Menjelaskan tentang filosofi, ancas, paugeran dan unsur kebasaan tembang macapat.

1. Serune sinau tembang macapat
Tembang
Macapat
M FARROS AGUSTIAN
XI MIPA 4
18

2. Daftar isi:
1. Pangerten Tembang Macapat.................................................1
2. Ancase Tembang Macapat .....................................................2
3. Jenis-jenise Tembang macapat..............................................3
4. Pangerten Guru Gatra.............................................................10
5. Pangerten Guru Wilangan.......................................................10
6. Pangerten Guru Lagu..............................................................10
7. Unsur kebahasaan Tembang Macapat ..................................11

3. Tembang macapat yaiku tembang
utawa geguritan tradhisional Jawa.
Saben bait macapat nduweni baris
ukara sing diarani gatra, lan saben gatra
nduweni jumlah gatra (guru wilangan),
lan dipungkasi swaraning wirama
pungkasan diarani guru lagu.
Pangerten :
1

4. Ancase Tembung
Macapat
Umume macapat diarteke dadi maca
papat-papat, sing maksude smaca sak
ukarandadu petang suku kata. Nanging
iku kudu siji-sijine arti saka macapat.
Masyarakat jawa mangerteni macapat
dadekake "kawaruh" utawa ilmu filosofi
jawa lan ngandung arti sing ngeno ing
arti.
2

5. Jenise
Tembang
Macapat
3

6. Maskumambang minangka
pratandha wiwit uripe manungsa ing
dunya. Tembang Maskumambang iki
menehi gambaran babagan jabang
bayi ing kadhutan ibu nalika isih
mbobot. Kathah tegesipun
Maskumambang piyambak ingkang
tegesipun Maskumambang (emas
kumambang)
1. Maskumambang
4

7. Mijil yaiku anane ing jagad
iki kang digambarake dening
tembang macapat yaiku
tembang mijil kang padha
tegese karo wijil yaiku metu
saka wetenge ibu.
2. Mijil
5

8. Sajrone filosofi tembang
kinanthi, yaiku wektu nalika
bocah dituntun dening wong
tuwone supaya iso dadi pribadi
sing luwih apik.
3. Kinanthi
4. Sinom
Sinom asale saka tembung enom
kang tegese mudha, mudha
digunakake kanggo sinau,
kekancan lan golek jati diri.
6

9. 5. Asmarandana
Asmarandana nggambarake geger
asmara ing panguripane manungsa.
Periode iki diwiwiti nalika manungsa
wiwit nduweni minat marang lawan
jenis nalika isih remaja.
6. Gambung
Gambung saget dipuntegesi jumbuh
ingkang utawi sarujuk, ngandharaken
bab enggal yesangipun manungsa,
inggih menika jaman bebiayan
manungsa.
7

10. Dhandhanggula ngandharake proses
pasang surut ing kang kudu dilalui
berbarengan wiwit mapan ing
kulawarga lan bisa nyukupi
kebutuhan kaluwarga
7. Dhandhanggula
Durma asale saka tembung
derma kang ateges menehi rejeki
marang wong liyane. Nalika
kabeh kebutuhan wis rampung
lan ora ana kekurangan.
8. Durma
8

11. Pangkur asale saka tembung
mungkur (mundur/mungkur),
manungsa wiwit undur saka
pepinginan kedayanlan wiwit
mikir babagan urip.
9. Pangkur
10. Megatruh
Megatruh yaiku tembang macapat
kang nggambarake manungsa kang
lagi nemahi pati. Magat tegese pisah,
ruh tegese urip. Pisah antarane awak
lan nyawa lan bali menyang asale.
11. Pocung
Pocung, raga kang ditinggal roh
mau banjur diresiki sadurunge
dibalekake ing lemah. Banjir
diadusi lan dibungkus nganggo
kain kafan sing diarani pocong.
9

12. Pangerten Guru
Gatra, Guru
Wilangan, lan
Guru Lagu
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru Lagu
Guru gatra ing basa Jawa
macapat yaiku cacahing
larik utawa larik ing sak
bait.
Guru lagu yaiku dawane
gatra kang pola ganti vokal
ing gatra pungkasan
tembang utawa kakawin.
Guru wilangan yaiku
cacahing gatra saben larik
ing tembang macapat
10

13. Tembung garba yaiku tembung loro sing
digandheng
dadi siji sarana kanggo nyuda cacahe wanda,
kanggo
nyocogake cacahe wanda ing sajroning
tembang, lan
kanggo ngringkes tembung ing sajroning
ukara.
Tuladha:
• Maharsi saka tembung maha + resi
• Jalwestri saka tembung jalu + estri
• Papeki saka tembung papa + iki
Tembung garba kaperang dadi 3, yaiku:
1.Tembung loro utawa luwih menawa digarba
banjur
muncul aksara "y".
2. Tembung loro utawa luwih menawa
digarba banjur
muncul aksara "w".
3.Tembung loro utawa luwih sing kagarba
nganggo
tembung maha, ananging tembung maha
kasebut
mung muni "mah"
Unsur Kebahasaan
Tembang Macapat
1. Tembung Garba
11

14. 3. Dasanama
Dasanama yaiku wong siji duwe jeneng
nganti sepuluh,
malah kadhang luwih, kang padha
tegese utawa meh
padha tegese.
Tuladha:
• Sira
• Rina
= kowe, sampeyan, panjenengan
= rinten, siyang, awan
• Sudra
= papa, mlarat, sengsara, kere
• Misuwur
= kawentar, kaloka, kondhang, kasub,
komuk, kajanapriya, Isp.
• Anak
= suta, sunu, siwi, tanaya, weka,
atmaja,
Isp.
2. Tembung Kawi
Tembung kawi yaiku tembung
- tembung kanga sale
saka basa Jawa Tengahan
utawa Jawa Kuna.
Tembung kawi rinaket banget
karo basa rinengga
jalaran tembung kawi akeh
digunakake ing basa
rinengga. Basa rinengga yaiku
basa kang digunakake
kanggo nggambarake
kaendahan an kawibawan.
Tuladha:
• Sira= kowe
• Samirana= angin
• Ratri= dalu
12

15. 4. Sandi Asma
5. Sandi Karsa
Sandi asma yaiku jeneng kang sinamun ana ing
tembang macapat, lumrahe wujud jeneng
asli
pengarage utawa panciptane tembang.
Tuladha:
Rarasing kang sekar sarkara mrik,
den aksama dening sudyarsa,
ngawikan wengkuning reh
beraweng para ratu,
ilanga kang sesengker sarik,
rongas westhining angga,
gagating tyot antuk,
wartaning kang para tama,
sinung tengran sembah trus sukaning budi,
tataning kang carita
Wanda - wanda wiwitan saben gatrane
tembang ing
dhuwur yen digathukake saka wiwitan nganti
pungkasan mujudake asmane pujangga kang
nganggit
tembang mau, yaiku Raden Ngabei
Ranggawarsita.
Sandi Karsa yaiku tujuan, ancas, utawa karep
kang
sinamun utawa sinamar ana ing tembang. Ana
uga
wong kang ngarani sandi karsa kuwi sandi
ukara yaiku
ukara (ukarane kanggo medharake cipta,
gagasan, rasa
- pangrasa, utawa kekarepan).
Tuladha:
Dimen lebdeng kawruh
ing pakaryan mrih trengginas
alar mulur rinengga ambeg berbudi
anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia
Anemahi jaman
NyrambahiNuwsantara
Sandi Karsae : Dina Pendidikan