela osasunean eta, horregatik, hainbat herrialdetan dagoeneko neurriak hartu dituzte. Beste herrialde askotan, ordea, maila hau oraindik komeniko litzatekeena baino baxuagoa da. Horixe da Euskal Autonomia Erkidegoaren kasua, populazioaren % 75ak ez baitu behar adinako iodo-kopururik hartzen. Arazo honi aurre egiteko, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak “Gatz iodatua osasunaren gatza” kanpaina jarri du martxan.
6. Azukrea Azukre izena erabiltzen da monosakarido eta disakarido ezberdinak izendatzeko, orokorrean zapore gozoa dutenak, baina karbono hidrato guztientzat zabaldu ohi da terminoa. Normalean kontsumitzen den mahaiko azukrea sakarosa da, glukosa eta fruktosa molekula banaz osatutako disakaridoa . Gero eta ohikoagoa da beste azukre mota batzuk topatzea hainbat plater eta gozotan, hala nola, glukosa soilik, fruktosa soilik (asimilazio motelagokoa) edo gozogarri artifizialekin nahastuak. Galaktosa eta laktosa beste azukre mota batzuk dira. Ekoizpena Azukrea lortzeko erarik ohikoena azukre-kanaberatik ( Saccharum spp. ) edo azukre-erremolatxatik ( Beta vulgaris ) ateratzea da. Landare hauen pisuaren %12-%20 inguru da azukrea. 2001/2002 urtean, mundu osoan, 131.4 milioi tona azukre ekoiztu ziren. Azukre ekoizlerik garrantzitsuenak klima epela duten herrialdeak dira, besteak beste, Australia , Brasil eta Thailandia . Erremolatxa klima hotzagoa duten eskualdetan landatzen da, Europako ipar-mendebaldean eta ekialdean Japoniako iparraldean eta AEBetako hainbat eskualdetan, Kalifornia barne. Landare honen hazkundea irailean amaitzen da,
7.
8. Jogurtak bakterioak ditu; ezinbestekoak eta onak, gainera! Zein dira? Zer funtzio dute? Bakterioak mikroorganismoak,hau da, izaki txiki-txikiak dira. Hain txikiak mikroskopioa behar dela bakterioak ikusteko! Toki askotan bizi dira eta batzuek, ez guztiek, gaixotasunak eragiten dizkigute. Baina 1928an Alexander Fleming-ek penizilinak bakterioak hiltzen zituela aurkitu zuen ustekabean. Adibidez, gizakiak beharrezkoak dituen hainbat elikagai hesteetan bizi diren bakterio batzuei esker lortzen ditu. Ardoa eta ogia egiteko prozesuez gain, legamiek esnekietan ere hartzen dute parte. Legamiek esnearen azukrea edo laktosa metabolizatu eta karbono dioxidoa eta alkohola ematen dute; bestalde, bakterioek azukre hori azido laktiko bihurtzen dute. Emaitza esneki arin, apartsu eta azidoa da. Horretaz gain, esneak dituen nutrizio-ezaugarriak aldatzen direnez, kefirrak beste bitamina eta elikagai batzuk ditu eta jatorrizko esneak baino digestio arinagoa du. Bakterio laktikoak jogurtak egiteko ere erabiltzen dira. Gero eta jogurt-mota gehiago daude aukeran eta bakoitza hainbat bakterioren eragina elkartuz lortzen da. Bakterioek ematen duten azido laktikoak ingurua azidotzen du eta horrek esnearen proteinen egitura aldatzen du. Azkenean, esnea gatzatu egiten da eta, horri esker, jogurtaren testura berezia lortzen da. Horrekin batera, zapore eta usain bereziak sortzen dira.
9. BIFIDUS Bifidusa lactobacilosetan aurkitu ditzakegu eta bere izen zientifikoa Lactobacillus bifidus deitzen da.Bifidusa bakterio mota bat da eta osasunerako onuragarria da.
