Prezentacja o hetmanie Czarneckim, dostałem 5 :v

1. hetman polski

2. Stefan Czarniecki herbu Łodzia (ur.
1599 w Czarncy koło Włoszczowy, zm. 16
lutego 1665 w Sokołówce niedaleko
Brodów na Ukrainie) - wybitny polski
dowódca wojskowy; hetman polny
koronny w 1665, wojewoda kijowski od
1664, wojewoda ruski od 1657,
regimentarz od 1656, kasztelan kijowski
od 1652.

3. Pochodzenie
Niewiele wiadomo o dzieciństwie i młodości Stefana
Czarnieckiego. Nawet data roczna jego urodzenia nie jest pewna,
ponieważ nie zachowały się żadne dokumenty ją poświadczające.
Najczęściej przyjmuje się rok 1599. Możliwe, ale mniej
prawdopodobne, są lata późniejsze, aż do roku 1604. Urodził się w
Czarncy koło Włoszczowy, pochodził ze średniozamożnej rodziny
szlacheckiej, która miała stosunkowo niewiele dóbr dziedzicznych.
Większość dzierżawionych przez nią ziem stanowiły
królewszczyzny. Ponieważ jego ojciec starosta chęciński i żywiecki
Krzysztof Czarniecki herbu Łodzia, miał z Krystyną Rzeszowską
dziesięciu synów, nie był w stanie wszystkim zapewnić majątku i
kariery. Dlatego czterech jego synów, m.in. Stefan, trafiło do
zawodowej służby wojskowej (do lisowczyków). Józef Szymański w
pracy „Szlakiem Braci Polskich” wspomina że dziad przyszłego
hetmana był arianinem.

4. Wykształcenie i początki kariery wojskowej
Nie dysponował on najprawdopodobniej poważniejszym wykształceniem.
Przez pierwszych kilkanaście lat służby wojskowej nie sprawował też żadnych
funkcji, stąd wszelkie ustalenia dokonywane przez historyków, odnoszące się do
tego okresu jego życia, mają charakter przypuszczeń. W wojsku polskim Czarniecki
służył najprawdopodobniej od 1621. Zapewne brał udział w wojnie z Turcją w tymże
roku, potem w odpieraniu najazdów tatarskich w kolejnych latach. Później walczył
pod komendą Stanisława Koniecpolskiego w czasie kampanii szwedzkiej (1626-
1629). Był wówczas towarzyszem w chorągwi kozackiej dowodzonej przez swego
brata, Pawła. Właśnie pod okiem brata Stefan Czarniecki zdobył znaczącą część
swych wojskowych kwalifikacji. Lata 1630-1632 spędził prawdopodobnie w służbie
cesarskiej. Następnie uczestniczył w kampanii moskiewskiej lat 1632-1634, w której
po raz pierwszy wystąpił w stopniu oficerskim, jako porucznik chorągwi kozackiej
hetmana Marcina Kazanowskiego.

5. W kilka lat później otrzymał pierwszy
własny list przypowiedni i został rotmistrzem
chorągwi kozackiej. Jednocześnie pełnił fukcję
porucznika hetmańskiej chorągwi husarskiej
oraz sędziego wojskowego, a następnie
oboźnego koronnego. Te dwie ostatnie funkcje
stanowiły pierwszy istotny awans,
wprowadzając Czarnieckiego w sprawy
dotyczące całości wojska i stanowiąc
odskocznię do dalszej kariery.
Brał później udział w licznych walkach z
Kozakami i Tatarami głównie pod komendą
Mikołaja Potockiego. Krytykowany po bitwie
pod Kumejkami, w której dowodził hetmańską
chorągwią husarską (jako jej porucznik), za
zbytnią brawurę i doprowadzenie do
poważnych strat jednostki.

6. Powstanie Chmielnickiego
Sławę i uznanie zdobył w walkach z Bohdanem Chmielnickim (1648-1655). Podczas
bitwy pod Żółtymi Wodami dostał się do niewoli tatarskiej (prawdopodobnie w
czasie rozstrzygającego starcia występował jako parlamentariusz strony polskiej i
przebywał w obozie kozacko - tatarskim, gdzie go zatrzymano). Według niektórych
informacji został wywieziony na Krym. Według innych danych niedługo po bitwie
zbiegł z niewoli tatarskiej do twierdzy Kudak, po kapitulacji której stał się jeńcem
kozackim.
W 1649 r. został wykupiony z niewoli. Rok ten był początkiem jego szybkiej kariery
wojskowej, którą w pewnej mierze zawdzięczał poparciu hetmana wielkiego
koronnego Mikołaja Potockiego (Czarniecki był najprawdopodobniej świadkiem
ostatnich chwil syna hetmana - Stefana, zmarłego z ran w kilka dni po bitwie).
Walczył później wielokrotnie z Kozakami i wojskami tatarskimi, odnosząc liczne rany
i zdobywając dużą popularność wśród szlachty, zwłaszcza uchodźców z Ukrainy, co
miało wpływ na uzyskanie przez niego w roku 1652 krzesła senatorskiego (kasztelan
kijowski). Dał się poznać jako nieprzejednany wróg Kozaków. Odpowiedzialny za
liczne i okrutne pacyfikacje ziem ukraińskich.
Kariera

7. Pochodzący ze średniej szlachty Czarniecki związał się blisko z dworem Jana
Kazimierza, pozostając jego najbardziej zaufanym dowódcą. Był wybitnym
dowódcą kawalerii, wypracowując i doprowadzając do doskonałości technikę
wojny podjazdowej ("wojna szarpana"), głównie prowadzonej dzięki
oddziałom partyzanckim. Był utalentowanym dowódcą taktycznym, jednak
jego zdolności operacyjne były niekiedy negowane. Szczególnie kłopotliwe
było dla niego organizowanie współdziałania tych broni w czasie bitwy. Jeżeli
jednak - jak w bitwie nad Połonką - umiał znaleźć racjonalne zastosowanie
dla jednostek piechoty, potrafił sprawnie rozstrzygnąć starcie zaskakującymi i
efektownymi manewrami jazdy. Dowodzenie Czarnieckiego jednostkami
jazdy nawiązywało do najlepszych tradycji staropolskiej sztuki wojennej.
Generalnie jako wódz charakteryzował się zdecydowaniem i umiejętnością
szybkiego podejmowania decyzji, lecz także skłonnością do ryzykanctwa i
brawurą. Umiał w razie potrzeby utrzymywać żelazną dyscyplinę w
podległych jednostkach, nie wahając się przed stosowaniem okrutnych kar.

8. Potop Szwedzki
W czasie potopu szwedzkiego (1655-1660) początkowo dowodził obroną Krakowa. W czasie
oblężenia został ranny w policzek. Obronę prowadził aktywnie, nękając Szwedów
wycieczkami. Nakładał kontrybucje na mieszczan krakowskich. Wobec braku posiłków
kapitulował. Rozważał przejście na stronę Karola Gustawa, ale za namową królowej Ludwiki
Marii Gonzagi, pozostał wierny Janowi Kazimierzowi. Z Krakowa wyszedł z wojskiem na
warunkach honorowych.
Czarniecki przybył do Głogówka, gdzie schronił się król, i doradzał mu ogłoszenie wojny
wszystkich stanów, mając wiadomości o atakach na małe oddziały szwedzkie wywołanych
przez grabieże i kontrybucje. Po powrocie króla ze Śląska objął dowództwo niezależnej
dywizji i mianowany został regimentarzem.
Wraz ze starostą spiskim Jerzym Lubomirskim dowodził w kampanii 1656. 1 lutego dywizja
Czarnieckiego przekroczyła skutą lodem Wisłę, z marszu zajęła Sandomierz i ruszyła dalej
na Puławy. 18 lutego Czarniecki poniósł porażkę pod Gołębiem. Bitwa spowodowała
zmianę taktyki Czarnieckiego, który powrócił do prowadzenia wojny partyzanckiej (tzw.
wojna szarpana), dzięki czemu nie przyjmując otwartej bitwy – stale nękał siły wroga. Do
walki włączył też oddziały chłopskie, wydając uniwersały i grożąc szlachcie, która by się
temu sprzeciwiała.

9. Na wieść o wojnie w Danii wojska Karola
Gustawa opuściły Polskę i Prusy Królewskie,
pozostawiając jedynie załogi w większych
miastach. Pomimo zawarcia we wrześniu i
listopadzie traktatów welawsko-bydgoskich
Czarniecki udawał, że nic o nich nie wie i łupił
nadal Nową Marchię.
W latach 1658-1659 dowodził oddziałami
polskimi w wyprawie armii sojuszniczej
(brandenbursko-polsko-habsburskiej) do Danii
przeciw wojskom szwedzkim Karola X Gustawa.
Jego największymi osiągnięciami było zdobycie
szturmem twierdzy Koldyngi i przeprawa jazdy
na wyspę Als.
23 lutego 1660 roku umarł król Karol X Gustaw,
a 3 maja zawarto pokój w Oliwie kończący
wojnę ze Szwecją.

10. Wojna polsko-rosyjska 1654-1667
Pomimo zawarcia unii w Hadziaczu w 1658 z hetmanem kozackim
Iwanem Wyhowskim nie powiodła się próba stworzenia
Rzeczypospolitej Trojga Narodów z Księstwem Ruskim, gdyż unia nie
była respektowana przez żadną ze stron. Kozacy obalili Wyhowskiego i
buławę hetmańską otrzymał Jerzy Chmielnicki. Na Ukrainę wkroczyła
armia rosyjska Wasyla Szeremietiewa, a na Litwę armia Iwana
Chowańskiego, którego powstrzymywał chorąży orszański Samuel
Kmicic. Nieopłacone wojsko polskie zaczęło się w tym czasie burzyć,
wkrótce podejmując bunt, który w czerwcu 1661 miał przerodzić się w
Związek Święcony. Wojna polsko-rosyjska wybuchła z nową siłą.

11. Kampania litewska przeciw Rosji
Król wysłał nowo mianowanego wojewodę ruskiego Stefana Czarnieckiego na
pomoc wojskom Pawła Sapiehy przeciw oddziałom Chowańskiego na Litwie i
Podlasiu. Strona polska miała do dyspozycji 11 tys. wojska i 7 dział, Rosjanie
zaś: 22 tys. wojska i kilkakrotnie więcej artylerii. Do rozstrzygającej bitwy
doszło pod Połonką, kilka dni po połączeniu się wojsk Rzeczypospolitej koło
Słonima. Początkowo natarcie ze skrzydeł grzęzło w błocie, ale po przejściu
przez bagna jazda polska nabrała impetu rozbijając jazdę odwodową
Trubeckiego, a Chowański, bojąc się oskrzydlenia, przerzucił oddziały na lewe
skrzydło przeciw Wojniłłowiczowi. Husaria rozbiła całe prawe skrzydło Rosjan
i Chowański rozpoczął odwrót aż do Połocka, tracąc 13 tys. wojska. Następnie
Czarniecki ruszył na Rosję, jednak został powstrzymany. Ostatecznie doszło
do bitwy nad rzeką Basią, gdzie Rosjanie mieli czas, aby się okopać.
Nadchodziła nowa armia Chowańskiego, a próba powstrzymania jej pod
Druckiem przez Kmicica skończyłaby się klęską, gdyby nie odsiecz
Czarnieckiego, którego wojska odrzuciły Chowańskiego do Połocka.

12. Kampania ukraińska
Kampanię przeciw Rosjanom prowadził także Lubomirski na Ukrainie – we
wrześniu i październiku 1660 odniósł zwycięstwa pod Cudnowem i
Słobodyszczem. Lubomirski był jednak coraz bardziej pochłonięty polityką
wewnętrzną kraju i w styczniu 1661 król wysłał Czarnieckiego do tłumienia
zamieszek kozackich. Wkrótce jednak wezwał go z powrotem na pomoc do
Warszawy. W tym samym roku Czarniecki otrzymał dekret nominacyjny na
urząd hetmana polnego koronnego, lecz bez daty i pieczęci, gdyż nadal żył
Jerzy Sebastian Lubomirski. W październiku 1663 Czarniecki poprowadził
ostatnią polską ofensywę na Ukrainę, mając na celu zrealizowanie
królewskich planów: odzyskać Zadnieprze, przejść z Ukrainy Lewobrzeżnej na
północ i po połączeniu się z wojskami litewskimi Sapiehy ruszyć na Moskwę,
jednak nie udało się to. 26 lutego na Prawobrzeżnej Ukrainie rozgorzały
ponownie walki polsko-kozackie co zmusiło wojska polskie do przerwania
kampanii. Po tym, hetman przystępował jeszcze kilka razów do ataków na
Ukrainę, ale finalnie nie był w stanie stłumić powstania kozackiego.

13. Okoliczności śmierci hetmana
Do wojewody dochodziły niepokojące wieści z Korony o banicji
Lubomirskiego, zaś Jan Sobieski sięgnął po obiecaną mu buławę hetmańską.
Sześć tygodni przed śmiercią, 2 stycznia 1665 roku Czarniecki przyjął buławę
polną koronną, odebraną Lubomirskiemu. Zmarł w czasie podróży do Lwowa
16 lutego 1665 roku w Sokołówce koło Złoczowa od postrzału otrzymanego
podczas tłumienia buntu w Stawiszczu (istnieje też hipoteza, że Czarniecki
mógł zostać otruty, a znana wszystkim wizja śmierci hetmana przedstawiona
przez Wespazjana Kochowskiego nie jest prawdziwa). Śmierć ta pokrzyżowała
królewskie plany przeprowadzenia elekcji vivente rege przez króla, który już
w styczniu odwołał Czarnieckiego z Ukrainy.
Po wielkich uroczystościach pogrzebowych w Warszawie hetman pochowany
został w rodzinnej wsi Czarnca koło Włoszczowy w kościele ufundowanym
przez siebie samego.

14. Legenda
To była niedziela 15 lutego 1665 roku. Umierającego Hetmana złożono w
noszach i na jego prośbę zabrano w podróż do Lwowa. Dookoła zimowa pora,
wiatr sypał śnieg w zaspy. Nawet dziki zwierz nie wyszedłby ze swojej nory.
Po drodze cały orszak zatrzymał się na noc w małej chałupie w Sokołówce.
Wielkiego Hetmana ułożono w środku izby, natomiast dookoła niego czuwali
jego bliscy. Na prośbę bohatera wprowadzono do izby jego najwierniejszego
towarzysza – białego rumaka. Koń schylił łeb nad konającym panem, tak
jakby rozumiał co się ma wydarzyć. Podawano mu owies – on nie chciał jeść,
dawano wody – on bił nogami w ziemię. Po spowiedzi Hetman zasnął.
Poniedziałkowym rankiem już się nie obudził. Wkrótce po śmierci Hetmana
skonał jego wierny rumak, towarzysz wielu zwycięskich wypraw.
Ludzie z Czarncy powiadają, że co roku, 16 lutego, słychać na okolicznych
łąkach galop konia, który nadal czuwa nad swoim panem.

15. Czarniecki a hymn polski
"JAK CZARNIECKI DO POZNANIA, PO SZWEDZKIM ZABORZE"
Mowa oczywiście o potopie szwedzkim, czyli wojnie polsko-
szwedzkiej (w czasie II wojny północnej), która toczyła się w latach
1655-1660. W czasie działań zbrojnych zasłynął m.in. polski szlachcic
Stefan Czarniecki, wybitny dowódca, który nękał Szwedów
prowadząc z nimi walki podjazdowe. Był architektem wielu
zwycięstw, zasłynął m.in. pokonując nieprzyjaciela pod Warką w
1656 roku.
W uznaniu zasług wojskowych został mianowany hetmanem polnym
koronnym. Wcześniej pełnił m.in. funkcje starosty, kasztelana i
wojewody.