Biyoloji 4

hastalık, A vitamini eksikliği ile giderilemez. Buna rağmen,
ENZİMLER
aynı koenzim veya kofaktör birçok APO enzimle çalışabilir.
Canlılar; yapıtaşları olan hücrede yaşantılarını birçok meta- Bu özellik vitaminlerin sayıca az olmalarına rağmen canlı
bolizma reaksiyonları yaparak belli bir düzen içerisinde hücredeki çok sayıda tepkimenin nasıl gerçekleştirildiğini
sürdürürler. Bu olaylarla cansızlardan ayırt edilirler. açıklar.
Metabolizma olayları kimyasal tepkimeler ve fiziksel değişim-
lerle gerçekleşerek meydana gelir. Biyokimyasal tepkimeler
Kimyasal bir tepkimenin başlaması için mutlaka bir miktar
ile biyolojik değişimlerin meydana geldiği canlı tepkimelerini
enerjiye ihtiyaç duyulur. İşte bu enerjiye aktivasyon enerjisi
‘enzim‘ adı verilen biyolojik katalizörlerle gerçekleştirirler. İşte
denir. Aktivasyon enerjisi genellikle ısıdır. Bu ısının kaynağı
bu nedenle hiçbir canlı enzimler olmadan yaşamınım sürdü-
ise canlıda ATP molekülüdür.
remez. Hücremizdeki bu enzimlerin temel yapısı ise protein-
dir. Enzimler yapısına göre iki çeşittir.

Basit Enzimler
Tepkime sonunda enerji açığa çıksa dahi enerji verilerek
Bileşik Enzimler (Holoenzim) tepkimeye başlanır.

Enzim tamamen protein yapılı ise basit enzim adını alır. Örneğin,
Bileşik enzimlerse; proteinle birlikte vitamin ya da inorganik
Solunum da enerji üretilirken tepkimenin başlaması içinde iki
moleküllerden oluşur. Bileşik enzimlerde, protein olan kısma
ATP lik enerji harcanır.
APO enzim denir. Tepkimenin aktif kısmı APO enzim kısmı-
dır. Enzimler girdikleri tepkimelerde aktivasyon enerjisini düşüre-
rek tepkimeyi hızlandırırlar.
www.unkapani.com.tr

Enzimin hangi maddeye etki edeceğini bu protein Olan
Kısım Belirler. Yardımcı Kısım Tepkimeyi Tanıyamaz Yine kimyasal tepkimelerden farklı olarak; canlı hücrede çok
ancak kimyasal tepkimeleri katalizleyen kısımlardır. Bir yüksek enerji kullanılamaz. Çünkü proteinler yüksek sıcaklık-
başka değişle yardımcı kısım APO enzimin ta denatüre olur. Enzimlerin de temeli protein olduğuna göre
aktivatörüdür. yüksek sıcaklıkta bozulacaktır.

Eğer iki yapıda birbirinden ayrılırsa her iki birimde çalışamaz AKTİVASYON ENERJİSİ
hale gelir. Bileşik enzimlerin çalışabilmesi için yanlarında …………………………
mutlaka yardımcı kısımlarının bulunması gerekir. ………………... Enzimsiz aktivasyon enerjisi

Bileşik enzimlerde yardımcı kısım organik veya inorganik ………………...…….. Enzim varken aktivasyon enerjisi
molekül olmak üzere iki çeşit olabilir. Organik molekülse
Koenzim olarak adlandırılır. Koenzimlerin yapısında vitamin-
ler ve AMP (adenozin mono fosfat) bulunur.
Örneğin, REAKSİYON SÜRESİ

Hücrede önemli görevleri olan NAD, NADP, FAD, sitokrom
gibi moleküllerde rastlanır.
İnorganik molekülse de yardımcı kısma Kofaktör denir.
Enzimlerin hücredeki temel görevi aktivasyon enerjisini
Örneğin,
düşürerek, tepkimenin hızlanmasını sağlamaktır. Enzimler
++ + ++
Ca ,K , Mg gibi…….. reaksiyonları başlatmazlar. Başlamış reaksiyonunu aktivas-
yon enerjisini düşürürler.

Örneğin,
Kofaktörü bütün canlılar hazır alırlar. Koenzimi ise otorotrof o
İnsan vücudunda tüm tepkimeler 36-37 C de gerçekleşir.
canlılar (üretici) kendileri sentezlerler. İnsan dâhil diğer Normal şartlarda laboratuarlarda yüzlerce santigrat derecede
heterotroflarda hazır alırlar. olabilecek nişastanın yıkım tepkimeleri insan vücudunda
Bir bileşik enzim önüne gelen yardımcı kısımla kararsız bağ düşük sıcaklık değerlerinde olur. Bu olayın nedeni enzimlerin
yapıp çalışamaz. Yalnızca bir çeşit koenzim veya kofaktörle aktivasyon enerjisini düşürmeleridir.
çalışabilir. Yani C vitamini eksikliği nedeniyle ortaya çıkan bir

48

Aşağıdaki grafik enzim aracılığıyla gerçekleşen bir reaksi-
yonun hızındaki değişmeyi göstermektedir.

Reaksiyon hızı

Enzimler kararsız olarak substrata bağlandıkları için genellik-
le girdikleri tepkimeyi çift yönlü katalizlerler. Bu özelliğe
tersinirlik adı da verilir.
ZAMAN
0 t Örneğin,

Hücrede gerçekleşen bu reaksiyonun hızı, t1 anında aniden Alyuvarlarda bulunan karbonik anhidraz enzimi verilebilir.
sıfıra düşmektedir. Doku kılcalı

Bu değişmenin nedeni; CO2 +H2O karbonik anhidraz H2CO3 (Karbonik asit)
I. Substrat (etkilenen madde) miktarı > Enzim miktarı Akciğer kılcalı

II. Ortamda bulunan enerji miktarı< gerekli aktivasyon
enerji miktarı
Ancak Bazı Özel Durumlar Vardır.
III. Substrat (etkilenen madde) miktarı < oluşan ürün miktarı
durumlarından hangileri olabilir? (ÖSS–2001) Örneğin, İnsanlar nişastayı sindirebildikleri halde sentezle-
yemezler. Bu yüzden sindirim tepkimeleri çift yönlü değildir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
www.unkapani.com.tr

Her enzim sadece kendi reaksiyonundan sorumludur.
D) I ve II E) II ve III
Unkapanı® Yayıncılık

Başka tepkimeleri yürütemez. Enzimlerin bu özelliğine spesi-
fiklik= özgüllük denir.
Enzimlerin temel yapısı proteindir. Canlı hücrede ribo-
zom adı verilen zarsız organelde sentezlenir. Hücrelerimiz-
Verilen öncülleri inceleyelim.
deki enzimlerin protein kısmının iş yapabilme süresi yaklaşık
I. Substrat miktarı enzim miktarından fazla ise reaksiyonun
on gün kadardır. Bu yüzden hücrede sürekli enzim sentez-
birden bire sıfıra düşmesine neden olmaz. Bu urum re-
lenmektedir.
aksiyonun hızlanmasına neden olur. I. öncül yanlıştır.
Enzimler takımlar halinde çalışırlar. Bir tepkimenin ürünü
II. Aktivasyon enerjisi bir tepkimenin başlaması ve devam
diğer tepkimenin substrattı olarak tepkimeye katılır.
etmesi için gereken enerjidir. Eğer bu enerji azalırsa tep-
Nişasta +su + Amilaz enzimi Maltoz
kime aniden durur.
Maltoz + su + Maltaz enzimi glikoz +glikoz
III. Oluşan son ürünün miktarı enzimin çalışmasını yavaşla-
tır. Hatta durdurur. Ancak bu olay aniden gerçekleşe- Enzimler girdikleri tepkimenin yönünü belirlemezler.
mez. Tepkimede dengenin oranını belirler. Tepkimenin denge
noktasını belirlerken ısı, basınç, yoğunluk gibi faktörlerden
Doğru Seçenek: B
etkilenip, böylece tepkimenin gideceği yönü bulurlar.
Enzimler DNA üzerindeki genlerle kontrol edilirler. 1 gen
ENZİMLERİN ÖZELLİKLERİ 1 enzimi kontrol eder. (hipotez) Enzimlerin sentezini hücre-
nin DNA ‘sı kontrol eder. DNA üzerindeki bilgilere göre prote-
Biyolojik tüm tepkimeler enzimlerle gerçekleşir. inlerin yapı taşı olan aminoasitler sıralanır DNA üzerinde
Enzimler tepkimeye girer ve bozulmadan tepkimeden meydana gelebilecek bir mutasyon hücrenin ölümüne dahi
çıkar. sebep olabilir.
Enzimler tekrar tekrar kullanılabilirler. Enzimlerin bir kısmı hücre dışında ve vücut dışında da
Enzimin etki ettiği maddeye substrat denir. Bu ikili ‘anahtar- çalışabilir.
kilit‘ uyumu gösterdiği için enzimler sadece uyum gösterdiği Örneğin, Laboratuarda şekerli suya bira mayası hücrelerini
madde ile çalışabilir. Uyumsuzluk sonucu tepkime başlamaz. koyan bir araştırmacı şekerli su içinden karbondioksit gazının
Bu şekilde çalışmayla hiçbir reaksiyon diğeriyle karışmaz. çıktığını gözlemleyebilir. Bira mayalarını süzgeç kâğıdından
Enzimler ve substratları arasında zayıf bağlar oluşur. Oluşan süzer ve elde ettiği özütü ezerse hücredeki var olan enzimler
bu yapıya ‘’ enzim- substrat kompleksi’’ denir. dışarı çıkar. Bu işlemle bira mayaları ölmüştür. Yeni hazırla-
dığı şekerli suya bu defa özütü koyarsa yeniden şekerli
sudan karbondioksit çıktığını gözlemler.

49

Örneğin, Enzimleri etkinlikleri son derece hızlıdır. Enzimlerin hızı
Enzimlerin hücre dışında çalıştığına başka bir örnekte sindi- yani etkinlik dereceleri turnover sayısı ile belirlenebilir. Bu
rim enzimlerinin yani hidrolitik enzimlerin çalışması verilebilir. sayı enzimin saniyede etki ettiği substrat sayısı ile hesapla-
nır.
Enzimler adlandırılırken etki ettiği maddenin sonuna “az”
eki getirilerek veya tepkimesinin çeşidine göre adlandırılırlar. Örneğin,

Örnek. Lipaz (yağ), pepsin (protein) DNA’az (nükleik asit) H2O2 ‘i laboratuarda Fe atomu parçalayabilir. Bu işi
o
Enzimler tepkimeye substratın dış yüzeyinden tutunarak 0 C‘ de 300 senede yapar.
başlarlar. Madde ne kadar geniş yüzeyli olursa etkinlikleri o Canlı vücudunda ise bu olay, katalaz enzimi ile dakikalarla
kadar hızlı olur. belirtilen sürede gerçekleşir.

REAKSİYON HIZI

Katalaz enzimi hücrede oluşan hidrojen peroksiti parçalar.

katalaz

H2O2 H2O + ½ O2
Bu enzim hem bitki hem de hayvan hücresinde bulunur.
Karaciğerde bol miktarda katalaz enzimi vardır.
Substrat yüzeyi
Enzimlerin temel yapısı protein olduğuna göre, yüksek
sıcaklıktan etkilenirler. Proteinlerde olduğu gibi denatüre
olurlar. Bu yüzden bir daha çalışamazlar.
Bir araştırmacı enzimlerin substratları arasındaki ilişkiyi
www.unkapani.com.tr

incelemek için aşağıdaki gibi deney düzeneği hazırlıyor.
I II III

Bir araştırmacı enzimlerin substratları arasındaki ilişkiyi
incelemek için aşağıdaki gibi deney düzeneği hazırlıyor. 1ml 1ml 1ml
I II III H2O2 H2O2 H2O2
1ml 1ml 1ml
Pepsin Pepsin Pepsin Parça Doğranmış Ezilmiş
karaciğer karaciğer karaciğer
Parça Doğranmış Ezilmiş
karaciğer karaciğer karaciğer Ortamın sıcaklık ve pH’ını da optimum değere getirip, bir
Ortamın sıcaklık ve pH’ınıda optimum değere getirip, bir süre süre bekledikten sonra reaksiyon hızlarının III > II > I şeklin-
bekledikten sonra reaksiyon hızlarının III > II > I şeklinde de olduğunu kaydediyor.
olduğunu kaydediyor. Reaksiyon hızlarının bu şekilde olmasının nedenini
Reaksiyon hızlarının bu şekilde olmasının nedenini aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?
aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar? A) Substrat yüzeyi artıkça enzimin çalışma hızı artar.
A) Ortamın pH ‘ı enzimlerin çalışma hızını arttırır. B) Substrat miktarı arttıkça enzimin çalışma hızı artar.
B) Enzim miktarı artıkça reaksiyonun hızı artar. C) Enzimlerin optimum çalıştıkları bir ortam mutlaka vardır.
C) Substrat miktarı artıkça enzimin çalışma hızı artar. D) Substrat miktarı arttıkça ortamda yeterli enzim varsa
D) Substrat yüzeyi arttıkça enzimin çalışma hızı artar. tepkime hızlanır.

E) Enzimler aktivatör madde arttıkça reaksiyonun hızı artar. E) Enzim miktarı arttıkça ortamda yeterli substrat varsa
tepkime hızlanır.

Tüplerde; sıcaklık, pH aynıdır. Burada H2O2 substrattır.
Tüplerde; sıcaklık, enzim miktarı, substrat miktarı aynıdır.
Karaciğer ise katalaz enzimi taşıyıcısıdır. Tüplerde yer alan
Ancak substrat olan karaciğerin yüzeyi farklıdır. Enzimler
karaciğerlerin yüzeyleri farklıdır. Yüzey arttıkça açığa çıkan
substratlarının dış yüzeyinden tutunarak tepkimeye katılırlar.
enzim miktarı da artar. Yeterli substrat varsa enzim miktarı
Bu nedenle substrat arttıkça enzimlerin çalışma hızlarıda
arttıkça reaksiyonun hızı artar.
artar.
Doğru Seçenek: E
Doğru Seçenek: D

50

ENZİMLERİN ÇALIŞMASINI ETKİLEYEN ORTAMIN pH:
FAKTÖRLER Canlı hücrede görev yapan bütün enzimlerin çalıştığı opti-
ENZİM MİKTARI = Ortamda yeterli substrat varsa, mum bir pH aralığı mutlaka vardır.
enzim hızı arttıkça tepkime hızı da artar. Örneğin,
Pepsin midede proteini (polipeptit) sindirir ve pH =2.2de
REAKSİYON HIZI çalışır.
Tripsin incebağırsakta proteini sindirir. pH = 1 de optimum-
8’
dur.

Ortamın pH ‘ı değişirse de enzimler denatüre olur.

REAKSİYON HIZI

ENZİM MİKTARI
SUBSTRAT MİKTARI: Ortamın yeterli miktarda enzim
varsa substrat arttığı zaman reaksiyon hızı da doğru orantılı
olarak artar. Substratı artırmayla devam ettiğimizde bir süre pH
sonra hız sabitleşir. Bu sabit noktada enzim substrata doy-
muş demektir. ORTAMIN SU MİKTARI
Enzimler %15 ‘ten daha az su bulunan ortamda çalışamaz-
REAKSİYON HIZI lar. Çünkü su çok iyi bir katalizördür. Su tüm enzimlerin
aktivatörüdür. Susuz ortamda enzimler inaktiftir.
www.unkapani.com.tr

Bazı enzimler %10 dan daha az su bulunan ortamda da
çalışabilirler.
Örneğin,
Substrat miktarı
SICAKLIK Kuru tohum içindeki enzimler gibi

Bir reaksiyonun gerçekleşmesi için reaksiyona giren molekül- REAKSİYON HIZI
lerin enerji durumuna bakmak gerekir.
Yüksek enerjili moleküllerin reaksiyona girmesi daha kolay-
dır. Reaksiyonun hızı sıcaklıkta artar. Bunun için laboratuar-
da sıcaklığı optimum ( en uygun) değere kadar attırmak
gerekir. Canlılarda ise bu artış ATP harcanarak olur. ATP
harcanmasıyla ısı açığa çıkar. 15
%su
enzim
ATP + Su ADP + Pi + ISI (Kalori) İNHİBİTÖR MADDE MİKTARI:

Sıcaklığın optimum değerden daha da arttırılması (aktif kısım Enzimin reaksiyonlarını yavaşlatan ve engelleyen maddelere
protein yapılı olduğu için ) enzimlerin yapısını denatüre eder. inhibitör madde denir. Antibiyotikler inhibitör etki yaparak
bakterilerin etkisini önler.
REAKSİYON HIZI
Kurşun, civa, siyanür, v.b. ağır metaller inhibitör etki gösterir.
Radyasyon, ültraviyole ışınları da inhibitör etki gösterir.
REAKSİYON HIZI

1 2

o
Sıcaklık ( C)
1 aralığında: Ortamın aktivasyon enerjisi gerekli aktivasyon
İnhibitör madde
enerjisinden az ‘dır. Enzim inaktiftir.
2 aralığında: Optimum sıcaklıktan daha yüksek sıcaklıkta AKTİVATÖR MADDE MİKTARI
enzimler denatüre olur(bozulur) ve yeniden optimum değere Enzim reaksiyonlarını hızlandıran maddelere denir. Canlı
alınsa bile çalışmaz. hücrelerinde sentezlenen bazı enzimler kendi hücrelerine
zarar vermesin diye pasif durumda salgılanır.

51

Örneğin, mideyi sindirmesin diye pepsinojenin pasif salgı-
lanması gibi…
Biyokimyasal bir tepkimede, girenler azalırken ürünler artar.
REAKSİYON HIZI Tepkimeye giren substrat olduğuna göre; azalan II nolu
grafik substrat olmalıdır. I nolu grafikte artığına göre ürün
olmalıdır. Enzimler ise tepkimeye girip bozulmadan çıkarlar.
Miktarları değişmez. O halde IV nolu grafik enzim, III nolu
grafikte substrat-enzim kompleksidir.
Doğru Seçenek: C
Aktivatör madde

Enzimler ne zaman tepkimeyi durduracaklarına son ürün Aşağıda verilenlerden hangisi teoride enzimlerin çalışma
miktarına göre karar verirler. Bu olaya feed - back (geri hızını artırır?
beslenme) denir. Buna göre, reaksiyon sonucu oluşan son
A) Patatesin kızartılması
ürün ilk sıradaki enzimin işleyişini önce yavaşlatır, son ürün
yoğunluğu artmaya devam ederse tepkime durur. Yani son B) Sebzelerin konserve yapılması
ürün inhibitör etki gösterir. C) Kıymanın dondurulması
D) Pekmezin sulandırılması
E) Parça etin basınçlı kapta pişirilmesi

Hücrede enzimlerle gerçekleşen bir biyokimyasal olay şema-
tik olarak şöyle gösterilmektedir.
www.unkapani.com.tr

Verilen öncüllere bakıldığında; kızartma, konserve ve ba-
Substrat + Enzim (Substrat +enzim) Ürün+Enzim
sınçlı kapta pişirme ortamda bulunan hücrelerin enzimlerini

kompleksi denatüre eder. Dondurma ise enzimlerin aktivasyon enerjisi
Aşağıdaki grafikte numaralandırılmış olan eğriler, hücrede için yeterli sıcaklık değildir. % 15’ten daha fazla su bulunan
gerçekleşen kimyasal olay sırasında, substrat, enzim, ortamda enzimler çalışamaz. Su arttıkça enzimlerin hızı da
substrat-enzim ve ürün konsantrasyonundaki değişimleri artar.
göstermektedir. Doğru Seçenek: D
KONSANTRASYON

Enzimler DNA üzerinde bulunan genlerin kontrolünde çalışır-
lar.1- gen,1- enzimi kontrol eder.
Gen1 Gen2 Gen3 Gen4

Enzim 1 Enzim2 Enzim3 Enzim4
ZAMAN X Y Z Q M
Grafikte substrat, enzim, substrat- enzim kompleksi ve Yukarıda takımlar halinde çalışan enzimlerin bir dizi reaksi-
ürün konsantrasyonlarını gösteren eğrilerin numaraları yonları gösterilmiştir.
aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Genlerde Gen2’nin bir süre sonra mutasyona uğradığı
(ÖSS–2003)
biliniyorsa ortama hangi madde eklenirse mutasyon
Substrat-enzim sonucu hücrede aksaklık görülmez?
Substrat Enzim kompleksi Ürün A) X B) Y C) Z D) Q E) M
A) I III IV II
B) II III I IV
C) II IV III I
Gen mutasyona uğrarsa kontrol ettiği enzim de çalışmaz. Bu
D) IV II I III
yüzden Y maddesi Z’ye dönüştürülemez. İşte ortama Z
E) IV III II I maddesi konacak olursa mutasyon hissedilmez.
Doğru Seçenek: C

52

CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI

Biyosferde çok sayıda canlı yaşamaktadır. Biyoloji bilimi Canlıların akrabalıkları tür adlarına göre istendiğinde Cins
geliştikçe bu canlıları sınıflandırmak zorunluluğu ortaya isimlerine bakılır Cins isimleri aynı olanlar daha yakın akra-
çıkmıştır. Sınıflandırma için görev yapan biyolojinin yan badır. Çünkü bir zigotta en önce alemin özellikleri ortaya
dalına ‘’Sistematik’’ adı verilir. çıkar.
İlk sınıflandırmayı Aristo yaptı. Aristo, canlıları önce bitkiler Doğru Seçenek: D
ve hayvanlar olmak üzere iki gruba ayırıp inceledi. Aristo’nun
Filogenetik Sınıflandırma
yapmış olduğu sınıflandırma da canlıların dış görünüşlerine
ve yaşadığı ortama bakılarak yapılan sınıflandırmadır. Günümüzde geçerli olan sınıflandırmadır. Temel olarak
ÖRNEK canlıların orjin yani köken benzerliğine bağlı olarak sınıflan-
dırma yapılır. Canlıların morfolojileri önemsenmez. Homolog
Bitkiler: Otlar, çalılar, ağaçlar…….
organ benzerliği dikkate alınır.
Hayvanlar: Suda, karada ve havada yaşayanlar diye ayrıl-
HOMOLOG ORGAN: Kökenleri aynı, görevleri aynı veya
mıştır.
farklı olan organlardır.
Aristo’nun yapmış olduğu bu sınıflandırmaya Yapay sınıflan-
dırma “Ampirik Sınıflandırma” denir.
Örneğin,
Ampirik sınıflandırma günümüzde bilimsel değeri olmayan
sınıflandırmadır. Çünkü canlıların dış görünüşlerine yani İnsanın kolu, balinanın ön yüzgeci ve kuşun kanadı homolog
morfolojilerine göre yapılmıştır. Görevleri ve şekilleri benze- organlara örnektir.
yen bu organlara ANALOG ORGAN denir. Sınıflandırmada homolog organlar esastır. Filogenetik sınıf-
ÖRNEK landırmada homolog organ benzerliği olan canlılar birbirleriy-
le akraba kabul edilir. Akraba canlıların homolog organlardan
www.unkapani.com.tr

Kuşkanadı ve arı kanadı birbirinin analoğudur. Ancak kuşun
başka ortak özellileri de vardır.
kanadı kaslardan ve kemiklerden yani mezoderm tabakasın-

dan yapıldı halde, arının kanadı zardan yani ektoderm taba-
kasından meydana gelmiştir. Biyokimyasal benzerlik: Canlıların DNA ve protein ben-
İlk olarak bilimsel olarak yapılan sınıflandırmayı Rey dalı zerliklerine bakılarak sınıflandırma yapılır.
bilim adamı yapmış ve ilk defa birim kullanmıştır. Rey bu gün Embriyolojik benzerlik: Akraba olan canlıların embriyolo-
kullanılan sınıflandırmanın böylece temelini atmıştır. jik gelişimleri de birbirine benzerlik gösterir.
İsveçli bilim adamı olan Linne ise canlıları isimlendirmeye Fizyolojik benzerlik: Akraba olan canlıların sistemlerinin
çalışmıştır. Linne her canlıya iki isim verdi. Buna ikili adlan- işleyişi birbirine benzerlik gösterir.
dırma denir. Bu isimlerden birincisine CİNS isim, ikincisine Örneğin:
tanımlayıcı isim denir. Bu ikiliye ise Tür adı denir.
Balinalar, morfolojik olarak balık görünümünde olmalarına
Örneğin, rağmen, üreme, boşaltım, solunum sistemleri gibi fizyolojik
Cins isim tanımlayıcı isim TÜR ADI olaylarda memelilerin özelliklerini taşıdıkları için memeliler
Felis domesticus KEDİ sınıfına ait olan canlılardır.

Felis leo ASLAN
Capra domesticus KEÇİ SİSTEMATİK BİRİMLER
Filogenetik sınıflandırma da en küçük birim ‘’tür’’dür. Bir
topluluğa tür diyebilmek için, birbirleriyle çiftleşen ve verimli
oğul döl veren canlı topluluğu olması gerekir. Bununla birlikte
çiftleşebilen ancak suyunu devam ettiremediği için ortak bir
tür adı altın alınamayan canlılar vardır.
Cins isimleri aynı olan canlılar akrabadır.
Örneğin,
At ve eşeğin çiftleşmesinden oluşan katır kısır olduğu için tür
Canlıların bilimsel olarak adlandırılmasında kullanılan yön- olarak adlandırılmaz.
teme göre; Aynı türden olan canlıların;
I.Capra domesticus II.Felis domesticus Kromozom sayıları
III.Canis lupus IV.Felis leo Yaşama ortamları
olarak adlandırılan canlıların cins ve tür adlarına bakarak, Boşaltım ürünleri
hangilerinin birbiriyle diğerlerinden daha yakın akraba olduğu Embriyonik gelişimleri aynıdır.
düşünülebilir?(ÖSS–1992)
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV

53

Ancak protein yapıları büyük benzerlik göstermesine rağmen BİTKİLER ALEMİ
aynı değildir. HAYVANLAR ALEMİ canlıları ökaryot hücreli canlılardır.
Canlıların sınıflandırılmasında şu birimler kullanılır.
TÜR-CİNS-FAMİLYA-TAKIM-SINIF-ŞUBE-ALEM
Türden aleme doğru gidildikçe;

Benzerlik azalır.(Ortak gen )
Birey sayısı artar.
Çeşitlilik artar.

CANLILAR

Döllenmiş bir yumurta hücresindeki bir zigotta ilk önce ale-
min özelliği, en son türün özelliği ortaya çıkar.
Bilim adamları daha sonra canlıları hücrelerinin yapılarına
PROKARYOT
göre sınıflandırmışlardır.
HÜCRELİLER
PROKARYOT HÜCRELİ CANLILAR: Bu şekilde hücre
yapısında bulunan hücreler, belirgin bir çekirdeğe sahip
olmayan hücrelerdir. Bu hücrelerde;
MONERALAR
Hücre zarı ALEMİ
Sitoplazma
www.unkapani.com.tr

Ribozom

ÖKARYOT
DNA ve RNA molekülü (zarla çevrili değildir)
HÜCRELİLER
bulunur. Hücrede oksijenli solunum yapılıyorsa mitokondri
organeli yerine zarsız birim olan Mezozom bulunur. Hücrede
fotosentez yapılıyorsa kloroplast organeli yerine zarsız birim
PROTİSTALAR FUNGİLER
olan Klorofil bulunur.
ALEMİ ALEMİ
Örneğin,
MONERALAR ALEMİ canlıları prokaryot hücreli canlılardır.
Bakteriler BİTKİLER HAYVANLAR
Mavi-yeşil algler ALEMİ ALEMİ

VİRÜSLER
Işık mikroskobuyla görülemeyecek kadar küçüktürler. Hay-
van, bitki ve bakteri hücrelerinin ortalama çapı 10–15 mikron
kadardır. Bir virüsün büyüklüğü ise ortalama hücre boyundan
1000 defa daha küçüktür. Virüsler, tek başlarına canlılık
ÖKARYORT HÜCRELİ CANLILAR: Bu şekilde hücre özelliği göstermezler. Kristal halde bulunurlar. Ancak canlı
yapısında bulunana hücrelerin başta çekirdek adlı organel hücreye girdikten sonra canlılık özelliği gösterip çoğalabilir-
olmak üzere diğer zarlı organeli olan hücrekerdir.Bu hücre- ler. Bu yüzden virüsler; doğada hem canlı hem cansız özellik
lerde; gösteren varlıklardır.
Hücre zarı
Sitoplazma
Ribozom
Nukleus
Mitokondri
Kloroplast…….gibi organelleri vardır.
ÖRNEK AIDS (HIV) VİRÜSÜ: Genomu RNA’dır.
PROTİSTALAR ALEMİ (Amip, öglena,paramesyum….)
FUNGİLER ALEMİ (Mantarlar)

54

VİRÜSLERİN YAŞAMI

Hücreler normal durumlarda kristal halde bulunamazlar. Virüslere canlıların yaşadığı her ortamda rastlanabilir. Ancak
canlılık özelliklerinin hiç birisi virüslerde görülmez.
VİRÜSLERİN YAPISI:
Virüslerin protein kılıf ve nükleik asiti virüsün kendi şeklini
Virüsler nükleoprotein yapısındadır. Dışta protein kılıf; içte verir. Özellikle faj tipi virüslerde kılıfın devamı olan kuyruğun
ise bir nükleik asitten (DNA veya RNA ‘dan )oluşurlar. Virüs- ucundaki uzantılar, virüsün parazit yaşayacağı canlıya ya-
lerde genom tek çeşit olabilir. Bu nükleik asitlere genom pışmasını sağlar. Kuyruk ucundaki çıkıntılarda bulunan
denir. enzimler, bakteri duvarını eritmeyi sağlar.
Eğer bir virüs canlılığını sürdürmek için bakteri hücresine Virüslerin taşıdıkları protein kılıf her virüse özgüdür. Protein
tutunuyorsa o virüse FAJ= BAKTERİYOFAJ denir.Bakteriye kılıf sayesinde virüsler spesifiklik yani özgüllük kazanırlar. Bu
tutunan bu virüslerin genomu mutlaka DNA ‘dır sayede farklı doku ve hedef organlarına tutunurlar. Her virüs
çeşidi vücudun belli bir hücresinde aktiflik kazanabilir. Bunun
nedeni virüsler girdikleri her hücrenin DNA’sını ele geçire-
mezler. Çünkü konak hücrenin DNA’sı virüs DNA’sına engel
olur.
Örneğin:
Herpes viridis (Uçuk Virüsü) dudak bölgelerindeki hücrelerde
çoğalırken, sarıhumma virüsü karaciğerde; kuduz virüsü
VİRÜSLERİN ÖZELLİKLERİ: beyin ve omurilikte; çiçek, kızamık, siğil, gibi virüsler ise
deride çoğalır.
Virüslerin sitoplâzmaları, hücre zarları enzimleri ve kendileri-
ne ait metabolizmaları bulunmaz, üzerinde yaşadığı canlının
www.unkapani.com.tr

metabolizmasından faydalanırlar.

Virüsler zorunlu parazitlerdir. Metabolizmalarını sürdürecek
Bir bakteriyofajın (bakteri yiyen virüs) DNA ve bunun etrafını enzim sistemleri olmadığı için tek başlarına yaşayamazlar.
çeviren protein kılıftan yapılmıştır. Oldukça karmaşık olan bu
Canlıların hücrelerine giren virüsler aynı canlının salgıladığı
yapının kılıfına KAPSİD denmektedir.
interferon adlı savunma proteini ile yok edilmeye veya durdu-
rulmaya çalışılır. İnterferon bağışıklık sağlayarak, kızamık,
kabakulak, çiçek, kuduz, çocuk felci gibi viral hastalıklara
Virüslerde bulunan bu enzimler metabolik faaliyetler de ve ikinci kez yakalanmayı önler.
enerji üretiminde kullanılmaz. Sadece genetik materyalin
Canlı vücudunda bakterileri yok etmek için üretilen Antikor
başka bir hücreye aktarılması sırasında, yabancı hücrenin
virüslere teki etmez. Ancak fiziksel ve kimyasal faktörlerden
zarını eritmek için kullanılır.
etkilenirler.
Örneğin,
Virüslerde aşağıda belirtilen canlılık özelliklerinden pH, radyasyon, yüksek sıcaklık, kurutma -suyun alınması gibi
hangisinin bulunması, bunları canlı olarak destekleyen faktörleri sayabiliriz.
hipotezi destekleyen bir kanıttır?(ÖSS–1991)
Virüsleri Bulundukları Canlılara Göre:
A) Çoğalmayı gerçekleştirme
BİTKİ VİRÜSLERİ
B) Enzimleri aracılığıyla enerji üretme
HAYVAN VİRÜSLER
C) Büyüme
BAKTERİ VİRÜSLERİ olarak incelenirler.
D) Aktif hareket etme
E) Organellere sahip olma Bitki Virüsleri:

Bu tip virüsler yalnızca RNA taşırlar. Kristalleri iğne şekline-
dir.
Örneğin:
Virüsler tek başlarına cansızdırlar. Kristal halde bulunurlar.
Patates virüsü, tütün mozaik virüsü, şeker kamışı virüsü,
Ancak başka bir canlı hücreye tutunduklarında ise çoğalabi-
marul virüsü verilebilir.
lirler. Çünkü virüsler zorunlu parazitlerdir.
Doğru Seçenek: A Hayvan Virüsleri:

Bu virüsler hayvan ve insanlarda hastalık yaparlar. Bunların
nükleik materyalleri RNA veya DNA olabilir.
Nükleik asiti RNA olan virüslere örnek olarak; grip, kızamık,
kabakulak, çocuk felci, kızamık ve AIDS….

55

BAKTERİVİRÜSLERİ (BAKTERİYOFAJLAR):
Bu virüsler nükleik asit olarak, DNA bulunduran virüslerdir.
Çeşitlikli bakterileri tahrip eden bu virüslerden ancak
(Bu test için tavsiye edilen süre 15 dakikadır.)
Escherichia coli bakterisinde üreyen fajlar üzerinde deneysel
olarak çalışılmıştır. Bakteri hücresine virüsün tamamının girip
girmediğini anlamak için önce protein kılıftaki kükürt molekül- 1. Bir canlı hücreye ait farklı holoenzim için
leri işaretlenip izleniyor. lizis sonucu oluşan yeni bakterilerin I. Katalizleyecekleri tepkime çeşidi
kılıflarında işarete rastlanmamıştır. Daha sonra yapılan
II. Yapılarındaki koenzim çeşidi
deneylerde bakteriyofajın DNA’sındaki fosfat işaretlenmiş ve
sonuçta lizis sonucu oluşan bakterilerde de işaretli fosfat III. Yapılarını meydana getiren aminoasit çeşidi
molekülüne rastlanmıştır. Tüm bu deneylerin sonucunda IV. Yapılarındaki kofaktör çeşidi
bakteriye fajın DNA’sı girer sonucuna ulaşılır. faktörlerinden hangileri ortak olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I,II ve IV
D) II, III ve IV E) III ve IV

2. Bal, reçel ve pekmez gibi besinler küflenmezler. Bunun
nedenini aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?
A) Enzimlerin sıcaklığa bağlı olarak aktivitelerinin de-
ğişmesi
VİRÜSLERİN ÇOĞALMASI
www.unkapani.com.tr

B) )Suyun artması ile metabolizmalarının hızlanması
Virüs DNA’ Sı Bakteri İçinde İki Şekilde Etkili Olur. C) Enzimlerin çalışması için gereken miktarda aktivas-

yon enerjisinin olmaması
Bunlardan ilki: Virüs bakteri hücresinin dış kısmına tutunur.
Bakteri yönetimini kontrol altına alır. Bakterinin nükleotidleri- D) İnhibitör olan ortamda enzim aktivitesinin azalması
ni, ATP sini, enzimlerini, kullanır. Kendi DNA’ sını eşler. Bu E) Enzimlerin çalışmaları için ortamda belirli miktarda
işlemleri yaparken bakteri hücresinin tüm metabolizma faali- su bulunmayışı
yetlerini ve moleküllerini kullanır. Daha sonra protein kılıf
sentezler. Bakteri hücresi içinde sayıları artan virüsler hücre-
yi parçalayarak dışarı çıkar. Bu olaya LİZİS denir.

3. Kuduz virüsü deriye bulaştığında hiç hastalık yapmaz-
ken, beyin veya omuriliğe yerleştiğinde çoğalarak kuduz
hastalığına sebep olur. Kızamık virüsüde beyinde etkisini
göstermezken deride hastalığa neden olur.

Virüslerle ilgili olarak;
I. Virüslerin sitoplâzmalarında %10 ‘un altında su bu-
lunduğunda metabolizma enzimleri çalışamaz.
Bakteriyofajın virüs içinde hızla çoğalması yaklaşık yarım
II. Kuduz virüsünün sahip olduğu sindirim enzimleri de-
saat sürer. Bu süre sonunda sayısı 200’ü aşar.
riyi delemez.
İkicisi ise; Bakteri içine giren virüs DNA’sı bakteri DNA’ sı
III. Kızamık virüsü spesifik yapı olan kapsidi sayesinde
ile birleşir. Tamamen zararsız olan bu birleşme sonucunda
sadece hedef doku veya hücresinde aktifleşebilir.
bakterinin üremesi ve metabolizması devam eder. Bu şekil-
deki virüslere PROFAJ denir. Bakteri kendi DNA’ sını eşler- ifadelerinden hangileri doğru değildir?
ken virüsün DNA’ sını da eşlemiş olacak ve protein senteziy-
le yeni virüsler oluşacaktır. Bu olaya LİZOGENİK YOL ya da A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
TRANSFORMASYON denir.
D) II ve III E) I, II ve III

Virüsler bazı hücrelerde içeri girdikten sonra hücrenin dü-
zensiz bölünmelerini sağlarlar. Bu olaya REPRODÜKSİYON
denir.

56

4. Enzimlerden bir kısmı bileşik enzim adını alır ve protein 7. .Fenilketonuri, fenilalanin amino asitinin fazlasını parça-
olan APO enzim kısmının yanında organik veya inorga- layan enzimin üretilmemesinden dolayı ortaya çıkan bir
nik kısımlar eklenerek çalışabilir. Bu yardımcı kısımlara hastalıktır. Enzim yetersizliği yüzünden fenilalanin parça-
PROSTATİK grup adı verilir. lanamaz ve vücutta birikir. İnsan vücudunda fazla mik-
Bileşik enzimlerde bulunan APO enzim sadece tek çeşit tarda fenilalanin beyni tahrip eder ve zekâ geriliğine yol
prostatik grupla çalışırken, prostatik gruplar birden fazla açar.
APO enzimle çalışabilirler. Buna göre;
Enzimlerin bu özelliği ile ilgili; I. Fenilalanin enzimi fenilketonuri amino asitinin yadım-
I. Koenzim sayısı kadar, canlı hücrede tepkime sayısı lanmasını sağlayarak açığa CO2, H2O ve NH3 artıkla-
gerçekleşir. rının oluşumuna neden olur.

II. Kofaktör sayısı kadar, canlı hücrede tepkime sayısı II. Fenilalanin yetersizliği sonucu beyinde tahribat gö-
gerçekleşir. rülmesi, enzimlerin özgüllüğünü ispatlar.

III. Koenzimin veya kofaktörün birden fazla APO enzim- III. Hücrede bazı enzimlerin inaktif olması sonucu ortaya
le çalışıyor olması canlı hücrelerdeki tepkime sayısı- çıkan hastalıklar, enzimler takımlar halinde çalıştığı
nı sınırlamaz. için diğer enzimlerle tolere edilir.

IV. Tepkime sayısı kadar koenzim ve kofaktör vardır. yorumlarından hangileri çıkarılabilir?

İfadelerinden hangileri doğru bir yorum olur? A) Yalnız I

A)Yalnız I B) Yalnız II

B)Yalnız III C) I ve II

C)I, II ve III D) II ve III
www.unkapani.com.tr

D)II, III ve IV E) I, II ve III

E)III ve IV

8. .Fajlar hücre içine girdiklerinde hücrenin metabolizma
reaksiyonlarını kullanarak çoğalırlar. Bu arada ihtiyaç
5. Aşağıda verilenlerden hangisi hem prokaryot hem de
duydukları maddeleri konakçı hücreden alılar.
ökaryot hücreli canlılarda ortak olarak bulunan yapı-
lardandır? Bir virüs girdiği hücrede,
Amino asit Deoksiriboz
A) Mezozom
miktarı miktarı
B) Ribozom
C) Klorofil
D) Mitokondri
E) Hücre çeperi

t t
I II

6. Fajın genomunun nasıl çalıştığını incelemek isteyen
bir bilim adamı verilenlerden hangisini incelemek zo-
rundadır?
Riboz miktarı
A) DNA
B) RNA
C) DNA ve RNA
D) Protein
E) Enzim III
t
numaralandırılmış grafiklerden hangilerine neden olur?
D) I ve II E) I ve III

57

9. Serbest sinir uçlarının insan vücudunda uyarılması ile 13. .Ebola virüsü çağın vebası olarak tanımlanır. Çünkü bu
çeşitli doku ve organlarda ağrı meydana getiriler. İnsan- virüs canlı hücrelere girip çoğalmak yerine konağıyla be-
ların çoğu ise bu ağrılardan kurtulmak için ençok kullanı- raber yaşamayı başarır. Bu durum aşağıdakilerden han-
lan ilaçlardan olan aspirin kullanılır. Aspirin hücrede ağ- gisine örnek olabilir?
rıyı oluşturan CoX1 enzimlerini inhibe eder. A) Lizis
Bu durumda aspirin vücutta, B) Reprodüksiyon
I. Aspirin ağrı hissinin oluşumunu engeller. C) Transformasyon
II. Aspirin COx1 enziminin sentezinden sorumlu olan ge- D) Translasyon
ni mutasyona uğratır.
E) Replikasyon
III. Aspirin,COx1 enziminin girdiği tepkimede reaksiyon
hızını hızla azaltır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
14. I.Enzimler hücre dışında aktiflik sağlayabilirler.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
II. Enzimler tepkimenin başlaması için gereken aktivas-
D) I ve III E) I ,II ve III
yon enerjisinin kaynağıdırlar
III. Enzimler hücre dışında sentezlenebilirler
10. I.Kuşun kanadı ve arının kanadı birbirinin analoğudur
IV. Enzimler yüksek sıcaklıkta denatüre olurlar
II. Arının kanadı kuşun kanadı ile işlevsel olarak ben-
verilenlerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir?
zerdir.
A) I ve II
III. Yarasanın kanadı işlevsel olarak arının kanadına
B) I ve III
orjin olarak ta balinanın yüzgecine benzer.
www.unkapani.com.tr

C) I ve IV
bilgilerinden hangileri doğrudur?

D) II ve III
E) III ve IV
D) I ve II E) I,II ve III

11. Faj bakteri içine girdiğinde DNA’sını eşler, protein kılıf
15. Bir hayvan hücresinde, enzim sentezi sonucunda
sentezler. Faj tek başına yaşamsal faaliyet gösteremez.
aşağıdaki moleküllerden hangisinin miktarı artar?
Bakteriyofajın bakteri hücresi içinde çoğalmasına, (ÖSS–2005)
I. DNA A) ATP
II. Ribozom B) t RNA
III. RNA C) Aminoasit
IV. Metabolizma enzim sistemleri D) mRNA
verilenlerinden hangilerinin eksikliği neden olur? E) Su
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
D)II,III ve IV E) I,II, III ve IV

16. Aşağıdakilerden hangisi hücrede çalışan enzimlerin
12. .Hücrede katalizör olarak kullanılmak için sentezlenen bir reaksiyon hızını doğrudan etkilemez?
kompleks molekülünün sentezi sırasında bir dizi re aksi- A) Ortamın pH düzeyi
yon gerçekleşir. Bu reaksiyonun gerçekleşmesi sırasında
B) Kofaktör konsantrasyonu
verilenlerden hangisi gerçekleşmez?
C) Oksijen miktarı
D) Substrat konsantrasyonu
A) Hücrede su miktarı artar.
E) Ortamın sıcaklığı
B) Hücrenin osmotik basıncı artar.
C) Hücrede monomer madde miktarı azalır.
D) Hücrede osmotik basınç azalır.
E) Bu reaksiyonlarda da enzim kullanılır. 1- D 2-E 3-B 4-B 5-B 6-A 7-B 8-D 9-D 10-E 11-D 12-B
13-C 14-C 15-E 16-C

58

Biyoloji 4

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Biyo-loji

More from Biyo-loji (14)

Biyoloji 4