2. Εθελοντισμός
Συχνά θεωρείται πως ο εθελοντισμός δεν έχει υλικά ανταλλάγματα, όμως
μάλλον δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία πάνω στο ζήτημα αυτό: αρκετοί
εκτιμούν πως, για λόγους που εξυπηρετούν τη βιωσιμότητά της, η εθελοντική
εργασία θα πρέπει να αμείβεται. Αρκετές φορές η αμοιβή πραγματοποιείται
με έμμεσο τρόπο, παρέχοντας για παράδειγμα στον εθελοντή δωρεάν διαμονή,
διατροφή ή άλλες διευκολύνσεις. Η έννοια 'εθελοντισμός' είναι αρκετά
ευρεία, καθώς συμπεριλαμβάνει μέχρι και την εθελοντική αιμοδοσία ή τη μετά
θάνατο προσφορά μελών του ανθρώπινου σώματος για επιστημονικούς
σκοπούς.
Αρκετοί διαχωρίζουν τον εθελοντισμό σε επίσημο και ανεπίσημο. Ο επίσημος
εθελοντισμός αφορά την προσφορά, για παράδειγμα, προς μία μη κυβερνητική
οργάνωση ή ένα ίδρυμα. Ο ανεπίσημος εθελοντισμός αφορά την προσφορά σε
περισσότερο προσωπικό επίπεδο, βοηθώντας για παράδειγμα κάποιον
ηλικιωμένο στο δρόμο.
Ιδιαίτερη απήχηση στις μέρες μας έχει μία συγκεκριμένη μορφή
εθελοντισμού. Αυτός ο εθελοντισμός συνήθως απευθύνεται σε νέους και
συσχετίζεται με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, για θέματα όπως είναι η
οικολογία, ο αθλητισμός ή βοήθεια κοινωνικών ομάδων που αντιμετωπίζουν
κάποια μορφή δυσκολίας (τοξικομανείς, άτομα με ειδικές ανάγκες κ.α.).
Αρκετοί θεωρούν ότι αυτή η μορφή εθελοντισμού πραγματοποιείται με
ουσιαστικό και μακροπρόθεσμο στόχο την ομαλή ένταξη των νέων στο
κοινωνικό σύστημα, και όχι τόσο την ανάπτυξη κάποιου αισθήματος
αλληλεγγύης. Η εργασία που ακολουθεί αναφέρεται στις δυο μορφές
εθελοντισμού, αιμοδοσία και οικολογία.
1. Αιμοδοσία
2. Οικολογία
Αιμοδοσία
Αυτά που πρέπει να γνωρίζουμε:
Η αιμοδοσία αποτελεί ένα δώρο ζωής για κάποιον ο οποίος έχει απόλυτη
ανάγκη από μετάγγιση αίματος.
2
3. Σύμφωνα με διεθνείς στατιστικές, 60% του πληθυσμού θα χρειαστεί
μετάγγιση ολικού αίματος ή ενός από τα στοιχεία του αίματος σε κάποια
στιγμή της ζωής του.
Παράλληλα μόνο 5% των ατόμων που θα μπορούσαν να είναι αιμοδότες,
δίνουν αίμα.
Το αποτέλεσμα είναι ότι δυστυχώς σε πολλές χώρες παρουσιάζονται
ελλείψεις αίματος. Το πρόβλημα γίνεται ιδιαίτερα οξύ όταν υπάρχουν διακοπές
και κατά το καλοκαίρι.
Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η δωρεά αίματος δεν περιέχει κανένα
κίνδυνο για τον αιμοδότη και είναι σχεδόν εντελώς ανώδυνη. Δεν υπάρχει
κανένας κίνδυνος ο αιμοδότης να μολυνθεί με οποιαδήποτε ασθένεια όπως το
AIDS, η ηπατίτιδα και άλλες.
Το αίμα είναι ένας ζωντανός ιστός που αποτελείται από το πλάσμα και τα
κύτταρα όπως τα λευκά αιμοσφαίρια, τα ερυθρά αιμοσφαίρια και τα
αιμοπετάλια.
Ποιοι ασθενείς χρειάζονται μετάγγιση;
Η χορήγηση αίματος, δηλαδή η μετάγγιση είναι αναγκαία στους ακόλουθους
ασθενείς:
• Ασθενείς που έχουν χάσει αίμα λόγω τραύματος ή λόγω εγκαυμάτων
• Ασθενείς που έχουν χάσει αίμα κατά τη διάρκεια μιας χειρουργικής
επέμβασης
• Ασθενείς με ογκολογικά προβλήματα, ιδιαίτερα όταν υποβάλλονται σε
χημειοθεραπείες
• Ασθενείς με θαλασσαιμία ή άλλες χρόνιες αναιμίες όπως η
δρεπανοκύτωση
Ποιος μπορεί να είναι αιμοδότης;
Τα κριτήρια για να είναι κάποιος αιμοδότης δεν είναι πολλά:
3
4. • Ηλικία: Ο αιμοδότης πρέπει να είναι τουλάχιστο ηλικίας 17 ετών
• Βάρος σώματος: Συνήθως απαιτείται το βάρος σώματος να είναι
τουλάχιστο 50 κιλά
• Ασθένειες: Ο αιμοδότης πρέπει να είναι σε καλή υγεία και
απαλλαγμένος από μεταδοτικές ασθένειες
Εάν ο αιμοδότης λαμβάνει φάρμακα, δεν σημαίνει ότι αναγκαστικά δεν μπορεί
να προσφέρει αίμα. Σε τέτοια περίπτωση είναι ορθό να ενημερώνεται ο
γιατρός και το προσωπικό που είναι υπεύθυνοι κατά την αιμοληψία.
Οι περισσότεροι αιμοδότες μπορούν να προσφέρουν μετά από έγκριση του
γιατρού, και μέχρι κάθε 8 εβδομάδες.
Ποιοι δεν μπορούν να είναι αιμοδότες;
Ορισμένα άτομα μπορεί να μη μπορούν να δωρίσουν αίμα είτε προσωρινά
είτε μόνιμα.
Τα άτομα που αποκλείονται προσωρινά είναι αυτοί οι οποίοι πάσχουν από μια
βραχυπρόθεσμη ασθένεια ή παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα που δεν
επιτρέπει για κάποιο χρονικό διάστημα την αιμοδοσία.
Τα άτομα αυτά είναι:
• Ασθενείς που έχουν υποστεί επεισόδιο καρδιακής προσβολής ή έχουν
υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση καρδίας κατά τους τελευταίους 6
μέχρι 12 μήνες
• Ασθενείς που έπασχαν από μαλάρια κατά τα τελευταία 3 χρόνια ή
έχουν ταξιδέψει κατά το έτος που προηγείται της αιμοδοσίας, σε
περιοχές που η μαλάρια είναι επιδημική
• Ασθενείς που έχουν οι ίδιοι υποβληθεί σε μετάγγιση αίματος, κατά το
έτος που προηγείται της αιμοδοσίας
• Άτομα που που έχουν κάνει τατουάζ ή τρυπήματα (piercing) για
άλλους κοσμητικούς λόγους στο σώμα τους, κατά το έτος που
προηγείται
4
5. • Επαφή στο σπίτι κατά τους 12 μήνες που προηγούνται της αιμοδοσίας
με άτομο που πάσχει από ηπατίτιδα
• Ασθενείς που παίρνουν αντιβιοτικά κατά τις 72 ώρες πριν από την
αιμοδοσία
• Άτομα που δεν αισθάνονται καλά κατά την ημέρα της αιμοδοσίας
• Ασθενείς με χαμηλές μετρήσεις των έμμορφων στοιχείων του αίματος
Τα άτομα που αποκλείονται προσωρινά από την αιμοδοσία μπορεί να είναι σε
επαφή με το γιατρό και το προσωπικό της τράπεζας αίματος, για να
προσδιοριστεί πότε είναι δυνατόν να τους επιτραπεί να δωρίσουν αίμα.
Τα άτομα τα οποία αποκλείονται μόνιμα από την αιμοδοσία περιλαμβάνουν:
• Ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία
για αντιμετώπιση διαφόρων μορφών καρκίνου
• Ασθενείς που προσβλήθηκαν ή πάσχουν από ηπατίτιδα
• Άτομα που διατρέχουν ψηλό κίνδυνο να προσβληθούν από τον ιό HIV
που είναι υπεύθυνος για τη μετάδοση του ιού του AIDS, όπως οι
χρήστες των ενδοφλέβιων ναρκωτικών ή λόγω σεξουαλικών επαφών
χωρίς προφυλάξεις
Μύθοι και αλήθειες:
ΜΥΘΟΣ 1ος
«Τι πήγες κι έδωσες αίμα; Κανόνισε να σου συμβεί τίποτε καμιά μέρα.
Εγώ, πάντως δεν εμπιστεύομαι κανέναν όσον αφορά την υγεία μου.»
Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Η ασφάλεια και η υγεία του δότη είναι απόλυτα εξασφαλισμένες. Ο υποψήφιος
υποβάλλεται σε πλήρη ιατρικό έλεγχο που περιλαμβάνει τη λήψη του
ιστορικού, τη μέτρηση του αιματοκρίτη, της αρτηριακής πίεσης, των σφυγμών.
Σε περίπτωση που για κάποιο λόγο κριθεί ακατάλληλος αποκλείεται
5
6. αυτομάτως από την αιμοδοσία. Η διαδικασία αυτή έχει τεράστια σημασία, διότι
εξασφαλίζει την υγεία τόσο του δότη, όσο και του λήπτη.
ΜΥΘΟΣ 2ος
«Γιατί να δώσω αίμα ; Δεν τρελάθηκα, να κολλήσω καμιά ασθένεια (AIDS,
Ηπατίτιδα κλπ.). Τόσα ακούμε και βλέπουμε καθημερινά και μετά βγαίνουν
στα παράθυρα της τηλεόρασης να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα».
Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται κατά την αιμοληψία είναι αποστειρωμένα,
μιας χρήσης και ανοίγονται μπροστά στον αιμοδότη. Επομένως, κάθε φόβος
για τη μετάδοση ασθένειας είναι αβάσιμος και παράλογος.
ΜΥΘΟΣ 3ος
«Καλά, πάλι έδωσες αίμα ; Εγώ πάντως δεν συμφωνώ που πας κάθε τόσο. Για
να σου δώσει τόσο ο Θεός, κάτι θα ξέρει».
Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Ο όγκος του αίματος που λαμβάνεται είναι μόνο το 1/20 του συνολικού όγκου
αίματος του ανθρώπου. Η αναπλήρωση του χαμένου όγκου γίνεται σε 10 μόνο
λεπτά, ενώ ο όγκος του πλάσματος αποκαθίσταται σε 12 ώρες και τα ερυθρά
αιμοσφαίρια σε 1 μήνα περίπου. Εξάλλου, η αιμοδοσία είναι και ωφέλιμη για
τον οργανισμό κάθε υγιούς δότη, διότι κινητοποιείται ο μυελός των οστών
του, για την παραγωγή νέων κυττάρων αίματος.
ΜΥΘΟΣ 4ος
«Είναι πολύ απλό λέει, μόνο 10 λεπτά. Απλό είναι να υποβάλλεσαι σε τέτοια
ταλαιπωρία, να πονάς τόση ώρα».
Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Ο πόνος της βελόνας διαρκεί όσο διαρκεί το τσίμπημα, δηλαδή μια στιγμή. Την
υπόλοιπη ώρα, ο αιμοδότης, απλώς ανοιγοκλείνει τη γροθιά του, προκειμένου
να διευκολυνθεί η φλεβική επάνοδος του αίματος. Κατά συνέπεια μόνο, όχι
δεν πονάει, αλλά αντίθετα νιώθει ένα μοναδικό συναίσθημα ικανοποίησης και
συμπαράστασης στον άγνωστο συνάνθρωπο που υποφέρει.
6
7. ΜΥΘΟΣ 5ος
«Εμείς, στην οικογένειά μας δεν είχαμε ποτέ ανάγκη σε αίμα. Αν τύχει, θα
δούμε τι θα κάνουμε».
Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Η αδιαφορία είναι ολέθρια. Ας αφήσουμε τη νοοτροπία της ανευθυνότητας. Ας
μην επαναπαυόμαστε στην ιδέα ότι δεν πρόκειται να συμβεί σε μας. Ας
σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων και ας δείξουμε με τον καλύτερο τρόπο
την υπευθυνότητα και την ανθρωπιά μας. Αρκεί να θυμόμαστε ότι υποψήφιος
αιμοδότης είναι κάθε υγιής άνθρωπος, υποψήφιοι δέκτες, είμαστε όλοι.
ΜΥΘΟΣ 6ος
«Εντάξει, θα δώσω κι εγώ κάποτε, δεν είναι ανάγκη να το κάνω τώρα».
Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Η αναβολή μπορεί να περιμένει. Η ανάγκη για αίμα των ανθρώπων που το
χρειάζονται, δεν περιμένει ποτέ. Αφορά εσένα, αφορά όλους μας. Δέκα λεπτά
προσφοράς ζωής δεν σε βγάζουν από το πρόγραμμά σου, δεν πάνε πίσω τις
δουλειές σου, δεν χαλούν τις διακοπές σου. Αντίθετα, η προσφορά σου
αποδεικνύει τη θέλησή σου να συμμετάσχεις σε μια κοινή προσπάθεια. Δεν
υπάρχουν αρμόδιοι, είμαστε όλοι υπεύθυνοι.
ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΙΚΡΗ ΑΛΗΘΕΙΑ για τις Ανάγκες σε αίμα...
Σε κάθε νοσοκομείο 2/10 ασθενείς κατά μέσο όρο χρειάζονται μετάγγιση.
Έτσι, οι ετήσιες ανάγκες της χώρας μας σε αίμα, ξεπερνούν πολύ
περισσότερο από τις 550.000 - 600.000 φιάλες και καλύπτονται από τις
εξής πηγές:
- 50 % από το συγγενικό περιβάλλον των ασθενών.
- 40 % από μεμονωμένους εθελοντές αιμοδότες καθώς και
συγκροτημένους συλλόγους εθελοντών αιμοδοτών .
- 5 % από τις ένοπλες δυνάμεις.
7
8. Δυστυχώς, επειδή οι αυξημένες ανάγκες της χώρας μας δε καλύπτονται
πλήρως βρισκόμαστε στη δυσάρεστη θέση να εισάγουμε αίμα από τον
Ελβετικό Ερυθρό Σταυρό, πράγμα που δεν μας τιμά ως χώρα και είναι
οικονομικά ασύμφορο. Χιλιάδες συνάνθρωποί μας βρίσκονται στη δυσάρεστη
θέση να ζητούν απεγνωσμένα μια φιάλη αίματος. Ας μην αντιμετωπίσουν την
αδιαφορία.
Αίμα χρειάζονται...
v Οι χιλιάδες τραυματίες των τροχαίων ατυχημάτων που έχουν ανάγκη
από 10 - 40, ανάλογα με την περίπτωση.
v Τα 4.000 άτομα που πάσχουν από Μεσογειακή Αναιμία, στην
πλειοψηφία τους παιδιά. Για κάθε ασθενή απαιτούνται 30 φιάλες το
χρόνο.
v Όσοι πάσχουν από διάφορες αιματολογικές ασθένειες (λευχαιμία,
αιμορροφιλία κα.) για την κάλυψη των οποίων απαιτούνται έως και 50
φιάλες αίματος ή παραγώγων.
v Ορισμένες έγκυες που παρουσιάζουν προβλήματα κατά τον τοκετό,
καθώς και ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε κάποια
επέμβαση (ορθοπεδική, καρδιοχειρουργική κα.).
v Περιστατικά βαριάς γαστρορραγίας και Χρόνιας νεφρικής
ανεπάρκειας.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ
Ο υποψήφιος αιμοδότης, κατά τη λήψη του ιστορικού πρέπει να αναφέρει
τυχόν συμπτώματα, ώστε να βοηθήσει το ιατρικό προσωπικό να κρίνει με
ασφάλεια. Λόγω του κινδύνου μετάδοσης του AIDS αποκλείονται άτομα που
ανήκουν στις λεγόμενες ομάδες υψηλού κινδύνου π.χ. ομοφυλόφιλοι,
ναρκομανείς κλπ.
v Αίμα μπορούν να δώσουν... όλοι οι υγιείς άντρες και γυναίκες, ηλικίας
18 - 62 ετών, κάθε 3 - 4 μήνες.
v Αίμα δεν μπορούν να δώσουν... όσοι πάσχουν από διάφορα νοσήματα ή
παθολογικές καταστάσεις που απαγορεύουν οριστικά ή πρόσκαιρα την
αιμοδοσία.
8
9. Ο αποκλεισμός αυτός γίνεται:
Ø για να μην επιβαρυνθεί η υγεία του αιμοδότη.
Ø για να διασφαλιστεί η ποιότητα του αίματος που θα μεταγγισθεί στο
λήπτη.
Τέτοιες καταστάσεις είναι:
¨ ασθενείς και φορείς του AIDS, οι οποίοι αποκλείονται
οριστικά από την αιμοδοσία.
¨ Ηπατίτιδα B και C.
¨ Ελονοσία.
¨ Χρόνια νοσήματα, όπως καρδιακές παθήσεις, διαβήτης,
υπέρταση, χρόνια νεφροπάθεια, ηπατοπάθεια, αναιμία.
¨ Χρήση ναρκωτικών, αλκοολισμός.
¨ Σοβαρές αλλεργικές καταστάσεις.
¨ Εγκυμοσύνη.
¨ Φορείς ετερόζυγης Μεσογειακής αναιμίας, αν το επίπεδο της
αιμοσφαιρίνης είναι κάτω από 12 gr/dl.
¨ Λήψη ορισμένων φαρμάκων.
Οικολογία
H Οικολογία αποτελεί κλάδο των Φυσικών Επιστημών. Είναι η μελέτη του
μεγέθους και της διάδοσης των πληθυσμών των ζώντων οργανισμών, καθώς
και του τρόπου με τον οποίο οι ιδιότητες αυτές επηρεάζονται από την
αλληλεπίδραση μεταξύ των οργανισμών και του περιβάλλοντός τους. Το
περιβάλλον ενός οργανισμού περιλαμβάνει τόσο τις φυσικές ιδιότητες, οι
οποίες αποτελούν το σύνολο των κατά τόπους αβιωτικών παραγόντων όπως
το κλίμα και η γεωλογία, όσο και τους υπόλοιπους οργανισμούς που
μοιράζονται το ίδιο οικοσύστημα. Ο όρος oekologie δημιουργήθηκε στα 1866
από το Γερμανό βιολόγο Ernst Haeckel, από τις ελληνικές λέξεις οίκος και
λόγος και σημαίνει κυριολεκτικά «μελέτη του φυσικού οίκου».
9
10. Αντικείμενο της οικολογίας
Η οικολογία θεωρείται συνήθως κλάδος της βιολογίας, της γενικής επιστήμης
που μελετά τους οργανισμούς. Οι οργανισμοί μπορούν να μελετηθούν σε
διάφορα επίπεδα: από το επίπεδο των πρωτεϊνών και των νουκλεϊκών οξέων
(βιοχημεία και μοριακή βιολογία), στο επίπεδο τών κυττάρων (κυτταρική
βιολογία), στο επίπεδο των ατόμων (βοτανική, ζωολογία, και άλλοι ανάλογοι
κλάδοι), στο επίπεδο των πληθυσμών, των κοινοτήτων και των
οικοσυστημάτων, μέχρι και στο επίπεδο του συνόλου της βιόσφαιρας. Τα δύο
τελευταία επίπεδα αποτελούν τα κύρια γνωστικά αντικείμενα της οικολογίας.
Η οικολογία αποτελεί μια διακλαδική επιστήμη. Επειδή επικεντρώνεται στα
υψηλότερα επίπεδα οργάνωσης της ζωής και στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ
των οργανισμών και του περιβάλλοντός τους, βασίζεται έντονα σε πολλούς
άλλους επιστημονικούς κλάδους, ιδιαίτερα στη γεωλογία, τη γεωγραφία, τη
μετεωρολογία, την εδαφολογία, τη χημεία και τη φυσική. Επομένως, η
οικολογία θεωρείται ολιστική επιστήμη, καθώς υπερκαλύπτει παλαιότερους
κλάδους, όπως η βιολογία, οι οποίοι κατ' αυτήν την έννοια γίνονται
βοηθητικοί κλάδοι και συμβάλλουν στην οικολογική γνώση.
Ως επιστήμη, η οικολογία δεν υπαγορεύει ποιές πρακτικές είναι «σωστές» ή
«λανθασμένες». Εντούτοις, η διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλοι
ανάλογοι οικολογικοί στόχοι αποτελούν την επιστημονική βάση για την
έκφραση των στόχων του οικολογικού κινήματος, ενώ η οικολογική επιστήμη
βοηθά στην αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων παρέχοντας
επιστημονικές μεθοδολογίες, μετρήσεις και ορολογία. Επιπροσθέτως, η
ολιστική θεώρηση της φύσης αποτελεί κύριο πυλώνα τόσο της οικολογικής
επιστήμης όσο και του οικολογικού κινήματος.
Κλάδοι της οικολογίας
Η οικολογία αποτελεί μια ευρεία επιστήμη, η οποία μπορεί να διαχωριστεί σε
μείζονες και ελάσσονες κλάδους. Οι κύριες υποκατηγορίες της είναι (σε σειρά
κλίμακας, από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη):
• Φυσιολογική οικολογία (ή οικοφυσιολογία), η οποία μελετά την
επίδραση του βιοτικού και αβιοτικού περιβάλλοντος στη φυσιολογία
του ατόμου και την προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον.
10
11. • Οικολογία της συμπεριφοράς, η οποία μελετά την οικολογική και
εξελικτική βάση της ζωϊκής συμπεριφοράς και τη συνεισφορά της
συμπεριφοράς στην επιβίωση των ζώων στους τόπους όπου ενδημούν.
• Οικολογία των πληθυσμών (ή αυτοικολογία), η οποία μελετά τη
δυναμική των πληθυσμών στα πλαίσια κάθε είδους καθώς και την
αλληλεπίδραση των πληθυσμών με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
• Οικολογία των κοινοτήτων (ή συνοικολογία) η οποία μελετά την
αλληλεπίδραση μεταξύ των ειδών εντός μιας οικολογικής κοινότητας.
• Οικολογία των τοπίων, η οποία μελετά την αλληλεπίδραση μεταξύ
διακριτών στοιχείων ενός τοπίου.
• Οικολογία των οικοσυστημάτων, η οποία μελετά τις ροές ύλης και
ενέργειας εντός των οικοσυστημάτων.
• Παγκόσμια οικολογία, η οποία μελετά τα οικολογικά ζητήματα σε
παγκόσμιο (μακροοικολογικό) επίπεδο.
Ας αναλογιστούμε τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε ένας βιολόγος
να προσεγγίσει τη μελέτη της ζωής των μελισσών:
• οι σχέσεις συμπεριφοράς μεταξύ των ατόμων ενός είδους είναι
οικολογία της συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, η μελέτη της βασίλισσας
μέλισσας και του τρόπου που σχετίζεται με τους εργάτες και τους
κηφήνες.
• η οργανωμένη δράση ενός είδους είναι οικολογία των κοινοτήτων. Για
πάραδειγμα, η δραστηριότητα των μελισσών διασφαλίζει την
γονιμοποίηση της γύρης των ανθισμένων λουλουδιών. Επιπλέον οι
κυψέλες παράγουν μέλι το οποίο καταναλώνεται από άλλα είδη όπως η
αρκούδα.
• η σχέση μεταξύ του περιβάλλοντος και των ειδών είναι οικολογία των
οικοσυστημάτων. Για παράδειγμα, οι συνέπειες των περιβαλλοντικών
αλλαγών μετατρέπονται από τη δραστηριότητα των μελισσών. Οι
μέλισσες μπορεί να εκλείψουν λόγω περιβαλλοντικών αλλαγών (μείωση
της μεταφοράς γύρης). Το περιβάλλον επηρεάζεται ταυτόχρονα και
αυτό είναι μια συνέπεια αυτής της δραστηριότητας και έτσι εμπλέκεται
με την επιβίωση των ειδών.
Η οικολογία μπορεί επίσης να διαχωριστεί ανάλογα με την οικογένεια των υπό
εξέταση οργανισμών:
• ζωοοικολογία, φυτοοικολογία, εντομοοικολογία...
11
12. Επίσης ανάλογα με τις υπό εξέταση κλιματικές ζώνες:
• αρκτική οικολογία, τροπική οικολογία, οικολογία της ερήμου, οικολογία
της εύκρατης ζώνης (αν και η οικολογία γενικά αναφέρεται συνήθως
στην εύκρατη ζώνη, οπότε η υποκατηγορία αυτή μπορεί και να
θεωρηθεί περιττή).
Παραγωγικότητα του οικοσυστήματος
Σε ένα οικοσύστημα, οι διασυνδέσεις μεταξύ των ειδών σχετίζονται κυρίως
με το φαγητό και τον ρόλο τους στην τροφική αλυσίδα. Υπάρχουν τρεις
κατηγορίες οργανισμών:
• οι παραγωγοί - τα φυτά, τα οποία φωτοσυνθέτουν
• οι καταναλωτές - τα ζώα, που μπορεί να είναι πρωτογενείς
καταναλωτές (φυτοφάγα), ή δευτερογενείς ή τριτογενείς
καταναλωτές(σαρκοφάγα).
• οι αποσυνθέτες (ή αποικοδομητές) - βακτήρια, μανιτάρια οι οποίοι
μετατρέπουν την οργανική ύλη σε ανόργανη για να ξαναχρησιμοποιηθεί
απο τις προηγούμενες κατηγορίες.
Αυτές οι σχέσεις σχηματίζουν αλληλουχίες, στις οποίες ο κάθε οργανισμός
καταναλώνει τον προηγούμενο και καταναλώνεται από τον επόμενο, στις
λεγόμενες τροφικές αλυσίδες ή τροφικό δίκτυο. Σε ένα τροφικό δίκτυο
υπάρχουν λιγότεροι οργανισμοί σε κάθε επίπεδο, ανεβαίνοντας προς τα πάνω
στην αλυσίδα.
Οι έννοιες αυτές οδηγούν στην ιδέα της βιομάζας(το σύνολο των ζώντων
οργανισμών σε έναν δεδομένο τόπο), της πρωτογενούς παραγωγικότητας(η
αύξηση της μάζας των φυτών σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα), και της
δευτερογενούς παραγωγικότητας(το σύνολο της ζωικής παραγωγής των
καταναλωτών και των αποσυνθετών σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα).
Αυτές οι δύο τελευταίες ιδέες είναι βασικές, καθώς καθιστούν δυνατή την
αξιολόγηση της χωρητικότητας φορτίου - των αριθμό των οργανισμών που
μπορεί να υποστηρίξει ένα δεδομένο οικοσύστημα. Σε οποιοδήποτε τροφικό
δίκτυο, η ενέργεια που περιέχεται στο επίπεδο των παραγωγών δεν
μεταφέρεται ολοκληρωτικά στους καταναλωτές. Έτσι,από άποψη ενέργειας,
είναι πιο αποδοτικό για τους ανθρώπους να είναι πρωτογενείς καταναλωτές
(δηλαδή να τρέφονται από καρπούς και λαχανικά) από το να είναι
δευτερογενείς καταναλωτές (δηλαδή να τρέφονται από φυτοφάγα ζώα -
12
13. μοσχάρι, βοδινό) και ακόμη περισσότερο από το να είναι τριτογενείς
καταναλωτές (δηλαδή να τρέφονται από σαρκοφάγα ζώα).
Η παραγωγικότητα των οικοσυστημάτων μερικές φορές υπολογίζεται
συγκρίνοντας τρεις τύπους χερσαίων οικοσυστημάτων και το σύνολο των
θαλάσσιων οικοσυστημάτων:
• τα δάση (1/3 των χερσαίων περιοχών της Γης) περιέχουν πυκνές
βιομάζες και είναι πολύ παραγωγικά. Το σύνολο της παγκόσμιας
δασικής παραγωγής αποτελεί τη μισή πρωτογενή παραγωγή.
• οι σαβάνες, τα λιβάδια, και οι βαλτότοποι (1/3 των χερσαίων περιοχών
της Γης) περιέχουν λιγότερο πυκνές βιομάζες, αλλά είναι
παραγωγικοί. Οι άνθρωποι βασίζονται κατά κύριο λόγο στα
οικοσυστήματα αυτά για την κάλυψη των αναγκών τους σε τροφή.
• τα ακραία οικοσυστήματα σε περιοχές με πιο ακραίο κλίμα - έρημοι και
ημιέρημοι, τούνδρα, αλπικά λιβάδια και στέππες - (1/3 της επιφάνειας
της Γης) έχουν διάσπαρτες βιομάζες και χαμηλή παραγωγικότητα.
• τέλος, τα θαλάσσια οικοσυστήματα και τα οικοσυστήματα του γλυκού
νερού (3/4 της επιφάνειας της Γης) περιέχουν πολύ αραιές βιομάζες
(εκτός από τις παράκτιες ζώνες).
Η ανθρώπινη δραστηριότητα κατά τους τελευταίους αιώνες έχει μειώσει
αισθητά τις εκτάσεις της Γης που καλύπτονται από δάση (αποψίλωση), και
έχει αυξήσει τα αγροοικοσυστήματα (γεωργία). Τις τελευταίες δεκαετίες έχει
παρατηρηθεί αύξηση των εκτάσεων των ακραίων οικοσυστημάτων
(ερημοποίηση).
Οικολογική κρίση
Γενικά, μια οικολογική κρίση συμβαίνει όταν το περιβάλλον της ζωής ενός
είδους ή ενός πληθυσμού αναπτύσσεται με έναν δυσμενή τρόπο για την
επιβίωση του.
Αυτό ίσως να οφείλεται στην υποβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος
σε σχέση με τις ανάγκες του είδους, μετά από μία αλλαγή ενός αβιοτικού
οικολογικού παράγοντα (για παράδειγμα, αύξηση της θερμοκρασίας, λιγότερες
βροχοπτώσεις).
Αυτό σημαίνει οτι το περιβάλλον γίνεται δυσμενές για την επιβίωση ενός
είδους (ή πληθυσμού) οφειλόμενο στη αυξανόμενη πίεση που προκαλείται από
τη δράση των αρπακτικών ειδών (για παράδειγμα η υπεραλίευση).
Τέλος, είναι πιθανό η κατάσταση να αποβαίνει εις βάρος της ποιότητας ζωής
13
14. του είδους (ή του πληθυσμού) λόγω της αύξησης των μελών του
(υπερπληθυσμός).
Οι οικολογικές κρίσεις μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο οξείς, με τη
διάρκειά τους να κυμαίνεται μεταξύ λίγων μηνών και μερικών εκατομμυρίων
ετών. Επίσης η προέλευσή τους μπορεί να είναι φυσική ή ανθρώπινη. Μπορεί
να έχουν σχέση με ένα μοναδικό είδος ή, αντιθέτως, με ένα μεγαλύτερο
αριθμό ειδών. Τέλος, μια οικολογική κρίση μπορεί να είναι τοπικής εμβέλειας
(όπως η διαρροή πετρελαίου) ή παγκόσμιας, (όπως η άνοδος της στάθμης του
νερού που σχετίζεται με την πλανητική υπερθέρμανση).
Ανάλογα με το βαθμό ενδημισμού της, μια τοπική κρίση μπορεί να έχει
περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές επιπτώσεις, από το θάνατο πολλών
ατόμων, ως τον πλήρη αφανισμό του είδους. Όποια και αν είναι η προέλευσή
της, η εξαφάνιση ενός ή περισσοτέρων ειδών συχνά προκαλεί ρήγμα στην
τροφική αλυσίδα, έχοντας έτσι μεγαλύτερο αντίκτυπο στην επιβίωση των
υπόλοιπων ειδών.
Στην περίπτωση της παγκόσμιας κρίσης, οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ
πιο σημαντικές. Σε κάποια περιστατικά αφανισμού εξαφανίστηκε πάνω από το
90% των υπαρχόντων ειδών της εποχής εκείνης. Ωστόσο, πρέπει να
σημειωθεί ότι η εξαφάνιση κάποιων ειδών, όπως οι δεινόσαυροι, επέτρεψε
την ανάπτυξη και τη διαφοροποίηση των θηλαστικών, μέσω της
απελευθέρωσης μιας οικολογικής περιοχής. Έτσι λοιπόν, μια οικολογική
κρίση παραδόξως ευνόησε την βιοποικιλότητα.
Μερικές φορές μια οικολογική κρίση μπορεί να αποτελέσει ένα συγκεκριμένο
και αναστρέψιμο φαινόμενο στην κλίμακα του οικοσυστήματος. Αλλά γενικά, ο
αντίκτυπος των κρίσεων έχει διάρκεια. Πράγματι, συνήθως είναι μια
αλληλουχία γεγονότων, που πραγματοποιείται μέχρι ένα τελικό σημείο. Από
αυτό το σημείο, η επιστροφή στην προηγούμενη σταθερή κατάσταση δεν είναι
δυνατή, και μια νέα σταθερή κατάσταση θα δημιουργηθεί σταδιακά (see
homeorhesy).
Τέλος, αν μια οικολογική κρίση μπορεί να προκαλέσει αφανισμό, μπορεί
επίσης, απλά να μειώσει την ποιότητα ζωής των ατόμων που έχουν
απομείνει. Έτσι, ακόμα και αν η βιοποικιλότητα του ανθρώπινου πληθυσμού
θεωρείται μερικές φορές απειλούμενη (βλέπε κυρίως αυτόχθονες
πληθυσμοί), λίγοι άνθρωποι οραματίζονται την εξαφάνιση των ανθρώπων σε
σύντομο χρονικό διάστημα. Ωστόσο,οι επιδημίες, οι λιμοί, ο αντίκτυπος στην
υγεία από τη μόλυνση της ατμόσφαιρας, οι διατροφικές κρίσεις, η μείωση του
ζωτικού χώρου, α αφομοίωση τοξικών ή μη-διαλυτών αποβλήτων, η απειλή
14
15. εξαφάνισης βασικών ειδών (γορίλες, πάντα, φάλαινες), είναι επίσης
παράγοντες που επηρεάζουν την ευημερία των ανθρώπων.
Κατα τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, αυτή η αυξανόμενη ευθύνη της
ανθρωπότητας σε κάποιες οικολογικές κρίσεις, έχει ξεκάθαρα παρατηρηθεί.
Λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της ταχείας πληθυσμιακής
αύξησης, οι άνθρωποι έχουν περισσότερη επιρροή στο δικό τους περιβάλλον
από οποιοδήποτε άλλο παράγοντα του οικοσυστήματος.
Μερικά συνηθισμένα παραδείγματα οικολογικών κρίσεων είναι:
• Ο αφανισμός κατά την Πέρμια-Τριασική περίοδο, πριν από 250
εκατομύρια χρόνια
• Ο αφανισμός κατά την Ύστερη Κρητιδική περίοδο, πριν από 65
εκατομμύρια χρόνια
• Η πλανητική υπερθέρμανση που σχετίζεται με το φαινόμενο του
θερμοκηπίου. Η υπερθέρμανση θα μπορούσε να προκαλέσει πλημμύρες
στα Ασιατικά δέλτα (δημιουργία οικολογικών
προσφύγων),πολλαπλασιασμό των ακραίων καιρικών φαινομένων και
αλλαγές στη φύση και την ποσότητα των τροφικών πόρων (βλέπε
πλανητική υπερθέρμανση και γεωργία).
• Η τρύπα του όζοντος
• Η αποψίλωση και η ερημοποίηση, με αφανισμό πολλών ειδών.
• Η πυρηνική καταστροφή στο Τσέρνομπιλ το 1986 προκάλεσε το
θάνατο πολλών ανθρώπων και ζώων από καρκίνο και δημιούργησε
μεταλλάξεις σε επίσης μεγάλο αριθμό ανθρώπων και ζώων. Η περιοχή
γύρω από το εργοστάσιο είναι εγκαταλελειμένη λόγω της μεγάλης
ποσότητας ραδιενέργειας που εκλύθηκε κατά την καταστροφή.
Για την αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης αρχίζουν να υψώνονται
διάφορες φωνές, να ιδρύονται οικολογικές οργανώσεις και να λαμβάνονται
κάποια μέτρα για την προστασία της φύσης όπως είναι η ανακύκλωση και ο
βιολογικός καθαρισμός λυμάτων.
Πηγές:
http://www.apodimos.com/arthra/Ioulios_2004/AIMODOSIA_MYTHOI
_KAI_PRAGMATIKOTHTA/
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BB
%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1
15
