Het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) organiseerde op 11 oktober 2013 de eerste Inspiratie- en Contactdag van de Erfgoedgemeenschap Landbouw, Platteland en Voeding. Deze dag ging door in het Museum aan de Stroom (MAS) te Antwerpen. In de voormiddag belichtten onderzoekers het belang van het culinair erfgoed en werden de resultaten van het “Traject Voeding” voorgesteld. De depotwerking van het MAS werd uit de doeken gedaan en na de lunch werd het kijkdepot bezocht. In de namiddag brachten erfgoedzorgers een uniek verhaal over hun (deel)collectie aan de hand van een object. Daarnaast vertelden zij meer over een specifiek aspect met betrekking tot behoud en beheer of publiekswerking. Nelleke Teughels, post doctoraal onderzoekster aan FOST (VUB), opende de dag met een lezing over “Verborgen getuigen uit ons culinaire verleden: het potentieel van immaterieel en materieel erfgoed”. Ze benadrukte het belang van historisch culinair onderzoek en schetste de evolutie van 1900 tot heden. Ze vertelde dat de academische wereld zich vooral op tekstuele bronnen baseert en nog te weinig op het materiële en immateriële erfgoed dat een belangrijke aanvulling kan zijn. Volgens haar moet onderzoek naar onze voedingsgeschiedenis gebeuren via een discipline-overschrijdende benadering. Nelleke Teughels deed dan ook een warme oproep tot meer samenwerking en pleitte vooral om een brug te slaan tussen de academische wereld en het erfgoedveld.

1. 29-10-2013 pag. 1
Verborgen getuigen uit ons culinaire
verleden:
het potentieel van immaterieel en materieel
erfgoed
voor het onderzoek naar (Belgische) eetcultuur
Nelleke Teughels

2. 29-10-2013 pag. 2
Inleiding
Belang van historisch culinair onderzoek:
cruciale rol die voeding in ons leven speelt
identiteit
sociale relaties
tradities en vooruitgang
geschiedenis en herinneringen
inclusie en uitsluiting
relatie tot omgeving

3. 29-10-2013 pag. 3
Inleiding
Boom in historisch culinair onderzoek
Academisch culinair onderzoek: lacunes
⇓
- materiële cultuur en immaterieel erfgoed valoriseren
- betere samenwerking academische en erfgoedwereld

4. 29-10-2013 pag. 4
Voedingsgeschiedenis schrijven
1900-1960:1) economische geschiedenis
voedselvoorziening, hongersnood, prijzen
2) heemkunde en folklore
streekgerechten, etiquette, keukengerei

5. 29-10-2013 pag. 5
Voedingsgeschiedenis schrijven
ca. 1960: studie van het dagelijks leven
→ langetermijnprocessen, sociale structuren
→ invloed van antropologie, sociologie
economie, psychologie, taalkunde
→ geen aandacht voor materieel culinair
erfgoed: ‘te anekdotisch’
→ eetgewoonten, maar: kwantitatief onderzoek
d.w.z. naar dieet i.p.v. naar eetcultuur

6. 29-10-2013 pag. 6
Voedingsgeschiedenis schrijven
1970-1990: focus op symbolische betekenis
→ onder invloed van C. Lévi-Strauss (1908-2009)
→ Jean-Louis Flandrin: etnologie integreren
koken, smaak, emoties en sociale relaties,
structuur van maaltijden en rituelen met voedsel
⇓
nieuwe bronnen nodig!

7. 29-10-2013 pag. 7
Voedingsgeschiedenis schrijven
1970-1990: focus op symbolische betekenis
→ menukaarten, receptboeken, culinaire teksten

8. 29-10-2013 pag. 8
Voedingsgeschiedenis schrijven
1970-1990: focus op symbolische betekenis
→ onder invloed van de culturele wending
= overgang van wereldbeeld dat economie en
politiek centraal plaatst
naar een dat focust op cultuur en betekenis

9. 29-10-2013 pag. 9
Voedingsgeschiedenis schrijven
Montanari, M., 1993.
La fame e l’abbondanza: Storia dell’alimentazione in
Europa
→ geschiedenis van voedsel in Europa
en de rol die het speelde in de
evolutie van Europese culturen

10. 29-10-2013 pag. 10
Voedingsgeschiedenis schrijven
Flandrin, J.L. & Montanari, M. eds., 1996.
Histoire de l’alimentation
→ Europese voedingsgeschiedenis
van de Oudheid tot heden
→ rijkdom + variëteit aan bronnen:
recepten, brieven, menukaarten etc.
Maar! Enkel tekstuele bronnen

11. 29-10-2013 pag. 11
Voedingsgeschiedenis schrijven
International Commission for the Research into
European Food History (ICREFH).
Schaerer, M. & Fenton, A. eds., 1998.
Food and material culture.
→ Eindelijk academische aandacht voor belang van culinair
materieel erfgoed,
helaas geen doorbraak

12. 29-10-2013 pag. 12
Voedingsgeschiedenis schrijven
ca. 2000: new food history ?
→ onderzoek naar materiële cultuur en betekenis
→ wil zich onderscheiden van ‘gewone’ socio-
economische voedingsgeschiedenis
MAAR: Is dit wel wenselijk?
→ Nood aan multidisciplinaire aanpak

13. 29-10-2013 pag. 13
Voedingsgeschiedenis schrijven
2003: FOST = Sociale & culturele voedingsstudies(VUB)
→ expertisecentrum voedingsgeschiedenis
→ smeden van netwerken
→ beoogt multidisciplinair onderzoek
Maar:
Te weinig oog voor materieel en immaterieel erfgoed
Academische focus vooral op wetenschappelijk debat
Publicaties erfgoedsector te weinig bekend/erkend
⇒ Nood aan samenwerking en kennisuitwisseling
en -verspreiding

14. 29-10-2013 pag. 14
Potentieel van materieel en immaterieel
culinair erfgoed
Materiële cultuur en immaterieel erfgoed openbaren
nieuwe dimensies van (eet)cultuur:
gewoontes, gebruiken, kennis en (sociale, religieuze, politieke,
…) praktijken die deel uitmaken van ons culinaire verleden en
erfgoed

15. 29-10-2013 pag. 15
Potentieel van materieel en immaterieel
culinair erfgoed
Studie van materiële cultuur:
archeologie ?
material culture studies ?
Materieel en immaterieel erfgoed:
vele dimensies van menselijke ervaringen die moeilijk
uit te drukken zijn in woorden
⇒ discipline-overschrijdende benadering nodig
+ samenwerking tussen verschillende sectoren

16. 29-10-2013 pag. 16
Potentieel van materieel en immaterieel
culinair erfgoed

17. 29-10-2013 pag. 17
Potentieel van materieel en immaterieel
culinair erfgoed
Etenswaren, gerechten en culinair materieel erfgoed
→ fysieke eigenschappen hebben impact op ervaringen
⇒ bouwen actief mee aan:
- maatschappijvisie
- grenzen
- inrichten dagelijks leven

18. 29-10-2013 pag. 18
Potentieel van materieel en immaterieel
culinair erfgoed

19. 29-10-2013 pag. 19
Potentieel van materieel en immaterieel
culinair erfgoed

20. 29-10-2013 pag. 20
Samenwerking
Expertise erfgoedveld inzake culinair materieel en
immaterieel erfgoed
→ in kaart brengen
→ verzamelen
→ conserveren en restaureren
→ onderzoek en publicaties:
soms te weinig problematiserend/te weinig oog voor ruimere
context

21. 29-10-2013 pag. 21
Samenwerking
Expertise erfgoedveld inzake culinair materieel en
immaterieel erfgoed
→ verrijking: focus op praktijk
→ complementaire benadering
→ polyfonie van verhalen
→ reflexiviteit
→ publiekswerking

22. 29-10-2013 pag. 22
Samenwerking
Expertise erfgoedveld inzake culinair materieel en
immaterieel erfgoed
→ Ontsluiting:
- van groot belang voor vergaren en behouden van kennis van
eetcultuur die verder gaat dan theorie van geschreven bronnen
- draagvlak creëren
- kennisuitwisseling
- contextualisering

23. 29-10-2013 pag. 23
Samenwerking
Kennisuitwisseling tussen academici, erfgoedsector
en vrijwilligers
= projectmatig mensen uit verschillende achtergronden
samenbrengen: expertises bundelen
 diepgaande contextualisering en analyse
→ doorstroom van academische kennis naar grote publiek
→ doorstroom van ervaring en kennis van erfgoedwerkers naar
academische sector

24. 29-10-2013 pag. 24
Samenwerking
Kennisuitwisseling tussen academici, erfgoedsector
en vrijwilligers
→ onderzoek naar praktijk en materieel culinair erfgoed
stimuleren via stageplaatsen
→ coördinerende rol voor erfgoedsector
→ academici kunnen bijdragen aan meer theoretische onderbouw
→ valorisatie, ondersteuning en erkenning van privécollecties en
vrijwilligers

25. 29-10-2013 pag. 25
Samenwerking
Kennisuitwisseling tussen academici, erfgoedsector
en vrijwilligers
→ garandeert relevantie en impact van historisch culinair
onderzoek