OVER SA HIRAP NITO AH. MINA ......... MINADALI.

1. 1
MARIETA P. BERTO BSEd.-ENGLISH
TRANSLATING AND EDITING TEXT
ANG SINING AT KALINANGAN NG BAYAN NG ANGONO
Art and Development of the town of Angono
Ni Pat Tiamson
By Pat Tiamson
Sa tabing dagat… sa libis ng bundok… iyan ang bayang Angono, ang bayang
pinagpala ng kalikasan. Napapalibutan ng magangandang tanawin at pinananahanan ng
mga mamamayang may sariling makukulay na kaugalian.
The town that was blessed by the nature in the seashore…... in the slope
of the mountain is the city of Angono. Inhabited by these people have their own
vibrant culture that surrounded by beautiful landscape.
Ang Angono’y nasa tabi ng dagat… ng mala-kristal na lawa ng Laguna… ang
lawang kinahuhulihan ng tanyag at masasarap nakanduli. Nangunguna sa listahan ng mga
bayan ng Rizal, may dalawampu’t siyam na kilometro ang layo ng Angono sa Maynila at
humigit kumulang na isang oras na lakbayin mula doon.
The Angono'y is by the sea ... the crystalline lake of Laguna ... thelake
“kinahuhulihan” the popular and delicious “nakanduli”. One of the leading the list
of Rizal town, Angono is twenty-nine kilometers away in Manila, approximately
one hour journey from there.
Ang Angono’y nasal ibis ng bundok na payapang nakahimlay sa dakong Silangan
na nagsisilbing isang mahaba at luntiang bakod ng kalikasan. Tuwing umaga ay
iniluluwal sa bundok na ito ang isang ginintuan at mainit na araw na gumigisng sa mga
mamamayan.
The Angono'y in peaceful mountain valley lies on the East which serves a
long fence and green nature. Every morning mountain iniluluwal in a gilded and
hot day in awakened the citizens.
Ang Angono’y napaliligiran ng kaakit-akit na kapatagan, ng malawak na bukirin
na nagsisimula sa paanan ng bundok at nagtatapos sa dalamasigan ng dagat Laguna. Ito’y
nahahati sa magkabilang ibayo ng isang kiwal-kiwal na ilog na wari’y bitukang
nagdurugtong sa dagat at sa bundok.
The Angono'y surrounded by stunning valleys, extensive field starts at the
foot of the mountain and the sea ends seashore Laguna. It is divided into either
side of a warp-warp river that seems zigzag joins the sea and the mountains.
Iyan ang bayan ng Angono, bayang may ipinagmamalaking kasalukuyan at may
dakilang hinaharap. Sa kasalukuyan nito nahuhubog ang kaanyuan ng kinabukasang
walang katapusan.

2. 2
That the town of Angono, city boasts a great present and future. At
present it is developed the structure of the future
indefinitely.
PINAGMULAN NG PANGALAN
ORIGIN OF THE NAME
Walang makatiyak kung ano ang tunay na kahulugan o pinagmulan ng pangalang
ANGONO, at wala namang makita pang matatandang dokumento na napapaliwanag ng
pinagmulan o kahulugan ng salitang ANGONO. Ang mga mag-aaral o nagsasaliksik sa
kasaysayan ng ANGONO ay nagkasya na lamang sa pagbibigay ng kanilang kuru-kuro at
haka-haka sa tunay na kahulugan at pinagkunan ng pangalan nag bayang ito.
No one knows what the real meaning or origin of the name “ Angono”, and
see nothing other senior explaining the source document or word Angono. The
students or researching the history of Angono was settled only giving their
opinion and speculation in the real sense and source of the name are people.
Ayon sa isang palagay, ang pangalang ANGONO ay galling sa pangalan ng
kahoy na kung tawagin ay ANONO. Sinasabing noong unang panahon na kakaunti pa
ang naninirahan sa baying ito, ang Angono ay isang gubatan. Dito ay maraming
tumubong mga kahoy at halaman at kabilang na rito ang isang punong kahoy na ang
balat, dahon, ugat, dagta at marami pang bahagi nito ay nagsilbing gamot sa maraming
sakit ng tao.
From others’opinion, Angono comes from the name of the wood that is
called “ANONO”. They said that few still live in this town, Angono was a
wilderness. Here are many trees and plants grew and they include a tree to the
skin, leaves, roots, resin and many other parts of this medicine served many
human diseases.
Ang pangalan ng punungkahoy na ito ay “ANONO” o “ANONUNG” o
“ANUNANG”. Dahil sa ang kahoy na ito ay nagsilbing gamot sa maraming
karamdaman, naging popular ito at ang lugar na ito na tinubuan ng ANONO o
ANONUNG ay tinawag na ANONO bilang palatandaan ng lugar na ito, na hanggang sa
pagdaraan ng panahon, ang katawagan sa lugar na ito, lalo na nang mawala na ang
Anono, ay nagging A-NGU-NO.
The name of the tree is "ANONO” or “ANONUNG” or “ANUNANG." Since
the wood has served as medicine in many diseases, it became popular and this
native place of “ANONO” or “ANONUNG” is called a sign place “ANONO” that is,
until the passing of time, the weather in this area, especially when losing the
“Anono”, was a gardener A-NGU-NO.

3. 3
Ayon naman sa isang palagay, ang pangalang ANGONO ay galing sa salitang
“ANG NUNO” na ang ibig sabihin ay Grand old Man o Great Grandfather, kung sino ang
“NUNONG” ito ay hindi nagkakaisa ang mga mananaliksik. May nagsasabi na ang
salitang “Ang Nuno” ay galing sa isang matandang datu o rajah na namuno sa
baranggay na malking angkan. Siya ay pinagkalooban ng higit na tapang, lakas, yaman,
talino at maraming karanasan sa buhay. Mahusay siyang gumamot ng halos lahat ng uri
ng karamdaman, lalo na ang tungkol sa mga karamdamang inaakala nilang gawa ng
maligno, masasamang espiritu o masamang kaisipan ng tao, tulad ng sinasabing gaway,
kulam, bales, namamatanda, nagagalaw at marami pang iba.
On the other hand an opinion, Angono name from the word "THE NUNO"
means that the Grand old Man or Great Grandfather, who was the "grandfather"
it is not united researchers. Some say that the words "Nuno" comes from an old
datu or rajah who ruled the village large families. He has given more courage,
strength, wealth, intelligence and many life experiences. He is a good cure
almost all kinds of diseases, especially diseases from evil spirits or mentally ill
people, like saying “gaway”, hex, bales, “namamatanda”, intact and much more.
Tumatanda siya ng napakatanda, ngunit sa kabila ng kanyang katandan at
paghina, hindi nabawasan kanyang katalinuhan. Naging sanggunian, tagapayo at hukom
ng mga mamamayan, patuloy siya sa panggagamot at panghihilot, at siya ay naging
kilala hindi lamang sa lugar na ito kundi sa karatig pook din na makabalita ng hysy niya
sa paghilot at paggamot, at sa kanyang katalinuhan. Dahil sa kanyang katandaan, nakilala
siya sa tawag na “Ang Nuno.” At kung tinatanong ang isang patungo sa lugar na ito kung
saan siya pupuntahan. Hanggang sa ang lugar na ito ay nakilala sa tawag ANG-NGU-
NO.
Older he too old, but despite his katandan and slowdown, not reduced his
intelligence. Become reference, counselors and judges of the people, he
continued to practice and panghihilot, and he was known not only in this area but
also in the neighboring areas of hysy he hears massage and treatment, and his
intelligence. Because of his age, he became known as "The Sire." And if you
asked an area towards which he headed. Until the area is known ANG-NGU-NO
Ayon naman sa paliwanag ni Prof. Carlos V. Francisco, ang pangalan ng ANG
NUNO ay galling sa “ NUNO” sa Balite, na tumubo sa lugar na kung tawagin ngayo’y
Balite.
On the other hand the explanation by prof. Carlos V. Francisco, the name
of THE NUNO will come from "NUNO" in Balite, which grow in the area that is
now called Balite.
Ganito ang kanyang pagkakasalaysay:
This is his account:
“Sang-ayon kay Giovanni Careri, isang manlalakbay na Italyano at nakasapit sa
ating bansa nong 1696 ang mga unang Tagalog na naninirahan sa baybayin ng dagat at
mga ilog ay sumsamba sa puno ng Balite. Siya ay naglibot sa mga pook na nakapaligid sa

4. 4
lawa ng Bain na ngayon ay tinatawag na Lawa ng Laguna at mataman niyang pinagaralan
ang mga naninirahan dito. Kanyang nadama ang mga ito ay lubhang pinag-iingatang
masugatan o maputol ang anumang bahagi ng punong kahoy na ito, sa pagkat sila’y
naniniwala ang mga kaluluwa ng nga nagsipanaw ay naninirahan sa mga ito a higit sa
lahat ay ang “NUNO.” Ito ay isang matandang lalaking bigla na lamang lilitaw upang
pagbayarin ang sunuman sa kanilang gawaing di kanais-nais. Ang kauna-unahang
libingan ng lunang ito ay buhat sa pook na kasalukuyan kinatitirikan ng bahay ni G.
Pablo Gil hanggang sa baybayin ng ilog. Ang pook na ito ay nayuyungyungan noon ng
malalaki at mayayabong na mga punong Balite. Ayon sa paniniwala ng mga tao ay doon
sa pinakamalaking punong Balite naninirahan ang Nuno kaya’t ang sinumang nagdadaan
sa bayan ay nagsasabing ito ang pook ng “NUNO” at siyang pinagmulan ng pangalang
“ANGONO” sa bayang ito.
"Agree with Giovanni Careri, an Italian traveler and nakasapit in our country in
1696 the first Tagalog living by the sea and rivers are full of Balite worship. He went
about in the area surrounding the lake Bain is now called Laguna Lake and he earnestly
studied its inhabitants. He felt it was very well-cared vulnerable or disrupt any part of the
tree, because they believe that the soul is now gone live with it a largely the "NUNO." It
is an old man who suddenly appears to be charged anyone in their unwanted activities.
The first grave “lunang” it from place to present the house vacated by Mr. Paul Gil to the
shore of the river. This place covered by a large and “mayayabong“ the chief Balite.
According to the beliefs of the people there live the greatest chiefs Balite Nuno so any
passer in the city says it's Place "NUNO" and is the origin of the name "Angono" in this
town.
Ayon naman kay dating Sen. Arturo Tolentino, noong siya ay nagsusulat pa ng
maikling kwento, ay sinabi niya na ang salitang ANGONO, ay galling sa salitang
“NUNO”, na siyang tawag sa malaki at matandang Cayman o buwaya na nag naglipana
sa malapit sa ilog nag Angono, na ayon naman kay Father Francisco Collin at Juan de
Plasencia ay sinasamba at iginagalang nga mga matatandang Tagalog at ito ay tinatawag
ng “NUNO”, sa paniwala nilang ang nasabing Cayman on buwaya ay tahanan ng
kaluluwa ang kanilang ang kanilang mga ninunong na nabuhay uli sa katauhan ng
buwaya.
According to former Sen. Arturo Tolentino, when he was still writing short
stories, he said that the word Angono, comes from the word "NUNO", which he calls the
great and ancient Cayman or alligator that going on near the river who Angono,
according Collin also with Father Francisco and Juan de Plasencia was honored and
respected of the ancient Tagalog and is called "NUNO", they are said to believe Cayman
is home to crocodiles or their souls their ancestors that lived again in the person of
crocodile.
Mayroon namang nagsasabi na ang Angono ay galing sa salitang Anggo. Ang
Anggo ay mabahong amoy ng kambing at rancho, o pook ng kanilang tinitigilan. Ayon sa
kwento ukol dito, ang Angono noong panahon ng Kastila ay isang malaking rantso ng
mga hayop na inaalagaan dito ay mga kambing at baka, kaya’t maanggo ang pook na ito

5. 5
Nang dumating di umano ang dalawang Kastila na nagtatanong ng pangalan ng bayang
ito, ang akala ng napagtanungan ay inuusisa ng Kastila kung ano ang kanilang naaamoy
pagkat medyo nababakas sa mukha na sila’y nababahuan. Ang sagot nga napagtanungan
ay Anggo, na hindi naman nadugtungan pagkat hindi marunong ng salitang Kastila at
naghula lamang sila sa ibig sabihin ng Kastila. Nang marinig ito ng mga Kastila ay nag-
usap sila at nagsimulang itala ang salitang Anggo. Parang nahulaan ng nga
napagtanungan na hindi amoy ang tinatanong kaya’t ang isa sa kanila ay nagtangkang
itwid ang sinabi, ngunit dahil sa hindi maipahayag ang sarili sa mahaba at wastong
Kastila ay ganito ang nasabi “Anggo no, Senior. Ango no, Senior.”
Other says that the word comes from Angono odor. The unpleasant odor
came from the goat and ranch, or their pit area. According to the story about this,
“Angono”in Spanish is a huge ranch animals are cared ditto goats and cattle, that
makes the place unpleasant. When two Spanish came to asked what the name
the town was, they thought that Spanish disputed what they smell pretty with
their detachable face with the bad smell. They answer odor, and since they can
not say it in Spanish, they had just guest what the Spanish mean. Upon hearing
this, the Spanish they talked and began to record the word odor. and they
guessed that the two did not referring to and odor so the other one tried to
correct it. and since he could not express in Spanish accurately he thus said “no
odor, Senior. Ango no, Senior.”
Inakala raw naman ng mga Kastila na sinasabi ng mga napagtanungan nila na
ANGGONO ang pangalan ng bayang to, kaya’t lumisan sila na tumatanggo at
nasisiyahan at kanilang itinala ang pangalang Angono para sa bayang ito.
Spanish thought that what they meant is “ANGGONO” saying name it, so
they leave satisfied and says nothing their names recorded Angono for people .
Kahawig ng kuwentong ito ang maraming alamat ukol sa pinagmulan ng mga
pangalan ng mga bayan sa Pilipinas, na pinalabas na bunga ng pagkakamali o di
pagkakaunawaan ng mga salitaan ng mga Kastila at Pilipino.
This story resembles many legends about the origin of the name of the
town in the Philippines, to be discharged as a result of mistake or
misunderstanding of the spoken Spanish and Filipino.
Mayroon namang nagpapalagay na ang mga salitang Angono ay siyang salitang
may sariling kahulugan, na hindi galing sa “Anuno” o “Ang Nuno” o Anggo,” ngunit
dahil sa paglipas ng maraming taon ay nakalimutan ang tunay na pangyayaring ito’y
pangalan ng bayan.
There will also assume that the word Angono has its own meaning, not
from "Anuno" or "Nuno" or odor, "but because over many years has forgotten the
real name of the event it.