Δημοτικά τραγούδια, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ Γυμνασίου.

1. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ Γυμνασίου

2. προσωπική
απρόσωπη
Η ποίηση γενικά διακρίνεται σε
όλα τα ποιητικά κείμενα που
έχουν γραφεί από γνωστούς
ποιητές (π.χ. Σολωμός,
Παλαμάς, Σεφέρης κ.ά.).
Στην
προσωπική
ποίηση
ανήκουν
όλα τα ποιητικά κείμενα για τα οποία
δεχόμαστε ότι δημιουργόςτουςείναι ο
λαός.
Τα ποιητικά κείμενα που ο αρχικός τους
δημιουργόςπαραμένει άγνωστοςκαι
ανώνυμος και τα αποδίδουμε στη λαϊκή
ποιητική δημιουργία, τα ονομάζουμε
γενικά δημοτικάτραγούδια.
Στην
απρόσωπη
ποίηση
ανήκουν
και
Σχέδιο George Cochrane, χαρακτικό Day & Haghe, 1837, γαμήλια πομπή στην Αθήνα.

3. Τι είναι οι παραλλαγές;
Ένα δημοτικό τραγούδι (π.χ. ένα μοιρολόι
ή ένα κλέφτικο) είναι δυνατό να μας έχει
παραδοθεί σε διάφορες μορφές. Έτσι
πολλά δημοτικά τραγούδια μπορεί να
έχουν το ίδιο θέμα ή να αναφέρονται στο
ίδιο πρόσωπο αλλά να παρουσιάζονται με
διαφορετικές μορφές. Αυτές τις
διαφορετικές μορφές τις ονομάζουμε
παραλλαγές.
Αγνώστου, γερμανικής σχολής, 1853, κάτοικοι των Αθηνών με φόντο την Ακρόπολη, από το βιβλίο του J. G. Fels: “Länder und Völker Europa’s”.

4. Σε ποιες κατηγορίες χωρίζουμε τα
δημοτικά τραγούδια;
Σ’ αυτά που
αναφέρονται
σε διάφορες
εκδηλώσεις
της ζωής
(π.χ. νυφιάτικα,
νανουρίσματα, της
ξενιτιάς, μοιρολόγια
κτλ.)
Στα ιστορικά:
έχουν ως θέμα
ένα συγκεκριμένο
ιστορικό γεγονός
(π.χ. την άλωση της
Πόλης το 1453)
ή αναφέρονται σε
πρόσωπα και
καταστάσεις που
χαρακτηρίζουν
μια ολόκληρη
εποχή
(π.χ. ακριτικά,
κλέφτικα κτλ.)
Στις παραλογές:
πρόκειται για
πολύστιχα
αφηγηματικά
τραγούδια, που
διηγούνται
δραματικές
περιπέτειεςτης
ζωής με τον τρόπο
των παραμυθιών. Η
δραματοποίηση της
αφήγησης
επιτυγχάνεται με
τη γρήγορη δράση
και με το διάλογο.
Αγνώστου, γερμανικής σχολής, 2ο τέταρτο 19ου αιώνα,
ελληνικός χορός στην Πάρο.

5. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών;
Από μακριά τη χαιρετά // κι από κοντά της λέγει
Είναι γραμμένα σε ιαμβικό
15σύλλαβο που χωρίζεται σε δύο
ημιστίχια
(το πρώτο είναι οκτασύλλαβο, το
δεύτερο επτασύλλαβο)
Αράχοβα, περίοδος Μεσοπολέμου, παραδοσιακές φορεσιές, λαϊκοί χοροί.

6. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών;
Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων
Πολύ συχνά το δεύτερο
ημιστίχιο αποτελεί
επανάληψη του πρώτου
Δελφοί, περίοδος Μεσοπολέμου, αυλητής (Αλέξης Σκίνης)
και οργανοπαίχτης.

7. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών;
ΦΩΤΟ Εύα (Πάλμερ – Σικελιανού;), δεκαετία 1930, Δελφικές εορτές, χορός τσάμικος.

8. Ο Χάρος έτρωγε ψωμί, κι η κόρητον κερνούσε.
Ο κάθε στίχος εκφράζει κανονικά
ένα πλήρες και ολοκληρωμένο
νόημα∙ χαρακτηρίζεται δηλ. από
συντακτική αυτοτέλειακαι από
νοηματική πληρότητα.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών; Αγνώστου, μέσα 19ου αιώνα, φουστανελοφόροι δίπλα σε αρχαιότητες.

9. Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο.
Χρησιμοποιούν λιτό και πυκνό λόγο (πληθωρική
χρήση ρήματος και ουσιαστικού – αποφυγή
περιττών επιθέτων – σύντομες προτάσεις).
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών;
Αγνώστου, 1886, Έλληνες με φόντο την Ακρόπολη, φορεσιές Αρκαδίας, Αττικής, Τρικερίου, Ύδρας και Κρήτης, από το “The Comprehensive Atlas and Geography of the World”.

10. Χρησιμοποιούν το θέμα των
άσκοπων ερωτημάτων
Αχός βαρύς ακούγεται, πολλά ντουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, κι ουδέ σε χαροκόπι:
Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ αγγόνια
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών;
Pierre Bonirote, 1842, χορός Ελληνίδων στην Πνύκα με φόντο
την Ακρόπολη.

11. Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος, τα δυο βουνά μαλώνουν
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ο
παμψυχισμός: όλα δηλαδή τα άψυχα
(βουνά, ποτάμια, δέντρα) αποκτούν
φωνή και συμπεριφέρονται ως
ανθρώπινες οντότητες.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών;
Theodore Leblanc, 1833, χορός παλικαριών μπροστά στην Ακρόπολη.

12. αν πέφτουν τ’ άγριαπουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες
Παρατηρείται το
θέμα του αδυνάτου.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών; Jean Baptiste Hilaire, 1800, νυφική πομπή στην Αθήνα.

13. Ο νόμος των τριών (ή τριαδικό σχήμα):Συχνά στα
δημοτικά τραγούδια παρουσιάζεται το στοιχείο «του
τρίτου», όπου αυτό το τρίτο είναι το μικρότερο ή το
πιο σημαντικό ή το καλύτερο από τα όμοιά του:
Τρία πουλάκια κάθονταν στου Διάκου το ταμπούρι,
το ‘να τηράει τη Λειβαδιά και τ’ άλλο το Ζητούνι,
το τρίτο το καλύτερο μεργιουλογάει κι λέει
(Του Θανάση Διάκου)
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών;
Ludovico Lipparini, 2ο τέταρτο 19ου αιώνα, ο Κλέφτης.

14. Χρήση στερεότυπων εκφράσεων:
Ένα βασικό «εργαλείο» του
λαϊκού ποιητή είναι και η χρήση
δοκιμασμένων εκφραστικών
τρόπων, που έχουν δοκιμάσει
προηγούμενοι δημιουργοί.
Βλέπουμε λοιπόν να
επαναλαμβάνονται στερεότυπα
εκφράσεις, όπως
μήνα σε γάμο πέφτουνε, μήνα σε πανηγύρι;
(ΤραγούδιτουΧρόνη)
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
(ΤραγούδιτηςΔέσπως)
μήτε σε γάμους πέφτανε, μήτε σε πανηγύρια
(ΤουΓυφτάκη)
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών;
Otto Magnus von Stackelberg, 1829 – 34, εορτασμός στο Θησείο.

15. Παραλείπονται
τα ασήμαντα
ώστε η δράση να
προχωράει με
γρήγορο ρυθμό.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των
δημοτικών τραγουδιών;
Leo Arndt, 2ο μισό 19ου αιώνα, οργανοπαίχτες από την Ήπειρο.

16. Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο
Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:
ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει
1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15
Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
1. Ο στίχος αποτελείται από δεκαπέντε συνολικά συλλαβές, γι’ αυτό
και ονομάζεται δεκαπεντασύλλαβος

17. Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο
Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:
ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει
1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15
Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
2. Ο στίχος αποτελείται από τονισμένες και άτονες συλλαβές. Ο τόνος (γραμματικός ή
μουσικός) πέφτει σε κάθε δεύτερη συλλαβή∙ τονίζονται δηλαδή οι εξής συλλαβές: 2, 4, 6, 8,
10, 12, 14

18. Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο
Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:
ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει
1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15
Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
3. Ο συνδυασμός μιας άτονης (συμβολίζεται με το σημείο: U) και μιας τονισμένης συλλαβής (
συμβολίζεται με το σημείο: ) δημιουργεί το μετρικό πόδι που ονομάζεται ίαμβος (= U ).

19. Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο
Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:
ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει
1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15
Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
4. Η τελευταία λέξη του στίχου τονίζεται στην παραλήγουσα
(= παροξύτονος στίχος)

20. Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο
Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:
ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει
1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15
Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
5. Ο στίχος μοιράζεται σε δύο ημιστίχια. Το σημείο που ο στίχος κόβεται σε δύο ημιστίχια,
ονομάζεται τομή. Η τομή, που γίνεται μετά την όγδοη συλλαβή, συμπίπτει με το σημείο που
παίρνουμε μια μικρή ανάσα, όταν απαγγέλλουμε το στίχο.

21. Λίγα λόγια για τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο
Στον παρακάτω στίχο που προέρχεται από τη δημοτική μας ποίηση:
ο γέ / ρο Δή / μος πέ / θανε // ο γέ / ρο Δή / μος πά / ει
1 2 / 3 4 / 5 6 / 7 8 // 9 10 / 11 12 / 13 14 / 15
Μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
6. Ο στίχος εκφράζει ένα πλήρες νόημα∙ παρουσιάζει, δηλαδή, νοηματική αυτοτέλεια και
συντακτική αυτονομία. Παράλληλα, το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί στην ουσία νοηματική
επανάληψη του πρώτου.