1. Wyszehrad po przebudowie Karola IV na rycinie Philipa van
den Bosche’a i Jana Wechtera z roku 1606
Vladimír Czumalo
woeuropejskiego średniowiecza i wczesnej leżało zlikwidować jak najszybciej i w sposób
nowożytności. W naszej kulturowej prze- jak najbardziej zgodny z wymogami higieny.
strzeni już samo istnienie nagrobka oznacza- Na głównych cmentarzach municypalnych
ło selekcję: szlachetnie urodzeni, zamożni usytuowanych poza miastem (na przykład
gdzie śmierć nie jest zła
i ważni doczekiwali się płyt nagrobnych, cie- Zentralfriedhof w Wiedniu) sekularyzacja
lesnymi szczątkami wszystkich pozostałych posunęła się dalej także pod innymi względa-
opiekowała się najpierw ziemia w anonimo- mi: w pierwszej fazie rozdzieliły one w czasie
wości nieoznaczonego grobu, a po jakimś i w przestrzeni obrzęd żałobny od samego
czasie kości przenoszono do kostnicy, gdzie pogrzebu i ograniczyły kontakty żywych
zlewały się w anonimową masę. Dopiero od z umarłymi. Tolerancja religijna otworzyła
XVI wieku zaczynają się pojawiać nagrobki też miejsca wiecznego spoczynku dla inno-
na grobach znajdujących się poza kościołem wierców, z czasem ujednoliciły się zwyczaje
i kaplicami pogrzebowymi. Kamienne na- poszczególnych wyznań. Nie przypadkiem
grobki rozpowszechniły się w epoce baroku, nowe cmentarze stawiano często w miej-
w miarę jak ugruntowywało się prawo do scach, gdzie znajdowały się już starsze,
Ś
dziedziczenia grobu. Dotyczy to tylko cmen- założone w czasach wielkich epidemii moro-
mierć nie bywała zła. Kultura ludzka hasło i na głos archanioła, i na dźwięk trąby dem zamkniętym umarłych, by udać się na tarzy chrześcijańskich, macewy cmentarzy wych. Proces uruchomiony przez francuskich
miała wystarczająco dużo czasu, Bożej, a zmarli w Chrystusie powstaną pierw- nabożeństwo, mógł sobie uświadomić wśród żydowskich mają znacznie dłuższą tradycję. lekarzy i sędziów dotarł stosunkowo wcześ-
by sprostać swemu podstawowemu si. Potem my, żywi i pozostawieni, wraz grobów swych poprzedników, że śmierć go Stele nagrobne jako typ nagrobka dominu- nie również do Imperium Habsburskiego.
zadaniu: pozwolić nam żyć wbrew z nimi będziemy porwani w powietrze, na nie wykluczy ze wspólnoty, w której przeżył jący w obszarze aszkenazyjskim pełniły funk- Patentem z 23 sierpnia 1784 roku cesarz Józef
świadomości własnej śmiertelności. Droga obłoki naprzeciw Pana, i w ten sposób zawsze swoje życie. Niektóre kultury konsekwentnie cję świadectwa o życiu i śmierci umarłego II nakazał zamknąć wszystkie grobowce
europejska okazała się dosyć udana: śmierć będziemy z Panem. Przeto wzajemnie się oddzielają żywych od umarłych. Europejska w ramach jego przynależności do domu i cmentarze w obrębie miast i wsi, wskutek ciele i przed nim, działo się także na cmen-
chrześcijanina jest wydarzeniem nie tylko pocieszajcie tymi słowami!” (1 Tes 4, 13-18)1. kultura chrześcijańska przeciwnie, już od Izraela. Na terenie dzisiejszej Republiki czego nowe pochówki mogły się odbywać tarzu. Podczas wielkich jarmarków docierał
tragicznym, ale i radosnym, gdyż jest ona czasów pierwszych bazylik cmentarnych Czeskiej najstarszy znany nagrobek pochodzi tylko poza nimi. tu ich ruch, w dni powszechne cmentarz
wielkanocnym przejściem do życia wieczne- Nadzieja wielkanocna leży także u podło- podążała w kierunku ich integracji. z 1256 roku, z miasta Znojma, in situ zachowa- był miejscem spotkań, zawierano tu umowy
go u Boga. Na początku roku 51 n.e. tak pisał ża zwyczaju okazywania czci ciału osoby ły się czternastowieczne nagrobki w Kolínie Pamięć pierwotnych cmentarzy szybko się i przedstawiciele obojga płci spotykali się ze
Apostoł Paweł do Tesaloniczan: „Nie chcemy, zmarłej, które namaszczane jest przez Ducha pomniki w pamięci ludzkiej i na starym cmentarzu żydowskim w Pradze. zatraciła w hektycznym rytmie dziewiętna- sobą. Także szkoła średniowiecznego miasta
bracia, waszego trwania w niewiedzy co do Świętego, oraz stosunku do obrzędów pogrze- Już od czasów przedchrześcijańskich, od stowiecznych miast. Miasta nieraz wykorzy- usytuowana była przeważnie na cmentarzu.
tych, którzy umierają, abyście się nie smucili bowych, grobu i nekropolii. Zwyczaj chowa- pierwszych antycznych stel nagrobnych wymóg oddzielenia stywały powierzchnie zlikwidowanych cmen- Zatem cmentarz nie należał wyłącznie do
jak wszyscy ci, którzy nie mają nadziei. nia zwłok w kościołach i na otaczających je i cmentarnych waz, grób jest zarazem Kiedy zwyczaj chowania zmarłych w obrębie tarzy do zakładania placów albo parków. przestrzeni sacrum, równowaga przestrzeni
Jeśli bowiem wierzymy, że Jezus istotnie cmentarzach w centrach miast i wsi dostar- specyficznym pomnikiem. Jego tematem miast uznano w XVIII wieku definitywnie Dwa aspekty jednak przetrwały – cmentarz świeckiej i sakralnej była tu widoczna na
umarł i zmartwychwstał, to również tych, czał przez stulecia jeszcze jednego powodu jest również życie wieczne, choć tym razem za problematyczny z powodów higienicz- był bowiem w mieście także przestrzenią różnych płaszczyznach. Przestrzeń czysto
którzy umarli w Jezusie, Bóg wyprowadzi do nadziei: ktokolwiek przechodził ogro- w pamięci ludzkiej. Nagrobek funkcjonuje nych, doszło do jednej z najgwałtowniejszych publiczną. Średniowieczne określenie „ogród świecka zaczynała się dopiero za murem
wraz z Nim. To bowiem głosimy wam jako od wieków jako środek komunikacji umar- zmian w kulturze europejskiej. W miejsce zmarłych” jest mylące, gdyż wywołuje obraz cmentarza; kiedy mur ów upadł, wzburzony
słowo Pańskie, że my, żywi, pozostawieni na łych z żywymi i żywych z żywymi. Antyczne integracji pojawił się wymóg oddzielenia, miejsca cichego i pełnego pietyzmu. Kościół przypływ świeckości uderzył o ściany kościo-
1
wszystkie cytaty z Pisma Świętego za: Pismo Święte
przyjście Pana, nie wyprzedzimy tych, którzy Starego i Nowego Testamentu, red. nauk. A. Jankowski stele stawiane były przy drogach; podobnie zamiast czci – strach i wstręt, a z ciała umar- i jego okolice były centrami publicznego ży- ła, nie pozwalając nawet starym, wmurowa-
pomarli. Sam bowiem Pan zstąpi z nieba na et al., Poznań – Opole 2005. zwracały na siebie uwagę nagrobki środko- łego powstał niebezpieczny odpad, który na- cia wspólnoty miejskiej: co działo się w koś- nym w nie nagrobkom mówić o zmarłych pod
autoportret 3 [24] 2008 | 38 autoportret 3 [24] 2008 | 39

2. Po lewej: Slavín dzisiaj. Miejsca zostało już tylko na jedenaście nazwisk.
Poniżej: Slavín na początku swojej historii. Wmurowana została na razie
tylko jedna płyta, a na niej jeszcze zostało wolne miejsce.
nimi spoczywających. Potrzeby sacrum jednak W podobny sposób umieranie, śmierć i po-
zatrzeć niepodobna, zbyt głęboko bowiem chówek otrzymały nowy rodzaj sakralności,
jest ona zakorzeniona, nie tylko jako ele- oderwanej od całości europejskiej kultury
ment tysiącletniej ciągłości naszej kultury, chrześcijańskiej, z którą były one tradycyj-
ale także jako antropologiczna stała wpisana nie zintegrowane. Od Rewolucji Francuskiej
bezpośrednio w samą istotę naszego człowie- rozpoczął się proces świeckiej sakralizacji
czeństwa. Na nowych placach i w parkach, bohaterów. Dotyczył on nie tylko kultu
powstałych na terenie dawnych cmentarzy, współczesnych postaci, ale też poszukiwania
pojawiają się zatem ponownie przedmioty w historii narodu wzorów obywatelskich
czci – pomniki. cnót. Największą wagę przywiązywano do
bohaterskiej śmierci za ponadindywidualną
mitologia narodowa ideę, przede wszystkim do ofiary za naród
Dla narodu, który zaczyna sobie siebie uświa- i ojczyznę. Społeczeństwo czeskie odkryło
damiać, który odbudowuje i buduje swoje na nowo tę zasadę podczas rewolucji w 1848
dzieje oraz tworzy nową mitologię narodową, roku nie tylko dlatego, że ludzie ginęli na
pomnik jest wyjątkowo ważnym medium. barykadach. Jako nowa religia, nacjonalizm
Określa, często w sposób definitywny, rolę potrzebował swej martyrologii. Jedna z najpo-
przypisywaną historycznym postaciom, pularniejszych legend XIX wieku, uświęcona
schematy lub wręcz klisze, do których są one później także adaptacjami literackimi i filmo-
sprowadzane, wreszcie ich wygląd zewnętrz- wymi, opowiada, jak Božena Němcová poło-
ny. W mieście, z którego wyrugowano sacrum, żyła na trumnie Karla Havlíčka Borovskiego
pomniki odtwarzają ośrodki sakralności. cierniową koronę. W okresie neoabsolutyzmu
Uroczystości położenia kamienia węgielne- każdy pogrzeb zasłużonego patrioty stawał się Podobnie w reakcji na losy wyżej wspomnia-
go, odsłonięcia pomników i rocznicowego narodową demonstracją. Ówczesne znaczenie nych patriotów, którzy zakończyli żywot
położenia wieńców stanowią dokładnie ten śmierci i pogrzebu narodowego męczennika w nędzy oraz ze zdrowiem nadwerężonym
rodzaj rytuałów, który zaspokaja potrzebę doskonale oddaje wiersz Josefa Františka prześladowaniami, założono stowarzyszenie
sacrum w zsekularyzowanym świecie. Sama Smetany, parafrazujący tekst pieśni Kde domov „Svatobor” „dla wspierania czeskich pisarzy
istota pomników, ich zdolność przetrwania můj, czeskiego hymnu narodowego, napisany środkami pieniężnymi i dla uczczenia ich
próby czasu i dotykania wieczności, wraz po śmierci jego twórcy, Josefa Kajetána Tyla: pamięci”. Jego inicjator, historyk i polityk
z ich plastyczną wymową, predysponuje je František Palacký, nadał stowarzyszeniu
U góry: przemiana sylwetki Wyszehradu. Widok od do roli ważkiego gestu, manifestacji. Wybór Gdzieże ojczyzna Twa? motto: „Pomagaj – oświecaj – pamiętaj”.
północnego wschodu. Zdjęcie nieznanego autora wykonane
językowej drogi narodowego procesu samo- Skończona droga Twa, Ostatnia część motta nawiązywała do troski
około 1880 roku
uświadomienia w wypadku narodu czeskiego Tragedia żywota dograna, „Svatoboru” o pamięć umarłych literatów.
Poniżej: widok Wyszehradu pięćdziesiąt lat później z tego
zakładał też logicznie drogę negatywnego Umiłowany piewco nasz! „Svatobor” zainicjował i finansował budowę
samego co poprzednio punktu na zdjęciu Jaroslava Brunnera- Odsłonięcie pomnika-nagrobka Václava Hanki (proj. Ignác
Dvořáka. Miejsce Slavína sygnalizowane jest przez dwie odgraniczenia Czechów od Niemców. Po- Vojtěch Ullmann), w święto św. Wacława 28 września
Na wawrzynie spoczywasz, ważnych pomników oraz starał się o dostojne
neogotyckie wieże bazyliki św. św. Piotra i Pawła (proj. Josef mniki stawiano nie tylko komuś, lecz także 1863 roku można uznać za początek narodowej nekropolii W spokojnym łonie wiernej matki, pogrzeby i stawianie nagrobków. W stowa-
Mocker, František Miks 1885-1903). przeciw komuś. na Wyszehradzie. Ziemia święta ojczyzną Twą. rzyszeniu pojawiła się stosunkowo wcześnie
autoportret 3 [24] 2008 | 40 autoportret 3 [24] 2008 | 41

3. Arkady campo santo, proj. Antonín Wiehl
myśl o panteonie, narodowym grobowcu, radzkim, wynalazł nową „słowiańską” podległa bezpośrednio Rzymowi wyszehradz- początku czeskich dziejów urzeczywistnił w twierdzy oraz w wystarczającej odległości
który miałby zostać postawiony na jednym formę pomnika-nagrobka. Rolę Wyszehradu ka kapituła, założona już w 1070 roku, po także koncepcję stowarzyszenia „Svatobor”. od miasta, uniknął likwidacji z powodu de-
z pamiętnych miejsc czeskiej historii w oko- jako widokowej, a z początku także realnej latach osobliwego funkcjonowania w obrębie kretu Józefa II. W obrębie murów z 1660 roku
licach Pragi. Nasuwały się miejsca związane konkurencji praskiego Zamku zarysowałem barokowej twierdzy i ciągle ograniczana panteon na wzgórzu stary cmentarz doczekał się zatem swojej
z dynastią Przemyślidów i z początkami już w jednym z poprzednich artykułów [zob. w swych prawach patrymonialnych, zaczęła Wyszehrad był atrakcyjny jako siedziba Slaví- nowej misji. Za początek narodowej nekro-
czeskiego państwa: Levý Hradec i Budeč, czy „Autoportret”, nr 22 – przestrzenie władzy]. się wreszcie odnosić do swej niegdysiejszej na nie tylko dlatego, że był jednym z miejsc polii możemy uważać uroczystą inaugurację
też skojarzenia z eksperymentem właściciela Również jego położenie względem miasta jest sławy. W 1871 roku przełożonym kapituły związanych z początkami czeskiego narodu wyżej wspomnianego pomnika Václava Hanki
posiadłości Liběchov, Antonína Veitha, który dwuznaczne: stanowi on bowiem integral- wyszehradzkiej został kanonik Václav Štulc, i mieścił w sobie nekropolie trzech pokoleń z okazji święta jego patrona, 28 września 1863
w latach czterdziestych usiłował wybudować ną i niepodzielną część obrazu Pragi, będąc a w tym samym roku kapituła wybrała na władców dynastii Przemyślidów. Usytuowany roku. Od ostatecznej uchwały kapituły w 1869
w Tupadlach „świątynię słowiańskiej chwa- zarazem wyjętym z życia miasta. Roman- rezydującego kanonika kolejnego wykształco- w Liběchovie Slavín Veitha był bezpośrednią roku do 1908 cmentarz rozbudowywano w kil-
ły”, Slavín. Ograniczone środki stowarzysze- tyczny konstrukt narodowej historii uczynił nego księdza, Mikołaja Karlacha. Inspirując reakcją na ratyzbońską Wallhallę (1821-1842). ku etapach. Kanonik Mikuláš Karlach poddał
nia wystarczyły jednak tylko na realizację z Wyszehradu, pochłoniętego przez baroko- się polskim patriotyzmem katolickim, po- Kultura niemiecka utworzyła i udoskonaliła pomysł wybudowania arkad w wariantach
projektu Ignáca Ullmanna, który projektując wą twierdzę, fundamentalne miejsce mitu żenili posługę Bogu z posługą ojczyźnie. Ich typ Bergdenkmal, od pomnika zjednoczenia neogotyckim i neorenesansowym. Projekty
grób Václava Hanki na cmentarzu wyszeh- narodowego. Romantyczny sen się spełnił: program odnowy Wyszehradu jako miejsca Niemiec i porażki Francji w Rüdesheim, po recenzował w imieniu kapituły i za pośred-
240 wież Bismarcka stawianych nie tylko nictwem Akademii Chrześcijańskiej Antonín
w Niemczech (w samej Polsce zachowało się Viktor Barvitius, jeden z największych cze-
ich do dziś siedemnaście z czterdziestu pier- skich architektów neorenesansowych. Żadne-
wotnie wybudowanych), ale także w takich go z nich ostatecznie nie wybrał, przekazał
miejscach, jak Papua-Nowa Gwinea, Tanza- za to kapitule cztery własne. Wzorował się na
nia, Kamerun albo Chile. W Czechach długo włoskich campo santo, wykorzystał swoje do-
trzeba było na tego rodzaju pomniki czekać głębne studia obu starych cmentarzy w Salz-
i prawdziwym Bergdenkmal jest właściwie tyl- burgu, centralnego cmentarza w Wiedniu
ko Pomnik Narodowy (Národní památník) na oraz cmentarzy włoskich i południowofran-
praskim wzgórzu Vítkov. Mauzoleum Slavin cuskich oraz wprowadził do formy nieregu-
na Wyszehradzie nawiązywało również do larnego cmentarzyska na nierównym gruncie sojusznika w osobie byłego starosty Smícho-
typu niemieckiego pomnika. Kapituła św. św. monumentalną formę arkadowych grobow- va, hurtownika drewna Petra Fischera. Ten
Piotra i Pawła na wzgórzu została przebu- ców. Budowę prowadził dalej zwolennik w akcie darowizny tak wytłumaczył potrzebę
dowana w duchu neogotyckim. Dostawione neorenesansu młodszego pokolenia, Antonín wspólnego grobowca: „Przejmował mnie żal,
Arkady campo santo według projektu Antonína Barvitiusa z 1877 roku wieże wyraźnie wzmocniły wertykalną domi- Wiehl. Dzięki „Svatoborowi” i wzrastającemu gdy widziałem, w jaki sposób ci nasi wielcy,
nację Wyszehradu, podczas gdy u jego stóp zainteresowaniu miejscem wzrastała liczba rozproszeni po wykonaniu swej pracy, nie
Projekt ściany wschodniej Slavína autorstwa Antonína Wiehla zaczęła powstawać narodowa nekropolia. pogrzebów ważnych osobistości. Mikuláš Kar- mają po śmierci wspólnego schronienia, miej-
Wyszehrad dysponował jednym dodatkowym lach nie pożegnał się z pierwotną koncepcją sca zaszczytnego, z którego, acz martwi, stale
atutem przemawiającym na rzecz usytuo- Slavína. Przeforsował projekt wyeksponowa- jeszcze mogliby przemawiać jakoby wspólny-
wania jej w tym miejscu: tutaj chowano już nia grobowca stowarzyszenia na najwyższym mi ustami ku wszystkiemu potomstwu […]”.
w XI wieku. Najważniejszy spośród trzech miejscu cmentarza, na osi głównej drogi, Hojna darowizna Fischera, w wysokości trzy-
wyszehradzkich cmentarzy służył również równolegle do osi kapituły św. św. Piotra dzieści tysięcy złotych, umożliwiła w latach
jako cmentarz dla kapituły. Usytuowany i Pawła. W realizacji tego zamiaru znalazł 1889-1893 wybudowanie mauzoleum na parceli
autoportret 3 [24] 2008 | 43

4. Po lewej: dopiero widok boczny odsłania anatomię Slavína.
Okno termalne widoczne w prawym dolnym rogu fotografii
przepuszcza światło do krypty.
Po prawej: krypta Slavína ukończona według pierwotnego
projektu Wiehla w 1929 roku
podarowanej przez kapitułę. Skończone dzie- pokrywa płyta z imieniem i datą śmierci. Do- Otakar Ostrčil i inni. Prestiż Slavína nigdy
ło zostało następnie przekazane stowarzysze- piero dar banku „Slavia” z okazji dziesiątej nie spowodował zakwestionowania zwyczaju
niu „Svatobor”. rocznicy Republiki Czechosłowackiej umoż- chowania w miastach rodzinnych ani rodzin-
liwił architektowi Josefowi Fancie realizację nych więzi. Ocena osobistości przynależących
wszystkie il. w artykule: archiwym autora
Grobowiec monumentalny pozostawał pierwotnego projektu Antonína Wiehla: do życia narodu ulega oczywiście zmianom
wielkim tematem przez cały wiek XIX. wykończenie krypty marmurowymi płytami i część nazwisk jest już dla współczesnych
Antonín Wiehl wynalazł na Wyszehradzie podłogi i ścian, mozaiką na sklepieniu i de- nieznana. Jednak nigdy, nawet w okresie, gdy
niepodzielną formę, która nie poddaje się koracyjnymi elementami. Wkrótce zniesiono „Svatobor” już nie miał wpływu na zarząd
skali monumentalnych arkad ani mniejszej zakaz chowania na Slavínie niekatolików. Slavína, nie pojawiły się tu nazwiska dodane
skali sąsiednich grobów. Patrząc z osi, teren z powodów koniunkturalnych, także zasada
przedłużają szerokie schody prowadzące arytmetyka znakomitości wyboru spośród osobowości świata kultury,
na górny poziom, gdzie znajduje się bryła Dzisiaj spoczywają tu doczesne szczątki pięć- a nie polityki, nigdy nie została naruszona.
pomnika. Pod nim na schodach stoi ołtarz dziesięciu czterech osobistości, bez względu wości czeskiej sztuki i nauki, a wraz z ich nych chwilach historycznych, w czasie
z krucyfiksem z brązu autorstwa Václava na wyznanie. Wśród nich znajduje się także Ograniczona pojemność Slavína zawsze była nagrobkami także bogatą kolekcję rzeźby rocznic – z obowiązku, lecz także spontanicz-
Levego i napisem: „Kto we mnie wierzy, nie pięć kobiet. Literaci nie mają przewagi, skutecznym czynnikiem regulacji. Na pły- i architektury nagrobnej. Właśnie kolekcja nie, dobrowolnie i chętnie. Cały Wyszehrad
umrze na wieki”. W edykule frontowej po- nawet jeśli do sześciu poetów, trojga prozai- tach zostało miejsce już tylko na jedenaście ta uświadamia, na czym polega wyjątkowość właściwie żyje dzięki swojemu cmentarzowi.
mnika umieszczono trzy kamienne płyty, na ków, dwóch autorów dramatycznych doda- nazwisk oraz na tyleż grobów w krypcie, i to wyszehradzkiej nekropolii: w bardzo bliskim Trudno tu znaleźć grób nieodwiedzany i za-
których wyryte zostały imiona pierwszych my trzech historyków i historyków sztuki, wyłącznie w urnach. Josef Fanta już w 1938 sąsiedztwie odnalazły się tu niepospolitej niedbany, pod wieczór w okolicach Zaduszek
piętnastu pochowanych, na architrawie dwóch filologów i jednego archeologa oraz roku przedstawił projekt rozbudowy Slavína jakości dzieła sztuki oraz produkcja przecięt- ilość świateł tworzy atmosferę bliską tej, jaka
zaś zapisano naczelne przesłanie Slavína: jednego ekonomistę, zgodnie z ówczesnym o 260 miejsc; udaremniony przez wojnę plan na i kiepska. W podobny sposób spotykają się otacza święta Bożego Narodzenia. Również
„Choć umarli, jeszcze mówią”. Z trzech stron rozumieniem, które nie ograniczało piśmien- usiłował znowu bezskutecznie przywrócić do tu oficjalna delegacja z wycieczką turystycz- w pełnym świetle wiosny i lata posłannictwo
przestrzeń otacza niski mur z płytami dla nictwa tylko do literatury pięknej. Więk- życia w 1950 roku. W latach siedemdziesią- ną, miejski fan w poszukiwaniu grobu swego narodowej nekropolii ujawnia się w sposób
dalszych trzydziestu pięciu imion. Slavín szość nazwisk na płytach Slavína to artyści tych minionego stulecia Jan Sokol opracował telewizyjnego idola z miłośnikiem secesyjnej niewymuszony i naturalny. Slavín też nie
wyraża swoje przesłanie także językiem interpretacji: siedmioro aktorów, siedmioro projekt gaju urnowego. Dzisiaj rozmiary rzeźby, staruszka z konewką, dbająca o grób odchodzi od tego ducha, nie wywyższa się
rzeźby: bryłę pomnika wieńczy skrzydlata śpiewaków, pięciu skrzypków i wirtuozów wyszehradzkiego cmentarza uznaje się za swego męża, ojca lub dziadka, ze studentką nad przyjemny chaos wizualny, elegancko
postać Geniusza Ojczyzny nad sarkofa- fortepianu, jeden dyrygent, jeden reżyser niezmienne. Po odzyskaniu wolności Slavín nieśmiało kładącą kwiat na grobie ulubio- poskromiony przez arkady Barvitiusa i Wieh-
giem, a z boków przystają do niego postacie operowy. Za wyjątkiem jednego technika- został ponownie oddany w administrację nego kompozytora. Historia nie jest tutaj la. Patos nie został wyrugowany, ale już nie
Ojczyzny w żałobie i Ojczyzny radującej się, -wynalazcy pozostali „mieszkańcy” czeskiego „Svatoborowi” na mocy umowy ważnej aż jedynie sprowadzona do upamiętnienia: gnębi. Sztuczne źródła narodowej tożsamo-
podpisane kolejno: „Swych synów proch / panteonu reprezentują kulturę wizualną: do 2096 roku. Nad Pragą wciąż wznosi się podczas przeniesienia zwłok wielkiego ści karmią się z reguły sztuczną żywnością
ojczyzna w żałobie ziemi oddaje” oraz „Ich pięciu malarzy, pięciu rzeźbiarzy, czterech więc panteon narodowych bogów, do grona romantycznego poety Karla Hynka Máchy imprez oficjalnych i stereotypów. Skuteczne
skutki, radując się, / na wieki ludzkości architektów. Nie można z tego wyciągać których można się dostać zasłużonym dla z Litoměřic do Pragi w maju 1939 roku, udała są tylko źródła przeżyte, jak nekropolia na-
rozgłasza”. Autorem monumentalnych rzeźb żadnych wniosków o upodobaniach stowa- ojczyzny życiem. się do jego grobu największa manifestacja rodowa, do której udajemy się na niedzielny
Widok arkad campo santo
jest Josef Mauder, słów mott zaś Julius Zeyer. rzyszenia „Svatobor” ani o specyfice czeskiej antyhitlerowskiego ruchu oporu; 17 listopada spacer spotkać się ze znajomymi. Na cmenta-
Ten ostatni w 1901 roku spoczął jako pierwszy kultury. Nieobecność kompozytorów w kryp- prawdziwe źródła 1989 roku przybył tu studencki pochód, który rzu wyszehradzkim dola narodu nie wydaje
w narodowym panteonie. Nieduże wnętrze cie Slavína nie ma najmniejszego znaczenia Od momentu powstania koncepcji narodowej zapoczątkował wydarzenia mające doprowa- się tragiczna. Nawet śmierć tu nie jest zła.
Slavína tworzy poprzeczny korytarz z czter- na cmentarzu, w którym spoczywają Bedřich nekropolii cmentarz wyszehradzki zgroma- dzić do upadku totalitarnego reżimu. Miejsce
dziestoma czterema niszami. Każdą z nisz Smetana, Antonín Dvořák, Zdeněk Fibich, dził szczątki prawie 600 wybitnych osobo- to jest odwiedzane w podobnie dramatycz- tłumaczenie Emiliano Ranocchi
autoportret 3 [24] 2008 | 44 autoportret 3 [24] 2008 | 45