Zaldibar eskolako beste gida bat

1. Zaldibar
Aurkibidea
-Aurkezpena
-Historia
-San Andres Jaiak
-Mapa
-Paisaiak
-Gastronomia
-Euskal zerbitzuak
-Planoa
-Telefono gida
-Herri kirolak
-Leku interesgarriak
-Biztanleria
Aurkezpena
Kaixo gu Zaldibarko ikasleak gara eta Zaldibarreko gida turistiko bat egingo dugu.
Gauza honek jarriko ditugu. Historia, erliebea, gastronomia eta abar.
Historia
Zaldua (orain Zaldibar) Durango Merinaldeko elizatea dugu eta Gipuzkoa
dauka mugatzat. Zaldibarko dorre zaharraren ugazabek gizaldiz gizaldi agindu zuten
herri honetan. Tradizioak dioenez, Sancho Abarkak hamar urte eman zituen
giltzapeturik jatorri horretako gazteluan. Zaldibarko Juan eta Vicente, XV. mende
bukaeran Kanpoko Maisu eta Zacatecasko Konpainiaren Eskola sortu zutenak,
dorretxe horretan jaio ziren. 1383an Pedro Ruiz de Zaldibar izan zen San Andres
Elizako jagolea eta 1415ean, berriz, Fernando de Zaldibar. Era berean, Mallabia eta
Iurretako jagoleak ere baziren, Juan I.aren eta Errege Katolikoen aginduz egindako
ikerketetan azaltzen denez. San Andres Eliza XIII. mendean eraiki zen Zalduegin eta
hiru mende geroago handiagotu. 1766ko urtarrilean aldare-aurrea erre egin zen
oinaztarriak jota, eta sortaldeko zatia berriro eraiki behar izan zuten eta 1778an,
ostera, kanpandorrea. Onuradun bik jagoten zuten eliza XVIII. mendearen azkenetan;
erregeak aurkezten zituzten onuradunak eta berari zegozkion, gainera, orduko
eliztarren kopurua osotzen zuten hirurogeita lau etxek ordaindu behar zituzten
hamarrenak. Bizilagunak elizateko lau auzoetan (Zaldua, Gazaga, Goierri eta
Eitzaga) sakabanatuta bizi ziren; auzuneok ordezkari bat zeukaten, zazpigarren

2. zenbakia eta botoa zeukana Gerediagako Batzarretan.
Aparteko garrantzia dauka Zaldibar deritzon orra-iturriak; haren ondoan, XIX.
mendean bainuetxea eta ostatua eraiki ziren. Jose Mª de Munibe y Aranguren jaunak,
Peñafloridako XI. Kondeak, urgaziak hartu eta 1846an Zaldibarko bainuetxea egin
zuen. Urgazi horiek gogoan galtzen diren egunetatik erabili izan dira, hainbat
gaixotasun sendatzeko indarra zeukatelako. Urak hain gora handikoak izanik,
bainuetxearekin bete-betean asmatu zuten, jende asko eta famakoa etortzen zelako
bertara; hain zuzen “Madril txiki” deitzen zioten Zaldibarri. Premiak eraginda,
sortzailearen oinordekoak, Jose Mª de Gortázar jaunak, bainu sendagarrientzako
etxea eta Parkeko Hotel ederra eraikitzeko erabakia hartu zuen. Orduko sasoian
(1882) bainuetxea eta ostatuak egiteko zeuden joera moderno guztietatik edanez
moldatu zituen bata zein bestea. Baina medikuntzak aurrera egin ahala, bainuetxeak
itzaliz joan ziren eta hainbatek –Eskoriatza, Elorrio eta Santa Agedakoek, besteak
beste- ateak itxi behar izan zituzten. Zaldibarko bainuetxeak ere, garai bateko
edertasuna galduta, beste horrenbeste egin behar izan zuen 1922an. Urte horretan
Bizkaiko Foru Aldundiak erosi zuen eta handiagotu eta konponketa-lanak egin
ondoren, Ospitale Psikiatrikoa izateko prestatuta gelditu zen. 1985ean Osakidetzak
hartu zuen Ospitalea, eta haren ardurapean dago gaur egun.
Zaldibarko Elizatea Bizkaiaren eta Gipuzkoaren arteko mugan dago,
Durangotik 7 kilometrora eta Eibartik 9ra. Iparraldean Mallabia eta Ermua,
Hegoaldean Elorrio, Sortaldean Eibar eta Elgeta, eta Sartaldean Berriz.
Ondo komunikatuta dago: N-634 errepidea bertatik igarotzen denez, Eibar, Ermua eta
Durangora joateko autobus ugari dago. Gainera, Bilbo Donostiarekin lotzen duen
trena ere bertatik pasatzen da.
Udalerriak honako auzune hauek biltzen ditu herribarruaren inguruan:
Sallabente (60 biztanle) eta Olarreaga (8 biztanle) herribarrutik 8 kmra; Goierri (62
biztanle), Aranguren (21 biztanle) eta Gazaga (44 biztanle).
Sartaldetik Zalduerreka igarotzen da, Ibaizabalen adarra dena eta sortaldetik Ego,
Debaren adarra. Sartaldeko ibarrean, Zalduerrekara euren urak isurtzen dituzten
errekatxoak hauek dira: Solozabal, Agirresakona, Aranguren, Gatika, Urizar eta
Garrais; eta sortaldeko ibarrean, Ego errekan, Bekoerreketa, Aixolaerreka eta
Iburerreka.

3. Zaldibar zirkoaren forma hartzen duten mendiz inguratuta dago, pasabide estua
uzten dute herriaren sartaldeko sarreran eta bertatik pasatzen dira 634 errepidea,
Bilbo-Behobia autopista eta trena. Gipuzkoarako irteera Areitiko mendatetik egiten
da, baina trenak eta autopistak lurpetik zeharkatzen dute mendate hori. Inguru
aldapatsua izan arren, mendi tontorrik altuena Santamañezar (Ganguren, 675m)
deritzona da eta hegosartaldean dago.
Ekonomia-arloa. Metalaren arloko industria da nagusi gaur egun eta lantegi
askok atzerrian saltzen du bere produktua. Honako hauek dira aipagarrienak:
burdinolak, metalezko irarpenak, makina-erremintak, ehiza-eskopetak, giltzak,
umeentzako kotxeak, autoentzako industria laguntzailea eta aroztegiak.
Merkataritzan eguneroko bizitzako premiei aurre egiteko zerbitzuak eskaintzen
dituzte bertako dendariek: janaria, opariak, loreak, altzariak, aseguruak, loteria eta
abar. Banketxea, postetxea, botika ere badaude.
Arbolazaintzak ere garrantzi handia dauka. Bada mende bat baino gehiago arlo
hori jorratzen hasi zela eta ospe handia hartu du. Hainbat baserritarrek landareak eta
zuhaitzak hazten dihardute. Basoen %90 egurra egiteko aproposa da, berezko
aberastasunaren seinale.
Baratzezaintzan diharduen beste zenbait baserri ere ezin aipatu barik utzi.
Ortuan hartzen dituzten produktuak herrian ez ezik, Eibar, Durango eta Bilboko
merkatuetan ere saltzen dituzte. Larreak, berriz, ez dira hain ugariak, abere gutxi
daudelako.
Bizilagun gehienak Ibaizabal ibarraren beherengo aldeetan, industria inguruan,
bizi da, eta gainontzekoak, berriz, baserri inguruan sakabanatuta. Zaldibarren bertan,
hau da, herribarruan, biztanleen %90 bizi da.
Jaiak
Zaldibarko Jaiak:
· Uztailak 3: Udarako San Andres
· Azaroak 30: San Andres, Zaindariaren Jaiak
· Abenduak 26: San Esteban

4. Zaldibarko Auzoetako Jaiak:
· Eitzaga: Ekainak 29 - San Pedro
· Goierri: Uztailak 18 - Santa Marina
· Gazaga: Uztailak 25 - Santiago
· Urizar: Abuztuak 10 - San Lorenzo
· Sallabente: Abuztuak 10 - San Lorenzo

5. Mapa

6. GASTRONOMIA
Babarrunak,arroz esnea,txuletoilla,tortilla patata eta abar dira
tipikoak jateko Zaldibarren. Leanizen ogia egiten dute eta oso
gozoa dago.

7. Txuletak kizkitza , karobin , ametsen eta abarren.
Babarrunak denetan jaten dira eta arroz esnea eta tortilla
patata erebai.
Euskal zerbitzuak
Irailaren 26an Goierriko Auzo-Etxean 21.00h Andoni Egaña eta Sebastian Lizasoren
eskutik ospatuko da.
Euskera erabileraren neurketa kalean
Euskera dakiten pertsonak behar dira, umeak eta pertsona helduak zaintzeko prest
daudenak, kirol-aisialdi begirale izateko eta klase partikularrak emanez lan egiteko.
Zerrendak interesatuen eskura daude.
Euskera dakiten pertsonak behar dira, umeak eta pertsona helduak zaintzeko prest
daudenak, kirol-aisialdi begirale izateko eta klase partikularrak emanez lan egiteko.
Zerrendak interesatuen eskura daude.
Planoak

9. TELEFONO GIDAK
Zaldibarko Udala: 94)6827016
Zaldibarko Bake Epaitegia: 946827088
Zaldibarko liburutegia: 946225415
Zaldibarko Herri Ikastetxea:946827374
Medikuaren kontsultategia:946827001
Durangoko Udal Eusakaltegia:946030040
Durangoko AEK:946817349
Anboto: 946232523
SOS Deiak:112
Ertzaintza: 944669300
Euskotren:946810232
Bizkaibus:90222265
Gizarte langilea:946200492
Bilbao Bizkaia Ur Partzuergoa: 944873187
Postetxea: 946225814
Kz cunea: 926225727

10. Zaldibarko Ospitala:946032800
HERRI KIROLAK
pelota:Pilota (edo, Euskal Herritik kanpo, euskal pilota) Euskal Herriko kirola da,
pilotalekuan jokatua. Oro har 2 edo 4 pilotarik (bi taldetan banatuta) txandaka pilota
frontis izeneko aurreko hormaren kontra jotzen dute, tantua lortu nahian. Pilota
jotzeko erabiltzen den tresnaren arabera ezberdintzen dira joko motak: eskuz, palaz,
xarez...
Zesta punta pilota joko bat da, xistera handia izeneko saskiarekin jokatzen dena.
Kirol honi, Jai Alai ere esaten zaio nazioartean, eta hala da ezaguna Euskal Herritik
kanpo kirol hau jokatzen duten herrialdeetan: Frantzia, Mexiko, Espainia eta AEBak
kasu.
Munduko joko bizkorrena omen da, pilotak hartzen duen abiadura dela-eta. Ahuntz
larruz forraturiko 125-140 gramoko pilotak 302 km/h har ditzake (Jose Ramón
Areitiok lortua, Newport Jai Alai pilotalekuan, Rhode Island)
Bola-jokoa herri kirol bat da. Zortzi bolorekin jokatzen da eta egurrezko bola batekin
bota egin behar dira.
BIZTANLERIA
3046 biztanle ditu Zaldibarrek.
11,84km karratu ditu Zaldibar.
242,82 du dentsitatea Zaldibar.