Mnemotechniki jako efektywna metoda zapamiętywania.

1. warsztat pracy
MNEMOTECHNIKI
JAKO EFEKTYWNE METODY ZAPAMI¢TYWANIA
Gdyby cz∏owiek nie by∏ w stanie zapami´tywaç uzyskanych Roman
informacji czy te˝ zdobytych umiej´tnoÊci, nie móg∏by Balcerzak
prawdopodobnie istnieç. Ka˝dego dnia budzàc si´, Konsultant ds. j´zyka
niemieckiego WSzPWN,
musia∏by poznawaç Êwiat na nowo, uczàc si´ praktycznie absolwent filologii
germaƒskiej Uniwersytetu
codziennie tego samego. Gdaƒskiego
a szcz´Êcie natura wyposa˝y∏a Poczàtki opisany w ksià˝ce „Pami´ç, która nie
N nas w cudowne mechanizmy,
dzi´ki którym uczymy si´,
Jeszcze przed nastaniem naszej ery
w Tesalii odby∏o si´ pewne przyj´cie.
zna granic” autorstwa Aleksandra
¸urii, zdaje si´ temu zaprzeczaç. Pan
zapami´tujàc i odpowiednio Z wydarzeniami, które mia∏y miejsce „S” by∏ geniuszem, poniewa˝ pami´ta∏
przetwarzajàc zebrane dane. tamtego wieczoru, wià˝à si´ poczàtki wszystko to, co wydarzy∏o si´ w jego
DziÊ, kiedy wymaga si´ od nas mnemotechnik. W trakcie spotkania ˝yciu. Nie mia∏ umiej´tnoÊci
coraz wi´cej, bardzo wa˝nà jest jeden z goÊci opuÊci∏ sal´ biesiadnà, zapominania. Niestety cierpia∏ na
umiej´tnoÊç szybkiego i przede poniewa˝ na zewnàtrz czeka∏o na synestezj´, co doprowadzi∏o go do
wszystkim skutecznego niego dwóch przejezdnych. Podczas Êmierci.
zapami´tywania. jego nieobecnoÊci zawali∏ si´ dach Z drugiej jednak strony nikt nie
Jednym ze sposobów na pomieszczenia, w którym przebywali poda∏ jeszcze dok∏adnych granic
zaktywizowanie, usprawnienie ucztujàcy, grzebiàc wszystkich tak, ˝e mo˝liwoÊci percepcji ludzkiego mózgu
i zwi´kszenie efektywnoÊci procesu nawet najbli˝si krewni nie byli w stanie zdrowej osoby. Nie nale˝y si´ wi´c
uczenia si´ sà mnemotechniki. ich rozpoznaç. Uda∏o si´ jednak ustaliç martwiç, i˝ w pewnym momencie
Odpowiednio dostosowane do potrzeb to˝samoÊç przysypanych ˝ywcem przekroczymy jej granice i zabraknie
nauki j´zyka obcego, pozwolà na dzi´ki owemu kompanowi, który nam pami´ci. Mnemotechniki
osiàgni´cie wymiernych efektów wyszed∏ na zewnàtrz porozmawiaç odwo∏ujà si´ do podstawowych zasad
w postaci szybszego i trwalszego z przejezdnymi. Okaza∏o si´, i˝ uczenia si´, a wi´c zapami´tywania
przyswojenia sobie informacji cz∏owiek ten zapami´ta∏ porzàdek, informacji, powtarzania poznanego
(s∏ownictwa czy struktur w jakim siedzieli uczestnicy biesiady materia∏u oraz zapominania.
gramatycznych) niezb´dnych i potrafi∏ przyporzàdkowaç im Bardzo cz´sto mówi si´ o trzech
podczas komunikacji konkretne miejsca. Aby odnaleêç danà sk∏adowych wspó∏czesnych technik
obcoj´zycznej. osob´ musia∏ tylko ujrzeç oczyma pami´ciowych. Sà to: locus (=miejsce),
wyobraêni, gdzie znajdowa∏a si´ imago (=obraz) i ordo (=skojarzenie).
Idea w trakcie przyj´cia. Cz´sto bywa tak, ˝e wykorzystuje si´
Mnemosyne to w mitologii greckiej Owym pozosta∏ym przy ˝yciu jednoczeÊnie wszystkie wskazane
bogini pami´ci, znajàca przesz∏oÊç, uczestnikiem nieszcz´snego spotkania elementy, czasami jednak uczàcemu si´
teraêniejszoÊç i przysz∏oÊç. Wed∏ug by∏ Symonides i to w∏aÊnie jego uwa˝a wystarczy tylko jeden z nich. Jest to
wierzeƒ to w∏aÊnie ona da∏a ludziom si´ za prekursora dzisiejszych uwarunkowane celem, jaki chce on
zdolnoÊç zapami´tywania. Od jej mnemotechnik. osiàgnàç.
imienia pochodzi s∏owo mnemonika WÊród pionierów sztuki Wed∏ug Levina dla mnemotechnik
(dziÊ powszechnie znana jako mnemonicznej nale˝y jeszcze wymieniç charakterystyczne sà trzy podstawowe
mnemotechnika). Mnemotechniki sà Hippiasa (wed∏ug Bluma potrafi∏ procesy: recording (dekodowanie
bowiem sztukà zapami´tywania, zapami´taç 50 nazwisk, które us∏ysza∏ informacji), relating (znalezienie
a tworzy je szereg niezwykle tylko raz), Theodektesa (retoryka) zwiàzku mi´dzy Êwiatem
efektywnych technik pami´ciowych i Arystotelesa. Przez pewien czas rzeczywistym a przyswajanà treÊcià)
wspomagajàcych proces uczenia si´. mnemotechniki uwa˝ane by∏y za oraz retrieving (odtwarzanie,
Przy wykorzystaniu naturalnych nadprzyrodzone, magiczne zdolnoÊci, przypominanie sobie zapisanych ju˝
sk∏onnoÊci mózgu i znanych procesów którymi obdarzeni zostali tylko w pami´ci danych).
ludzkiej pami´ci mo˝emy u∏atwiç sobie nieliczni. DziÊ poglàd ten uleg∏ zmianie, W czasie pierwszej fazy osiàga si´
nauk´. Jak dowiód∏ Gordon Bower, aczkolwiek zastosowanie tego typu takà postaç nowej informacji, cz´sto
amerykaƒski uczony, uczniowie metod podczas uczenia si´, zw∏aszcza abstrakcyjnej czy te˝ bardzo
korzystajàcy z tych metod byli j´zyka obcego, nale˝y chyba do obszernej, która bliska jest jej
w stanie zapami´taç siedmiokrotnie rzadkoÊci. Postarajmy si´ to zmieniç! konkretyzacji. W fazie drugiej ∏àczy
wi´cej informacji ni˝ ich rówieÊnicy si´ kilka pozornie ró˝nych danych
nie znajàcy i nie stosujàcy tego Zasady gry w jedno, zazwyczaj zestawiajàc
systemu. Zalet mnemotechnik Podobno pami´ç absolutna nie wiedz´ nabywanà ze zdobytà ju˝
trudno wi´c nie doceniç. istnieje, choç przypadek Pana S. wczeÊniej, co w efekcie spowoduje
4

2. w przysz∏oÊci ∏atwiejszy do nich komórkom. Stworzone w naszej I w tym wypadku granice stawia
warsztat pracy
dost´p. Trzecia faza polega na pami´ci obrazy muszà byç jasne, nam jedynie nasza wyobraênia.
stworzeniu przejrzystego sposobu wyraêne, dla nas szczególne,
wywo∏ania zapami´tanej informacji. indywidualne, cz´sto nawet S∏owa
Przewa˝nie kreuje si´ klucze, które absurdalne, przerysowane, S∏owo jest jednym
nie dopuszczajà do interferencji jednoczeÊnie jednak tak proste, jak to z najwa˝niejszych elementów j´zyka
elementów dekodujàcych ze Êwiatem tylko mo˝liwe. Wa˝nà cechà jest te˝ obcego. Niestety zewn´trzna forma
rzeczywistym. ruch, poniewa˝ poszczególne obrazy nowego wyra˝enia jest dla ucznia
Dla osób uczàcych j´zyka obcego mogà tworzyç historie, a te, jeÊli sà niezrozumia∏a i nie posiada ˝adnego
oraz nauczanych wa˝ne sà jednak takie dynamiczne, poruszajà si´ przed znaczenia, co jest chyba g∏ównym
metody zapami´tywania, które oczyma naszej wyobraêni i wówczas powodem trudnoÊci, z którymi
pozwolà na efektywniejszà nauk´ nie sposób zapomnieç kojarzonego borykajà si´ uczniowie, starajàc si´ owà
i zapewnià d∏ugotrwa∏y efekt w postaci z nimi materia∏u. abstrakcyjnà dla nich konstrukcj´
wiedzy zdobytej na zawsze. przyswoiç.
Skoncentrujmy si´ wi´c na tych Miejsca Jednym z popularniejszych
w∏aÊnie mnemonikach. Wyobraêmy sobie, ˝e idàc pewnà systemów pomagajàcych pokonaç te
dobrze nam znanà drogà i patrzàc na przeszkody jest tworzenie akronimów.
Mosty znajdujàce si´ na niej obiekty, myÊlimy Do dyspozycji uczàcego si´ sà
Pomys∏ ten zaczerpni´ty zosta∏ od o konkretnych informacjach pozornie niezliczone wr´cz mo˝liwoÊci w tej
Ulricha Voigta, który swój model z nimi nie zwiàzanych. dziedzinie. Us∏ysza∏em kiedyÊ przyk∏ad,
(Eselsbrücke) opisa∏ w ten sposób: Tak funkcjonuje technika skojarzeƒ który pomóg∏ mi nauczyç si´ nazw
„naszà zabawkà jest funkcja o trzech z miejscami, która ∏àczy informacje planet Uk∏adu S∏onecznego
zmiennych: A, którà nale˝y zapami´taç, nowe z otoczeniem dobrze nam w prawid∏owej kolejnoÊci: Moja
B, która proces zapami´tania znanym. Mo˝na jà doskonale Wiecznie Zapracowana MAma [MArs]
wspomaga oraz C, która ∏àczy A i B”. wykorzystaç na przyk∏ad Jutro Sama Upiecze Nam Placki. Innym
Mostem nazywa si´ B, którego przygotowujàc prezentacj´ ustnà na odnalezionym zdaniem s∏u˝àcym
u˝ywa si´, aby zapami´taç A. W naszym lekcj´ j´zyka obcego. Przedstawiane zapami´taniu prawid∏owej kolejnoÊci
wypadku A b´dzie nowym materia∏em treÊci potraktujmy jak rzeczy, które epok literackich jest: Adam Si´ RozeÊmia∏
j´zykowym, nowym s∏owem lub umieszczamy w jakimÊ znanym nam Bo Ola Rzuci∏a PierÊcionkiem Mamy
poj´ciem albo nowà strukturà miejscu. Niech to b´dzie nasz pokój lub Denerwujàcego Wujka.
gramatycznà. B mo˝e oznaczaç dla nas dom, w którym ka˝dy z mebli Mo˝na równie˝ tworzyç akrostychy.
praktycznie wszystko. Istotne jest, aby otrzymuje przydzia∏ w postaci nowej Przyk∏ad: CESJA = Cezar Efektywnie
by∏o to coÊ dobrze nam znanego, informacji, a te z kolei wià˝emy ze Sprzedawa∏ Jajka Arabskie.
prostego, nieskomplikowanego. C jest sobà, stwarzajàc sugestywne obrazy O wysokiej skutecznoÊci wszelkiego
rdzeniem, cz´Êcià najbardziej (mosty). Potem, spacerujàc po takim rodzaju wierszyków czy rymowanek
abstrakcyjnà, która ma za zadanie miejscu w naszej wyobraêni, bez trudu chyba nie trzeba nikogo przekonywaç.
po∏àczyç „nowe” ze „starym”. Granice odnajdujemy potrzebne nam Do dziÊ pami´tamy zapewne
stawia nam jedynie nasza fantazja. informacje. trygonometri´ i s∏ynne ju˝
W przesz∏oÊci stosowa∏o t´ metod´ powiedzenie: W pierwszej wszystkie sà
Obrazy wielu mówców. I tak na przyk∏ad dodatnie, w drugiej tylko sinus, w trzeciej
To najcz´Êciej spotykane elementy Döbel stworzy∏ ca∏e „muzeum”, gdzie tangens i cotangens, a w czwartej cosinus.
wspó∏czesnych mnemotechnik. Ju˝ mia∏ do dyspozycji oko∏o 1000 miejsc Majàc wi´c barwnà wyobraêni´,
Platon twierdzi∏, ˝e cz∏owiek myÊli w pi´ciu domach. Liczba informacji, ∏atwo nam b´dzie stworzyç podobne
obrazami, a w XVI. wieku które móg∏ w ten sposób zapami´taç, przyk∏ady odnoszàc si´ do nauki
poszczególne litery alfabetu by∏a bardzo du˝a. Wydaje si´ wi´c, ˝e, j´zyka obcego i jego zawi∏ych czasami
zapami´tywano w formie konkretnych dzi´ki takiemu sposobowi regu∏ gramatycznych.
obrazów, przedstawiajàcych porzàdkowania informacji, cz∏owiek Warto wspomnieç równie˝
powszechnie u˝ywane narz´dzia jest w stanie g∏osiç naprawd´ d∏ugie o metodzie tworzenia s∏ów kluczy,
pracy. I tak na przyk∏ad liter´ przemówienia. która opiera si´ zazwyczaj na
x wyobra˝ano sobie jako no˝yczki. fonetycznym podobieƒstwie s∏ów
DziÊ stosuje si´ t´ technik´, aby Historie z j´zyka obcego i ojczystego. Niech za
zapami´taç daty (0 kojarzy si´ cz´sto Tworzymy je, kiedy pragniemy przyk∏ad pos∏u˝y nam hiszpaƒskie
z jajkiem, a „swoje obrazy” majà te˝ po∏àczyç ze sobà kilka informacji. okreÊlenie kaczki (pato) i angielski
pozosta∏e cyfry). PrzypuÊçmy, ˝e uczeƒ musi nauczyç odpowiednik garnka (pot). Wyobraêmy
Przyswajajàc sobie nowe si´ listy s∏ów, które sà wyjàtkami od sobie teraz kaczk´, która na g∏owie ma
s∏ownictwo j´zyka obcego i majàc konkretnej regu∏y gramatycznej. Nie garnek i gotowe.
w pami´ci konkretne obrazy ∏àczàce si´ trzeba uczyç si´ ich na pami´ç. Popularny jest równie˝ mind
z poszczególnymi literami, mo˝emy Mnemotechniki dajà mu bowiem mapping, czyli mapa myÊli. Metoda ta
bez problemu zapami´taç ka˝de nawet narz´dzie w postaci metody polega na tworzeniu drzewek,
najbardziej abstrakcyjne s∏owo. skojarzeniowej. Wystarczy s∏owa diagramów czy asocjacji. Wokó∏
Wystarczy poszczególne obrazy po∏àczyç w jednà ca∏oÊç, generujàc centralnego elementu – s∏owa klucza –
powiàzaç ze sobà jakàÊ historià histori´ (opowiadanie) ∏àczàcà buduje si´ kolejne skojarzenia. W ten
i s∏ówko zapami´tuje si´ samo. wszystkie nowe elementy. Mo˝na sposób powstajà mapy, które
Wizualizacja jest bardzo silnym pomóc sobie, stosujàc j´zyk ojczysty, pozwalajà nam przede wszystkim
narz´dziem, a umiej´tnie choç nowa treÊç stworzona w j´zyku usystematyzowaç poznane zagadnienia
wykorzystana potrafi w niebanalny obcym z pewnoÊcià oka˝e si´ bardziej (s∏ownictwo), uporzàdkowaç je
sposób dopomóc naszym szarym owocna. i utrwaliç.
5

3. Wymieni∏em tylko kilka
ZAPAMI¢TAå
warsztat pracy
podstawowych mnemotechnik, które
znajdà z pewnoÊcià zastosowanie
w nauce j´zyka obcego. Jest to jednak
temat bardzo obszerny, a ka˝dy j´zyk
obcy reprezentuje charakterystyczny
– ALE JAK?
tylko dla niego styl, tak wi´c
ograniczy∏em si´ jedynie do podstaw
i zarysowa∏em przyk∏ady Êcie˝ek,
którymi mo˝na podà˝aç, uczàc si´
w ten w∏aÊnie sposób.
Mo˝liwoÊci
KtoÊ kiedyÊ powiedzia∏: „Im wi´cej
TAJNIKI
si´ uczymy, tym wi´cej wiemy; im
wi´cej wiemy, tym wi´cej
zapominamy; im wi´cej zapominamy,
tym mniej wiemy; im mniej wiemy,
MNEMOTECHNIKI
tym mniej zapominamy; im mniej
zapominamy, tym wi´cej wiemy; po co
si´ wi´c uczymy?” aki zwiàzek mo˝e mieç
Niestety ˝ycie p∏ata nam figle
i z doÊwiadczenia wiemy, ˝e nasza
J powieka ludzkiego oka
z pow∏okà ziemskà? Nie ma
Anna Hanus
Nauczycielka j´zyka
pami´ç bywa zawodna. W takich ˝adnego – chcia∏oby si´ rzec. Ta niemieckiego
sytuacjach pomocna b´dzie nam konkluzja nasuwa si´ nam niejako w Zespole
znajomoÊç podstawowych praw automatycznie. A jednak. Szkó∏ Kszta∏cenia
rzàdzàcych pami´cià, na bazie których Przygotowujàc si´ do lekcji geografii Ustawicznego
zbudowane sà mnemotechniki. JeÊli w czwartej bàdê piàtej klasie (ludzka w Rzeszowie, autorka
artyku∏ów z zakresu lingwistyki tekstu.
nasi uczniowie Êwiadomi b´dà swego pami´ç jak widaç jest zawodna) ten
potencja∏u to, przy odrobinie wysi∏ku w∏aÊnie abstrakcyjny i wydawa∏oby si´
intelektualnego i zastosowaniu ich si∏y absurdalny skrót myÊlowy pozwoli∏ mi wykorzystywane. Przyczyna takiego
wyobraêni, poradzà sobie z pewnoÊcià zakodowaç w pami´ci bodaj˝e jednà stanu rzeczy jest jednak prosta do
z zapami´taniem materia∏u z warstw okalajàcych kul´ ziemskà, zdefiniowania i sprecyzowania.
j´zykowego. która na pierwszy rzut oka wydawa∏a Niewielu z nas zna te metody, a jeszcze
Pami´taç przy tym nale˝y jeszcze mi si´ niemo˝liwà do zapami´tania, mniej zdaje sobie spraw´ z tego, ˝e
o jednym: a co najciekawsze zapad∏a mi jak widaç uczenie si´ mo˝na usprawniç takimi
Nie mo˝na zapomnieç czegoÊ, czego g∏´boko w pami´ç. Jako ˝e termin w∏aÊnie technikami.
si´ wczeÊniej nie zapami´ta∏o. pow∏oka brzmia∏ podobnie do s∏owa Wspó∏czesny cz∏owiek ˝yjàcy
powieka, przed oczami mojej w spo∏eczeƒstwie zdominowanym
Roman Balcerzak wyobraêni stanà∏ obraz ogromnych globalizacjà gospodarczà zmuszony
rozmiarów powieki, pod którà o dziwo jest do ustawicznego
nie kry∏o si´ oko, ale nasza „poczciwa” przystosowywania si´ do nowych
zielona planeta. Zjawisko warunków pracy, odnajdywania si´
zapami´tywania trudnych poj´ç w nowych sytuacjach i podnoszenia
metodà skojarzeƒ, w tym wypadku swoich kwalifikacji. Taki stan rzeczy
bardzo abstrakcyjnych, okaza∏o si´ zmusza go zatem do ciàg∏ego uczenia
zatem rewelacyjne w skutkach. Nie si´, w przeciwnym wypadku staje si´
by∏o ono jednak jeszcze wtedy dla on nieatrakcyjny na rynku pracy.
Bibliografia: mnie zrozumia∏e, mimo, i˝ Grecy Podobnie przedstawia si´ sytuacja,
1. H. Blum, Die antike Mnemotechnik, podobnych metod zapami´tywania je˝eli chodzi o j´zyki obce. Przyszli
Hildesheim 1969. u˝ywali ju˝ u zarania swojej pracodawcy wymagajà niejednokrotnie
2. Z. W. BrzeÊkiewicz, Superpami´ç, Studio cywilizacji. Mnemotechniki, bo o nich znajomoÊci co najmniej dwóch j´zyków
Astropsychologii 2005. mowa, pokazujà jak wiele mo˝e daç obcych. Jak wi´c poradziç sobie
3. Z. Klimaszewska, Tajniki ludzkiego umys∏u, nam przetworzenie i dostosowanie do z zapami´taniem ogromnej liczby
Reader’s Digest 1997. w∏asnych warunków materia∏u s∏ówek, które powinny zostaç
4. J. Levin, Pictorial strategies for school przeznaczonego do zapami´tania, „zapisane” w naszej pami´ci? Ma∏o
learning, Nowy Jork, Heidelberg, Tokio 1983. nadanie mu absorbujàcej nasze zmys∏y tego, które powinny byç tak˝e
5. A. Wingfield i E.A.L. Stine, Modeling formy, pokazuje sposoby u∏atwiajàce w ka˝dej chwili dla nas dost´pne, czyli
Memory Processes: Research and Theory on zapami´tywanie nowych wiadomoÊci mo˝liwe do odtworzenia
Memory and Aging, w: Memory Aging and i faktów, jak i ich przypominanie na i wykorzystania. Nie jest to dla wielu
Dementia: Theory, Assessment and Treatment, zasadzie mechanicznych skojarzeƒ. z nas, jak si´ okazuje, sprawa prosta.
pod red. G.C. Gilmore’a, P.J. Dziwiç mo˝e zatem fakt, ˝e skoro jest Stajemy wtedy przed problemem
Whitehouse’a i M.L. Wykle’a, Springer Verlag, to technika dobrze znana ju˝ naszym i zadajemy sobie pytanie o to, czy zbyt
Nowy Jork 1989. praprzodkom, tak wielu z nas ma wiele wymagamy od w∏asnego
6. U. Voigt, Das Jahr im Kopf, Kalender und k∏opoty z zapami´tywaniem umys∏u, czy mo˝e po prostu
Mnemotechnik, Likanas 2003. i uczeniem si´, a techniki si´gajàce nieumiej´tnie podchodzimy do
7. U. Voigt, Esels Welt, Likanas 2001. zarania naszych czasów tak rzadko sà „tematu“.
6