Ailə tipləri

1. Ailə Tipləri və
Uşağın İnkişafına Təsiri
PEŞƏKAR PSIXOLOQ TƏCRÜBƏ PROQRAMI

2. Həddindən artıq qoruyucu ailə

3. Əlamətləri:
 Uşağın ağlamasına dözə bilməzlər
 Qucaqlarından düşürməzlər
 Tez tez həkimə apararlar
 Öz etiyaclarını qarşılamaq üçün
uşağa fürsət verməzlər
 Uşaqları heç böyüməz
 Uşağın başına hər an nəsə gələ bilər
deyə narahat olarlar.

4. Nəticədə
 Ata-anaya bağlı, hər şeyi onlardan gözləyən,
soruşmadan heç nə edə bilməyən
 Cəhd və müdaxilə bacarıqlarından yoxsun
 İstəklərini mızıldayaraq dilə gətirən
 İnadçı
 Özlərini qoruya bilməyən, utancaq, çəkingən
uşaqlar olurlar
 Çox əzizlənənlər isə təzyiqçi, insanlardan
istifadə edən, məsuliyyətsiz, eqoist və kaprizli
olurlar.

5. Avtoritar ailə (Təzyiqçı)

6. Əlamətləri:
 Kobud, kəskin və soyuq rəftarlara hakim
valideynlər uşaq yalnız istədikləri
davranışları göstərəndə əzizləyirlər
 Uşağın hissləri və düşüncələri yox sayılır
 Ailədəki qaydalara mütləq riaət edilməlidir,
yaxşı uşaq olmaq üçün itaət etmək lazımdır.
 Uşaqların istəkləri vacib hesab edilməz
(Uşaqdıda!)
 Səhv hərəkət edən kimi «cəza» ortaya girir.
Şillə, ayıblama, pisləmək, utandırmaq və.s

7. Nəticədə
 Uşaq hisslərini və düşüncələrini dilə gətirə bilməz.
 Təzyiq nəticəsində yaxşı davranar lakin utancaq,
təsir altında qalan, həddindən artıq həssas
şəxsiyyət profili inkişaf edər.
 Digər tərəfdən isə zorakılıq zorakılığa gətirib
çıxarır. Uşaq vurucu, dağıdıcı, təcavüzkar və
aqressiv davranışlara da yönələ bilər. Bu şəkildə
öyrənmişdir: «Güclü gücsüzü əzər», «Haqq
qüvvətlinindir»
 Tez-tez verilən cəza uşağın vicdanına da təsir edər.
Günahkarlıq duyğusu və güvənsizlik yarana bilər.
Valideynlərə qarşı qorxu və qəzəb hiss edərlər.
Qatı, amansız, qorxaq bir profil inkişaf edər.

8. Rahat Ailə (Uşaq Mərkəzli)

9. Əlamətləri:
 Uşağa zərərli davranışlar kifayət qədər izah edilməz.
 Etmək olar və etmək olmaz şəklində müəyyən edilmiş qaydalar yoxdur və
ya kifayət qədər qərarlı və dəqiq deyildir.
 Bəzi vaxtlarda sərt çıxışlar, cəzalar, məhdudiyyətlər olsa belə bunlar uşağın
davranışındakı səhvləri izah etməkdə yetərsiz qalır. Beləliklə fayda
verməyən izahlar nəticəsində «neynirsən elə» şəklində nəticələnən söhbətlər
ana-atanın acizliyi siqnalını uşağa verir. Uşaq da bundan istifadə etməyə
başlayır. «İstədiyimi etməsən ağlayacam» şəklində şantajlar başlayır.
 Valideyn istədiyini etdikcə o daha da istəyir, həmişə öz istədiyi kimi hərəkət
edir. Belə ailələrdə çox vaxt çarəsizlik və hüsrandan qaynaqlanan valideyn
laqeydliyi dayanır.

10. Nəticədə
 Uşaq həddindən artıq sərbəst olur. Ətrafına və özünə qarşı
zərərli hərəkətlər edər, bunları kontrol edə bilməz.
 Haqlarına girildiyini düşünərlər. Həmişə haqsız yerə
günahlandırıldıqlarını hesab edərlər.
 Məktəb qaydaları qarşısında pərt olarlar, uyğunlaşa
bilməzlər.
 Tələbləri və ehtiyacları yerinə yetirilməzsə depressiyaya
girə bilərlər. Qəzəblənərlər, şikayət və mızmızlık edərlər.
 Rollarını, vəzifələrini, haqq və məsuliyyətlərini bilməzlər.
 Uşaqda avtoritarlığa tabe olmayan, eqoist bir şəxsiyyət
profili yaranır və inkişaf edir.

11. Qərarsız ailə

12. Əlamətləri:
 Uşağın eyni davranışları bəzən xoş qarşılanır
bəzən isə bu hərəkətə görə cəzalandırılır.
 Ananın qaydalarını ata pozur, atanın verdiyi
cəzaya isə ana dözə bilməyib ləğv edir.
 Biri əsəbləşəndə digəri əzizləyib qucaqlayır.
 Bu ailə tipinin digər bir xüsusiyyəti isə
qaydalarda daimiliyin olmamasıdır. Bir əşyaya
qadağa qoyulur lakin bəzən də onunla
oynamasına icazə verilir.

13. Nəticədə
 Bu tip ailədə uşaq necə davranacağını öyrənə
bilməz. İlk vaxtlarda uşaq narahat olar, nə
edəcəyini bilməz, lakin sonra uşaq davranışlarını
valideynin pozitiv və neqativ əhval ruhiyyəsinə
görə təyin etməyə başlayır.
 Belə uşaqlar cəzaya çox qarşı gəlirlər. Daha
təcavüzkar davranışlar nümayiş etdirirlər.
Asanlıqla tabe olmazlar.
 Sosial mühitə adaptasiyası çətin gedir. Davakar və
kontrolsuz şəxsiyyətə çevrilir.

14. Mükəmməliyyətçi ailə

15. Əlamətləri:
 Uşağın təbiətinə baxmazlar, onlardan müəyyən gözləntiləri vardır və uşaq o
şəkildə davranmayanda uşağın ya da özlərinin səhv etdiklərini düşünərlər.
 Bu tip valideynlər həyatları boyunca qüsursuzu və mükəmməlli axtararlar.
Eqolu və qürurludurlar. Tənqid qəbul etməzlər.
 Evlərini qatı qaydalarla idarə edərlər.
 Uşaqların qidası, geyimi keçimi, sağlamlıqları, dostları tək tək böyük
məsələlərdir.
 «Mən etmədim o etsin», «Mən yaşaya bilmədim o yaşasın» kimi düşünürlər.
Kitab kimi uşaq böyütməyə çalışırlar. Uşağın bacarıq və tutumu nəzərə
alınmadan hər cəhətdən ən yaxşısını hazırlamağa çalışırlar.
 Uğurlu olsun deyə uşağa təzyiq edirlər. «Mənim ağıllı balam hər şeyi
bacarır!»

16. Nəticədə
 Mükəmməliyyətçi rəftarın səbəbi uşağın ayrı bir varlıq olaraq
qəbul edilməməsidir və bunun yaratdığı günahkarlıq duyğusudur.
 Uşaqda gözləntiləri qarşılayacaq bacarıq və tutum varsa digər
şeylər nəzərə alınmaz. Ancaq bacarığı yoxdursa «bacarıqsızın
biriyəm» deyə düşünər. «Nə etsəm ailəmin istəklərini qarşılaya
bilmirəm, bacarıqsızam, ona görə də çalışmağına ehtiyac yoxdur»
deyə mübarizədən imtina edər. Valideynləri məcbur etdiyi
gözləntilərə istəksizlik göstərərək cəzalandırarlar.
 Uşaq ya aqressiv ya da uğursuz, utancaq, həyat sevincindən
yoxsun böyüyür. Həddindən artıq gözləntilər onu üsyankar və
uzlaşmaz edir. Dostluq münasibətlərində, köməkləşmə və
paylaşma, sosial münasibətlər qurmaqda çətinlik çəkirlər.

17. Laqeyd ailə

18. Əlamətləri:
 Uşaq tək qalar, görməməzlikdən gəlinər
 Ailə çox rahatdır, uşağın dünyasına girmək kimi bir
düşüncələri yoxdur.
 Uşağın məsuliyyətlərindən qaçarlar. Önəmsənməz
 Valideynlər uşağa örnək bir model ola bilməzlər.
 Emosiya istismarı kimi bir şeydir. Daha çox problemli
və işkolik valideynlərdə görünər, uşaq yox kimi hesab
edilir.
 Çoxuşaqlı ailələrdə rastlaşma ehtimalı da yüksəkdir.
 Sevgisiz, nəvazişsiz böyüyər

19. Nəticədə
 Uşaq ailəsi üçün məna kəsb etmədiyini,
dəyərsiz olduğunu düşünür.
 Ətrafına zərər verərək bu laqeydliyin
əvəzini çıxmağa çalışır. Təcavüzkar
davranışları atmağa başlayır.
 Emosional baxımdan tarazlıqları olmur,
həyatı amansız və pis hesab edirlər.

20. Demokratik (sağlam) ailə

21. Əlamətləri:
 Pozitiv münasibətə sahib valideynlər uşağın ehtiyaclarını
hiss edərlər, səmimi münasibət qurar və qarşı qoymadan
öncə uşağın istəklərini dinləyərlər. Rədd etmək lazım olanda
ən münasib cavab verərlər.
 Uşaqda öz kontrolun inkişafına səy göstərərlər. Bunun üçün
uyğun mühit hazırlayarlar.
 Məsuliyyət hissinin inkişafı üçün çalışarlar, haqq və
azadlıqların sərhədlərini öyrədərlər.
 Uşağı qorxutmadan cəzalandırıb tərbiyə edərlər.
 Vicdanlı uşaq yetişdirməyə önəm verərlər.
 Deviz: Tolerantlıq + Güvən + Dəstəkləmə.

22. Nəticədə
 Bu tip ailədə qaydalar açıq aydın məlumdur. Uşağın
duyğu və reaksiyalarını ifadə etməsinə imkan verərlər.
 Azadlıq şüurlu şəkildə verilir və uşaq çox vaxt ailənin
qaydalarına qatılır. Uşağa şərtsiz sevgi ilə yaxınlaşarlar.
 Ortaq fəaliyyətləri vardır
 Uşaq öyrənmək istədiyini rahatca öyrənir. Lakin tək
başına edə bilməyəcəyi şeylərdə köməklik göstərilir.
 Ən ideal ailə modelidir. Belə ailələrdə böyüyən uşaqlar
gələcəkdə özünə güvənən, problem həll edə bilmə
qabiliyyətinə sahib, məsuliyyətli və sağlam düşüncəli
olurlar.

23. Ailə təlim proqramı
 Təlimçilər üçün kitab
 Uşaqlar üçün ev tapşırığı