1. (ÜNİTE 2)
TÜRKLERDE TOPLUM
YAPISI

2.  Türk toplumları yaşadıkları coğrafyanın etkisiyle ‘’konar-
Göçer’’ hayat tarzını benimsemişlerdir.
TOPLUMSAL HAYAT:Türklerin toplumsal yaşamını
düzenleyen kurallara töre denirdi.
 Yöneticilerle yönetilenler arasında tüz adı verilen yazılı
olmayan bir antlaşma mevcuttur.
 Kağanın sarayında her boyun kurultayda oturacağı yer
‘’orun’’ kesilen hayvanlardan alacağı pay ‘’ülüş’’ olarak
isimlendirilmiştir.
 Aile(oguş)---soy(urug)---boy---budun---il(devlet)
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE TOPLUM
YAPISI

3. A)Aile(Oguş):
 Eski Türklerde her çadır bir aile kabul edilirdi.
 Aileler genellikle çekirdek aile tipindeydi.
 Aileler genellikle Yurt ve Keregü denilen çadırlarda
yaşarlardı.
 Evlenen erkek çocuklara bir miktar para ve çadır
verilir ,küçük çocuk evde kalır ve kalan para onun
olurdu.
 Kız çocuklarına çeyiz dışında para verilmezdi.

4.  İlk Türklerde babaya Kang, anneye Ög denirdi.
 Kadın ve erkek bütün işleri beraber yapardı.
 Tek eşle evlilik (monogamie) yaygındı.
 Genellikle dışarıdan evlilik (exogamie) yaygındır.
 Bundaki amaç akraba sayısını arttırmak ve boylar arası
çatışmaları engellemektir.
 Boşanma hakkı her iki tarafa da verilmiştir.

7. B)Urug(Aileler Birliği):
 Uruglar ailelelerin birleşmesiyle oluşurdu.
 Urugla ilgili kararlar aile reisleri tarafından alınırdı.
C)Boy(Uruglar Birliği):
 Cesaretli,adaletli ve maddi gücü yerinde olan urug veya aile reislerinden biri boy
beyi seçilirdi.
 Boy beyinin başlıca görevleri;
 Boydaki iç dayanışmayı sağlamak
 Hak ve hukuku sağlamak
 Boyun çıkarlarını korumaktır.
 Bir siyasi birliğe katılan boya “ok’’ denirdi.
 Her boyun kendine ait yaylak ve kışlağı vardı.
 Yaylaklar boyun malı ,kışlaklar ferdin malıydı.
 Türklerde her boyun kendine özgü damgası(tamga) vardı.

8. C)Bodun(Millet):
 Bodunun başında kağan,ilteber ,han,yabgu,şad,erkin
gibi unvanlar taşıyan başkanlar bulunurdu.
 Bodun devleti meydana getiren temel unsur
olduğundan siyasi bir karakter taşırdı.

9. YAŞAYIŞ:
 Türkler,kışın korunaklı vadilerde kerpiçten ya da ahşaptan yapılmış evlerde
otururlardı.
 Her evde hamam bulunurdu.
 Yazın yaylalara çıktıklarında çadırlarda yaşarlardı.
 Hunlar ve Göktürkler zamanında 5. ayda şölenler yaparlardı.
 Uygurlar 9 Mart’ta Gök Tanrı ve Yer için atlar kurban edilirdi.
 At ve koyun etinden yapılan yemekler,konserveler,süt,peynir ve yoğurtla at
sütünden yapılan kımız başlıca gıdalardır.
 Giysiler hayat tarzına uygun olarak pantolon ve ceket şeklindeydi.
 Kaftan,cizme ve kemer bu kıyafeti tamamlardı.
 Başa börk denilen bir başlık giyilirdi.
 Yas rengi siyahtı.
 Ok atma,ay yarışı,güreş,cirit,çevgan,kılıç,tepik diğer sporlardandır.

11. DİNİ HAYAT:
 Eski Türk toplumlarına en yaygın inanç Gök Tanrı inancıydı.
 Bu inanca göre uçmağ(cennet),Tamu(cehennem) olarak anılmıştır.
 Bu durum ahiret inancının varlığını gösterir.
 Toplumsal hayatta özel bir statüsü olmayan din adamlarına kam denirdi.
 Türk savaşçıları öldüklerinde mezarlarının başlarına Balbal denilen heykeller dikilirdi.
 Köktürkler 5.Ayda Kurtata Mağarası önünde Gök Tanrı’ya kurbanlar sunarlardı.
 Ölünün ardından yuğ törenleri yapılırdı.
 Türklerde ayrıca Atalar Kültürüne,Şamanizme ve tabiat varlıklarına inanılırdı.
 Dini hoşgörünün etkisiyle Budizm,Maniheizm,Hristiyanlık,Musevilik,Müslümanlık gibi
inançlar yayılmıştır.
 Türklerde ölmek “uça Barmak’’ olarak anılırdı.
 Cenazeler ‘’eşük’’ denilen kefenle toprağa verilirdi.

13.  İslamiyet’i benimseyen Türklerde yeni dinin etkisiyle
toplumsal hayat şekillenmiş fakat Türkler eski bozkır
yaşayışlarından da vazgeçmemişlerdir.
 Bu durum Türk-İslam sentezini ortaya çıkarmıştır.
TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE
TOPLUM YAPISI

14. Yönetenler Yönetilenler Din ve inanç
Karahanlılar Türk Türk Müslüman-Gök
Tanrı
Gazneliler Türk Türk-İran-Arap-
Hindu
Müslüman-Budist-
Maniheist
Büyük Selçuklular Türk-İran Türk-İran-Arap-
Hristiyan
Müslüman-
Hristiyan
Tolunoğulları-
İhşidiler-
Memlükler
Türk-Arap Arap-Rum-
Berberi-Mısırlı
Müslüman-
Hristiyan-Musevi
Hazarlar Türk Türk-İranlı-Rus Müslüman-
Hristiyan-Musevi-
Gök Tanrı

15. Yönetenler:
 Hanedan üyeleri,valiler,askerler ve din adamları bu
grubu oluşturur.
 İlk Müslüman Türk devletlerinde yöneticiler genellikle
Türk’tü.

16. Yönetilenler:
 Devlet toplumu Müslüman-Gayrimüslim olarak ikiye ayrılırdı.
 Türk-İslam toplumlarında pederşahi(babaerkil) aile yapısı hakimdi.
 Kadının her zaman söz hakkı vardı.
 Türk-İslam toplumlarında büyük aile tipi yaygındı.
 Tek eşlilik hakimdi.
 Halk yaşayış biçimlerine göre şehirliler,köylüler ve göçebeler olarak
ayrılırlardı.
 Selçuklular göçebeleri yerleşik hayata geçirmeye uğraşmışlardır.
 Bundaki temel amaç;asker ve vergi toplamayı kolaylaştırmak,toprakları
işlemek ve göçebelerin yerleşik hayata verdiği zararı engellemektir.
 Türkler arasına Sufilik inancı ve tasavvuf yaygındır.
 Ahmet Yesevi,Mevlana,Yunus Emre önemli kişilerdir.

18.  Türk-İslam Devletleri’nde insanların dış görünüşüne bakılarak kişinin hangi din ve
toplumdan olduğu anlaşılabilirdi.
 Kadirilik,Kübrevilik,Ekberilik ve Yesevilik Türkerin hakim olduğu coğrafyada etkili
olan ve İslamlaşmayı hızlandıran faktörler olmuştur.
 Türkler “servet ve mülkiyetin yaygınlaştırılması politikası”izlemiştir.
 En önemli yardımlaşma amacı vakıflardır.
 Vakfın kurulması için mülk sahibinin vakfa bırakacağı bir mülkün olması,mülkün
yönetiminden sorumlu mütevelli denilen bir kişi veya heyetin olması ve vakıf
senedinin hazırlanması gerekliydi.
 Vakıflar sayesinde kervansaraylar,darüşşifalar,darülafiyeler,bimaristanlar
kurulmuştur.
 Gevher Nesibe Hatun Darüşşifası Anadolu’nun ilk hastahanesidir.
 Ahi teşkilatı esnaflığın yanında sosyal bir teşkilattır.
 İmece köylerde çok etkili bir yardımlaşma sistemidir.
 Kopuz Türklerde kullanılan çok yaygın bir müzik aletidir.
 Hükümdarların kapısında nevbet çalınırdı.

22.  Osmanlılar Balkanlarda fethettikleri yerlere
Anadolu’daki Türkleri yerleştirmişlerdir.
 İstimalet denilen iskan politikası sayesinde
Balkanlarda önemli bir Türk nüfus oluşmuştur.
 Fethedilen bölgelerde uygulanan hoşgörülü politika
sayesinde sınırlar kısa zamanda genişlemiştir.
KLASİK DÖNEM OSMANLI TOPLUM
YAPISI

23. Osmanlı Toplum Yapısı:
 Osmanlı Devleti’nde toplumsal düzen “Hakkaniyet
Çemberi” sayesinde sağlanmıştır.
 Adalet için Kanun,kanun için hükümdar,güçlü bir
hükümdar için ordu,güçlü bir ordu için
servet,servetin artması için huzurlu bir halk ve bunun
için de adalet gereklidir.

25.  Yönetilen sınıfta bulunan köylüler çift hane sistemiyle
devletin tahsis ettiği raiyyet çiftliklerini işletirlerdi.
 Bu çiftlikler satılamaz ve vakfedilemezdi.

26. Sosyal Hareketlilik:
 Osmanlı Devleti Avrupa’daki sistemin aksine sınıfsal
geçişe müsaitti.
 Devletin yöneten sınıfından yönetilene,yönetilen
sınıftan da yöneten sınıfına geçme olayına dikey
hareketlilik denir.
 Devlet tarafından gerçekleştirilen veya halkın kendi
isteğiyle yaptığı yerleştirme işine yatay hareketlilik
denir.
 Osmanlı devleti toplumsal hayatı düzenlemek için
yatay hareketliliği denetim altında tutmuştur.

27.  Osmanlı Devleti toplumu dini esaslara göre uygulanan
millet sistemiyle yönetmiştir.
Müslümanlar Gayrimüslimler
Türkler
Araplar
Acemler
Boşnaklar
Arnavutlar
Rumlar
Eflak-Boğdanlılar
Karadağlılar
Sırplar
Bulgarlar
Ermeniler
Museviler
Süryaniler
Nasturiler
Keldaniler

28. Osmanlı Devleti’nde Müslümanlar:Türk,Acem,Boşnak ve
Arnavutlar Müslüman nüfusun çoğunluğunu
oluştururdu.yönetenler sınıfının çoğunluğunu
Müslümanlar oluştururdu.
Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimler:
 Osmanlı Devleti’nde Ortodokslar:Gayrimüslimlerin
büyük çoğunluğu Ortodoks’tu.Dini merkezli Fener
Rum Patrikhanesi’ydi.Rumlar,Sırplar,Eflak-Boğdan ve
Karadağ bu kiliseye bağlıydı.

29. Osmanlı Devleti’nde Ermeniler:Fatih döneminde Gregoryen
Ermeni Patrikhanesi’nin kurulmasına izin verilmiştir.Bursa
Metropoliti Ovakim Efendi bu kurumun başına
getirilmiştir.Yavuz döneminde Kudüs Ermeni Patrikhanesine
o bölge topraklarında bulunan kiliselerin tasarruf hakkı
verilmiştir.19.YY’da Ermeniler arasında çatışmalar başlayınca
1831’de Ermeni Katolik kilisesi kurulmuştur.Ermeniler
Milleti-i Sadıka ismiyle anılmış ve Islahat Fermanı sonrasında
devlet kademelerinde görev almışlardır.Apkar Tıbir isimli bir
Ermeni İstanbul’da ilk Ermeni Matbaasını kurmuştur.

30. Osmanlı Devleti’nde Yahudiler:II. Bayezid döneminde
İspanya’dan getirilen Yahudiler Osmanlı topraklarına
yerleştiler.Hahamlık kurmalarına izin verilmiş ve
hatta saray doktorları Yahudilerden seçilmiştir.

31. Osmanlı Devleti’nde Süryaniler:Osmanlı Devleti’nde
serbestçe yaşayan Süryaniler Ermeni Kilisesine bağlı
olarak yaşamışlardır.I. Dünya Savaşı sırasında
ayaklanmışlar ve başarılı olamamışlardır.1924 tarihine
ortaya çıkan Nasturi ayaklanması da başarılı
olamamıştır.

32. Osmanlı Ailesi:
 Osmanlı ailesinin temelini İslam hukuku ve Türk töresi
etkilidir.
 Evlilik kadıların tanıklığında yapılır ve kayıt altına alınırdı.
 Köylerde ise nikah imam tarafından yapılırdı.
 Osmanlı’da her cemaat kendi dinine göre evlilik işlemini
gerçekleştirebilirdi.
 Erkekler evlenirken mehir bedeli ödemekle yükümlü
olurdu.
 Tereke defterleri içinde aile durumları hakkında önemli
bilgilere ulaşılabilirdi.

33. Sosyal yardımlaşma:
 Ahilik yardımlaşmayı içeren bir anlayışın ürünü olarak ilk defa
Abbasilerde ortaya çıkmıştır.
 Abbasilerdeki ismi Uhuvvet Teşkilatıdır.
 Selçuklular döneminde daha da gelişen bu kurum bir esnaf teşkilatı
özelliği de kazanmıştır.
 Ahi teşkilatına Müslüman olmayanların girmesi yasaktır.
 Yardımlaşma konusunda önemli kurumlardan biri de vakıftır.
 Vakfın kurucusu kuruluş şartlarını belirleyen vakfiyeyi belde kadısı ve
şahitlerin huzurunda düzenlerdi.
 Mütevelli tarafından idare edilen vakıf kuruluş sebebi ortadan
kalkmadıkça devam ederdi.
 Toplumda avarız vakıfları sayesinde düşkünlerin,hastaların
kimsesizlerin veya hayır kurumlarının ihtiyaçları sağlanmıştır.

34. Vakıf türü Sayısı
İmaret 45
Cami ve mescit 1397
Medrese 110
Zaviye ve hankah 626
Muallimhane 154
Kalenderhane 1
Mevlevihane 1
Büyük han ve kervansaray 75
16.yy’da Anadolueyaletinde işletilen Osmanlıvakıfları

35. Toplumsal Yaşantı:
 Toplumsal yaşantının önemli bölümlerinden birisi
harem,enderun ve birun olarak ayrılan saraydır.
 Şehir hayatında gün sabah namazıyla başlar akşam
namazıyla sona ererdi.
 Hafta tatili önceden Perşembe iken sonradan Cuma
olmuştur.
 İlk kahvehane 1554’te İstanbul’da açılmıştır.
 Cüluslar,şehzade sünnetleri ,bayramlar,ramazanlar ve
hıdrellezler önemli eğlence zamanlarıdır.

38.  Osmanlı’da köylerin çoğunluğu 5-6 haneden
oluşurdu.
 Müslüman –Hristiyan köyleri ayrı olduğu gibi birleşik
de olabilirdi.
 Temel geçim hayvancılık ve tarımdı.
 Konargöçerler hayvancılık yapar ve bununla
geçimlerini sağlardı.

39.  1839 Tanzimat Fermanıyla toplumda ciddi değişimler başlamıştır.
 Özellikle din ve ırk ayrımı yapılmadan herkesin devlet karşısında eşit olacağı bu
fermanda resmen söylenmiştir.
 Bu ferman sayesinde kanun üstünlüğü ilkesi ilk defa yürürlüğe girmiştir.
 İnsanlara reaya(itaat eden) yerine tebaa(vatandaş) tabiri layık görülmüştür.
 1856 Islahat Fermanıyla haklar daha da genişletilmiş ve gayrimüslimlere devlet
memurluğu başta olmak üzere birçok yeni hak verilmiştir.
 Tanzimat döneminde batılı okulların açılması topluda
Osmanlıcılık,İslamcılık,Türkçülük ,İslamcılık gibi akımların doğmasını sağlamıştır.
TANZİMATT’TAN SONRA OSMANLI TOPLUM
YAPISINDA DEĞİŞİM

41. Toplumsal Değişim:
 18.yy’da kaybedilen savaşlardan sonra Balkanlardan ve
Kafkaslardan Anadolu’ya yoğun bir şekilde göçler
olmuştur.
 Bu durum Türk nüfusunu arttırmıştır.
 Ayrıca Osmanlı topraklarına ciddi anlamda mülteci
akını de olmuştur.
 Kaybedilen toprakların etkisiyle genel nüfus azalırken
Müslüman nüfus yoğunluğu artmıştır.
 Göçler sonucunda İstanbul’da Müslüman nüfus oranı
% 60’tan % 80’e kadar çıkmıştır.

44.  Tanzimat döneminde;
• Ulaşım teknolojisinin gelişmesi
• Batı ile ticari ilişkilerin artması,
• Yabancı sermayenin ülkeye girmesi,
• Büyük şehirlerde banka,iş hanı,istasyon
binaları,hastane,kışla,postanelerin açılması şehirlerin
çehrelerini değiştirmiştir.

45.  Köylüler toplumsal değişimden çok fazla
etkilenmemiş fakat devletin zorlamasıyla yerleşik
hayata geçen konargöçerler ciddi bir değişim süreci
yaşamışlardır.

46.  Ahmet Cevdet Paşa’nın kızı Fatma Aliye Hanım
Osmanlı toplumunda ilk kadın hakları
savunucularından birisi olmuştur.
 1858’de çıkarılan arazi kanunnamesi geniş ailelerin
ortadan kalkmasında etkili olmuştur.

47.  II.Mahmut döneminde memurlar Batılı tarzda
giyinmeye başlamışlardır.
 19.yy’da yemek masası,çatal,bıçak kullanılmaya
başlamıştır.

48.  19. yy’da ulaşımın buharlı gemiler ve demiryollarıyla
yapılmasıyla birlikte istasyon,rıhtım,depo ve oteller
yapılmıştır.
 Şehirlerde bitişik düzen evler yoğunlaşmıştır.
 II.Meşrutiyet döneminde telgraf ve telefon
kullanılmaya başlamıştır.
 Gezi ve eğlence amacıyla parklar oluşturulmuştur.
 Tiyatro,bale ve sinema kültürü 19. yy’ın sonlarında
yaygınlaşmıştır.
 Bununla birlikte karagöz,orta oyunu ve meddahlar
toplumu eğlendirmiştir.

50. Sosyal Yardımlaşma:
 1895’te Darülaceze açıldı.
 Anadolu’nun çeşitli vilayetlerinde Gureba hastaneleri
açılmıştır.
 Ayrıca çocuklar için ‘’Hamidiye Etfal Hastanesi’’ açıldı.
 20.yy başlarında Hilal-i Ahmer Cemiyeti adıyla Kızılay
açıldı.
 Deniz kuvvetlerinin güçlendirilmesi amacıyla
“Donanma Cemiyeti “kuruldu.
 I. Dünya Savaşında yetim kalan çocuklar için
“Darüleytam”kuruldu.

51. ÇAĞDAŞ TÜRK TOPLUMU:
 1924 Anayasasında Türkiye Cumhuriyeti’ne vatandaşlık
bağıyla bağlı olan herkes “vatandaş” sayılmıştır.
 Lozan Barış Antlaşmasıyla herkes Türk Vatandaşı
sayılmıştır.
 Çağdaş toplum yapısının oluşması amacıyla çağdaş eğitimi
amaçlayan Türkiye Cumhuriyeti Tevhid-i Tedrisat
Kanununu çıkarmıştır.
 1926’da Medeni Kanun Mecelle yerine kabul edilmiştir.
 Böylece laik ve çağdaş hukuk düzenine geçilmiştir.

52.  1927’de radyo kuruldu.
 Darülbedayi İstanbul şehir Tiyatrosu ismini almıştır.
 1930’da opera cemiyeti kurulmuştur.
 Darülfünun yerine İstanbul Üniversitesi açılmıştır.
 Halkın eğitilmesi amacıyla Millet Mektepleri ve
Halkevleri açıldı.