1. A PËR
PËRKRAH
JE N
ОЛ ЗА КООР
N DR ËL К ДИ
QE
О ТО НА
Р
EH
TË
ЦИ
SIM
П
M
РОВИ
HE KOMUNIKI
ЈА
IN E K TESTEV
СПО
КИ
ON
ИЧ
И КОМУНИК
ЕТН
ЊЕ НА МЕЃУ
E
ND
ËR
D
ETN
СНУВА
IKE
ОЛЕ
А
M
P
RO
ЦИ
NI
А Н
I TO ЈА
КА
OO RD KOLL Д ДР
Ш
K PËR ЦЕНТАР З А ПО

3. 1
МЕЃУЕТНИЧКИ БОЈКОТ НА
НАСТАВАТА ВО РОПОВО
ПРОДОЛЖУВА
ШИРЕЊЕТО ЕТНИЧКА
ОМРАЗА НА ТРИБИНИТЕ
ВО КАЛИШТА
ПОЛИЦИЈАТА СПРЕЧИ
ВОВЕД ЕТНИЧКА ТЕПАЧКА
Разрешувањето на конфликтите/споровите претставува дел од напорите на луѓето да го
избегнат насилството. Разновидноста на начини на разрешување на еден спор карактеристични
за одредено културно поднебје се поврзани со базичните вредности на заедницата и со
спремноста тие да бидат имплементирани во практика.
Државите кои (како Република Македонија) претставуваат збир на различни етнички заедници,
со различни културни корени и религиски определби, се исправени пред посебен предизвик
во справувањето со споровите и менаџирањето на конфликтите. Во овие држави мора да се
ЕТНИЧКИТЕ СМЕНИ ЌЕ ГИ
посвети посебно внимание на конфликтите/споровите во кои се инволвирани припадници на
различни етнички, културни и религиски заедници, а кои многу лесно, доколку невременоСТРУГАсе
СОПРАТ ТЕПАЧКИТЕ ВО не
разрешат, може да прераснат во меѓуетнички спорови/конфликти.
УЧЕНИЦИТЕ КРВАВ
МАКЕДОНЦИ ЈА МЕЃУЕТНИЧКИ
БОЈКОТИРААТ СУДИР
НАСТАВАТА ВО
ТЕТОВСКАТА
ФИМНАЗИЈА Поддржано од Заедничката програма
на Обединетите нации „Подобрување
на меѓуетничкиот дијалог и соработка
МЕЃУЕТНИЧКИ помеѓу заедниците“, со финансиска
поддршка од Владата на Шпанија
ТЕНЗИИ ВО СЕЛО преку Фондот за остварување на
милениумските развојни цели (МДГ-Ф).
ПЕШТАЛЕВО 1

4. КОНФЛИКТИТЕ ЗАВРШУВААТ СО
Споровите/конфликтите меѓу
заедниците може да создадат
недоверба, страв и дури и
омраза. Оставени сами на
БА
ПОЛИТИЧКА СПОГОД
себе можат да ескалираат и да
се претворат во општествени
ПОЛИЦИЈА
ПОДЕЛБИ
потреси и како најлошо, во
ЗАБРАНИ
директни насилни судири.
ДА ПРОБАМЕ
НЕШТО ДРУГО
ПОВРЗ
УВАЊ
Е НА
Е КС
ПЕР
ТИ
З А Е Д Н И Ч КО Д Е Л У
ТЕ
А ВАЊ
ИН
Ц АТ Е
НИ
ЕФО
Д
РМАЛ
ЗАЕ
ВО
НИТЕ ЗАЕДНИЦИ
ПРОМ
ИТЕ
Н АТ И В Н И О Т П Р О С Т О Р
Превенцијата на
О В И РА Њ Е Н А М
В
АВАЊ А СПОРО
конфликтите/споровите,
брзата реакција,
нивното менаџирање
Н
и постапувањето по
ЕДИ
ВОС ПО
избивањето на конфликт ЈАЦ
ЕШ
ЛТЕР
Р И Ј АТ
или после одреден А К А К О Н АЧ И Н Н А
НА А
С ТА
спор бара многу
ВУ В
ЊЕ
комплексен настап на
АЊ
УВА
Е
ВРС
различни фактори во ИСТ КИ
заедницата (формално-
ОР СО Ф
ИСК ОРМА
институционални или Л Н И Т Е С Т РУ КТ У Р И
неформални).
2

5. Организираниот и Комплексниот приод
координиран настап, подразбира примена на
меѓусебната поддршка и соработувачкото право во кое
соодветната употреба на професионалците соработуваат
професионална помош во со застапниците на одредени
дадени ситуации, претставуваат идеи и со поддржувачи во
посакувани начини на заедницата.
постапување во вакви случаи.
Доколку конфликтите/
споровите се менаџираат на
соодветен начин, тие не само
што нема да предизвикаат
ескалација на непријателство
и да продуцираат насилство,
туку може да бидат процес на
прочистување и ослободување
низ кој може да се расчистат
Општини
низа недоразбирања и
погрешни информации.На тој
начин може да станат можност
за промена и креирање на
почитување, разбирање и
... Зелс
помирување.
Органи на Цивилно
национално општество
ниво
Медиуми
3

6. Доколку на заедницата погледнеме како организации и индивидуи кои се спремни,
на систем, може да се добие подобра имаат капацитет и поседуваат вештини да
перспектива за тоа кои видови на учествуваат во процесите на разрешување
интервенции се соодветни. спорови или да ги поддржуваат овие
процеси.
Формирањето на канцеларија/
центар за поддршка на олеснување на Во системот за разрешување на
меѓуетничкиспорови претставува основа на меѓуетничките спорови клучно место
вакво делување. Овој центар ќе соработува има локалната самоуправа. Околу неа
со групи за поддршка (мрежи на олеснувачи) се гради мрежа на државни и невладини
кои се формираат на локално ниво од организации и индивидуи кои стануваат
институции и индивидуи кои можат да дел од разрешувањето на споровите.
придонесат за конструктивно разрешување Општината претставува врска меѓу граѓаните
на споровите. Членовите на групите за и институциите кои делуваат на локално и
поддршка се составени од институции, централно ниво.
База на Коодинативно
податоци тело
Информации
Протокол е
у вањ по Мр
есн и
ол ов
ддр еж
а жу и од
ка н спор вач о
и н лесн
дд рш чки а о ув
по етни лес ачи
за еѓу ЗА ДА ГО нув /
тар а м
ен н
ањ
Ц ПОСТИГНЕМЕ ОВА ето
4

7. 2 ЗОШТО
ПРОТОКОЛ?
КАКО ДА ПРЕПОЗНАЕМЕ?
Протоколот треба да помогне во идентификувањето на
начините и механизмите кои им стојат на располагање на
заинтересираните страни за разрешување на споровите
кои имаат меѓуетничка димензија. Протоколот треба
да овозможи да се идентификуваат институциите и
структурите кои може да се појават како поддржувачи во
процесот на разрешување на споровите и процедурите/
чекорите кои треба да бидат преземени со цел
разрешување на споровите.
ШТО ДА ПРАВИМЕ? КОМУ ДА СЕ ОБРАТИМЕ?
5

8. 3
Според тоа кои се страните во спорот/конфликтот може да
1 се прави разлика меѓу интерперсонални, интергрупни и
интрагрупни конфликти. Интерперсоналните конфликти/
спорови се случуваат меѓу поединци (на пример, меѓу
двајца соседи, меѓу сопружници, меѓу двајца колеги итн.), а
интергрупните меѓу групи (како на пример, меѓу наставници
и ученици, меѓу политички партии, меѓу навивачки групи
итн.). Интрагрупните конфликти/спорови се одвиваат меѓу
припадници на формални групи и по правило ги вклучуваат
или се одразуваат на сите припадници на групата. Такви
конфликти/спорови се случуваат во рамки на семејствата, на
спортските екипи, на работните организации итн.
ВИДОВИ
Според тоа во кој контекст се одвиваат, споровите/конфликтите
2 можат да бидат во семејство, во работна организација, во
СПОРОВИ И
образование, во заедница итн., но можат да бидат и од
меѓународен карактер.
КОНФЛИКТИ Во некои интерперсонални или интрагрупни конфликти/
3 спорови што се одвиваат во различните контексти,
спротивставените страни може да бидат припадници на
различни меѓуетнички групи. Доколку во поширокиот
општествен контекст, меѓу групите чии припадници се
спротивставените страни постои тензија, многу често
се случува таквите спорови/конфликти да прераснат во
меѓуетнички. Пролонгираното (не)решавање на проблемот
кој го иницирал спорот/конфликтот може да го подигање
спорот/конфликтот на интергрупно ниво како резултат на
вклучување на дополнителни припадници на меѓуетничките
групи како дел од конфронтираните страни. Така на пример,
во спорот/конфликтот во едно двојазично училиште околу
тоа кое одделение прво ќе ја користи фискултурната сала,
доколку едното одделение е со македонски наставен јазик, а
другото со албански, наместо конфликтот/спорот да се третира
како проблем предизвикан од ограничени ресурси, може да
прерасне во интермеѓуетнички, во чиј фокус ќе биде проблемот
на тоа која етничка група треба да добие приоритет.
6

9. Меѓуетничките спорови/ Понекогаш споровите/
4 5
конфликти се интергрупни – конфликтите меѓу припадници
спротивставените страни се на различни етнички заедници
групи со различен меѓуетнички може да се однесуваат на
идентитет, меѓу кои постојат потреби/интереси кои не
разлики во интересите/ се поврзани со етничката
потребите што се резултат припадност, меѓутоа самиот
на етничката припадност. спор/конфликт се перцепира
Таков, на пример, може да од нив самите или од средината
биде конфликтот/спорот меѓу како меѓуетнички.
наставниците Македонци и
наставниците Албанци околу
тоа на кој јазик ќе се водат
наставничките совети во
училиштето.
7

10. 4
ШТО Е ЦЕНТАРОТ
ЗА ПОДДРШКА
Каква
помош
може да
пружи
НА ОЛЕСНУВАЊЕ
ЦПОМС
НА МЕЃУЕТНИЧКИ
ПОСРЕДНА ПОМОШ
СПОРОВИ?
ШТО Е ЦЕНТАРОТ
ЗА ПОДДРШКА
НА ОЛЕСНУВАЊЕ КОНСУЛТАЦИИ
НА МЕЃУЕТНИЧКИ БАЗА НА ПОДАТОЦИ
СПОРОВИ?
КОНТИНУИРАНА ПОДДРШКА НА
МРЕЖИТЕ НА ОЛЕСНУВАЧИ
Центарот за поддршка
НЕПОСРЕДНА ПОМОШ
на олеснување на ИНТЕРНЕТ ПОДДРШКА
меѓуетнички спорови
(понатаму во текстот
- ЦПОМС) е работна УЧЕСТВО ВО ОЛЕСНУВАЊЕТО
единица во рамките на
Институтот за социолошки МОНИТОРИНГ НА ОЛЕСНУВАЊЕТО
и политичко-правни
истражувања која треба да КОМУНИКАЦИЈА СО МЕДИУМИ
им помогне на заедниците
во олеснувањето КОМУНИКАЦИЈА СО МОЖНИ
на споровите и УЧЕСНИЦИ ВО ОЛЕСНУВАЊЕТО
разрешувањето на
конфликтите.
8

11. Т
А
Е
ПОСРЕДНА ПОМОШ:
1 Консултации – давање мислење и упатства на заинтересирани страни во врска со
И
процесите на олеснување и разрешување конфликти во конкретни случаи;
2
База на податоци – формирање и одржување на база на податоци за организации
и поединци кои се дел од мрежата на олеснувачи, на медијатори и новинари кои
?
имаат поминато соодветна обука и на институции и организации кои можат да бидат
искористени во процесот на олеснување;
3 Континуирана поддршка на мрежите на олеснувачи – обезбедување континуирана
едукација, консултации, потребни материјали и контакти;
Интернет поддршка – формирање и одржување на интернет страна на која ќе
4 бидат достапни информации поврзани со мрежите на олеснувачи, медијаторите,
локалните и национални организации и институции и публикации и документи
поврзани со процесот на олеснување
НЕПОСРЕДНА ПОМОШ:
1 Учество во олеснувањето – директно вклучување на експерти од ЦПОМС во
процесот на олеснување;
2 Мониторинг на олеснувањето – присуство на претставници од ЦПОМС со цел
гаранција на објективноста и непристрасноста во олеснувањето;
3 Комуникација со медиуми – давање експертско мислење на медиумите во врска
со одреден спор или конфликт;
4
Комуникација со можни учесници во олеснувањето – воспоставување врска меѓу
заинтересираните страни и организации и институции на локално и национално
ниво.
9

12. 5
Идентификување
на спор со етничка
димензија
Центар за
поддршка на
Засегнати олеснување на
ПРОЦЕДУРА - 1 субјекти меѓуетнички
спорови
КООРДИНАТИВНИ И
КОМУНИКАЦИСКИ
КАНАЛИ ВО СЛУЧАЈ НА
МЕЃУЕТНИЧКИ СПОРОВИ Хиерархиска
пирамида на Можни
олеснувачи од
Претставување
во јавноста
инволвирање
заедницата (информирање
во самата
структура и известување)
Поширок круг
Професионална на олеснувачи
помош – (национално
медијатори ниво)
Хиерархиска
пирамида на
инволвирање
во пошироката
заедница
1 Види Прилог 2 – општи
параметри на процедурите
10

13. Кога има меѓуетнички спор? Како да препознаеме меѓуетнички спор?
Кога предмет на спорот е прашање кое засега барем два етникума (на пример: употреба на
јазик, употреба на симболи на меѓуетничките заедници, примена на одредбите за правична
застапеност, ...)
Кога предмет на спорот е прашање кое има посебна важност за барем еден етникум (на
пример: градење или користење на одредена инфраструктура, решенија на локален
сообраќај, искористување на води, ...)
Кога страни на спорот се луѓе од различна етничка припадност (на пример: спор меѓу
ученици од различна етничка/јазична припадност)
вањ есници
есници
ѓу
ченост
е ме
спо но
т
ч
ро
на тет
Разр ктните у
на директните уч
ње вали
Постојана вклу
на
ањ о
ешу
ув нив
шу о и к
е
ре
еш о
ки
зр иск
ва
н
ди
с
ра еатив
вр
Ра ајн
на
н
зре
е
Кр
ењ
ад
Гр
Основната рамка
во која треба да се
одвива процесот
на олеснување
ја сочинуваат пет
Што да се
основни принципи: прави?
11

14. Споровите најдобро се разрешуваат на
нивото на кое што настанале затоа што тоа СКАЛИЛА НА
значи можност да се решава вистинскиот
проблем (извор) на спорот и да се најдат ДЕЛУВАЊЕ:
1
решенија кои им помагаат на директните
учесници во спорот. Решавањето на
споровите треба да се подигнат на повисоко
ниво дури тогаш кога се искористени
можностите за нивно разрешување на ова
ниво.
Разрешувањето на спорот мора да се случува
меѓу оние кои се директно вклучени во
2
проблемот. Само вака можеме да бидеме
сигурни дека го адресираме вистинскиот
проблем околу кој настанал спорот и дека
решавањето ќе има непосреден ефект во
заедницата.
Подигањето на разрешувањето на спорот
на повисоко ниво не смее да значи дека тие
3
Неформално разрешување до највисоко раководно
кои се иницијално инволвирани во спорот
олеснување на меѓуетнички спорови / заедница
да ја избегнат одговорноста за проблемот
Mрежа на олеснувачи /Центар за поддршка на
и неговото разрешување, односно да бидат
изолирани од изнаоѓањето на решението.
ниво во организацијата/институцијата
Креативните и соработувачки решенија
подразбираат искористување на сите
4 алатки кои ни стојат на располагање, а кои
не се забранети со закон. Креативноста не
смее да да го компромитира квалитетот на
поддршката која што на индивидуите им ја
Професионална помош
даваат претставниците на заедницата Политички структури
Разрешувањето на споровите треба да
5
биде насочено кон изградбата на врски,
почитување и доверба. Решението кое се
базира на поделба, изолација или ексклузија,
вообичаено не носи долготрајна корист за
заедницата и ги репродуцира условите во кои
настанал првобитниот спор/конфликт.
12

15. Во процесот на разрешување на споровите поддршка на олеснување на меѓуетничките
во заедницата на располагање стојат повеќе спорови со цел рано алертирање и подигање
органи, институции и поединци. Секој спор на системот на готовност. Во секој момент од
претставува уникатен проблем кој бара олеснувањето на спорот може да се побара
инволвирање на различни структури во помош/поддршка од мрежата на олеснувачи
зависност од тоа кој е вклучен во спорот, која е формирана во рамките на општината 4
каде настанал спорот, за што е спорот, на кое од Центарот за поддршка на олеснување на
ниво од структурата на заедницата. 2 меѓуетничките спорови 5 и од претставници
на пошироката заедница (претседател на
месната заедница, советници во општината,
1. ПРВО НИВО НА РАЗРЕШУВАЊЕ НА СПОРОТ градоначалник ...).
Првото скалило на делување е неформално Кога не може да се разреши спорот
и ги опфаќа сите структури на заедницата/ на нивото на неговото настанување
организацијата/институцијата во која (училиште, месна заедница, работна
настанал спорот, се до највисокото единица) се бара поддршка од заедницата
раководно ниво на таа заедница/ и од мрежата на олеснувачи изградена
организација/институција. На пример: на ниво на секоја општина. Вклучувањето
доколку спорот настанал во рамките на едно на одделни претставници од мрежата на
училиште, тоа подразбира инволвирање на олеснувачи зависи од предметот на спорот
учениците, наставниците, стручната служба, и од инволвираните страни. Доколку не се
администрацијата (на чело со директорот), постигне решение на спорот со вклучување
родителите и училишниот одбор. на соодветните партнери од мрежата се
преминува на наредното ниво.
Пожелно е на ниво на секоја организација/
институција однапред да се изработи
план за постапување во случај на спор/
конфликт 3. Првото ниво на разрешување
3. ТРЕТО НИВО НА РАЗРЕШУВАЊЕ НА СПОРОТ
на конфликтот треба да ги вклучи директно Доколку неформалното делување не даде
заинтересираните страни и првиот резултат може да се побара помош од
организационо одговорен чинител. професионалци – медијатори. 6 На ова ниво
е добро да се вклучат професионални
медијатори од листата за поддршка на
2. ВТОРО НИВО НА РАЗРЕШУВАЊЕ НА СПОРОТ секоја општина. Со медијаторите се склучува
договор за медијација 7 и двете страни се
Информацијата за спорот/конфликтот согласни да ја прифатат медијацијата. Во
може да биде проследена до Центарот за
4 Види Прилог5 – мрежи на олеснувачи
2 Види Прилог 3 – шема за можна комуникација во услови на спор во училиште 5 Види Прилог6 – контакт со Центарот
3 Види Прилог4 – шема за изработка на план за постапување во случај на спор/ 6 Види Прилог7 – листа на медијатори
конфликт 7 Види Прилог8 – шаблон за договор за медијација
13

16. услови на меѓуетнички спор најдобро е 4. ЧЕТВРТО НИВО НА РАЗРЕШУВАЊЕ НА СПОРОТ
учество на два медијатора претставници
Кога станува збор за меѓуетнички спорови,
на секоја од инволвираните меѓуетнички
на ова ниво во процесот се инволвираат
заедници. 8 Посебно важен аспект
политички субјекти на национално ниво 9,
претставува родовата димензија и
соодветни министерства, пратеници во
потребата од инволвирање на жени
Собранието на Република Македонија,
медијатори или претставници на групите
Претседателот на државата, можат
за поддршка. Доколку спорот не може
да дадат инпут во разрешувањето
да се разреши со професионална
на спорот, односно, да се побараат
медијација тој се подига на повисоко
генерални решенија кои може да се
ниво и добива национален третман.
применат и на конкретната ситуација.
Во овој процес ќе бидат собрани сите
релевантни информации за контекстот
8 Обврски на професионалниот медијатор во случаи на меѓуетнички спор:
во кој настанал спорот/конфликтот и
1. Договор за согласност за медијација ќе бидат идентификувани евентуални
2. Настапување во тим со партнер медијатор од другата етничка заедница страна на слични ситуации во други општини или
спорот региони. Се заземаат ставови кои може да
3. Комуникација со општината и месната заедница
4. Комуникација со партнерските организации и поединци во заедницата имаат пошироко значење и евентуално се
иницираат законски промени.
9 Види Прилог9 – национални тела кои имаат мандат да се бават со олеснување
на споровите
14

17. 6
6.1 ЛОКАЛНА САМОУПРАВА
Локалната самоуправа претставува прво скалило во
институционалното разрешување на споровите и прво
скалило на поддршка која може да ја даде заедницата
во овој процес.
Локалната самоуправа претставува пожелно ниво за
олеснување на споровите/конфликтите и не смее да
биде заобиколена во процесот на олеснување.
Суштински елементи на делувањето:
1. Обезбедување на официјални и/или проверени
информации (од надлежни институции);
СПЕЦИФИЧНИ СУБЈЕКТИ ВО
2. Обезбедување на прецизни информации
ОЛЕСНУВАЊЕТО10 (информации од сведоци, учесници...);
3. Контакт со страните во конфликтот и обезбедување
натамошна перманентна комуникација;
Предности на инволвирање на единиците 4. Информации за можна инволвираност на
на локалната самоуправа во медијацијата: поединци од органите на локалната самоуправа во
конфликтот и нивно неутрализирање во процесот
Заинтересираност за решавањето на конфликтот; на решавање;
Пристап до информации; 5. Свикување и информирање на надлежните органи;
Меѓуетнички мешан состав на 6. Процена на тоа дали за намалување на можните
телата кои донесуваат одлуки; реакции кај јавноста е подобро донесување
Капацитети (финансиски, просторни, човечки формална одлука или само договор за теренско
ресурси, врски со националните институции). дејствување;
7. Процена на степенот на информирање и
инволвирање на јавноста;
8. Избор на институции од кои ќе се бара соработка
(образовни, невладини, медиуми, правосудни и
сл.). Прецизен и договорен начин на соработка;
9. Креирање на соопштение за јавноста;
10 Види Прилог 10 – шема за антиципирање на
реакцијата на одделни субјекти во процесот на
оеснување
15

18. 10. Дополнителни активности Локалната заедница може да се појави во
кои би ја смириле можната тензија кај повеќе улоги:
јавноста (отворање расправи, тркалезни
1. да биде дел од спорот и заинтересирана
маси, ...);
страна (на пример: спор меѓу две или
11. Задржување на олеснувањето повеќе општини);
на спорот/конфликтот на локално
2. да обезбеди услови и место на
ниво се додека постојат шанси да биде
разрешување на спорот (искористување
разрешен на ова ниво.
на сите расположиви капацитети на
општината во функција на создавање
поволни услови за справување со
спорот);
3. да се појави во улога на неутрален
медијатор или арбитер (Претседателот
на Советот на општината,
Градоначалникот или друг претставник
на општината се појавуваат во улога на
олеснувачи на спорот);
4. да биде поддржувач на процесот на
разрешување на спорот (со давање на
потребни информации, консултации,
јавно изразена поддршка, создавање
погодни услови ...). Во случаите кога е
утврдена потреба од професионална
медијација, општината може да
обезбеди финансиска поддршка за
остварување на оваа медијација;
5. да се употреби како канал кон повисока
– национална медијација (контакти со
ЗЕЛС, обезбедување комуникација со
парламентарци избрани од конкретната
општина или регион, со министерства и
соодветни парламентарни тела).
16

19. Со цел позиционирање на медиумите во процесот
6.2 МЕДИУМИ на олеснување на разрешувањето на споровите
Медиумите имаат специфична потребно е воспоставување и почитување на
улога во процесот на олеснување на одредени принципи:
споровите/конфликтите.
1. Обезбедување на прецизни информации
Тие можат да се појават како (информации од сигурни извори, сведоци,
олеснувачи или како отежнувачи учесници...);
на процесот на разрешување на
2. Обезбедување на официјални информации (од
споровите. Посебно усложнување на
надлежни институции);
улогата на медиумите претставува
нивната етничка поврзаност, 3. Процена на информациите (споредување на
односно, јазикот на кој се пишуваат. официјалните со теренските информации);
По правило, медиумите поврзани со 4. Анализа и селекција на информациите кои
одредена етничка заедница стануваат ке бидат презентирани (процена на тоа што е
и поддржувачи на таа заедница во помалку штетно за ескалација на конфликтот);
било кој спор со етничка димензија.
5. Процена на тајмингот на објавување;
6. Процена на тоа колку треба да биде нагласена
По дефиниција медиумите се неспорно етничката димензија на конфликтот;
фактор кој може да влијае врз решавањето на 7. Прикажување на конфликтот низ призмата на
меѓуетничките конфликти. Во идеални услови тие ги двете конфронтирани страни;
сот
исполнуваат предусловите да бидат партнери во проце
на олеснување: 8. Избор на терминологија (одбегнување
на зборови кои поттикнуваат предрасуди,
не се конфронтираната страна нетолеранција, говор на омраза);
обврзани се на објективност 9. Употреба на сопствени коментари (избор на
обврзани се на независност коментари и анализи кои би ја смириле можната
тензија кај јавноста);
обврзани се на непристрасност
10. Употреба на илустрации (аудио, визуелни) кои
би ја смириле можната тензија кај јавноста;
Сензационализмот, партиските 11. Процена на статусот на информацијата (дали
влијанија врз уредувачката политика, е за смирување на меѓуетничките конфликти
етничката “боја“ на медиумите и подобро веста да е ударна или сместена меѓу
сл. се негативни фактори кои го други информации);
оневозможуваат нивното работење 12. Процена на должината и развојот на
согласно споменатата дефинициона приказната;
рамка. Со тоа, го отежнуваат и
13. Перманентно лоцирање на конфликтот на
нивното користење како медијатори.
локално ниво.
17

20. Учесниците во олеснувањето мора 6.3 Улогата на НВО-ата и цивилното општество
да имаат однапред разработена пошироко, во процесот на олеснување/
стратегија за комуникација со медијација
медиумите која ќе овозможи
медиумите да ја добијат улогата
Значајна улога во процесот на олеснувањето на
на партнери во олеснувањето.
споровите со етничка димензија може да имаат
Во стратегијата треба да биде
структурите на цивилното општетсво (НВО-ата,
дефинирано:
спортски/струкови/културни здруженија, синдикати,
верски заедници и религиозни групи...).
1. Кој ги дава информациите
поврзани со конкретен спор и Вклучувањето на овие структури во процесот
со процесот на олеснување; на олеснување на споровите може да го
олесни дистрибуирањето на информациите,
2. Кому се даваат информациите
добивањето поддршка од пошироката заедница,
(избрани новинари кои се
искористувањето на капацитетите на заедницата во
обучени да обработуваат
функција на олеснување на спорот, минимизирање
материја од ваков вид) 11;
на негативните ефекти и градење атмосфера за
3. Постоење на пишани полесно справување со ваков вид спорови во
соопштенија кои се иднина.
презентираат во целина со
НВО-ата 12 имаат посебна улога во процесот на
цел пружање информација
олеснување на споровите и во активностите
за фактите, избегнување на
поврзани со медијацијата.Тие можат да станат дел
несоодветна терминологија
од процесот во секој момент и на секое ниво во
и заштита на учесниците во
зависност од потребите и желбите на директните
спорот.
учесници во спорот или инволвираните во неговото
олеснување и разрешување.
НВО-ата можат да се појават во улога на:
1. Олеснувачи во спор/конфликт (посебно во
ситуација кога самата НВО е мултикултурна и ја
одразува разновидноста на заедницата во која
што делува;
2. Поддржувачи на актите на олеснување и/или
медијација;
3. Извор на информации;
4. Страни во спор/конфликт.
11 Види Прилог 11 – листа на новинари кои поминале обука за 12 Види Прилог 12 – листа на НВО-а кои учествувале во активностите на проектот по општини
информирање во случаи на спорови со етничка димензија
18

21. ПРИЛОЗИ
19

22. 1
Термини кои се употребуваат:
Дијалог: клучни играчи кои комуницираат со цел постигнување
на подобро разбирање и идентификување заеднички работи,
проблеми или идеи.
Преговарање: директен процес на размена на информации и
мислења меѓу клучните играчи со цел постигнување на договор за
размена на ресурси, воспоставување на процедури или решавање
на споровите.
Повеќестран процес: процес на преговарање или дијалог во кој
учествуваат повеќе од две страни. Вообичаено е покомплексен и
посложен. Корисен е кога во процесот се инволвирани владини и
ПРИЛОГ невладини структури.
Мисија за откривање факти: трета неутрална страна се
повикува да го истражи спорот и да напише извештај базиран на
факти. Страните во спорот не се врзани за наодите и можат да ги
прифатат или да ги игнорираат.
Фацилитирање: соработувачки процес со кој им се помага на
страните со различни погледи да ги решат своите проблеми.
Не се прават суштински предлози туку олеснувачот обезбедува
фер процедура, ги држи работите во посакуваната насока, дава
соодветни информации и појаснувања. Многу важен момент е
независноста и непристрасноста на олеснувачот.
Медијација: генерички термин за сите активности кои
подразбираат обиди на трета страна да им помогне на страните
на спорот да најдат решенија и да ги разрешат различностите
ненасилно. Подразбира постигнување формална согласност
(договор).
Арбитража: процес во кој страните на спорот се подредуваат
на одредена форма на авторитет кој донесува пресуда или нуди
решение. Ова е обврзувачко и подразбира употреба на правни
аргументи.
20

23. 2
Општи параметри на процедурата
КОГА СЕ ПОСРЕДУВА
Кога постои конфликт меѓу две или повеќе страни, а страните не
успеале самите да го разрешат, постои основа за започнување
медијација. Со оглед на тоа дека медијацијата е доброволен
процес во којшто трето лице во улога на посредник им помага
на страните самите да најдат решение кое ги задоволува
нивните интереси/потреби, медијацијата е можна доколку се
задоволени следните услови:
ƒƒ Засегнатите страни доброволно пристапуваат кон процесот
ПРИЛОГ – страните сакаат да се разреши конфликтот/спорот и бараат
помош од трето лице;
ƒƒ Посредникот е независен – не е засегнат од конфликтот/
спорот и од неговите исходи;
ƒƒ Двете страни го перципираат посредникот како
непристрасен во текот на целиот процес (како некој што не
застанува на едната или на другата страна);
ƒƒ Засегнатите страни даваат максимум од себе за да изнајдат
решение.
ПРЕДИЗВИЦИ НА МЕДИЈАЦИЈАТА
Дури и кога сите претходно наведени услови се задоволени,
медијацијата може да биде отежната од најразлични фактори,
меѓу кои, најчести се следните:
1. Постои можност страните да ги искривуваат информациите
што ги даваат. Тоа може да го прават свесно или несвесно,
особено во почетната фаза од процесот. Целта на ваквото
однесување на страните е да се прикажат во социјално
пожелно светло, во обид колку што е можно повеќе да го
„придобијат“ посредникот на своја страна.
21

24. 2. Доколку постои видлива или скриена ѕвонење на телефон). Местата за седење
асиметрија во моќта на страните, треба да бидат така распоредени за
посредникот има дополнителна задача да не го загрозуваат доживувањето
да ја неутрализира разликата. Тоа е на посредникот како неутрален. На
неопходно за да може страните во каква маса и да се седи додека се
спорот/конфликтот да имаат чувство дека разговара (тркалезна, тријаголна или
процесот е фер. Разликите во моќ многу четиријаголна), медијаторот треба да е
често се основната причина заради која позициониран меѓу двете страни и на
страните не можат самите да го разрешат еднакво растојание од двете страни, на
конфликтот, па мора да побараат помош начин кој обезбедува визуелен контакт
од трето лице. Типичен пример за таква со страните и меѓу страните. Важно
ситуација се конфликтите што се јавуваат е и столчињата да бидат подеднакво
меѓу наставници и ученици. удобни да не се случи тиа да бидат знак
на поголема/помала моќ на засегнатите
3. Може да се случи особините на
страни и/или на медијаторот.
медијаторот да се совпаднат со некоја
релевантна особина на една од 5. Не е сеедно дали во поширокиот контекст
страните и да го направат да изгледа се случуваат нешта кои може да влијаат
понаклонет кон таа страна. Во такви врз процесот, а се надвор од контрола
ситуации на медијаторот му треба да на медијаторот или страните. Тоа е
вложи дополнителна енергија не само особено проблем кога посредувањето
за да го задржи имиџот на неутралност, трае подолго време (повеќе денови). На
туку и за да оневозможи сличноста во пример, може да се случи, за време на
осбините да го направат поемпатичен медијација на меѓуетнички конфликт,
кон едната страна. Така на пример, кога медиумите да известат дека во некој
во спор околу старателство медијаторот регион во земјата дошло до насилни
е маж, постои опасност тој повеќе да се протести на едната од меѓуетничките
идентификува со таткото и/или да биде групи. Во ваква ситуација на медијаторот
перципиран како пристрасен врз основа ќе му треба дополнителна енергија
на полот. за да се справи со создадените
негативни перцепции што може да се
4. Доколку не се обезбедат соодветни
рефлектираат врз динамиката и исходот
физички услови во просторијата во
од посредувањето.
која се одвива посредувањето, може
да се наруши целиот процес. Треба да
се има предвид просторијата да биде
обезбедена од упаѓање на други лица и
да нема звуци кои можат да го одвлечат
вниманието од процесот (како на пример,
22

25. СУБЈЕКТИ ВО МЕДИЈАЦИЈАТА на меѓуетнички групи меѓу кои постојат
тензии, заради што конфликтот/спорот
Кога конфликтот/спорот е од
од интерперсонален може да прерасне
интерперсонална природа, самите поединци
во интра/интергрупен, се препорачува
кои ги претставуваат конфронтираните
медијацијата да ја води или лице кое е
страни се субјекти во медијацијата. По
припадник на друга етничка заедница што
исклучок, страните може да легитимираат
се доживува како неутрална, или двајца
свои застапници, кои ќе учествуваат во
посредници, по еден од секоја етничка
медијацијата наместо нив.
заедница.
Кога се работи за интергрупни конфликти,
логично е дека групите како целина не може
да бидат доведени на медијација. Тогаш, УЛОГА НА МЕДИЈАТОРОТ
како субјекти во медијацијата се јавуваат
Медијаторот е одговорен за водење на
делегирани претставници на групите како
процесот на посредување. Тој/таа мора да
конфронтирани страни. Притоа, секоја
има целосна контрола на процесот за време
страна во конфликтот/спорот може да
на целиот тек на посредувањето. Од него се
одбере да биде претставена од едно или
очекува да го олеснува процесот на тој начин
повеќе лица, но делегираните лица мора да
што ќе обезбеди:
бидат вклучени во процесот сè додека не
заврши. ƒƒ безбедна атмосфера за водење на
процесот;
Самата страна или лицето што ја претставува
треба да биде во можност да носи одлуки ƒƒ комуникација со/меѓу страните базирана
и да одговара на прашањата. Други лица на принципот на меѓусебно почитување.
може да бидат присутни само доколку тоа го
дозволат двете страни во спорот/конфликтот.
Вакав дозвола се бара дури и за технички Медијаторот треба да биде независен
лица и за експерти (правници, психолози и посредник, а не застапник на некоја од
сл.). страните во конфликтот/спорот. Од тие
причини, медијаторот не смее:
Со тоа што се назначени како страни во
медијацијата, односно како претставници ƒƒ да принудува ниту една од страните да се
на страните, овие субјекти имаат потполн вклучи во преговарањето;
авторитет да бараат решение и да дадат ƒƒ да натера некоја од страните да прифати
согласност, освен ако не се изјаснат поинаку. решение што не го смета за соодветно;
По правило, медијацијата ја води еден ƒƒ да носи одлуки во име на едната или
посредник. Кога страните во конфликтите/ двете страни во конфликтот/спорот.
споровите претставуваат припадници
23

26. ИНИЦИРАЊЕ НА МЕДИЈАЦИЈА И трае процесот. Елементи на воведното
излагање се: претставување, објаснување на
ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА МЕДИЈАТОРОТ
улогата на медијаторот, објаснување на текот
Медијацијата може да ја иницира било која на процесот и укажување на правилата на
од страните во конфликтот/спорот преку однесување за време на медијацијата.
пишано барање до другата страна. Доколку и
другата страна се согласи во пишана форма, 2. Дефинирање на спорните прашања
се пристапува кон бирање на медијаторот.
Во оваа фаза се сослушува секоја страна
Медијаторот може да го изберат страните
поединечно со цел да добие што е можно
во конфликтот или да им биде назначен од
повеќе информации за спорот/конфликтот
страна на институцијата на која се обраќаат.
од перспектива на спротивставените страни.
При тоа е многу важно како медијатор да
По потреба, медијаторот може да закаже
се избере лице кое нема личен интерес
и средби на само со секоја од страните.
поврзан со конфликтот/спорот. Се очекува
Доколку се идентификуваат повеќе спорни
избраниот медијатор да се обврзе дека нема
прашања, тие се редат по приоритет и се
да има лични контакти со конфронтираните
решаваат едно по едно.
страни сè додека трае процесот на
посредување. 3. Барање решенија
Доколку има и други што се засегнати од
Медијаторот ги поттикнува страните да
исходот на спорот/конфликтот (индивидуи
наведуваат можни решенија на конфликтот,
или институции/организации), може да
оневозможувајќи нивно вреднување. Само
бидат вклучени во посредувањето по покана
доколку страните не успеат да продуцираат
на едната страна или на медијаторот, но со
конструктивни решенија, медијаторот може
согласност на двете страни.
да понуди свои идеи.
4. Постигнување согласност
ИЗВЕДУВАЊЕ НА МЕДИЈАЦИЈАТА
(ФАЗИ НА МЕДИЈАЦИЈАТА) Медијаторот им помага на страните да
ги вреднуваат можните решенија и да го
Медијацијата се одвива во четири изберат она што го сметаат за најдобро
последователни фази: (ги задоволува потребите/интересите на
двете страни). Се препорачува избраното
1. Создавање клима за посредување решение околку кое се согласиле страните во
конфликтот/спорот, да се потврди со пишан
Преговарањето започнува со воведно договор меѓу нив.
излагање кое треба да воспостави клима на
доверба и соработка за цело време додека
24