*Сэтгүүл зүйн мэргэжлээр суралцдаг хэн бүхэнд зориуллаа.

1. Сэтгүүлч
Эх сурвалжтай
хэрхэн харьцах
вэ?
Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйн нөхцөлд
1-Р БАГ

2. “Сайн нийтлэл бичих хамгийн шилдэг арга бол эх сурвалжийг тодорхой заах явдал юм. Ядаж
мэдээлэл өгсөн байгууллага эсвэл түүний төлөөлөгчийг нэрлэхийг хичээ. Хамгийн оновчгүй
сонголт гэвэл “баттай эх сурвалжаас” эсвэл “ хаяггүй эх сурвалжаас” авсан мэдээлэлд
тулгуурласан нийтлэл мөн. Үүнээс уншигчид ямар ч шинэ зүйл олж авахгүй”
Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний хорооны ерөнхийлөгч Малькольм Ф.
Мэллит
Сэтгүүл
зүй
Мэдээ
Баримт
Эх
сурвалж

3. Эх сурвалж гэж юу вэ?
• Тодорхой орон зай, цаг хугацаанд болсон үйл явдал, ертөнцийн
юмс үзэгдэл үнэн бодит болохыг гэрчилж буй хөдөлгөөнгүй
нотолгоог бүрдүүлэгч нь эх сурвалж юм.
Эх
сурвалж
ХүмүүсНом
Судалгааны
материалЗахидал

4. 1
• Мэргэжилтнүүд: Асуудалд шинжлэх ухааны үүднээс ханддаг
холбогдох зүйлд үнэн зөв мэдээлэл өгөх чадвартай хангалттай
мэдлэгтэй
2
• Оролцогч талууд: Тухайн асуудалд бодит хариу өгч чадах
бөгөөд хамгийн гол нь хамаарал бүхий асуудалд хууль ёсны
сонирхол талууд байж болно
3
• Өртөгсөд: Сэдэв хөгжих тусам буюу судалгааны явцад илүү
тодордог. Тэд хүчтэй нөлөөн дор байдаг учраас мэргэжилтэн
шиг үзэгдэх талтай
Эх сурвалжийн гурван хэв шинж

5. СЭТГҮҮЛЧ
ЭХ СУРВАЛЖ
ХАРЬЦАА
• Юун тухай, хэрхэн асуухаа бэлтгэвэл зохино – Сэтгүүлчийн таамаглал болон бусад
эх сурвалжийн мэдээллийг бататгахад тустай. Сэтгүүлчийн гарт орж ирсэн арван
баримт мэдээлэлд түшиглэн сэтгүүлч асуултаа бэлтгэж авбал үр дүнтэй.
• Асуулт асуух явцдаа эх сурвалжийнхаа санал бодлыг байнга сонсож байх – Энэ үед
эх сурвалжид ямар нэгэн асуудал байгаа хувийн ашиг сонирхол байгаа үгүйг ч
асуухад гэмгүй. Энэ үед таамаглал дэвшүүлж болно.
• Ярилцах хүнээ хэр “БЭЛЭН” байгааг анхаарах - Эх сурвалж үнэнийг илчилсний
төлөө “ШИЙТГЭЛ” хүлээхээс болгоомжилдог тул түүнд хүлээцтэй хандаж үнэнийг
хэлсний төлөө үр дүн нь ямар байхыг сайн ойлгуулах хэрэгтэй.
• Эх сурвалжийг нууцлана гэсэн бол хамгаалж нууцлах ёстой – Сэтгүүлч өөрийн
зорилгыг биелүүлж байх явцад эх сурвалжид аюул учирч болзошгүй тул түүний
хувийн болон албаны эрх ашгийг хөндөхгүйгээр ажиллах ёстой.

6. СЭТГҮҮЛЧ
ЭХ СУРВАЛЖ
ХАРЬЦАА
• “Сул дорой эх сурвалж” – Сэтгүүлч шаардлагатай тохиолдолд хохирогч
болон жирийн хүмүүс зэрэг эх сурвалжийг хамгаалах хэрэг гардаг.
• “ Баттай эх сурвалж” – Мэдээлэл авсан болон өгсөн эх үүсвэрээ баттай
гэж бичихийн оронд арай илүү итгэл үнэмшилтэйгээр нэрлэх нь зөв.
Хэрэглэгчид эргэлзээгүй байх ёстой. Жишээ нь: баттай эх сурвалж гэхийн
оронд - .... Хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн эсвэл албан тушаалтан гэх мэт
• Хувийн журмаар мэдээлэл авах – Тухайн эх сурвалж албан ёсоор
мэдээлэл өгөхөөс татгалзсан тохиолдолд энэ аргаар мэдээлэл солилцох
боложтой юм. Зөвхөн сонссон бүхнээ нийтлэх биш сэтгүүл зүйн талбарт
хөдлөшгүй нотлох баримт байх учиртай.
• Өөрийгөө хамгаал – сэтгүүлч ярилцагчаас буюу эх сурвалжаас өөрийгөө
хамгаалахын тулд дуу хураагуур камер гэх мэт хөдлөшгүй нотлох
баримтыг байнга хэрэглэж байх ёстой. Учир нь хэлсэн үгээ хэлээгүй мэт
булзах тохиолдол байдаг .

7. СЭТГҮҮЛЧ
ЭХ СУРВАЛЖ
ХАРЬЦАА
• Нотлох баримт шаардах- Сэтгүүлч нь эх сурвалжаасаа нотлох баримтыг
шаардах нь ерийн зүйл мэт хэвшсэн байх ёстой. Тухайн эх сурвалжийн
ярьж хэлж буйг нотлох ямар нэгэн баримттай байх ёстой.
• Эх сурвалжийг эх сурвалжаас – Энэ нь нэг эх сурвалжийг нөгөө эх
сурвалжаас асууж лавлах хэрэгтэй. Тухайн асуудлын талаар түүн шиг сайн
мэдэх эсвэл тодруулж баталж өгөх эх сурвалжийг хаанаас олж болохыг
тодруулах нь зөв.
• Хэд хэдэн эх сурвалж – Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйд хэд хэдэн эх
сурвалжийг түшиглэж байж мэдээллийг илүү баталгаатай болгоно. Мөн
үзэл бодлын тэнцвэрийг хангаж ашиг сонирхолын зөрчлийг гаргана
• Шүүмжлэхгүй байх – Эх сурвалж магадгүй худал хуурмаг зүйл ярих
эсвэл нөгөө эх сурвалжийг муулж магадгүй учир тэвчих бас шүүмжлэлтэй
хандахгүй байх. Зөвхөн нүд рүү нь анхааралтай харж бас анхааралтай сонс.
• Мөн эх сурвалжийн мэдээлэл өгөх болсон шалтгааныг сайн мэддэг байх,
төвийг сахисан байр суурьнаас хандах, өөрийн гэсэн эх сурвалжийн
сүлжээтэй болох нь сэтгүүлчийн найдвартай арга барил юм.

8. 5W1H
ЯАЖ – ЯАГААД
Санал бодол
Сэтгэл зүйн байдал
Ямар нэгэн хувийн ашиг сонирхол
байна уу, үгүй юу гэдгийг мэдэх
боломжтой
Мэдээллийг хэрхэн яаж авах
аргаа олно
Эх сурвалжаа хамгаална гэсэн бол амлалтандаа хүрдэг байх.
Авсан мэдээлэл бүрийг баталгаажуулан авдаг байх / “ШИЙТГЭЛ” хүлээх
эрсдэлээс өөрийгөө хамгаалах /