1. BİLİM NEDİR?
Problemin belirlenmesi
Bilim, tarafsız gözlem ve deneylerle elde edilen düzenli
bilgiler topluluğu olarak tanımlanır. Bilimin amacı neden
sonuç ilişkilerine dayanarak olayların açıklamasını yapmak,
olaylar arasında ilişki kurmaktır. Gözlem
Bu amaç için çalışan kişilere de bilim adamı denir. Bir bilim
adamında olması gereken özellikler:
Objektif Verilerin toplanması
Meraklı
Şüpheci
Hipotez kurma
otoriteyi reddeden
ön yargısız ve
araştırmacı olup, bilimsel yöntemleri kullanarak gerçek- Tahminde bulunma
lere ulaşma hedefindedir.
Bilim adamının her zaman için düşünmesi gereken ilk şey,
insanlığa faydalı olmaktır. Bu ilke doğrultusunda çalışması Kontrollü deney
gerekmektedir.
Gerçek
www.unkapani.com.tr
Teori
Kanun
Bilim adamı, bilimsel çalışmalarla uğraşarak, bilimi geliştir-
meyi ve insanlığı aydınlatmayı hedeflemiş kişilere denir.
1-) Problemin belirlenmesi: Bilim adamı çalışmaya somut
BİLİMSEL ÇALIŞMA YÖNTEMİ bir problemin tespitini yaparak başlar.
Bilim adamı yaptığı çalışmaları rasgele değil, belli bir yönte-
me bağlı olarak yapmalıdır. 2-) Gözlem: Problemle ilgili olarak yapılan incelemelere
Yaptığı bu çalışmalara Bilimsel Çalışma Yöntemi denir. Bu gözlem denir. Gözlem iki çeşittir.
yöntem şu basamaklardan oluşur: A-) Nitel gözlem: Araştırmacının sadece beş duyusuyla
Problemin belirlenmesi yapmış olduğu gözlemlerdir. Ölçüm aletleri ve araç gereç
Gözlem kullanılmadan yapılan gözlemlerdir. Araştırma için önemli
Verilerin toplanması değildir
Hipotez kurma ÖRNEK: İncelenen maddenin, rengi, kokusu, şekli ve biçimi
Tahminde bulunma B-) Nicel gözlem: Ölçü aletleri ve standart birimler kullanıla-
Kontrollü deney rak veri toplanmasına dayanan gözlemlerdir. Sıcaklık, ba-
sınç, enerji v.b.standart birimler kullanılır. Bu gözlemler
Kontrollü deney tahmini doğrularsa araştırma için çok önemlidir.
o
Gerçek ÖRNEK: İnsanın vücut ısısı 37 C’dir. Normal şartlarda oda
o
Kanun ısısı 25 C ‘dir.
3-) Verilerin toplanması: Gözlemler sonucu elde edilen ve
her yerde aynı sonucu veren gözlemlere veri denir.
4-) Hipotezin kurulması: Verilerin toplanmasından sonra
Bilimsel çalışma yönteminin sırası değiştirilemez. Bu hipotezin kurulması gerekir. Hipotez probleme geçici olarak
konuyla ilgili çıkan sorularda bu sıranın bilinmesi önem sunulmuş, bütün verileri kapsayan henüz ispatlanmamış
taşır. çözüm önerisidir.
İyi bir hipotez, doğruluğunun kanıtlanabilmesi için deney ve
gözlemlere açık olup eldeki verileri kapsayan özellikler taşı-
51

2. malıdır. Aynı zamanda tahminlere ve yeni gerçeklere açık Hipotez: Canlılar cansızlardan kendiliğinden meydana
olmalıdır. gelemezler.
5-)Tahmin: Hipotezin doğruluğunu ispatlamak için ortaya Tahmin: Bakteriler ve diğer mikroorganizmalar hava ile
atılan cümlelerdir. Tahminler; taşınır ise ancak o zaman yiyecekler bozulabilir.
‘Eğer ..……………ise………………dır.’ şeklinde ifade edilen
cümlelerden oluşur. Kontrollü deney:
Deney grubu: cam kavanoza şeker ve maya hücreleri içe-
DENEY: Bilimsel bir gerçeği göstermek, yeni şeyler bulmak ren çözeltiyi koyarak kaynatmış, kavanozun ağzına uzun
için yapılan denemelere deney denir. İki çeşittir. Bunlar kıvrımlı bir boru geçirerek, mikroorganizmaların içeri girme-
kontrollü deney ve ampirik deneydir. sini sağlamıştır. Cam boruyu tekrar ısıtarak düzenekteki
canlıların ölmesini sağlamıştır. Bir süre düzeneği bekletmiş
AMPİRİK DENEY: Bu deneylere elde yeterli bilgi olmadığı ve canlı oluşumunun olmadığını gözlemlemiştir.
zamanlar başvurulur. Önceden planlanmadan yapılan de-
neylerdir. Deneme –yanlıma yöntemi ile sonuca ulaşılır.
6-)Kontrollü deney: Tahminlerin doğru olup olmadığını
ancak yapılan deneyler ispatlayabilir. Bu deneyler somut ve
bilimsel olmalıdır.
Somut ve bilimsel deneyler kullanılarak istenilen sonucun
verilip verilmediğinin kontrol edilmesi için yapılan deneylere
kontrollü deneyler denir. Deney yapılırken kontrol grubu ve
deney grubu kullanılır.
Alınan sonuçlar, tahmini doğruluyorsa, hipotez artık Gerçek
www.unkapani.com.tr
halini alır. Doğrulamıyorsa da hipotez değiştirilerek veriler
Unkapanı® Yayıncılık
doğrultusunda yenilenerek tekrar edilir. Kontrol grubu: Hazırlanan çözeltiden başka bir kavanoza alıp
kaynatmış, deney grubundan farklı olarak ta bu kavanoza
ince bir boru bağlamayıp ağzını açıkta bırakmıştır. Bir süre
sonra kavanozda birtakım canlıların oluştuğunu gözlemle-
‘Bütün bitkisel hücrelerde kloroplast bulunur.’ hipotezini
miştir.
kanıtlamaya çalışan bir bilim adamı bitkileri meydana
getiren canlı hücrelerinin büyük bir kısmında kloroplast
bulunmadığını saptamıştır. Bu bilim adamının yapacağı
ilk iş aşağıdakilerden hangisidir? (ÖSS–1981)
A) Yeni yapıtlar aramak
B) Hipotezini değiştirmek
C) Hipoteze dayalı tahminde bulunmak
D)Kontrollü deneyler düzenlemek
E)Nicel gözlemler yapmaya çalışmak
Gerçek: Sonuç olarak ta canlıların cansız maddelerden kendi
kendine oluşmaz görüşü doğrulanmıştır. Hipotez artık gerçek
Doğru Seçenek: B
adını almıştır.
7-)Gerçek: Deneylerle ispatlanmış bilimsel doğrulardır. Bu
gerçeği farklı bilim dalları da deneylerle ispatlıyorsa artık
TEORİ adını alır. Örnek Bir Çalışma Yöntemi 2
8-) Teori: Kökleşmiş hipotezlere teori denir. Teorilerin de-
neylerle ispatlanmasına rağmen aksinin de ispatlanması Problem: Radyo aktif ışınımlar kansere neden olur mu?
mümkündür. Gözlem: Başta X ışınları olmak üzere radyasyon ışınımları
9-)Kanun: Doğruluğu tüm bilimlerce kabul edilmiş gerçekler- ile çalışan insanlarda kansere yakalanma oranı daha fazla-
dir. dır.
Hipotez. Radyasyon kansere neden olur.
Örnek Bir Çalışma Yöntemi 1 Tahmin: Kanserin nedeni radyoaktif ışınımlar ise X ışınlarıyla
Pasteur yapmış olduğu deneyle ‘ kendiliğinden oluş ‘ hipote- temas eden hücrelerde kanser belirtileri gözlenmelidir.
zini çürütmeyi başarmıştır. Bunun içinde bilimsel çalışma
yöntemini kullanmıştır. Yaptığı çalışmalar aşağıdaki gibidir. Kontrollü deney:
Deney grubu: Gebe bir fareye yüksek dozda X ışınımları
Problem: Canlılar nasıl ortaya çıkmıştır? vererek, belli aralıklarda incelemeye tabi tutulmuştur. Doğan
Gözlem: Açıkta kalan yiyecekler bozulur. yeni yavruların hücrelerinde kanserli hücrelere rastlanmıştır.
52

3. Kontrol grubu: Gebe başka bir grup farede X ışınımlarından BİYOLOJİNİN KONUSU VE BÖLÜMLERİ
uzak dengeli bir ortamda incelenmiştir. Sonuçtaki yeni yavru- Canlıları inceleyen bir bilim olan biyoloji; meraklanmanın
ların sağlıklı oldukları görülmüştür. etkisiyle teknolojik gelişimlere paralel olarak, hızla gelişim
göstermekte ve genişlemektedir. Günümüzde AIDS başta
Gerçek: X ışınları başta olmak üzere radyasyon kansere olmak üzere hepatit, kuş gribi, şarbon gibi hastalıklar biyoloji
neden olmuştur. bilimi alanında incelenmekte çözümleri üretilmeye çalışıl-
maktadır. Biyoloji bilimi sayesinde organ nakilleri, estetik
ameliyatlar, DNA testleri, klonlama, yeni transgenik canlılar
Bir öğrenci, bitki fidesini içinde besleyici bir sıvı bulunan cam oluşturulması gibi biyolojik olaylar gelişim göstermektedir.
bir kaba şekildeki gibi dik duracak şekilde yerleştiriyor. Sonuç olarak biyoloji; biyosferdeki canlıları ekosistemleri ile
inceleyen evrensel bir bilimdir.
Birçok alanı kapsadığı için alt dallara ayrılarak incelenmesi
kolaylaştırılmıştır.
Aşağıdakilerden dördü doğruluğu kolaylıkla denetlenebilen
birer gözlem, bir tanesi ise bu gözlemlere dayanılarak çıkarı-
lacak bir sonuç niteliğindedir.
Kavanozu bir yönden sürekli olarak aynı şiddette ışık Bu sonuç aşağıdakilerden hangisidir? (ÖSS–1983)
alan bir yere konuyor. Bitkide meydana gelen değişimle- A) Yüksek yerlerde yaşayan memelilerin nabızları daha
ri aralıklı olarak gözlemleyip kaydediyor. Bu öğrenci neyi hızlıdır.
incelemektedir? (ÖSS–1981) B) Yükseklerde yaşayan memelilerin kanında daha fazla
A) Su miktarını bitki büyümesindeki rolünü alyuvar vardır.
www.unkapani.com.tr
B) Işık şiddeti ile büyüme arasındaki ilişkiyi C) Yükseklerde yaşayan memeliler daha çok oksijene
Unkapanı® Yayıncılık
C) Işığın, bitkinin değişik kısımlarını nasıl etkilediğini muhtaçtır.
D) Sudaki madensel tuzlarının ne kadarının emildiğini D) Yükseklerde yaşayan memeliler daha sık soluk alıp verir.
E) Fotosentez için hangi maddenin ne kadar gerekli oldu- E) Yükseklerde yaşayan memelilerin kan basınçları daha
ğunu fazladır.
Bu soruyu çözmek için bakmanız gereken ilk şey deneydeki
değişken faktörlerin neler olduğunu tespit etmektir. Su mikta- Yüksek yerlerde yaşayan canlıların, nabızları, tansiyonları,
rı, ışık şiddeti, mineral madde miktarı gibi faktörler değişken kanlarındaki alyuvar sayısı, nefes alma sıklığı ölçülebilir.
değildir. Dikkati çeken tek şey bitkinin cam vazo içine kon- Ancak yükseklerde yaşayan memelilerin oksijene çok muh-
muş olmasıdır. Bunun nedenini düşünmelisiniz. Cam ışığı taç oldukları gerçeği ise bu verilerden elde edilen yorumdur.
geçirdiği için kökte, gövde gibi ışığı görebilecektir. O halde Doğru Seçenek: C
araştırmacı deneyinde ışığın bitkinin değişik kısımlarını nasıl
etkilediğini araştırmaktadır denebilir. BİYOLOJİNİN ALT DALLARI
Doğru Seçenek: C Biyoloji bilimi temelde iki ana alt dalla ayrılır. Bunlar botanik
bilimi ve zooloji bilimidir.
Bir hipotezin geçerliliğini araştırmak için yapılması gere- ZOOLOJİ: hayvanlar âlemini inceleyen bilim dalıdır.
ken iş aşağıdakilerden hangisidir? (1978 )
Örneğin, Ornitoloji alt dalı kuşları inceler.
A) Hipoteze dayalı tahminler yapıp bunları denemek
B) Hipotezi değerlendirmek için bir teori geliştirmek
C) Aksini savunan hipotezlerle karşılaştırmak
D) Hipotezi oluşturan gerçekleri toplamak
E) Yerleşmiş teorilere uyup uymadığını incelemek
Entomoloji alt dalı böcekleri inceler.
Hipotezin kurulma aşamasından sonra sıra bu hipotezin
doğruluğunu araştırmaya gelmiştir. Bilimsel yöntem sırasına
göre de bu ancak tahminde bulunulması gerekir.
Doğru Seçenek: A
53

4. BOTANİK: Bitkiler âlemini inceleyen bilim dalıdır. GENETİK: Canlılardaki özelliklerin genler sayesinde nasıl
ortaya çıktığını araştıran bilim dalıdır. Genlerin işleyişini ve
ana babadan nasıl aktarıldığını da inceler.
SİTOLOJİ: Canlının temel yapı taşı olan hücrenin yapısını
ve fonksiyonlarını inceleyen bilim dalıdır. MOLEKÜLER BİYOLOJİ: canlıların yapı ve yaşama biçimle-
rini moleküler düzeyde inceleyen bilim dalıdır.
HİSTOLOJİ: Çok hücreli canlılarda hücrelerin özel bir fonk- SİSTEMATİK: Canlıların ortak özelliklerine göre gruplandır-
siyon için bir araya gelerek oluşturdukları DOKU adı verilen maya çalışır. Canlı organizmalar arasındaki genetik akraba-
yapı ve işlev benzerliği olan hücre topluluklarını inceler. lıkları ortaya çıkarır.
www.unkapani.com.tr
MORFOLOJİ: Biyosferde yer alan canlıların dış görünüşlerini
inceleyen alt bilim dalıdır.
Unkapanı® Yayıncılık
EVRİM: Hayatın başlangıcını ve canlıların orijinini ve adap-
tasyonlarını inceleyen bilim dalıdır.
ANATOMİ: Canlılarda belli fonksiyonları yerine getirmekle
sorumlu organları ve bu organları birbirleriyle olan ilişkilerini
inceleyen alt bilim dalıdır.
EKOLOJİ: Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkile-
rini inceleyen bilim dalıdır.
FİZYOLOJİ: Canlılardaki doku ve sistemlerin çalışmalarını
inceleyen bilim dalıdır.
MİKROBİYOLOJİ: Gözle görülemeyen ancak mikroskopla
görülebilen canlıların üremelerini, beslenmelerini, hareketle-
rini inceleyen bilim dalıdır.
EMBRİYOLOJİ: Yumurta ve spermin döllenmesinden sonra
oluşan Zigotun oluşumundan itibaren meydana gelen değiş-
me ve gelişmeleri inceler.
54

5. rılır. Solunum tüm canlılarda ortak özelliktir. Solunum üç
çeşittir.
Biyoloji biliminin alt dalları ile ilgili bazı tanımlar aşağıda
verilmiştir.
OKSİJENLİ SOLUNUM: (Aerobik solunum) metabolizma
• Canlıların embriyolojik gelişimlerini inceleyen bilim dalı-
ihtiyacı fazla olan canlılarda görülür.
dır.
Başta glikoz molekülü olmak üzere canlı organik moleküllerin
• Gözle görülemeyecek kadar küçük canlıları inceleyen
yadımlanması sonucunda ATP elde eder. Yani organik
bilim dalıdır.
moleküller tüketilerek ATP üretimi gerçekleşir. Glikoz azaldı-
• Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini
ğı içinde canlını biokütlesi azalır.
inceleyen bilim dalıdır.
• Canlının en küçük yapıtaşı olan hücreyi inceleyen bilim
OKSİJENSİZ SOLUNUM: (Anaerobik solunum) Metabo-
dalıdır.
lizma ihtiyacı az olan canlılarda görülür. Bu canlılarda da
• Canlıların yönetici molekülü olan DNA ‘nın yapısını
glikoz tüketilerek ATP üretilir. Yalnızca GLİKOZ tamamen
inceleyen bilim dalıdır.
bileşenlerine parçalanmadığı için üretilen ATP oksijenli
Tanımları yapılan bilim dallarından hangisinin tanımı
solunum da üretilen ATP’nin on katı daha azdır. Glikoz
yukarıda yapılmamıştır?
azaldığı için biokütle de azalır. Oksijensiz solunum canlı
A) Ekoloji B)Biyokimya C)Sitoloji
hücrede yer alan enzimin çeşidine göre iki çeşittir.
D)Anatomi E) Mikrobiyoloji
a-) Etil alkol fermantasyonu (oksijensiz solunumu
b-) Laktik asit fermantasyonu (oksijensiz solunum): yorgun-
luk asitide denir.
Tanımlardan birincisi embriyoloji-yi, ikincisi mikrobiyolojiyi,
üçüncüsü ise ekolojiyi, dördüncüsü sitolojiyi ve beşincisi de
www.unkapani.com.tr
biyokimyayı tanımlar anatominin ise tanımı yapılmamıştır. Memeli hayvanlar da hücre temel olarak oksijenli solunum
Unkapanı® Yayıncılık
Doğru Seçenek: D yapar. Ancak kol ve bacak kasları gibi çizgili kasları ise
hücreye yeterli oksijen gelmediği zamanlarda, acil ATP
CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ ihtiyacını karşılamak için Laktik asit fermantasyonu yaparlar.
Dünya üzerindeki canlıların yaşadığı tabakaya Biyosfer
denir. Bu tabaka üzerinde yaşamsal belirtileri gösteren var- FAKÜLTATİF SOLUNUM: Bazı canlılar ortamda bulu-
lıklara da canlı denir. Biyosfer üzerindeki canlıların farklı nan oksijen miktarına bağlı olarak hem oksijenli hem de
özellikleri olması nedeniyle bu canlılar biyoloji de beş farklı oksijensiz solunum yaparlar.
âlemde incelenmişlerdir.
Bu âlemler;
1- Moneralar Alemi
Solunum tüm canlılarda ortak özelliktir. Ancak solunu-
2- Protistalar Alemi
mun çeşidi farklılık gösterir.
3- Fungiler Alemi
4- Bitkiler Alemi
3-) BESLENME: Yukarıda canlıların yaşamak için enerji
5- Hayvanlar Alemi ‘dir.
üretmeleri gerektiğinden bahsettik. İşte bu enerjinin elde
Bu âlemde yer alan canlıların birçok farklı özellikleri olması-
edilmesi için canlının mutlaka organik madde yani besine
na rağmen ortak özellikleri de vardır. Bu özelliklerden bazıla-
sahip olması gerekir. Canlıların bir kısmı organik molekülleri
rı aşağıda verilmiştir.
fotosentez veya kemosentez adlı özümleme olayları ile
kendileri üretebilirler. Bu canlılara üretici canlı yani OTOT-
1- BİYOKİMYASAL BENZERLİK: Bütün canlılar hücre adı
ROF canlı adı verilir. Bazı canlılar ise özümleme enzimlerine
verilen yapı taşlarından oluşur. Hücrelerin içinde birçok
sahip olmadıkları için kendi besinlerini kendileri üretemez,
kimyasal madde vardır. Bunlar DNA, RNA, protein, yağ,
hazır alırlar. İşte bu canlılara da hazır beslenen (tüketici)yani
karbonhidrat ve bazı minerallerdir. Hücrelerde yer alan bu
HETETROF canlı adı verilir.
kimyasal maddeler yapıcı, onarıcı veya düzenleyici olarak
kullanılırlar.
ÖRNEK: Yeşil renkli bitkiler ototrof iken insan, aslan, saprofit
ÖRNEK: Enzim ve hormonlar gibi…
bakteriler hetetrof’tur.
2- ENERJİ ÜRETİMİ: Bütün canlılar yaşamak için enerjiye
muhtaçtırlar. Canlıların kullandığı bu enerjiye ATP adı verilir.
ATP kompleks bir molekül olduğu için hücreden hücreye Tüm canlılar mutlaka hücrelerinde organik moleküle
geçemez. Bu nedenle her canlı hücre mutlaka kendi enerjisi- sahip olmak zorundadırlar.
ni üretmek zorundadır. ATP üretimi olayına fosforilasyon adı
verilir. Canlılarda enerji üretim olayı solunum olarak adlandı- ÖRNEK: Karbonhidratlar, yağlar ve proteinler……..
55

6. 7-) ÜREME: Canlının belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra
4-) BÜYÜME: canlıların hücrelerinin hacimce veya sayıca neslini devam ettirmek için kendisine benzer bireyler meyda-
artmasına büyüme denir. na getirmesine üreme denir. Canlılar mitoz bölünmenin
görüldüğü Eşeysiz üreme veya mayoz bölünme döllenmenin
görüldüğü Eşeyli üremeyle çoğalabilirler.
Tek hücreli canlılarda özümleme artıkça (Fotosentez veya
Protein sentezi gibi..) canlı büyür. Çünkü hacmi artar.
Çok hücrelilerde de mitoz bölünme ile hücre sayısı arttıkça
canlı büyür.
Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yapmış oldukları
yaşamsal olayların tümüne METABOLİZMA adı verilir. Bu
reaksiyonlar temel de yapım yıkım ve dönüşüm reaksiyonla-
rından oluşur. Yapım reaksiyonlarına Anabolizma, yıkım
www.unkapani.com.tr
reaksiyonlarına da Katabolizma denir.
Unkapanı® Yayıncılık
Anabolizma=sentez=özümleme =asimilasyon
Katabolizma=sindirim =hidroliz= disimilasyon
Canlı da;
Canlılarda meydana gelen üreme canlılığın devamı için şart
Anabolizma > katabolizma ise (Büyüme)
değil, soyun devamlılığı için şarttır.
Anabolizma= katabolizma ise (Yetişkin)
Anabolizma < katabolizma ise (Yaşlı) meydana gelir.
8-) YAPISAL ORGANİZASYON: Her canlının kendine has
Her canlının büyümesi sahip olduğu kalıtsal bilgi ile sınırlan- karakteristik özellikleri vardır. Ancak temel yapı birimi tüm
dırılmıştır. Hayvanlarda büyüme yetiş-kinlik dönemine kadar canlılarda aynıdır. Bu birime hücre denir. Canlı organizmanın
sınırlandırılmış iken. Bitkilerde meristem doku bölünmesi en küçük yapı taşı olup bağımsız olarak yaşayabilir. Tüm
bitkinin tüm hayatı boyunca devam ettiği için büyüme sınır- organizmalardaki olaylar kendini meydana getiren hücrelerin
sızdır. uyumlu çalışması ile sağlanır. Yüksek yapılı bitkilere ve
hayvanlara doğru gidildikçe canlı yapısı karmaşık bir hal alır.
5-) HAREKET: Canlıların yaşadıkları yerlere habitat denir. Hücreler, dokuları, dokular organları, organlarda sistemleri
Canlı habitatının taşıdığı özelliklere göre az veya çok hareket oluşturur. Hücreler, dokuları, dokular organları, organlarda
yeteneğine sahiptir. Hayvanlar aktif olarak hareket edebilir- sistemleri oluşturur.
ken bitkilerde hareket aktif değildir. Bitkilerde ki hareketlere
Tropizma, nasti hareketleri adı verilir. Tek hücreli canlılarda
hareket edebilirler. Bu canlılarda sitoplâzma akışkanlığı ile
hareket sağlandığı gibi kamçı, sil gibi sentrozom uzantıların-
dan da hareket sağlanabilir. Tek hücreli hareketine Taksi
hareketi denir. Yine tek hücreliler su, rüzgâr ve hava ile de
yer değiştirebilirler.
9-) ADAPTASYON: (Uyum) Canlı yaşadığı habitatda ki
varlığını çevresi ile uyumuna borçludur. Canlının bu uyumu-
nu hücresinde sahip olduğu kalıtım materyali belirler. Yüksek
6-) UYARILMA: (İRKİLME) canlılar dışarıdan gelen etkilere yapılı organizmalarda canlı eşeyli üreme sayesinde ortama
(impuls) mutlaka az ya da çok tepki yani cevap verirler. Bu en iyi uyumu sağlayan mükemmel canlıya ulaşır.
tepkinin gösterilmesi için, özel reseptörlere, duyu organları-
na, sinir sistemine ve endokrin sisteme ihtiyaç duyarlar.
56

7. 3. Bilim adamları bilimsel problemlerin çözümünü yaparken
belli bir kural ve dizilim izleyerek çözüme ulaşmaya çalı-
şırlar. Bu yola ‘bilimsel yöntem’ adı verilir.
Aşağıda verilenlerden hangisi bilimsel yöntem kural-
larına uygunluk göstermez?
A) Problemin somut olarak ortaya konulması gerekir
B) Problemin çözümünde esas olan nicel gözlemlerdir.
C) Ortaya atılan hipotezin kontrollü deneylerle ispat-
10-)KARALI İÇ DENGE ( HOMEOSTASİ): Canlılar değişen lanması gerekir.
çevre şartlarına rağmen sürekli olarak iç dengelerini korumak D) Kontrollü deneylerle doğrulanamayan hipotezlerin
zorundadırlar. Özellikle yadımlama sonucu oluşan artık teorileştirilmesine çalışması gerekir.
ürünlerin mutlaka hücreden uzaklaştırılması gerekir. Çünkü E) Hipotezi kurduktan sonra, tahminde bulunarak kont-
oluşan bu artıklar hücrenin pH’ını değiştirebileceği gibi en- rollü deneylerle ispatlanması gerekir.
zimleri de bozabilir. Hücrenin yaşamı tehlikeye girer. İşte bu
yüzden dengenin korunması için başta sinir sistemi ve en- 4. Bilimsel problemin çözümü sırasında kullanılan bazı
dokrin sistem olmak üzere boşaltım sistemi, solunum sistemi dizin özellikleri aşağıda verilmiştir.
gibi sistemler görev yaparlar. I.Eldeki verileri kapsamalı ve tahmin cümleleri kurulma-
sına imkân vermeli
11-) BOŞALTIM: Canlılar metabolizma faaliyetleri sonucu II. Yeni çalışmalar sonucuna göre geçerliliğini kaybede-
oluşan artık ürünleri vücutlarından uzaklaştırmak zorundadır- bilme
lar. Bu artıklar vücutta birikirse metabolizmanın bozulmasına III. Kontrollü deneyler doğrulamıyorsa teori adını alma
neden olur. Tüm canlılar boşaltım yaparlar. Verilenlerden hangileri hipotez için doğru değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
www.unkapani.com.tr
D) I ve II E) I, II ve III
Unkapanı® Yayıncılık
5. Bir öğrenci sıtma hastalığının nedenini araştırırken
‘Bataklık ve dere kenarlarında yaşayan bir tür sivrisinek
sıtma hastalığına neden olur.’ hipotezini kurmuştur.
Bu hipotezi doğrulamak için yapması gereken ilk iş
12-) ÖLÜM: Canlıların anlatılan canlılık özelliklerini üreme
aşağıdakilerden hangisini yapmalıdır?
dışında mutlaka yapmak zorundadırlar. Ancak her canlını
A) Tahmin cümleleri kurarak deney grubu oluşturmaya
kendi türüne özgü bir yaşama süreci vardır. Bu süre tamam-
başlamalıdır.
landığında ise canlılık özellikleri durur. Buna Ölüm denir
B) Kontrol grubuyla deney grubunu karşılaştırarak hipo-
tezin doğruluğunu araştırmalıdır.
C) Eğer ise ile başlayan cümlelerden önce nicel göz-
lemler yapmalı ve verileri ortaya koymalıdır.
D) Hipotezin doğruluğu durumunda gerçeğe ulaşmalı-
dır.
(Bu test için tavsiye edilen süre 25 dakikadır) E) Kontrollü deneyler hipotezi destekliyor ise hipotezi
değiştirmelidir.
1. Aşağıdakilerden hangisini tüm canlılar gerçekleşti-
remez? 6. ‘Bütün memeli hayvanlar, plesentalıdır. Hepsi yavrularını
A) Tüm canlılar yaşamak için enerji üretirler doğurur.’ şeklinde bir hipotez öne süren bilim adamı,
B) Tüm canlılar boşaltım yapar. Ornitorencus adlı memeli bir canlının yumurtladığını yu-
C) Tüm canlılar dışarıdan ve içeriden gelen impulslara murtadan çıkan yavrusunu süt bezleri ile beslediğini gör-
tepki gösterirler. müştür.
D) Tüm canlılar fosforilasyon için aerobik solunum ya- Bu bilim adamının yapacağı ilk iş aşağıdakilerden
parlar. hangisinde doğru olarak verilmiştir?
E) Tüm canlıların hücresinde genetik bilgi taşıyan DNA
A) Teori kurmak
vardır.
B) Kontrollü deney yapmak
2. Bir canlının yaşaması için aşağıdakilerden hangisini C) Hipotezi değiştirmek
yapması zorunlu değildir? D) Problemi değiştirmek
A) Solunum B) Üreme C) Boşaltım E) Tahmin cümlelerinin sayısını arttırmak
D) İrkilme E) Büyüme
57

8. 7. I. Doğruluğu kontrollü deneylerle ispatlanmalı 12. Aşağıdakilerden hangisi bir teorinin özelliği değildir?
II. Asla değiştirilmemeli A) Doğruluğu ispatlanmış hipotezdir
III. Eldeki verileri kapsamalı ve tahmin cümlelerine imkân B) Aksi kanıtlanmadıkça doğru kabul edilir
tanımalı C) Zamanla diğer bilim dallarında kabul görüp kökleşe-
Yukarıdakilerden hangileri, bir hipotezin teori olabil- bilir
mesi için gerekli koşullardan değildir? D) Değişmeyecek şekilde ispatlanmış olma
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Yeni gerçeklerle desteklenme
D) II ve III E) I,II ve III
13. Çimlenmekte olan nohut tohumunun gelişim evrele-
8. o
I. 16 C sıcaklıkta yetiştirilen sirke sineği yavrularının düz, rini inceleyen bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir?
o
25 C de yetiştirilen sirke sinekleri yavrularının ise kıvrık A)Embriyoloji B) Anatomi C) Fizyoloji
kanatlı olduğunun görülmesi
D) Taksonomi E) Moleküler biyoloji
II. Kireç suyu ile CO2 gazı karıştırıldığında bulanıklık
gözlenmesi
III. İnsan embriyosunun gelişmesi sırasında solungaç ya-
rıklarının gözlenmesi 14. Bir araştırmacının yaptığı;
gerçeklerinden, nitel gözlem yapılarak elde edilenler I- Fenol kırmızısı bazı organik moleküllerin ayıraçı olarak
hangileridir? kullanılır. Bazik ortamda mavi, asidik ortamda kırmızı
renk oluşturur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II- sempatik sinirlerin uyarılması sonucu, dakikadaki kalp
D) I ve II E) II ve III
atışı hızlanır.
www.unkapani.com.tr
III- Asitler ekşi, bazlar acı tada sahiptir.
Unkapanı® Yayıncılık
şeklindeki gözlemlerinden hangileri, nicel gözleme
9. Aşağıdakilerden hangisi kontrollü deneylerle ispat- örnek olarak verilemez?
lanabilecek soruya örnek olarak verilebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Ayda hayat var mıdır?
D) I ve III E) II ve III
B) Bakteri hücresinde çekirdek bulunur mu?
C) Bitki tohumları çimlenirken, neme gerek var mıdır?
D) Kan nasıl canlılık kazandırır?
15. Bir araştırmacı, incelediği hücre içindeki bazı maddelerin
E) Bitkilerde hangi çeşit nişasta vardır? ölçümünü yaparak aşağıdaki tabloyu elde ediyor.
ÖLÇÜM Glikoz Üretilen
10. Canlıdaki özelliklerin nasıl ortaya çıktığını, ana ve SAYISI oranı ATPoranı
babadan nasıl aktarıldığını inceleyen bilim dalı, aşa-
I 80 20
ğıdakiler-den hangisidir?
A) Taksonomi B) Fizyoloji II 50 40
C) Sitoloji D) Genetik III 20 60
E) Morfoloji
Bu tabloyu elde den araştırmacının aşağıdaki yargı-
lardan hangisini kurması en uygun olur?
A) Hücredeki glikoz miktarının azalması, nişasta sente-
11. Bilimsel yöntemle yapılan bir çalışmada 5. sırada zidir.
yapılacak olan iş, aşağıdakilerden hangisidir?
B) Hücredeki ATP miktarının artması o hücrede sindirim
A) Problemi belirlemek reaksiyonlarının artmasıdır.
B) Tahmin cümleleri kurarak problemin doğruluğunu C) Hücredeki glikoz miktarı artınca fotosentez reaksi-
kanıtlamaya çalışmak yonlarının miktarı da artar.
C) Hipotez kurma D) Hücrede meydana gelen bir dizi reaksiyon sonucu
D) Problemle ilgili verileri toplamak glikoz miktarı azalırken, ATP miktarı artar.
E) Kontrollü deneyler yaparak hipotezin doğruluğunu E) Hücrede meydana gelen solunum reaksiyonları so-
araştırmak nucu ATP miktarı azalır.
58

9. 16. Bir bilim adamı, ağır metal iyonlarının ırmak balıkları 20. I.Oksijen II. ATP III. Besin
üzerindeki etkisini incelemek için bir araba fabrikasından IV. Su V.Karbondioksit
çıkan atıkların döküldüğü ırmaktaki balıklar üzerinde in- Yukarıda verilenlerden hangileri tüm canlıların ya-
celemeler yapıyor. Elde ettiği sonuçları tablo ve grafikler şamlarını devam ettirmek için kullanmak zorunda ol-
üzerinde kaydediyor. duğu moleküllerdir?
Bu bilim adamı, yapmış olduğu bu işlemlerle, bilim- A) Yalnız II B) I, II ve III C) Yalnız IV
sel yöntemin hangi aşamasını gerçekleştirmiştir ( I ),
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
bu basamaktan sonra ise hangi basamağı gerçekleş-
tirmesi (II) gerekmektedir?
I II
A) Problem tespiti Veri toplama 21. I. Anabolizma > katabolizma
B) Veri toplama Kontrollü deney II. Anabolizma= katabolizma
C) Kontrollü deney Tahminde bulunma III. Anabolizma < katabolizma
D) Hipotez kurma Veri toplama Yukarıda verilen metabolizma olaylarının hangilerin-
E) Veri toplama Hipotez kurma de birey yaşlılık dönemine girmiş demektir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
17. Bir canlının yaşamını devam ettirebilmesi için aşağı- D) I ve II E) II ve III
dakilerden hangisini gerçekleştirmesine gerek yok-
tur?
A) Solunum B) Üreme C) Özümleme
www.unkapani.com.tr
D) İç dengeyi sağlama E) Yadımlama
22.
Unkapanı® Yayıncılık
18. ‘Her enzim her pH değerinde çalışmaz.’ hipotezini
kuran bir araştırmacı bu hipotezi doğrulamak için,
I- Mide ortamın da çalışan bir enzimi pH = 8 olan ortama
alıp çalışıp çalışmadığını araştırmak
II- Asidik ortamda çalışan enzime substratını vermemek
III- Nört ortamda aktivasyonu gerçekleşen bir enzimi, I II
hem asidik hem de bazik ortamda çalıştırmayı denemek Patatesin çimlenmesinde sıcaklığın etkisinin olup olma-
çalışmalarından hangilerini yapmalıdır? dığını araştıran bir araştırmacı, ikiye böldüğü patatesleri
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III kesik yüzeyleri nemli pamuk üzerine gelecek şekilde ko-
yup, şeffaf naylon torbalara yerleştirmiş torbaların ağzını
D) I ve III E) I, II ve III
yukarıdaki gibi bağlamıştır.
Yukarıdaki düzeneğin kontrollü deney olabilmesi için
19. Evrim Teorisi: Bütün canlılar ortak bir atadan meydana poşetlerin nasıl düzenlenmesi gerekir?
gelmiştir. A) I nolu poşeti karanlık ortama almak gerekir.
Mendel Yasası: Her ergin bireyin eşey ana hücrelerinde o
B) II nolu poşeti aydınlık ortama koyup, sıcaklığı 10 C
bir karaktere ait iki belirleyici bulunmaktadır. Bu belirleyi-
ye getirmeliyiz
cilerden hangisi baskınsa onun özelliği oraya çıkar bu
o
belirleyiciye dominant denir. C) II nolu poşeti aydınlık ortama koyup, sıcaklığı 25 C
Yukarıda verilenlerden biri teori diğeri ise kanuna örnek- ye getirmeliyiz
tir. D) I nolu posetin sıcaklığı ile II nolu poşetin sıcaklığını
Aşağıda verilen: eşitlemeliyiz
I. Teori kesinlikle değiştirilmeyen hipotezlerdir. E) I ve II nolu poşetin ortamlarını eşitlemeliyiz.
II. Kanun kökleşmiş hipotezlerdir.
III. Teoriler çürütülebildiği halde kanunlar çürütülemez.
IV. Bilimsel yöntem basamaklarında kanun teoriden önce
gelir.
ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III
1-D 2-B 3-D 4-C 5-A 6-C 7-B 8-E 9-C 10-D 11-E 12-D 13-A
D) II ve III E) I, II, III ve IV 14-D 15-D 16-E 17-B 18-D 19-D 20-D 21-C 22-B
59