Khmer politics book

1. The Khmer Heroes Sacrifice in The
Dark World
វីរបុរសខ្មែរធ្វើពលិកម្ែកនុងពិភពអន្ធការ

2. The Khmer Heroes Sacrifice in The
Dark World
វីរបុរសខ្មែរធ្វើពលិកម្ែកនុងពិភពអន្ធការ
By Mr.Chandara Kin
U.S.A. 2012

3. 1
មាតិការ ឿង
ទំព័
មាតិការ ឿង 1
អា ម្ភកថា៖ 7
ឧទ្ទិសកថា 16
រសចកតីថ្លែងអំណ គុណ 17
ភាគទ្ី១-កា ទ្ន្រ្ទទ នវាតទ្ីទ្ឹកដី បស់យួនរៅម្ុនថ្លៃទ្ី២៥ ថ្ែធ្នូ ១៩៧៨ 18
១-១-យួនរេបទ្ឹកដីអាណាចក្កចម្ប៉ា 18
១-២-ដំណាក់កាេយួនរេបយកថ្ដនដីថ្ក្ៃនគ ,កំៃង់ក្កបី និងដូនថ្ណ 21
ក-ប្ររទសកម្ពុជាសថិតរៅរប្កាម្កា ប្តួតប្ា រស់រសតច Gia Long 22
ខ-ប្ររទសកម្ពុជាសថិតរៅរប្កាម្កា ប្តួតប្ា រស់រសតច Minh Mang 25
១-៣-ឧបសគគរំងសទះ បស់យួនកនុងកា រេបក្តបាក់ទ្ឹកដីថ្ែែ 29

4. 2
១-៤-ដំណាក់កាេយួនរេបយកថ្ដនដីកម្ពុជារក្កាម្ 34
ក-ប្រវតតិតស៊ូ រស់វី រុ សខ្ខែ កម្ពុជារប្កាម្រឧកញកា សឺន-គុយ 36
ែ-សហៃ័នធថ្ែែ កម្ពុជារក្កាម្(Khmers Kampuchea-Krom Federation) 53
គ-សរម្តចក្ៃះម្ហារោសននទដា Samdech Preah Maha Ghosananda 62
ឃ-រោកវី បុ ស ថាច់ ង៉ាុកថាច់ Khmer Hero Thach Ngoc Thach 63
១-៥-កា សរក្ម្ចសុបិនតហូជីម្ិញរេបក្តបាក់កម្ពុជានិងឥណឌូ ចិន 70
ក-កា តស៊ូកា ពា ទឹកដីទរ់ទល់នឹងកា ឈ្លា នពាន រស់យួនរវៀតកុង 82
ខ-កា ទ្មាែ ក់ក្រប់ បស់សហ ដឋអារម្ ិករៅរេើក្បរទ្សកម្ពុជា 104
គ-សហ ដឋអារម្ ិកបានរំផា្ាញរសចកតីសងឃឹម្ រស់ប្រជាជាតិខ្ខែ 107
ឃ-អងគកា អទម្ិកថ្ែែ ក្កហម្ បស់យួនកុម្ែុយនីសត 117
ភាគទ្ី២-វី បុ សថ្ែែ រធ្វើៃេិកម្ែជួយសរន្រ្្គ ះជាតិ(១៩៧៨-១៩៩១) 150
២-១-ៃេិកម្ែតាម្ យៈសន្រ្្គ ម្ 151
២-២-រោកវី បុ សជាតិថ្ែែ រោកតា សឺន សាន 155

5. 3
២-៣-ជីវប្រវតតិសរងេរ រស់រឧកវី រុ សជាតិខ្ខែ ជាថៃ 160
២-៤-រោកវី បុស ម្ហាក្ៃឹទ្ធធ ចា យ រៅ ិទ្ធី 176
២-៥-រោកតា តាដាកុមា៉ា 181
២-៦-រោកវី បុស រដៀន ថ្ដេ 183
២-៧-កា តសូ បស់ែ្ុំកនុងសន្រ្្គ ម្ជួយសរន្រ្្គ ះជាតិថ្ែែ 189
ភាគទ្ី៣-ម្ូេរហតុអវីបានជាវី បុ សថ្ែែ តសូខាងផ្ែូវទ្ូតនិងផ្ែូវចបប់ 221
៣-១-យួនរេបក្តបាក់បូ ណភាៃទ្ឹកដីកម្ពុជា, 242
៣-២-កា បងហូជនជាតិយួនចូេស្សុកថ្ែែ ដូចទ្ឹកបាក់ទ្ំនប់ 279
៣-៣- ដាឋ ភិបាេអាយ៉ាងបានយក ដឋក្បហា ,ោតកម្ែ និងរភ វកម្ែរធ្វើជា
ឧបក ណ៏ ំោយជាតិថ្ែែ 302
ក-រេ វកម្ែរបាកក្រប់ថ្បកថ្លៃទ្ី៣០ម្ិទ១៩៩៧រៅម្ុែ ដឋសភា 305
ខ- ដឋក្បហា ថ្លៃទ្ី៥-៦ថ្ែកកកដាឆាំំន ១៩៩៧ 311
គ-អងគកា ចាត់តាំងោតកម្ែមានេកខណៈជាក្បៃនធ័ថ្ែែស្វ ក់ 314
៣-៤-អំរៃើៃុក េួយ បស់ថាន ក់ដឹកទំអាយ៉ាងរធ្វើរអាយក្បជាជនថ្ែែ

6. 4
ក្ករតាកយ៉ាកជំពាក់ក្ករតាកយ៉ាកជំពាក់ប រទ្សវ័ណ្ត ក 336
ក-ក្បាក់កម្ចីប រទ្សធា្ែ ក់រេើៃៃួកអំបូ ហុន ថ្សន 338
ែ-អំរៃើ ៃុក េួយេួចេុយលវិកាជាតិថ្ែែ 339
គ-េុយជំនួយប រទ្សធា្ែ ក់រេើថ្ដៃៃួកអំបូ ហុន ថ្សន 340
ឃ-េុយេក់ធ្នធា្នធ្ម្ែជាតិស្សុកថ្ែែ និងម្ តកវបបធ្ម្៌ថ្ែែ 342
៣-៥-បែន់ដីធ្ែីក្បជារស្រសតថ្ែែ និងបងខំមាច ស់ដីរចញៃីេំរៅដាឋ ន បស់ែែួន 394
៣-៦-រក្គឿងរញៀន និងមា៉ា ហវីយ៉ា 404
៣-៧-បាតុកម្ែអហឹងា បស់ម្ហាជនថ្ែែ ម្ិនអាចឈ្នះកមាែ ំងទ្័ៃយួនបងកប់
ជាសមាៃ ត់រៅៃីខាងរក្កាយ ដាឋ ភិបាេ ហុន ថ្សន 416
៣-៨-េទ្ធិក្បជាធ្ិបរតយយថ្កែងកាែ យ,ចបប់ខាែ ក្កដាស់និងតុោកា កង់គូ ូ
រៅកនុងក្បរទ្សកម្ពុជា 427
ក-លទធិប្រជាធិររតយយខ្កាងកាាយ 428
ខ-ចារ់ខ្លា ប្កដាស់ 460
គ-តុោកា រៅក្បរទ្សកម្ពុជាជាតុោកា កង់គូ ូ 463

7. 5
ភាគទ្ី៤-កា តសូខាងផ្ែូវចបប់និងផ្ែូវទ្ូតក្បឆាំំងនឹងយួនឈ្លែ នពាន 484
៤-១-កិចចក្បឹងថ្ក្បងថ្ផ្ទកនុងរដើម្បីបក្ងួបបក្ងួម្ជាតិថ្ែែ 495
៤-២-ដំរណើ ទ្សែនកិចចរៅស្សុកថ្ែែ 517
៤-៣-កិចចក្បឹងថ្ក្បងជួយសរន្រ្្គ ះជាតិថ្ែែ តាម្ផ្ែូវចបប់និងផ្ែូវទ្ូត 543
ភាគទ្ី៥-គំ ូរជាគជ័យថ្នកា តសូរចញៃី បបផ្តត ច់កា 569
៥-១-ជ័យជំនះខាងនរយបាយនិងផ្ែូវទ្ូត បស់រោកស្សី អង់សានសូជី 569
៥-២-ជ័យជំនះខាងផ្ែូវទ្ូត បស់សរម្តចសងឃដាថ្ៃឡាមា៉ា 575
៥-៣-គំ ូបដិវតតក្បជាជនរៅៃិភៃអារ៉ាប់រដើម្បីកំចាត់ បបផ្តត ច់កា 580
ភាគទ្ី៦-យុរធធ បាយជាតិចុងរប្កាយ Last National Stratagem 585
៦-១-ចលនាអ្នកប្រយុទធរដើម្បីរស ីភាពខ្ខែ 591
៦-២-ម្៊ូលរហតុថនកា ររងកើតចលនាអ្នកប្រយុទធរដើម្បីរស ីភាពខ្ខែ 595
ក-រឧក Scott Walker 602
ខ-ជីវប្រវតតិសរងេរ រស់រឧកអ្ុីរវីតខុនខុង Eward Khon Kong 607

8. 6
គ-ជីវប្រវតតិសរងេរ រស់រឧកថាច់ាន់ារា Thach Tan Dara 611
ឃ-ជីវប្រវតតិសរងេរ រស់រឧក ទន គឹម្ប្សុន KIM SRUN TORN 613
ង-រោកវី បុ សជាតិថ្ែែ គង់-ថាន់ KONG THANN 617
៦-៣-សនតិភាៃ,យុតតិធ្ម្៌,និងរស ីភាៃ៖ 622
ភាគ៧-សននិដាឋ ន៖ 624
រសចកតីប្រកាសជាសាកលសតីពីសិទធិម្នុសស 628
កិចចប្ពម្រប្ពៀងចុងរប្កាយថនសននិសិទធិបា ីសសតីពីកម្ពុជា 638
ខ្ែនទ្ីម្ហាចប្កេពខ្ខែ ាំងពីសម្័យម្ហាអ្ងគ -Maps Of Khmer Empire: 642
ឯកសា ពិរប្រោះ Reference 652

9. 7
អា ម្ភកថា
ជារឋម្ ខ្ុំស៊ូម្អ្េ័យរធសទុកជាម្ុន ចំរពាោះរងរអូនជន ួម្ជាតិខ្ខែ ធំ ងអ្ស់ខ្ដលបានអានរសៀវរៅ
“វី រុ សខ្ខែ រធវើពលិកម្ែកនុងពិេពអ្នធកា ”រហើយររើមានកា ខុសឆ្គងប្តង់ចំណ្ុ ចណាម្ួយខ្ដលរកើតមានរ ើងរដាយ
អ្រចតនា ជាពិរសសកំហុសខ្ែនកខ្លងអ្កេ វិ ុទធ និងអ្តថន័យខ្ដលរធវើរអាយរោះពាល់ដល់សតិអា ម្ែណ្៏ និងែាូវចិតត
ដល់រងរអូនជន ួម្ជាតិខ្ខែ ខ្ដលបានអានរសៀវរៅរនោះ។ ខ្ុំនឹងទទួលរាល់កំហុសខុសឆ្គងធំ ងអ្ស់ខ្ដលរកើតមាន
កនុងរសៀវរៅរនោះ ម្ិនខ្ម្នដ៊ូច ហុនខ្សន និងរ ិវា ខ្ដលកបត់ជាតិឃាតកឆ្កួតលីឧ រធវើរអាយប្រជាជាតិខ្ខែ ង
ទុកេរវទនាឈឺចារ់រខ្លា ចែាសពវខ្ររយង រហើយវានិងពួករ ិវា វា ម្ិនទទួលខុសប្តូវរនាោះរទ។
អ្ងគ វតតប្តូវបានពិេពរឧក និងម្នុសសប្គរ់ជាតិសាសន៏ទទួលសាគ ល់ថាជាសានថដដ៏ម្ហិមា លបីលាញ
រស់រុពវរុ សខ្ខែ ។ ភាព ុងរ ឿងនាសម្័យអ្ងគ បានរធវើរអាយប្រជាជាតិខ្ខែ មានរមាទនភាពជាតិយងខ្លាំ ង នឹក
ដល់អ្តីតកាល រស់ម្ហាចប្កេពខ្ខែ ថនសម្័យម្ហាអ្ងគ និងកា ីកចំរ ីនសម្បូ ុងរ ឿង រស់ប្រជាជាតិខ្ខែ រុខ្នត
រដាយសា ខ្តវិរតតិថែៃកនុង និងកា ដរណ្ត ើម្អ្ំណាចរន វាងជាតិសាសន៍ខ្ខែ រន ឯង បានរធវើរអាយមានសប្គា ម្រាំថ
អ្៊ូសរនាា យអ្ស់ យៈរពលយងយ៊ូ និងបានរធវើរអាយប្រជាជាតិខ្ខែ ធា្ាក់ចុោះយងខ្លាំ ង ជាពិរសសចុងសម្័យ
រប្កាយអ្ងគ រុខ្នតប្តូវបានសាត រ ើងវិញរៅសម្័យលខ្ងវក(១៥២៥-១៥៩៥)។ រៅរពលអាណាចប្ករសៀម្បាន
វាយខ្រកប្កុងលខ្ងវក រហើយរសៀម្បានប្រម្៊ូលប្ទពយសម្បតតិ តនសម្បតិតខ្ខែ ប្កាំ ងគម្ពីកបួនចារ់ និងអ្នករចោះដឹង
រញ្ញា ជនខ្ខែ យករៅប្សុករសៀម្រសៃើ ខ្តធំ ងអ្ស់ ជារហតុរធវើរអាយប្រជាជាតិខ្ខែ បានធា្ា ក់ចុោះអ្ន់ៃយរៅៗ ជា
ពិរសសគឺសម្័យញតតុងគ(១៦២០-១៨៤១) ប្ររទសខ្ខែ ប្តូវបានអាណាចប្ករសៀម្និងយួនពុោះខ្ចករន រហើយខ្តង

10. 8
ខ្តរធវើចម្ាំងរលើទឹកដីខ្ខែ ជាញឹការ់ រធវើរអាយប្រជាជនខ្ខែ សាារ់រសៃើ ែុតព៊ូជ និងរធវើរអាយទឹកដីខ្ខែ បាត់រចញពី
ខ្ែនទីពិេពរឧករៅរហើយ, ខ្តេ័ពវសំណាងខ្ខែ ម្កដល់ ប្តូវបានប្ពោះបាទអ្ងគឌួង បានពឹងពាក់ម្ហាអ្ំណាចអ្ុឺ ុ
រគឺម្ហាអ្ំណាចបារាំា ង។ ទីរំែុតម្ហាអ្ំណាចបារាំា ងម្កច៊ូលប្តួតប្ាខ្ខែ (១៨៦៣-១៩៥៣) រធវើរអាយខ្ខែ មាន
ទឹកដីរលើខ្ែនទីពិេពរឧករ ើងវិញ សាត វរបធម្៌អា យធម្៌ខ្ខែ រអាយ ស់រ ើងវិញ និងរធវើរអាយជាតិសាសន៏ខ្ខែ
មានរពលរវឧររងកើតក៊ូនព៊ូនរៅសាយភាយព៊ូជសាសន៏ខ្ខែ រអាយបានកាន់ខ្តរប្ចើនរ ើងៗ ហ៊ូតដល់អាណាគម្
និយម្បារាំងបានប្តូវរញ្ចរ់ និងប្រគល់ឯករាជយរអាយខ្ខែ រៅថៃៃទី៩វិចឆិកា ឆាំំន១៩៥៣។
រៅរពលបារាំា ងបានដករចញ យួនកុម្ែុយនីសតបានរប្ជៀតច៊ូលកាន់ការ់ប្ររទសខ្ខែ ជំនួសបារាំា ង។
អ្ធិរាជហ៊ូជីម្ិញ បានចាត់ាំងជនជាតិយួនរឈ្លែ ោះ រងវៀង-យំងរម្ៀន ររងកើតបានកងកមាា ំងប្រដារ់អាវុធរដិវតតន៏
ឯកភាព រស់កម្ពុជារៅថៃៃទី១៩-ម្ិៃុនា-១៩៥១។ រងវៀង-យំងរម្ៀន បានដ៊ូ រឈ្លែ ោះម្កជា សុឺង-ងុកម្ិញ បាន
ររងកើត"រកសប្រជាជនរដិវតតន៏ខ្ខែ "ខ្ដលាំងពីរនាោះម្ករគរៅថា"ខ្ខែ រវៀតម្ិញ"រៅថៃៃទី២៨-ម្ិៃុនា-១៩៥១។
រនាៃ រ់ម្កយួនកុម្ែុយនីសតបានរប្រើយុទធសាប្សតផា្ាស់រតូ រឈ្លែ ោះចុោះរ ើង ហ៊ូតដល់ឆាំំន១៩៧៥ ក៏រចញជា ររវាល
ពិឃាតរៅថា “កម្ពុជាប្រជាធិររតយយ” សមាា រ់ប្រជាជនខ្ខែ អ្ស់ជាង៣ឧនាក់។
ចុងរញ្ចរ់យួនកុម្ែុយនីសតបានឈ្លានពានខ្ខែ ជាចំហ រៅថៃៃទី២៥ខ្ខធនូ១៩៧៩បានរលើកនតុរ ហុនខ្សន
,ជាសុីម្,រហងសំ ិន រអាយដឹកនាំ ដាឋេិបាលអាយង ហ៊ូតដល់សពវថៃៃ រដាយបានយកធ ុណ្កម្ែគុកប្ចវាក់
ឃាតកម្ែនិងរេ វកម្ែ ម្កដឹកនាំប្រជាជនខ្ខែ ។ សម្័យម្ហាចប្កេពអ្ងគ ដ៍ ុងរ ឿងខ្ដលប្រកាន់យក"លទធិរទវ
រាជ" និង"នរយបាយវាតទីនិយម្"ប្តូវបាន ដាឋេិបាល អាយងយួនដឹកនាំរដាយ ហុនខ្សន លុរំបាត់រចាល

11. 9
និងបានជំនួសរដាយ"លទធិ៧ម្ករា"និង"នរយបាយប្រល័យព៊ូជសាសន៏ខ្ខែ "ខ្ដលរៅថា ររ"វាលពិឃាតទី២"
រៅវិញ។ សម្ិទធិែលដ៍ម្ហិមា រស់រុពវរុ សដ៊ូនាខ្ខែ ដ៊ូចជាប្បាងគប្បាសាទរុរាណ្រារ់ពាន់រៅពាសរពញថែៃ
ប្ររទសកម្ពុជា ប្តូវបានពួករម្ដឹកនាំផា្ត ច់កា អាយងយួន ហុនខ្សន ប្រគល់រអាយយួនកាន់ការ់ និងរប្រើប្បាស់
ាម្អ្ំរពើចិតត រស់ពួកវា ដ៊ូចជាប្បាសាទអ្ងគ វតតខ្ដលជាប្ពលឹងជាតិខ្ខែ ជានិម្ិតត ៊ូរថនប្រជាជាតិខ្ខែ ប្តូវបានពួក
វាខ្ប្រកាា យរៅជាញរក ណ្៏ សប្មារ់ជនជាតិយួនរធវើអាជីវកម្ែរៅវិញ។ ចំខ្ណ្កប្រជារាប្សតខ្ខែ ខ្ដលអ្នកជំនាន់
រប្កាយ រស់រុពវរុ សខ្ខែ កសាងអ្ងគ វតត បានខ្ប្រកាា យរៅជាអ្នកសុំធនរលើមាតុេ៊ូម្ិកំរណ្ើត រស់ខាួនរៅវិញ ស់
យងរវទនាប្ករាកយករលើខ្ដនដីរុពវរុ សខ្ខែ កនុងនាម្ជាអ្នករនតប្តក៊ូលព៊ូជពងសឈ្លម្ជ័ ខ្ខែ អ្ងគ ។ រដាយសា
ខ្តយួនឈ្លា នរលរទឹកដីខ្ខែ ការ់សមាា រ់ប្រជាជនខ្ខែ ាម្អ្ំរពើចិតត និងយកជនជាតិខ្ខែ រធវើជាធសក ដាច់ថៃា
រទើរវី រុ សខ្ខែ រធវើពលិកម្ែឥតរសាកសាត យជីវិត រដើម្បីជួយសរប្គា ោះជាតិខ្ខែ ពីយួនឈ្លា នពាន រធោះជាកា តស៊ូ
ាម្ម្រធោបាយណាក៏រដាយ ម្ិនថាកា តស៊ូខ្លងែាូវសប្គា ម្ប្រដារ់អាវុធ ឬក៏កា តស៊ូាម្ែាូវទ៊ូត និងែាូវចារ់ក៏
រដាយ ក៏វីរុ សខ្ខែ ហានពលីជីវិតឥតសាត យប្សរណាោះ រដើម្បី ំារដាោះជាតិមាតុេ៊ូម្ិកម្ពុជារចញពីប្កាំថដរីសាចផា្ត
ច់កា ហុនខ្សន និងយួនកុម្ែុយនីសតទម្ិ ឥតសាសនា លុោះដល់ថៃៃ លត់សគេ រដើម្បីសាត ប្សង់ជាតិរខម្រា រអាយ
ួចែុតពីម្ហារប្រោះថាន ក់ "ម្ ណ្ជាតិ"។
ដាឋ េិបាលអាយងយួនរចចុរបននខ្ដលដឹកនាំរដាយ ហុនខ្សន និងពួករ ិវា ខ្ដលជាពួកអ្នកមាន
អ្ំណាច ខ្តម្ិនរសែើនិងក៊ូនរកែងអាយុ២ឆាំំនរៅសៃឹងមានជ័យ ខ្ដលរចោះរដើ កកាយធុងសំរាម្សុី ស់រដាយខាួនឯង,
វាម្ិនកបត់ជាតិ វាម្ិនលក់ប្ររទសជាតិ និងម្ិនរធវើខ្ឆ្កកញ្ជោះយួនដាច់ថៃាដ៊ូច ហុនខ្សន រទ,ហុនខ្សន វាអ្ត់រចោះ
ស់រដាយខាួនវាដ៊ូចរកែងអាយុ២ឆាំំនរៅសៃឹងមានជ័យរទ ហុនខ្សន វារធវើខ្ឆ្កកញ្ជោះយួនអ្ស់សាច់រដើម្បី ស់! ហុន

12. 10
ខ្សន វារធវើរអាយជាតិខ្ខែ រយើង ឧយ លត់វិនាសហិនរហាច និងរធវើរអាយប្រជារាប្សតឈឺចារ់រខ្លា ចែា ទឹកខ្េនក
រហម្ ហាម្ ងទុកេរវទនារដាយសា វា និងពួករ ិវា វា។
ចំខ្ណ្ករឧកប្សីរីសាចជញ្ជក់ឈ្លម្ខ្ខែ ខ្ដលមានរឈ្លែ ោះរឧកប្សីម្ហារណ្ឌ ិតជំធវធំ រុនរានី
ហុនខ្សន ខ្ដលជាចា នា ីយួន គំនិតវារថាកធរ ម្ិនមានតថម្ា ដ៊ូចប្សីរពសោរៅទំនរ់ទួលររក និងប្តរោក
ខ្រករទ រប្ពាោះប្សីរពសោ កសុីចិញ្ចឹម្ជីវិតរដាយខាួនឯង រដាយប្រប្ពឹតតិអ្ំរពើរពសោចា ម្ិនបានរធវើរអាយជាតិ
ឧយ លត់រដាយសា ពួកនាងរទ អ្ំរពើខ្ដលពួកនាងរធវើគឺពួកនាងទទួលរដាយខាួនឯង ម្ិនបានរំផា្ាញដល់អ្នក
ដថទរៅកនុងសងគម្ជាតិរ ើយ ម្ិនដ៊ូចរឧកប្សីរីសាចជញ្ជក់ឈ្លម្ខ្ខែ រុនរានី ហុនខ្សន ខ្ដលរងក វិនាសកម្ែ
រារ់ម្ិនអ្ស់ និងប្រប្ពឹតតអ្ំរពើរថាកធរប្គរ់ខ្ររយង រធវើរអាយជាតិខ្ខែ ឧយហិនរហាច រធវើរអាយរាប្សតខ្ខែ ង
ទុករវទនារដាយសា វា និងពួករ ិវា វា។
ែ្ុំថ្តងនិយយជំរបក្បាប់បងបអូនជន ួម្ជាតិថ្ែែ ក្គប់ទ្ីកថ្នែងទ្ធំងអស់ថា "ែ្ុំ ស់រៅសហ
ដឋអារម្ ិក សក្មាប់ជីវិតែ្ុំ និងក្កុម្ក្គួសា ែ្ុំ វាក្គប់ក្រន់ណាស់រៅរហើយ! ប៉ាុថ្នតែ្ុំគិតរក្ចើនរៃក គិត
ៃីក្បរទ្សជាតិថ្ែែ រយើង រហើយរម្ើេរៅក្បរទ្សរគ រធ្វើរអាយែ្ុំ ស់រៅៃិបាកជាងសាែ ប់រៅរទ្ៀត
រដាយសា ក្បជាជនថ្ែែ រយើងបាត់បង់ជាតិ ងទ្ុកខរវទ្ទ។ រម្ើេរៅក្បរទ្សម្ហាអំណាចសហ ដឋអា
រម្ ិក ជាក្បរទ្សសាា នសួគ៌ រទ្ើបថ្តរកើតបានជាង ២០០ ឆាំំន ប៉ាុរណាណ ះ ៃីឆាំំន ១៧៧៦ ហូតម្កដេ់រៃេ
បចចុបបននរនះ ក្បរទ្សអារម្ ិកាំងកាែ យជាក្បរទ្សម្ហាអំណាចរៅរេើៃិភៃរោក។ ចំថ្ណកក្បរទ្ស
ថ្ែែ រយើងវិញ ថ្ដេធា្ែ ប់មានរឈ្លែ ះជាម្ហាអំណាចរប់ពាន់ឆាំំន រៅអាសុីអារគនយ៏ ម្កដេ់បចចុបបនន
រនះ ក្បជាជាតិថ្ែែ ស់រៅយ៉ាងរវទ្ទជាងឋានន ក រដើ សុំទ្ធនរគសុី រហើយក្បរទ្សថ្ែែ ួញតូចរសទើ
ថ្ត ោយបាត់រចញៃីថ្ផ្នទ្ីៃិភៃរោករៅរហើយ! រតើផ្េវិបាកទ្ធំងរនះរកើតរៃើងរដាយសា អវី? គឺ
រដាយសា ខ្តប្រជាជាតិខ្ខែ សថិតរៅកនុងប្កាំថដរីសាចផា្ត ច់កា ហុនខ្សន និងយួនកុម្ែុយនីសត។ ស៊ូម្រញ្ញជ ក់ថា

13. 11
ហុនខ្សន ខ្ដលជាអ្តីតរម្ឃាតកខ្ខែ ប្កហម្បាតថដប្រោក់ឈ្លម្ខ្ខែ រារ់ម្ិនអ្ស់ បានរប្រើឃាតកម្ែ ធ ុណ្កម្ែ
និងរេ វកម្ែដ៏សាហាវថប្ពថែសរដើម្បី កាអ្ំណាចផា្តច់កា រស់ខាួនវា រកាត រកាត រ់អ្ំណាចផា្តច់ម្ុខរៅកនុងប្ររទសកម្ពុ
ជា រហើយប្រម្៊ូលលុយជាតិ លុយជំនួយរ រទស និងលុយកំចីរ រទសរៅរំរនម្ហាប្គួសា វា រអាយកាា យរៅ
ជាញកាម្ហារសដឋីប្គរ់ៗរន ជារហតុនាំរអាយប្រជាជនខ្ខែ ប្ក រហម្ ហាម្ បាត់រង់ដីធាី រតត ប្កហាយឈឺចារ់
ប្គរ់រន និងរណាតលរអាយកុមា ខ្ខែ ជារប្ចើននាក់ខំប្រឹងកកាយសំរាមាសុី ាំ ងពីអាយុពី ឆាំំនរ ើង រដើម្បី ស់ គឺ
សម្ដ៊ូចអ្នកកាខ្សតអាម្ ិកាំងរឧក Ted Koppel បានមានប្រសាសន៍ថា"លុយខ្ដលប្ររទសរែសងៗជុំវិញពិេព
រឧក និងអ្ងគកា សហប្រជាជាតិ ខ្ដលជាកមាា ំងរញើសឈ្លម្ រស់ប្រជាជនប្ររទសរគ យករៅជួយរ ៀរចំកា
របាោះរឆាំន តរអាយប្ររទសខ្ខែ អ្ស់ជាង២ពាន់ឧនដុឧា គឺរប្រៀរបាននឹងយកលុយធំងរនាោះ រៅប្គខ្វងរចាលរៅ
កនុងល៊ូទឹកសអុយ រហើយប្ររទសខ្ខែ អ្ត់មានសងឃឹម្រទ រដាយសា ខ្តហុនខ្សនអ្តីតជារម្ខ្ខែ ប្កហម្ ជារម្ប្កុម្
ឃាតកម្ករ ើងកាន់អ្ំណាចដខ្ដល ដ៊ូរចនោះប្សុកខ្ខែ រែនសងឃឹម្ថាខ្កខ្ប្របានរទ រៅខ្តរនតកា សមាា រ់ គគ ល
ប្រជារាប្សតខ្ខែ ដខ្ដល"។ ម្៊ូលរហតុរនោះរហើយ បានជាវី ជនខ្ខែ អ្នករសនហាជាតិ កម្រធោបាយៃែីរដើម្បីជួយ
សរប្គា ោះជាតិខ្ខែ គឺម្ិនរប្រើចុងអាវុធរធវើសប្គា ម្ (រប្ពាោះយួនរៅពីរប្កាយហុនខ្សន និងមានចិនរំប្ទរទៀត)
រហើយរយើងក៏ម្ិនអាចពឹងរលើកា របាោះរឆាំន តខ្ដ (រប្ពាោះហុនខ្សនបានររងកើតគណ្ៈកមាែ ធិកា ជាតិរ ៀរចំកា របាោះ
រឆាំន ត) រុខ្នតវី ជនខ្ខែ ពឹងរលើចារ់អ្នត ជាតិ តុឧកា អ្នត ជាតិ និងដំរណាោះប្សាយខ្លងកា ទ៊ូតរដើម្បីជួយ
សរប្គា ោះជាតិខ្ខែ រអាយ ួចែុតពីប្កាំរីសាចហុនខ្សន និងប្កាំរីសាចយួនកុម្ែុយនីសត។
កនុងនាម្ខ្ុំជាម្នុសសមានក់ ខ្ដល ស់រៅប្ររទសប្រជាធិររតយយ ខ្ដលរពា រពញរៅរដាយចារ់ និងនីតិ ដឋ ែតល់
សិទធិរស ីភាពប្គរ់យងដល់ម្នុសសប្គរ់ ៊ូរ។ ដ៊ូរចនោះសនតិភាព រស ីភាព និងយុតតិធម្៌ គឺជាដួងប្ពលឹងវិញ្ញា ណ្

14. 12
រស់ខ្ុំ រហតុរនោះខ្ុំរែនគំនិតអ្វីខ្ដលសអរ់រខពើម្ និងប្រកាន់ព៊ូជសាសន៏រនាោះរទ រុខ្នតររលរំណ្ង រស់ខ្ុំប្រន់ខ្ត
ចង់រអាយម្នុសសរៅកនុងពិេពរឧក ជាពិរសសប្ររទសជិតខ្លងខ្ខែ ខ្ដលខ្តងខ្ត ំារឧេចារ់អ្នត ជាតិ
ឈ្លា នពានការ់សមាា រ់ឥតប្តប្រណ្ី និង ំាឧយព៊ូជសាសន៏ខ្ខែ ដល់រពលខ្ខែ រប្រើសិទធិរដើម្បី រស់ខាួន យួនខ្តងខ្ត
រឃាសនារបាកប្បាស់អ្នត ជាតិថា"ខ្ខែ ប្រកាន់យកនរយបាយប្រកាន់ព៊ូជសាសន៏ និងរ ីស រអ្ើងព៊ូជសាសន៏ ។រតើ
ទរងវើ រនោះមានយុតតិធម្៍សប្មារ់ខ្ខែ ខ្ដ ឬរទ? ដ៊ូរចនោះស៊ូម្ប្រជាជាតិខ្ខែ ធំងអ្ស់ ួម្ធំងអ្នកនរយបាយ និងវី ជន
អ្នករសនហាជាតិខ្ខែ ធំងអ្ស់ ួម្ថដរន ជាម្ួយប្រជាពល ដឋខ្ខែ រដើម្បីជួយសរប្គា ោះជាតិខ្ខែ ប្រឆាំំងយួនឈ្លា នពាន
ប្រល័យពួជសាសន៏ ាម្ យៈ ដាឋ េិបាលអាយង ខ្ដលដឹកនាំរដាយរម្កបត់ជាតិឃាតកឆ្កួតលីឧហុនខ្សន ។"
ខ្ុំស៊ូម្រញ្ញច ក់ជ៊ូនរងរអូនជន ួម្ជាតិខ្ខែ ធំងអ្ស់រន រអាយបានចាស់ថា "ររើរែ នប្កុម្ចលនាតស៊ូ
រែ នអ្នករសនហាជាតិទល់ខ្ដនវាយប្រយុទធកា ពា ទឹកដីប្រឆាំំងនឹងយួនឈ្លានពានរទ ក៏រែ នថៃៃសនធិសញ្ញា ទីប្កុងបា ី
ស,ថៃៃទី២៣តុឧឆាំំន១៩៩១ រហើយក៏រែ នថៃៃ៧ម្ករា១៩៧៩ បាន ស់ ហ៊ូតម្កដល់សពវថៃៃរនោះខ្ដ គឺយួនវា
សមាា រ់ខ្ខែ រអាយែុតព៊ូជ ួចយួនវាសមាា រ់ ហុនខ្សន រអាយែុតព៊ូជាំងខ្តពីយ៊ូ ណាស់ម្ករហើយ"។
ចំរពាោះម្ុខប្រវតតិសាប្សតខ្ដលយួនបានរប្រើលបិចររងកើតសប្គា ម្រវៀតណាម្សមាា រ់ជនជាតិខ្ខែ កម្ពុជា
រប្កាម្អ្ស់ជាង៤ឧននាក់ រនាៃ រ់ពីបារាំា ងដករចញពីកម្ពុជារប្កាម្, និងរប្រើលបិចររងកើតខ្ខែ ប្កហម្យកលទធិ
កុម្ែុយនីសតម្ករិទផា្ា កសមាា រ់ខ្ខែ កណាតលអ្ស់ជាង៣ឧននាក់ និងរនតអ្ំរពើផា្តច់កា សមាា រ់ប្រជាជនខ្ខែ ជារនត
រនាៃ រ់ឥតឈរ់ឈ ស៊ូម្សួ ថារតើយួនជាអ្នកទទួលខុសប្តូវរៅកនុងប្រវតតិសាប្សតយងដ៊ូចរម្តចចំរពាោះអ្ំរពើខ្ដល

15. 13
យួនបានឈ្លានពានរលរទឹកដីខ្ខែ និងសមាា រ់ជនជាតិខ្ខែ រសៃើ ែុតព៊ូជាំងពីរដើម្ ហ៊ូតម្កដល់រចចុរបននរនោះ?។ស៊ូ
ម្អាន
Vietnam’s Tay Tién expansion into Laos and Cambodia by “Michael Benge”
http://ki-media.blogspot.com/2007/10/vietnams-tay-tin-expansion-into-laos.html
រទ្ធះបីជារខាែ ចហូជីម្ិញោចាករោករនះថ្ម្នៃិត, ប៉ាុថ្នត បបក្បេ័យៃូជសាសន៏ថ្ែែ រៅថ្ត
បនតអនុវតតយុទ្ធសាស្រសតបកែកុម្ែុយនីសតឥណឌូ ចិន បស់រខាែ ចហូជីម្ិញឆាំំន ១៩៣០ រដាយកា រធ្វើអាណា
និគម្កម្ែថ្បបលែីរៅក្បរទ្សឡាវ និងក្បរទ្សកម្ពុជា ជាយុទ្ធសាស្រសតម្ួយរធ្វើរអាយ ស់រៃើងវិញរៅ
"សមាជទ្ី២ បស់បកែកុម្ែុយនីសតរវៀតណាម្"។ សពវថៃៃរនោះពួកកុម្ែុយនីសតរវៀតណាម្បានពប្ងីកលទធិអ្នុតត
ភាពនិយម្ និងលទធិវាតទីនិយម្រៅរលើប្ររទសោវនិងកម្ពុជា។ ជាកា ពិតណាស់ គឺ ដាឋ េិបាលប្កុងហាណ្៊ូ យ
បានភាជ រ់ទឹកដីោវរៅកនុងម្រធោបាយលកេណ្ៈជារខតតម្ួយ រស់រវៀតណាម្ខ្លងរជើង។
ររលរំណ្ងធំរំែុត រស់ខ្ុំរដើម្បីរអាយអ្នកនរយបាយខ្ខែ វី រុ សខ្ខែ និងអ្នករសនហាជាតិខ្ខែ ធំ
ងអ្ស់ ួម្ថដជាម្ួយប្រជាពល ដឋខ្ខែ ធំ ងអ្ស់ ួរ ួម្សាម្គគីរន ជាធាុងម្ួយរដើម្បីប្រយុទធប្រឆាំំង និងររណ្ត ញយួន
ឈ្លា នពានរអាយរចញពីប្ររទសខ្ខែ និង ួរ ួម្រនជួយសរប្គា ោះជាតិទឹកដីមាតុេ៊ូម្ិខ្ខែ រដាយតស៊ូលុោះអ្វសានតជីវិត
រធោះជាាម្ម្រធោបាយសនតិវិធីខ្ររកា ទ៊ូត ឬខ្ររសប្គា ម្ក៍រដាយ រដើម្បីខ្សវង កសិទធិ ស់រៅ សិទធិរស ីភាព
និងសិទធិខ្សវង កសុេម្ងគលសប្មារ់ប្រជាជាតិខ្ខែ គឺសម្ដ៊ូចសម្តី រស់រឧកប្រធា្នាធិរតីសហ ដឋអារម្ ិករឈ្លែ ោះ
George Washington បានមានប្រសាសន៍ថា"ម្នុសសប្គរ់ ៊ូររកើតម្ករលើរឧករនោះ ខ្តងមានសិទធិរសែើៗរនាម្
ចារ់ធម្ែជាតិ ប្តូវបានែតល់រអាយពួករគន៊ូវសិទធិធំ ងោយរដាយរែនន ណាមាន ក់នឹងអាច ំារឧេរំពានបានរ ើយ

16. 14
គឺសិទធិ ស់រៅ សិទិធរស ីភាព និងសិទធិខ្សវង កសុេម្ងគល រហើយសិទធិខ្ដលធម្ែជាតិែតល់រអាយម្នុសសជាតិរនាោះ
ពុំខ្ម្នសប្មារ់ខ្តប្រជាពល ដឋអារម្ ិកកាំងរុរណាណ ោះរទ គឺសប្មារ់ប្រជាជាតិធំ ងោយរៅរលើពិេពរឧកធំ ងម្៊ូល
ក៍ប្តូវទទួលបានន៊ូវសិទធិធម្ែជាតិែតល់រអាយដ៊ូចៗរន ខ្ដ "។ រហតុរនោះ សិទធិធម្ែជាតិ គឺជាប្រធា្នរទដ៏ធំម្ួយខ្ដល
ប្រជាជាតិ ម្នុសសជាតិរៅរលើរឧកខ្តងខ្សវង កប្គរ់រពលរវឧនិងចង់បានជាទីរំែុត។ កាលពីរពលៃែីៗរនោះ
រឧកប្រធា្នាធិរតីសហ ដឋអារម្ ិករឈ្លែ ោះរឧក Barack Obama បានប្រកាសយងចាស់រចញពីរសតវិមាន
ថា “ស៊ូម្រអាយរម្ដឹកនាំ ផា្តច់កា រៅរលើពិេពរឧកធំ ងអ្ស់ររ ពសិទធិម្នុសសជាតិ រហើយប្រជាជាតិនិងម្នុសស
ជាតិរលើសាកលរឧកធំ ងអ្ស់ប្តូវខ្តទទួលបានន៊ូវសិទធិធម្ែជាតិ សិទធិរស ីភាព ជាពិរសសប្ររទសេ៊ូមា និង
ប្ររទសកម្ពុជា” ។
កនុងរៃេជាម្ួយរន រនះថ្ដ ែ្ុំក្ៃះក ុណាែ្ុំ គិន ចាន់ដារ៉ា សូម្សំថ្ដងកា ររ ៃស្សឡាញ់
អស់ៃីដួងចិតត និងសូម្ថ្លែងអំណ គុណដេ់ក្ៃះរតជក្ៃះគុណ BHIKKU DHAMMAPALA (ក្ៃះភិកខុ
សងឃជនជាតិអារម្ ិកាំង) ប្ពោះអ្ងគជារណ្ឌ ិតចិតតសាប្សត (Doctor Psychology) និងជាអ្នុរណ្ឌ ិតប្ពោះពុទធសា
សនា។ ប្ពោះអ្ងគគង់រៅវតតអាយអ្៊ូវារាម្, ដឋអាយអ្៊ូវា ថនសហ ដឋអារម្ ិក។ ប្ពោះអ្ងគមានប្ពោះទ័យរម្ាត ក ុណាាំង
ពីជួយររងកើតអ្ងគកា ប្គឹោះសាថ នសនតិភាព និងយុតតិធម្៌ពិេពរឧក World Peace and Justice Foundation។
ប្ពោះអ្ងគបានជួយខ្កសប្ម្ួលរសៀវរៅ"វី រុ សខ្ខែ រធវើពលិកម្ែកនុងពិេពអ្នធកា "រអាយបានប្តឹម្ប្តូវាម្លកេណ្ៈ
កបួនខ្លន តអ្នត ជាតិ រដើម្បីជាប្ររយជន៍ដល់ជាតិខ្ខែ ។ ខ្ុំប្ពោះក ុណាស៊ូម្អ្ ប្ពោះគុណ្ប្ពោះអ្ងគជាអ្រនករបកា និង
ស៊ូម្អ្ គុណ្រឧកប្គូ"NT-TN"ជាអ្នុរណ្ឌ ិតនីតិសាប្សត និងវិទោសាប្សតនរយបាយ ខ្ដលបានជួយរប្ជាម្ខ្ប្ជង
រ ៀរចំរបាោះពុម្ភរសៀវរៅរនោះរដើម្បីជាប្ររយជន៏ដល់ជាតិខ្ខែ ។ ជាពិរសសជាងរនោះ ខ្ុំស៊ូម្ខ្ៃាងអ្ំណ្ គុណ្ដល់

17. 15
រឧកសាប្សាត យ គង់ថាន់ (Professor Kong Thann) ខ្ដលបានជួយខ្កសប្ម្ួលអ្កេរាវិ ុទធ អ្តថន័យ និងជួយ
របាោះពុម្ភែាយរសៀវរៅ"វី រុ សខ្ខែ រធវើពលិកម្ែរៅកនុងពិេពអ្នធកា "ប្សររៅាម្កបួនខ្លន តអ្នត ជាតិ។
ខ្ុំស៊ូម្ប្រសិទធិព ដល់ប្រជាជាតិខ្ខែ និងប្ររទសកម្ពុជា មានជីវិត ស់រ ើងវិញដ៊ូចសម្័យម្ហាអ្ងគ និង
ស៊ូម្រអាយសនតិភាព រស ីភាព និងយុតតិធម្៌ មានដល់ប្រជាជាតិខ្ខែ ប្គរ់ៗ ៊ូរជារ់ជាអ្តម្ៈតរ ៀងរៅ។
រធវើរៅសហ ដឋអារម្ ិក ឆាំំន២០១២
គិន ចាន់ដារា

18. 16
ញទៃិសកថា
ខ្ុំស៊ូម្ញទៃិសសានថដរសៀវរៅប្រវតតិសាប្សតនិងនរយបាយរនោះជ៊ូនចំរពាោះ៖
_ឳពុកមាត យ និងអ្នកមានគុណ្ រស់ខ្ុំធំ ងអ្ស់
_វី រុ សខ្ខែ វ ជនខ្ខែ និងឥសស ជនខ្ខែ អ្នករសនហាជាតិធំ ងអ្ស់
_ជន ួម្ជាតិខ្ខែ ធំ ងអ្ស់ ធំងកនុងប្ររទស និងរប្តប្ររទស
_ប្ពលឹងវិញ្ញា ណ្ខន័ធរុពវរុ សខ្ខែ និងយុទធជនខ្ខែ រសនហាជាតិខ្ខែ ធំ ងអ្ស់

19. 17
រសចកតីថ្លែងអំណ គុណ
ជាបឋម្ ែ្ុំសូម្ថ្លែងអំណ គុណដេ់បងបអូនជន ួម្ជាតិថ្ែែ ទ្ធំងអស់ ថ្ដេបានអានរសៀវរៅ
“វី បុ សថ្ែែ រធ្វើៃេិកម្ែកនុងៃិភៃអនធកា ”រហើយែ្ុំសូម្ថ្លែងអំណ គុណដេ់ក្បរទ្សម្ហាអំណាចទ្ធំ
ងអស់កនុងៃិភៃរោក ជាៃិរសសសហ ដឋអារម្ ិកថ្ដេបានជួយក្បជាជាតិថ្ែែ និងយកចិតតទ្ុកដាក់
កនុងរ ឿងកម្ពុជា។

20. 18
ភាគទ្ី១-កា ទ្ន្រ្ទទ នវាតទ្ីទ្ឹកដី បស់យួនរៅម្ុនថ្លៃទ្ី២៥ ធ្នូ ១៩៧៨៖
ចារ់ាំងពីចារ់ក៏រកើត ដឋម្កនាសម្័យនគ េនំ ហ៊ូតដល់សម្័យរចនោនិងសម្័យអ្ងគ ប្រជាជាតិខ្ខែ
ស់រៅប្រកររដាយភាព ុងរ ឿងសម្បូ សរាយរធោះរីជាមានសប្គា ម្សុីវិលខាោះៗក៏រដាយ ខ្តគួ រអាយរសាកសាត យ
ចារ់ពីកា ខ្រកបាក់ម្ហាចប្កេពអ្ងគ ម្ក ប្រជាជាតិខ្ខែ ចារ់ខ្រកបាក់សាម្គគីរន រឈ្លា ោះធស់ខ្ទងដរណ្ត ើម្អ្ំណាចរន
ជួរខ្តកីតវិនាសអ្នតរាយ ធា្ាក់ចុោះរខាយខ្រកបាក់រនចំរពល និងប្សររពលប្ររទសខ្ដលប្ររទសជិតខ្លង
ប្រកររដាយម្ហិចឆិា ម្ហាពិសពុលចារ់រែតើម្វិវតតន៏ និង ីកចំរ ីនដ៊ូចជាអាណាចប្ករសៀម្ និងយួនជារដើម្។ ជន
ជាតិរសៀម្ប្រន់ខ្តមានម្ហិចឆិារលរទឹកដីខ្ខែ និងប្ទពយសម្បតតិ តនសម្បតិតខ្ខែ ខ្តរុរណាណ ោះចារ់ពីរប្កាយសម្័យ
អ្ងគ ហ៊ូតម្កដល់រចចុរបននចំខ្ណ្កឯជនជាតិយួនរប្កាយពីក៏រកើត ដឋ និងបានរលរយកទឹកដីចម្ា ួចរហើយ ក៏ចារ់
រែតើម្រលរប្តបាក់ទឹកដីខ្ខែ រដាយរលរយកទឹកដីកម្ពុជារប្កាម្ និងទឹកដីខ្ខែ កណាតលម្ក យករប្រើប្គរ់ម្រធោបាយ
រាន់យក តនសម្បតិតខ្ខែ រំផា្ា ញវរបធម្៌អា យធម្៌ខ្ខែ និងរប្រើប្គរ់កលញបាយសមាា រ់ ំាឧយព៊ូជសាសន៏សាសន៏ខ្ខែ
រអាយែុតព៊ូជ។
១-១-យួនរេបទ្ឹកដីអាណាចក្កចំម្ប៉ា៖
ជនជាតិយួនប្តូវបានរលចរ ើងកនុងប្រវតតិសាប្សតដំរ៊ូងគឺ ស់រៅរាយបាយពាសរពញកខ្នាងម្ួយខ្ដល
រចចុរបននរៅថាប្ររទសចិនភាគខ្លងតបូង និងរវៀតណាម្ខ្លងរជើងាំងពីម្ុនប្គីសត៏សករាជរៅរទៀត។ រៅឆាំំន២២១
ម្ុនប្គីសត៏សករាជ (221B.C.) រសតចសឹោះ-ហងទី (Shih HuangTi) ជាអ្ធិរាជថនរាជវងសឈីន (Ch’in Dynasty)

21. 19
បានឈ្លានពានប្ររទសជិតខ្លង រហើយរពលរពលប្ពោះអ្ងគប្តូវរធវើគត់កនុងរពលចឧចលថែៃកនុង។ រម្ទ័ព រស់ប្ពោះ
អ្ងគសឹោះហងទីរៅភាគខ្លងតបូងបានររងកើតអាណាចប្កណាម្រវៀត(រដាយមានជនជាតិចិន,ជនជាតិរវៀតខ្លងតបូងនិង
ជនជាតិណានយិ Nam Viet: South Viet; Chinese, Nan Yüeh រដាយដាក់បញ្ចូ េ ដឋអូឡាក់ Au Lac
state ផ្ង) រហើយឆាំំន ១១១ម្ុនក្គីសត៏សករជ កងទ្័ៃចិនបានឈ្លែ នពានអាណាចក្កណាម្រវៀត រហើយ
បានភាជ ប់ចូេរៅកនុងទ្ឹកដីចិនថ្នសម្័យចក្កភៃហាន(Han Empire)។
រៅចុងបញ្ជជ ប់រៅឆាំំន ៩៣៩ថ្នក្គីសត៏សករជ, កងទ្័ៃរវៀតណាម្រក្កាម្កា ដឹកទំរដាយ
រោក Ngo Quyen បានរ្ែៀតយកក្បរយជន៏រេើសាា នកា ណ៏ វឹកវ ក្ជួេក្ចបេ់រៅកនុងក្បរទ្សចិន ក៏
បានវាយផ្តច ញ់កងទ្័ៃចិនរៅម្ូេដាឋ ន បស់ែែួន រហើយបរងកើតជា ដឋឯករជយ។
http://www.viettouch.com/hist/
អ្ធិរាជប្ពោះនាម្Emperor Lê Hoàn (941–1005), គឺ
ជាប្ពោះរាជាទី១ រស់អាណាចប្ក Đại Cồ Việt
(Vietnam) ខ្ដលបានចារ់រែតើម្ដំរណ្ើ កា ឈ្លានពាន
ពប្ងីកទឹកដីប្រឆាំំងនឹងអាណាចប្កចម្ា(kingdom of
Champa)។ រៅឆាំំន១០០៩ប្ពោះរាជា Lý Công Uẩn
បានររងកើតរាជវងសលីLý dynasty។ ប្ពោះអ្ងគ Lý Công
Uẩn (Lý Thái Tổ,) បានផា្ា ស់រតូ រឈ្លែ ោះនគ ពី Đại Cồ
Việt ម្កជាĐại Việt រហើយបានរនតររលនរយបាយ
វាតទីនិយម្ និងវាយទប្នាា នអាណាចប្កចំបាជារនតរទៀ
ត។រៅឆាំំន១៤៧១,រវៀតណាម្បានឈ្លានពាននគ ចំបា

22. 20
Southeast Asia c. 1010 AD. Đại Việt lands in yellow,
Champa in green and Khmer Empire in purple.
(Champa) និងបានចារ់យករាជធា្នីប្កុងវិជ័យ
(Vijaya)រហើយបានសមាា រ់ គគ លប្រជាជន
http://en.wikipedia.org/wiki/Vietnamese_history
ចំបា។រៅឆាំំន១៦៩២ ប្ពោះអ្ងគមាចស់រងវៀង
ែុកជ៊ូ (Lord Nguyen Phuc Chu)
បានភាជរ់យកខ្ដនដីខ្ដលរៅរសសសល់
រធវើជាអាណារខតតៃែីថនខ្ដនដីប្តឹងទួនថា
ញ់ (the new prefecture of Tran
Thuan Thanh)ប្ររទសចំបាប្តូវបាន
ចាញ់សប្គា ម្ និងប្តូវបានរលរប្តបាក់
រដាយយួនរៅឆាំំ ន១៤៧១ រុខ្នតយួនម្ិន
ធន់បានរលរយកធំងប្សុងរទ ហ៊ូត
ដល់ឆាំំន១៦៩៧ រទើរយួនបានរលរទឹក
ទឹកដីនគ ចំបាបានធំ ងប្សុងរដាយភាជរ់
យកតំរន់ចុងខ្លងតបូង ខ្ដលជាទឹកដី
http://archive.worldhistoria.com/kingdom-of-champa_topic9462.html
រសសសល់ចុងរប្កាយថនរាជាណាចប្កចំបា។រប្កាយពីរលរទឹកដីអាណាចម្ាបានជាសាថ ព រហើយ ជនជាតិយួន
បានរនតររលនរយបាយវាតទីនិយម្រនតរៅរទៀតរដាយទន្ទ្នាៃ នចុោះម្កខ្លងតបូងរលរយកទឹកដីខ្ខែ កម្ពុជារប្កាម្
និងវាតទីម្កទិសខ្លងលិចវាតទីទឹកដីខ្ខែ កណាត ល។

23. 21
១-២-ដំណាក់កាេយួនរេបយកថ្ដនដីថ្ក្ៃនគ ,កំៃង់ក្កបីនិងដូនថ្ណ៖
រប្កាយពីរលរទឹកដីនគ ចំបាបានជាសាថ ព និងសមាា រ់ជនជាតិចាម្រសៃើ ែុតព៊ូជ ួចរហើយ យួនបានរប្រើ
យុទធសាប្សតរលរទឹកដីខ្ខែ ជារនតរទៀតគឺរសតចយួនប្ពោះនាម្រងវៀងថសរវឿង (១៦១៣-១៦៣៥) បានរញ្ជូនប្ពោះរាជ
រុប្តី រស់ប្ពោះអ្ងគប្ពោះនាម្ អ្ងគច៊ូវ រឈ្លែ ោះរដើម្ រងវៀង-ងុកវាន ម្ករ ៀរអ្េិរសកជាម្ួយប្ពោះរាជាខ្ខែ ប្ពោះនាម្ជ័យ
រជដាឋទី២ (១៦១៨-១៦២៨) រហើយប្ទង់បានរលើកមាន ងអ្ងគច៊ូវ ជាប្ពោះរាជរុប្តីរសតចយួនរអាយរ ើងជាអ្គគ
ម្រហសីរៅថា"សរម្តចប្ពោះេគវតីប្ពោះប្សីវ កសប្តី"។ រៅឆាំំន ១៦២៣ គ.ស. យួនបានរញ្ជូនររសកកម្ែទ៊ូតម្ក
ប្កុងញតតុងកនុងររលរំណ្ងស៊ូម្ប្ពោះរាជាខ្ខែ អ្នុញ្ញា តិរអាយយួនររងកើតប្គឹោះសាថនជំនួញរៅខ្លងតបូងប្ររទសខ្ខែ គឺ
រៅប្តង់តំរន់ថប្ពនគ និងកំពង់ប្ករី ប្ពម្ធំងស៊ូម្អ្នុញ្ញា តិរអាយមានសិទធិកាន់ការ់ប្កសួងគយរៅតំរន់រនាោះែង
ប្ពោះអ្ងគប្ទង់អ្នុញ្ញា តិរដាយសា កា រយគយល់ប្ពោះអ្គគម្រហសី។ ខ្តររើាម្ឯកសា ពងាវាខ្ខែ ខាោះនិយយថារសត
ចយួនបានចាត់ទ៊ូតរអាយម្កសុំខចីដីខ្ខែ ប្តង់ថប្ពនគ និងកំពង់ប្ករី រដើម្បីរគា ត់កងទ័ពចាំងជាម្ួយចិន និងជួយ
អាជា្ ធ ខ្ខែ កាសនតិសុខរអាយមានប្រសិទធិភាព និងរងវិលម្កសងខ្ខែ វិញរប្កាយ យៈ៥ឆាំំន។ រដាយសា ខ្តរយគ
យល់ដល់អ្គគម្រហសីជាទីររ់ប្ពោះហឬទ័យ រស់ប្ទង់ ប្ពោះអ្ងគមាចស់ជ័យរជដាឋ ទី២បានប្រគល់ខ្ដនដីធំងរនាោះរអា
យយួនខចីាម្សំណ្៊ូ ម្ព រហើយរសតចរប្កាយៗម្ិនបានធម្ធ ខ្ដនដីរនាោះម្កវិញរទ រនាៃ រ់ពីប្ពោះអ្ងគមាច ស់ជ័យ
រជដាឋ ទី២បានរសាយទីវងគត់រៅឆាំំន ១៦២៨ ។ រលើកខ្លងខ្តប្ពោះអ្ងគមាចស់ប្ពោះអ្ងគទងរាជា និងប្ពោះអ្ងគមាចស់ប្ពោះរា
មាធិរតីទី១ខ្ដលបានធម្ធ ខ្ដនដីរនាោះម្កវិញ រុខ្នតប្តូវររាជ័យ។ រយងាម្រសៀវរៅ “ប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ,ភាគ
២” រស់រឧកប្តឹងគ របាោះពុម្ភរៅេនំរពញឆាំំន ១៩៧៣ ចារ់ពីទំព័ ៩១ដល់ទំព័ ១០២។ ប្ពោះរាជារប្កាយៗគិត

24. 22
ខ្តពីដរណ្ត ើម្អ្ំណាចរន ខ្ហកហួ រនរដើម្បីរាជរលា័ងគនិងអ្ំណាច រែនសាគល់សាច់ាតិរងរអូនអ្វីធំងអ្ស់! សុខ
ចិតតលោះរង់ទឹកដី រក តិ៍តំខ្ណ្លដ៊ូនា ជារហតុរធវើរអាយយួនមានឱកាសរប្ជៀតខ្ប្ជកច៊ូលកនុងកិចចកា ថែៃកនុង រស់ខ្ខែ
ហ៊ូតដល់រលរប្តបាក់បានទឹកដីខ្ខែ ជារនតរនាៃ រ់ រហើយទីរំែុតក៏បានរប្រើនរយបាយ ំាឧយព៊ូជសាសន៏ខ្ខែ ជា
ពិរសសកនុង ជជកាលរសតចអ្ងគចនៃ័ និងរសតចអ្ងគម្ុី។
ក-ប្ររទសកម្ពុជាសថិតរៅរប្កាម្កា ប្តួតប្ា រស់រសតចយ ុង (Gia Long) ៖
http://en.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ph%C3%BAc_%C3%81nh
ប្ពោះរៅអ្ធិរាជ រស់យួនប្ពោះនាម្យ ុងបានរសាយរាជយចារ់ពីឆាំំន១៨០២
ដល់១៨២០February 1762 – 3 February 1820) បានរប្ងួររប្ងួម្
ប្ររទសរវៀតណាម្។ ចំខ្ណ្កប្ររទសខ្ខែ រប្កាម្កា ប្គរ់ប្គង រស់ប្ពោះបាទ
អ្ងគរអ្ងរធោះរីជារៅរប្កាម្កា ប្តួតប្ា រស់អាណាចប្ករសៀម្ក៏រដាយ ក៏
ប្ពោះរាជាខ្ខែ រៅខ្តនាំសួយសា អាក ថាវយប្ពោះអ្ងគមាច ស់យ ុងរៅឆាំំន
១៨០៣។
រៅឆាំំន១៧៩៦ ប្ពោះបាទអ្ងគរអ្ង ខ្ដលជារសតចនិយម្រសៀម្ និងប្តូវបានខ្តងាំងរដាយរសៀម្ បាន
រសាយទីងគត់។ ប្ពោះរៅរសៀម្ប្ទង់រញ្ញជ រអាយរៅហាវ រុក រលើកប្ពោះអ្ងគចនៃ ខ្ដលមានប្ពោះជនែរទើរ៥វសារអាយ
រ ើងប្គងរាជយ រហើយរអាយរឧករៅហាវ រុកទទួលរម្ើលខុសប្តូវកនុងកិចចកា ដឋសិន។ រៅខ្ខសីហាគ.ស.១៨០៦
ប្ពោះអ្ងគចន័ៃខ្ដលមានប្ពោះជនែរទើរបាន១៥វសាបានអ្េិរសករៅប្កុងរឹងកក ។ ប្ពោះបាទអ្ងគចនៃ(១៨០៦-

25. 23
១៨៣៤) បានខឹងរសៀម្ខ្តងាំងប្ពោះអ្នុជជាញេរយរាជរដាយពុំសួរយរល់ប្ទង់ (រសៀវរៅប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ,
ភាគ២ រស់រឧកប្តឹងគ របាោះពុម្ភរៅេនំរពញឆាំំន១៩៧៣ ចារ់ពីទំព័ ១៤៣-១៤៤។)ប្ទង់ក៏បានប្រគល់អ្ំណាច
ជាែាូវកា រៅរអាយរសតចយ ុង និងសុំរធវើជា ដឋចំណ្ុ ោះ រស់ប្ររទសយួនរៅឆាំំន១៨០៧ ។ ឆាំំន១៨១២ រសៀម្បាន
រលើកទ័ពច៊ូលម្ករំប្ទទ័ពរោះរបា ខ្ខែ ដឹកនាំរដាយប្ពោះបាទអ្ងគសៃួន(Ang Snguon) រុខ្នតរៅឆាំំន១៨១៣ប្ពោះបាទយ
ុងបានរឆ្ាើយតររដាយរញ្ជូនធហានយួនចំខ្ណ្កធំ(a large military contingent) វាយររណ្ត ញកងទ័ពរសៀម្
និងប្ពោះអ្ងគសៃួនរចញពីប្ររទសកម្ពុជា។ ជាលទធែលគឺកងទ័ពញធម្យួនបានាំងរនាៃ យអ្ចិថប្នយ៍រៅេនំរពញថនរាជ
ធា្នីប្រទសកម្ពុជា(a Vietnamese garrison was permanently installed in the citadel at Phnom Penh,
the Cambodian capital)
កនុង ជជកាលរសតចអ្ងគចនៃ័(១៨០៦-១៨៣៤) យួនបានរប្រើប្រជាជនខ្ខែ រអាយជីខ្ប្ពកវិញរត(VINH-TÊ)
ប្រខ្វង៥៣គ៊ូ ូខ្ម្ប្តប្តូវតភាជរ់មាត់ប្ជូករៅនឹងសម្ុប្ទរៅតំរន់ពាម្ និងខ្ប្ពកវិញអាន(VIN-AN)មានប្រខ្វង១៤
គី ូខ្ម្ប្តប្តូវតភាជ រ់ទរនាធំរៅនឹងទរនាបាសាក់ ។ កនុងកា ជីកខ្ប្ពកធំងពី ខ្លងរលើរនោះ ប្រជារាប្សតខ្ខែ ប្តូវបានយួន
ខ្កនរៅ រហើយប្តូវបានយួនរធវើបាររែនប្តប្រណ្ីាម្ប្គរ់ម្រធោបាយដ៊ូចតរៅ
_រប្រើប្គរ់ម្ធោបាយប្រល័យព៊ូជសាសន៍ខ្ខែ រអាយអ្ស់ និងរញ្ចូលជនជាតិយួនរអាយរពញប្សុកខ្ខែ ។
_រងេំរសតចម្ប្នតី ប្រជាជនខ្ខែ រអាយរសាៀកពាក់ាម្យួន និងរអាយប្ពោះសងឃខ្ខែ រសាៀកពាក់ាម្ខ្ររប្ពោះ
សងឃយួនខ្ែនកម្ហាយន។

26. 24
_យួនបានរងេំរអាយប្រជាជនខ្ខែ រធវើកា ជាទម្ៃន់ាំងពីប្ពលឹម្ដល់ប្ពលរ់ឥតមានរពលសំរាករ ើយរដាយ
រអាយែឹកទឹកមានកាិនឧម្ក បាយសុីរៅរហើម្រពាោះរណាតលរអាយរកើតររាគ រហើយយួនសំពងខ្ៃម្រទៀតរដាយ
រចាទថាខ្ខែ ខជិលខ្ខែ រធវើពុត ខ្ខែ យឺត ។
_យួនបានយកប្រជាជនខ្ខែ ករ់ធំង ស់ប្តឹម្កាល យកកាលខ្ខែ រធវើជារជើងចប្គា នដាក់ឆាំំនងពីរលើដាំខ្ត
សប្មារ់រអាយអ្នកធំយួនែឹករធវើរអាយខ្ខែ សាារ់យងរវទនារតត កហាយប្កហល់ កអ្វីរប្រៀរែៃឹម្រែន ខ្ដលជនជាតិខ្ខែ
ប្គរ់រនប្តូវបានរៅថា “រ ឿងកំពរ់ខ្តអ្ុង”។
http://21provinces.blogspot.com/2011/08/true-history-of-khmer-krom.html
Tea master in Hun Sen Dynasty Yuon’s Kor-5
plan had killed hundred thousands. It was resulted
countless orphaned children and widower of broken
heart.
_យួនការ់សមាា រ់ខ្ខែ ាម្អ្ំរពើចិតត វាយដំរធវើធ ុណ្កម្ែ និងចារ់ដាក់កនុងរនាៃ រ់កំរបា ស់មានកគា
វិលរៅពីរលើ រធវើរអាយជន ងរប្រោះខ្ខែ សៃោះដរងាើម្សាារ់យងរវទនា។

27. 25
_យួនបានរប្រើប្រជាជនខ្ខែ អ្៊ូសរឈើ ជំនួសសតវររ ប្ករី រនាៃ រ់សតវររប្ករីសាារ់អ្ស់រៅរដាយសា ខ្ត
ការ់រឈើរប្ចើនរពក។
_យួនបានរងេំរអាយខ្ខែ រធវើកា ជាទម្ៃន់ និងជីកខ្ប្ពកធំ ងជារ់ប្ចវាក់រៅនឹងថដរជើង ួចយួនបាន
រងាូ ទឹកច៊ូលខ្ប្ពករធវើរអាយខ្ខែ សាារ់គ រជើងរន។ រយងាម្រសៀវរៅ"ប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ,ភាគ២" រស់
រឧកប្តឹងគ របាោះពុម្ភរៅេនំរពញឆាំំន ១៩៧៣ ចារ់ពីទំព័ ១៤៣ ដល់ទំព័ ១៤៨។
ស៊ូម្រញ្ញជ ក់ថាសម្័យ"ខ្តអ្ុង"ប្តូវបានយួន កុម្ែុយនីសតយកម្កអ្នុវតតន៏ម្តងរទៀតរៅខ្ែនកា "ក-៥"រៅឆាំំន
១៩៨៤-១៩៨៨, រស់យួនប្កុងហាណ្៊ូ យរដើម្បីសមាា រ់ប្រជាពល ដឋខ្ខែ ដ៊ូចសម្័យខ្តអ្ុងរដាយខ្កនយករៅរធវើ
ពលក ការ់ថប្ពចំកា ម្ីនាម្ទល់ខ្ដនថៃ-ខ្ខែ រដើម្បីកសាងជញ្ជំងឬសសីាម្យុទធសាប្សត រស់រឧកញតតម្រសនី
យយួនLe Duc Anh,រធវើរអាយប្រជាជនខ្ខែ សាារ់រារ់ខ្សននាក់។
ខ-ប្ររទសកម្ពុជាសថិតរៅរប្កាម្កា ប្តួតប្ា រស់រសតចម្ុិង-មាង (Minh Mang)
រសតចយ៉ាៃុង(Gia Long)បានថ្តងតាំងបុក្តក្ៃះអងគរឈ្លែ ះPhúc Đảm រធ្វើជារជទ្ធយទ្រៅ
ឆាំំន ១៨១៦។រៅថ្លៃទ្ី៣កុម្ភៈឆាំំន ១៨២០រសតចយ៉ាៃុងបានរសាយទ្ីវងគត់រហើយក្ៃះរជទ្ធយទ្ បស់ក្ទ្ង់
រឈ្លែ ះPhúc Đảm បានរៃើងក្គងរជយសម្បតិរៅថ្លៃទ្ី១៤កុម្ភៈឆាំំន ១៨២០ រដាយបានដូ ក្ៃះទម្ បស់
ក្ទ្ង់រៅជាក្ៃះអងគមាច ស់ម្ុីង-មា៉ា ង (Minh Mạng)។ ក្ៃះអងគម្ុិង-មា៉ា ងបានក្គងរជយចាប់ៃីថ្ែ១៤កុម្ភៈ
១៨២០ ដេ់ ២០ ម្ករ ១៨៤១។រក្កាយម្ករៅឆាំំន ១៨៣៣ ដេ់ ១៩៣៤សន្រ្្គ ម្ដ៏ម្ហាក្បេ័យម្ួយ

28. 26
បានរកើតរៃើង វាងរសៀម្ និងយួនរដាយបានក្បយុទ្ធសុីសាច់ហុតឈ្លម្រន រៅរេើទ្ឹកដីថ្ែែ រដើម្បី
ក្តួតក្តាទ្ឹកដីថ្ែែ ផ្តត ច់ម្ុែប៉ាុថ្នតក្ៃះរៅអធ្ិរជយួនក្ៃះទម្ ម្ុិង-មា៉ា ង បានវាយបរណត ញកងទ្័ៃរសៀម្
រចញៃីទ្ឹកដីថ្ែែ ម្តងរទ្ៀត។បទទ ប់ៃីក្បរទ្សចិនក្តូវបានវាយក្បហា រដាយចក្កភៃអង់រគែសម្ករៅ
កនុងសន្រ្្គ ម្អារភៀន (First Opium War from 1839 to 184២)ក្ៃះអងគមាច ស់ម្ុិង-មា៉ា ង បានក្បឹងថ្ក្បង
បញ្ជូ នគណៈក្បតិភូ និងអនកបកថ្ក្បកសាងសម្ព័នធម្ិតតជាម្ួយបណាត ម្ហាអំណាចអុឺ ៉ាុប រដាយរៅ
ឆាំំន ១៨៤០
ក្តូវបានទ្ទ្ួេរដាយទយក ដឋម្ន្រ្នតីបារំងរឈ្លែ ះ Marshal
Soult រៅក្កុងបា ីស ថ្តក្ៃះរៅអធ្ិរជបារំងក្ៃះទម្ Louis-
Philippe បានរគចរចញម្ិនជួបរទ្។ម្កដល់ ជជកាលរសតចអ្ងគម្ុី
(១៨៣៤-១៨៤០),រសតចយួនប្ពោះនាម្ម្ុិង-មាង បានរញ្ជូនរម្ទ័ព
រឈ្លែ ោះរប្ទឿងម្ិញយង ម្ករលើកកសប្តី អ្ងគម្ុី រអាយរ ើងប្គងរាជយ
រុខ្នតប្ពោះរាជអ្ំណាចសថិតរៅរលើថដរម្ទ័ពយួនរឈ្លែ ោះ រប្ទឿង-ម្ិ
ញយង ខ្ដលជារម្ឃាតកដ៏សាហាវរឃា រៅសមាា រ់ប្រជាជនខ្ខែ
ឥតប្ាប្រណ្ីរដើម្បី ំាឧយជាតិសាសន៏ និងខ្ប្រទឹកដីខ្ខែ រអាយរៅជា
http://www.chinahistoryforum.com/index.php?/topic/16957-vietnamese-
gallery/http://en.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ph%C3%BAc_%C3%81nh
http://en.wikipedia.org/wiki/Minh_Manghttp://en.wikipedia.org/wiki/Minh_Mang
យួនគឺរឧក រប្ទឿង-ម្ិញយង បានរប្រើនរយបាយយួនម្៊ូរនីយកម្ែដ៊ូចតរៅ៖
_យួនបានរប្រើប្គរ់ម្រធោបាយប្រល័យព៊ូជសាសន៍ខ្ខែ រអាយអ្ស់ និងរញ្ចូលជនជាតិយួនរអាយរពញប្ររទសខ្ខែ ។

29. 27
_យួនបានរងេំរអាយអាណាប្រជារាប្សតខ្ខែ រង់ពនធដា ជាទម្ៃន់រដាយខ្កនរអាយរធវើខ្ប្សការ់ចំកា រំរពញកិចចកា សា
ធា្ ណ្ៈខាោះៗដ៊ូចជាសង់រនាៃ យរលើកែាូវពីេនំរពញរៅរខតតប្ធំងរនាៃ យមាស។
_យួនបានរងេំរសតច នាម្ែ៉ឺន ម្ប្នតីខ្ខែ និងប្រជាជនខ្ខែ រអាយរសាៀកពាក់ាម្យួន និងរងេំរអាយប្ពោះសងឃខ្ខែ
រសាៀកពាក់ាម្ប្ពោះសងឃយួន។
_យួនបានរងេំរអាយនាម្ែឺនម្ប្នតីខ្ខែ និងប្រជាជនខ្ខែ រ ៀនភាសាយួន និងរ ៀនអ្កស យួន។
_យួនបានករម្ៃចប្ពោះពុទធសាសនា ៊ូររដិមា រំផា្ាញវតតអារាម្ រធវើគត់ប្ពោះសងឃ និងររៀតររៀនពុទធសាសនិក។
_យួនបានរប្រើប្គរ់វិធីរដើម្បី ំាឧយវរបធម្៌ខ្ខែ ប្រថពណ្ីទំរនៀម្ទមាា រ់ខ្ខែ រដាយខ្ប្រកាាយរៅជាលកេណ្ៈយួន។
_យួនបានដ៊ូ រឈ្លែ ោះរខតតប្កុងខ្ខែ រអាយរៅជារឈ្លែ ោះយួនដ៊ូចជាេនំរពញរតូ រៅជាណាំយង ពាម្រៅជាហារទៀង
។ល។
_យួនបានរតូ រៅថានក់ដឹកនាំខ្ខែ ាំងពីថានក់ម្ជឈឹម្ ហ៊ូតដល់ថានក់ម្៊ូលដាឋនឃុំេ៊ូម្ិរដាយខ្តងាំងជនជាតិយួនជាអ្នក
ដឹកនាំជំនួសរអាយជនជាតិខ្ខែ រហើយបានរញ្ញជ រអាយរាជកា ខ្ខែ ចិញ្ជឹម្កងទ័ពយួន។
ម្ហារប្រោះថានក់ រស់ជាតិខ្ខែ បានរនត ឥតឈរ់ឈ រដាយសា ខ្តយួនឈ្លានពានខ្ដលប្រកររដាយម្ហិឆា បាន
ពោយម្រលរប្តបាក់ទឹកដីប្ររទសកម្ពុជាជារនតរនាៃ រ់ និងរប្រើប្គរ់កលញបាយពិសពុលរដើម្បីសមាា រ់ជាតិខ្ខែ រំែុតព៊ូជ
ជារហតុរធវើរអាយប្រជាជាតិខ្ខែ វិនាសហិនរហាចសាារ់ជារនតរនាៃ រ់រសៃើ ែុតព៊ូជ។ យួនឈ្លា នពាន រប្កាយពីបានរលរ

30. 28
ប្តបាក់យកបានខ្ដនដី ខ្ខែ រហើយ យួនម្ិនទុករអាយប្រជាជាតិខ្ខែ ស់រៅរដាយសុខរកសម្កានតរទគឺយួនខ្តងខ្តរធវើទុក
រុកម្និញរប្រើរលសរប្រើលបិចកលសមាា រ់ខ្ខែ ឥតឈរ់ឈ គឺសមាា រ់ប្រជាជនខ្ខែ ប្គរ់ម្រធោបាយ
ប្ពម្ធំងលុររំបាត់សាសន៏ខ្ខែ និង ំាឧយវរបធម្៌អា យធម្៌ខ្ខែ រធវើគត់ប្ពោះសងឃ រំផា្ា ញវតតអារាម្ប្ពោះពុទធសាសនា
រហើយទីែុតយួនបានចារ់រសតចខ្ខែ មានកសប្តីអ្ងគម្ុីអ្ងគ
រៅ និងអ្ងគសៃួនរនតដំរណ្ើ រៅដល់ថប្ពនគ ។
នាម្ុឺនសពវម្ុខម្ន្ទ្នតីខ្ខែ រៅហាវ យខ្ខប្ត និងអ្ស់រណាត
ប្រជារាប្សតខ្ខែ រកើតកតីរតត ប្កហាយ ខឹងនឹងយួនរប្ពាោះ
ដឹងថាយួនរំ ុងនឹង ំាឧយប្សុកខ្ខែ រអាយសារស៊ូនយ
រហើយក៏ប្សុោះប្សួលរន រោះរ ើងជាកងទ័ពរលើករៅការ់
សមាា រ់យួនអ្ស់ជារប្ចើន និង ំារដាោះទឹកដីរចញពីនឹម្
ប្តួតប្ា រស់យួន ចំខ្ណ្ករម្ទ័ពយួនរឈ្លែ ោះរប្ទឿងម្ិ
ញយង ក៏បានឈឺចិតតកអួតឈ្លម្សាារ់រៅមាត់ប្ជូក។
រដាយសា ខ្តរែនរសតចរសាយរាជយ អ្ស់នាម្ុឺនសពវ
ម្ុខម្ប្នតី និងប្រជារាប្សតខ្ខែ ធំងអ្ស់ ក៏ម្៊ូលម្តិរន ចាត់
ញកញ្ញា វិរលរាជ ូង និងញកញ្ញា សួរ៌ រឧកម្ុករអាយ
ច៊ូលរៅប្សុករសៀម្ទ៊ូលប្ពោះរៅណាវកាា វ ។King
របាោះពុម្ភរៅេនំរពញឆាំំន ១៩៧៣ ចារ់ពីទំព័ ១៤៨ ដល់ទំព័ ១៥៤។
_រយងាម្រសៀវរៅ ប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ,ភាគ២ រស់រឧក ប្តឹងគ របាោះពុម្ភរៅេនំរពញឆាំំន ១៩៧៣

31. 29
ចារ់ពីទំព័ ១៤៨ ដល់ទំព័ ១៥៤ និងរសៀវរៅន ណាជាឃាតករស់រឧក ហុិនសុីថាន។
រសៀវរៅ "ន ណាជាឃាតក? " រស់រឧក ហុិន សុីថាន។
http://www.a2zpattaya.com/index.htm?main=chakri.htm
NangKlao (Rama III 1824-1851)ស៊ូម្យងរសតចខ្ខែ ប្ពោះនាម្ អ្ងគឌួង ម្កប្គរ់ប្គងប្កុងកម្ពុជា។ ប្ពោះ
រៅរសៀម្ណាំ ងកាាវយល់ប្ពម្ាម្សំណ្៊ូ ម្ព រហើយចាត់ពារឌិនរតរជារលើកទ័ពនាំប្ពោះឌួង (១៨៤០-១៨៥៩)
ច៊ូលម្កប្សុកខ្ខែ និងរ ើងប្គងរាជសម្បតតិរៅ។រសៀវរៅប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ,ភាគ២ រស់រឧកប្តឹងគ
១-៣-ឧបសគករំងសទះ បស់យួនកនុងកា រេបក្តបាក់ទ្ឹកដីថ្ែែ ៖
រដាយសា ជំរឧោះថែៃកនុង និងរដាយសា កា ខ្រកបាក់រន រធវើប្ររទសខ្ខែ សថិតរៅកនុងដរងកៀរ រស់ប្ររទស
រសៀម្ និងយួនខ្ដលខ្តងខ្តផា្ាស់រតូ រនឈ្លានពានខ្ខែ និងរលរទឹកដីខ្ខែ ជារនតរនាៃ រ់។ លទធែលចុងរប្កាយគឺប្រជា
រាប្សតខ្ខែ សាារ់រសៃើ ែុតព៊ូជ ទឹកដីខ្ខែ បាត់រង់រសៃើ អ្ស់ ចំខ្ណ្កកនុងសងគម្ខ្ខែ មានខ្តកា ខ្រកបាក់ខ្ហកហួ រន និងដ
រណ្ត ើម្អ្ំណាចរន ឥតឈរ់ឈ គិតខ្តរធវើយងណារអាយខ្តបានអ្ំណាច បានយសសកកិ បានរាជរលាង័ បានរសនហា
បានប្ររយជន៍ផា្ៃល់ខាួន។ រៅគ.ស.១៨៥៤ រដាយសា ប្ពោះបាទអ្ងគអ្ងគឌួង អ្ត់ប្ធំ ពុំបាននឹងអ្ំរពើឈ្លានពាន
ំារឧេទប្នាា នយកទឹកដីពីសំណាក់ជនជាតិយួនខ្ដល ស់រៅកនុងកម្ពុជារប្កាម្ រហើយររើប្ទង់ចង់រ ីរំ ោះ ក៍រ ីម្ិន ួច
រដាយសា ខ្តប្រជាជនខ្ខែ រៅសល់ម្ួយតំរ សាវ ខវោះឯកភាព ខវោះសាម្គគីនិងខវោះកា រប្ងួររប្ងួម្ជាតិរៅចំរពាោះម្ុខ
កា ឈ្លានពាន រស់ប្ររទសយួន និងប្ររទសរសៀម្ខ្រររនោះ រទើរប្ពោះបាទអ្ងគឌួងប្ទង់សរប្ម្ចប្ពោះទ័យថាប្តូវខ្តសុំ

32. 30
ជំនួយ និងកា កា ពា ពីម្ហាអ្ំណាចអ្ុឺ ុរ ដ៊ូរចនោះប្ពោះអ្ងគឌួងបានរញ្ជូនរដាយសមាៃ ត់ន៊ូវម្ប្នតីខ្ខែ មានក់កាន់សាសនាកា
ត៊ូលិករអាយរៅសិងារុ ីរដើម្បីយកសា លិខិត រស់ប្ពោះអ្ងគស រស ជាភាសាបារាំងរដាយសរម្តចម្ីស(Miche)យករៅ
ថាវយប្ពោះរៅណារ៊ូរលអ្ុងទី៣ ( Napoleon III )ាម្ យៈរឧកកុងសុលបារាំា ងប្រចាំរៅប្ររទសសឹងារុ ី។ជាម្ួយរន
រនោះ ប្ពោះអ្ងគអ្ងគឌួង ប្ទង់បានរែ្ើរប្គឿងរណាណកា ខាោះរៅថាវ យប្ពោះរៅប្ររទសបារាំា ងមានេាុកដំ ី កុយ មាស ងគ សក
និងរប្ម្ចជារដើម្ រហើយកុងសុលបារាំា ងបានសនោថានឹងនាំប្ពោះរាជសា លិខិត និងដគវ យរៅប្កុងបា ីស។ រៅ
ឆាំំន១៨៥៥
រឧករាជទ៊ូត de Montigny ប្តូវបានចាត់រអាយរំរពញររសកកម្ែ
ជារប្ចើនរលើករៅឥណ្ឌូ និងរៅប្ររទសចិន។ រឧកបានទទួលរញ្ញជ
ពីប្ពោះរៅ ចិន Napoleon រអាយរធវើសនធិសញ្ញា ម្ិតតភាព និងខ្លង
ជំនួញជាម្ួយខ្ខែ រុខ្នតកា រធវសប្រខ្ហស រស់រាជទ៊ូត ៊ូររនោះ បាន
រធវើរអាយប្ពោះរៅរសៀម្ប្ទង់ប្ជារពីរំណ្ង រស់បារាំា ងជារហតុរណាត
លរអាយសនធិសញ្ញា វាងខ្ខែ និងបារាំងពុំបានសរប្ម្ចរៅវិញ។
រយងាម្រសៀវរៅប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ,ភាគ២ទំព័ ១៥៤-ទំព័ ១៥៧
រស់រឧក ប្តឹងគ របាោះពុម្ភរៅេនំរពញឆាំំន១៩៧៣។ រៅកនុង
King Ang Duong
http://ki-media.blogspot.com/2009/10/letter-of-king-ang-duong-to-emperor.html
ជជកាលប្ពោះបាទអ្ងគឌួង ប្ររទសកម្ពុជាបានកំពុងសថិតរៅកនុងចងកូម្រីសាចកំណាចដ៍ម្ហារប្រោះថាន ក់ពី គឺប្ររទស
រសៀម្ និងប្ររទសយួនខ្ដលជាប្ររទសមានប្ពំខ្ដនជារ់នឹងប្ររទសកម្ពុជា រហើយប្ររទសជិតខ្លងធំ ងពីី៎ រនោះ បាន
ពោយម្រលរប្តបាក់ទឹកដីកម្ពុជាប្គរ់រពលរវឧ។ រដើម្បីកា ពា ទុរសាក រ់រប្រោះម្ហនតរាយរនោះ ប្ពោះបាទអ្ងគឌួងបាន

33. 31
ពោយម្ខ្សវង កកិចចកា ពា ពីប្ររទសម្ហាអ្ំណាចរសចិម្ប្ររទស រហើយប្សររពលខ្ដលម្ហាអ្ំណាចបារាំា ងបាន
ាំ ងសាថ នកុងសុលរៅអាសុីែងរនាោះ ប្ពោះបាទអ្ងគឌួងក៏បានពឹងពាក់ម្ហាអ្ំណាចបារាំងរអាយជួយកា ពា ប្ររទស
កម្ពុជា ជារហតុនាំរអាយម្ហាអ្ំណាចបារាំា ងបានរធវើអាណាពោបាលរៅប្ររទសកម្ពុជាអ្ស់ជាង៩០ឆាំំន។
http://en.wikipedia.org/wiki/Ang_Duong
“Khmer History” Part 2, by Treng Nga, published in 1973 in Phnom Penh, page 154-157
រៅថៃៃទី១១សីហាឆាំំន១៨៦៣រឧកde la Grandie‘re (បារាំា
ង)បានចុោះហតថរលខ្លកនុងនាម្រឧកផា្ៃ ល់រលើសនធិសញ្ញា ម្ិតតភាព
កា កា ពា និងពាណ្ិជជកម្ែម្ួយជាម្ួយសរម្តចនររាតតម្ ខ្ដលកនុង
មាប្ាទី១ថនសនធិសញ្ញា រនោះបានខ្ចងថា”ប្ពោះរៅអ្ធិរាជថនជន
ជាតិបារាំងនឹងែតល់ន៊ូវកា កា ពា ដល់ប្ពោះរាជាខ្ខែ ”។ រៅកនុង
មាប្ាជារនតរនាៃ រ់ម្ករទៀតមានខ្ចងថាប្ពោះរៅថនជនជាតិបារាំា ង
នឹងខ្តងាំងរ សុីដង់មានក់ខ្ដលមានឋានៈជាម្ប្នតីជាន់ខពស់រអាយ
រៅអ្ម្ប្ពោះរាជាខ្ខែ ។ រប្កាយម្ក Charles Thomson ជា
រទសាេិបាលក៊ូសាំ ងសុីន រឧកបានរងេំរសតចនររាតតម្ចុោះប្ពោះហ
សថរលខ្លរៅរលើអ្នុសញ្ញា ថៃៃទី១៧ខ្ខម្ិៃុនាឆាំំន១៨៨៤ ដាក់
ប្ររទសខ្ខែ រៅរប្កាម្អាណា ពោបាល រស់បារាំា ង។King Norodom
http://ki-media.blogspot.com/2012/05/king-norodoms-court-candid-account-by.html
Khmer History, Part 2 by Treng Nga, published in 1973 in Phnom Penh, Page 167-168, 175-177
and 185.

34. 32
ម្កដល់រាជយប្ពោះបាទសុីសុវតតិ, បារាំងបានរងេំរអាយ ដាឋ េិបាលរសៀម្រអាយចុោះសនធិសញ្ញា ថៃៃទី២៣ខ្ខម្ីនា១៩០៧
ប្រគល់រអាយបារាំងន៊ូវរខតតបាត់ដំរង រសៀម្រារនិងសុីសុែុនរុខ្នតប្តូវរអាយជាៃនូ វិញន៊ូវខ្ដនដីដាន់ថសនិងប្ាត។
ដ៊ូរចនោះម្ហាអ្ំណាចបារាំងខ្ដលច៊ូលម្កប្តួតប្ាប្ររទសខ្ខែ ជិត១០០ឆាំំនប្ររទសខ្ខែ បានគង់វងសសុខសនតិ
ភាពរហើយប្រជាជនខ្ខែ បានទទួលរៅរសចកតីសុខរកសម្កានតគឺរដាយសា បារាំា ងញរតថម្ភកា ពា កនុង យៈបារាំង
ប្គរ់ប្គងខ្ខែ និងប្គរ់ប្គងឥណ្ឌូ ចិន រប្រៀរ
រីដ៊ូច(រយងាម្រសៀវរៅប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ,
ភាគ២ទំព័ ១៦៧-១៦៨, ទំព័ ១៧៥-១៧៧,
និងទំព័ ១៨៥ រស់រឧកប្តឹងគ របាោះពុម្ភ
រៅេនំរពញឆាំំន១៩៧៣។) ប្ពោះអាទិរទពម្ក
សរប្គា ោះប្រជាជាតិខ្ខែ រអាយ ួចែុតពីកា
សមាា រ់រំែុតព៊ូជ រស់ប្ររទសជិតខ្លង គឺជា
ពិរសសប្ររទសយួនពីរប្ពាោះម្ហាអ្ំណាច
បារាំងបានកា ពា ប្រជាជាតិខ្ខែ ទរ់ទល់ន៊ូវ
អ្ំរពើថប្ពថែស រស់យួនខ្ដលបានពោយម្
សមាា រ់រំបាត់ព៊ូជសាសន៍ខ្ខែ កម្ពុជា ជា
ពិរសសខ្ខែ កម្ពុជារប្កាម្។ រធោះរីជាបារាំង
បានឆ្ក់យកប្ររយជន៏ពីកា ប្តួតប្ាប្ររទស
ខ្ខែ ក៏រដាយ ក៏ម្ហាអ្ំណាចបារាំងមានគុណ្

35. 33
រលើខ្ខែ ដ៏ខពង់ខពស់ថប្កខ្លង រហើយគុណ្៊ូ រកាក ៈដ៏ធំរធង រស់បារាំា ងគឺប្តង់ថាទុករពលរវឧរអាយខ្ខែ ររងកើត
ក៊ូនរៅតព៊ូជពងសខ្ខែ តរៅរទៀត រលើសពីរនោះរៅរទៀតគឺបារាំងបានរធវើរអាយអ្កស សាប្សតខ្ខែ ស់រ ើងវិញ រស់វរប
ធម្៌ និងប្រវតតិសាប្សតខ្ខែ ខ្ដលបានករ់
បាត់ជាយ៊ូលង់ណាស់ម្ករហើយរនាោះ រអាយរលចរធា្ា ខពស់ប្តខ្ដតរ ើងនិងែសពវែាយរធវើរអាយលបីលាញ
ទ៊ូធំ ង
សាកលរឧក។ ររើសិនជារប្រៀររធៀររៅនឹងយួនខ្ដលប្តួតប្ាខ្ខែ ចារ់ពីឆាំំន១៩៧៥ ហ៊ូតម្កដល់
រចចុរបនន និងយួនប្តួតប្ាខ្ខែ
កម្ពុជារប្កាម្ចារ់ពីឆាំំន១៩៥៤ ចារ់ពីបារាំា ងដករចញ ហ៊ូតម្កដល់រចចុរបនន គឺយួនម្ិនបានរនសល់ន៊ូវ
ប្ររយជន៍អ្វីដល់ខ្ខែ រទ រុខ្នតយួនរចោះខ្តរប្រើលបិចសមាា រ់ជនជាតិខ្ខែ រំែុតព៊ូជ បានសមាា រ់ខ្ខែ កម្ពុជារប្កាម្អ្ស់
ជាង៤ឧននាក់ និងបានសមាា រ់ខ្ខែ កណាតលអ្ស់ជាង៣ឧននាក់(ធំង ររខ្ខែ ប្កហម្ខ្ដលយួនររងកើតរ ើង និង
ធំងសប្គា ម្សុីវិលខ្ដលយួនបានររងកើតរ ើងែង)។ រលើសពីរនោះរៅរទៀតគឺយួនបានរាន់ធនធា្នធម្ែជាតិខ្ខែ រាន់
ប្ទពយសម្បតតិខ្ខែ និងរាន់ តនសម្បតតិខ្ខែ រសៃើ ខ្តអ្ស់ពីប្ររទសខ្ខែ និងរប្រើលទធិផា្តច់កា ការ់សមាា រ់ខ្ខែ ាម្អ្ំរពើចិតត
ាម្ យៈ ដាឋេិបាលអាយងយួន ខ្ដលដឹកនាំរដាយរម្កបត់ជាតិឃាតកហុនខ្សន និងគណ្ៈរកសប្រជាជនកម្ពុជា
ខ្ដលយកធ ុណ្កម្ែឃាតកម្ែ និងរេ វកម្ែរធវើជាញរក ណ្៏ប្តួតប្ាប្រជាជនខ្ខែ យងថប្ពថែសរំែុតរសៃើ ខ្ត កពាកយ
រប្រៀររធៀរម្ិនបាន ជាពិរសសកម្ែភាពឆ្ក់រាន់ដីធាីពីប្រជាពល ដឋខ្ខែ និងជរនាៀសប្រជាពល ដឋរចញពីលំរៅដាឋន

36. 34
រដាយរែនសំណ្ងសម្ ម្យរៅរពលរចចុរបននរនោះ។រយងតាម្រសៀវរៅអងគកា ជាន ណា? បស់យយរទ្ៀង
,ជំៃូកទ្ី២០,រវៀតម្ិញសមាែ ប់កំចាយថ្ែែ កម្ពុជារក្កាម្,ទ្ំៃ័ ១៤៤, និងទ្ំៃ័ ១៤៥)។
១-៤-ដំណាក់កាេយួនរេបយកថ្ដនដីកម្ពុជារក្កាម្៖
រក្កាយៃីយួនបរងកើត ដឋឯករជយបំថ្បករចញៃីចិន ួច យួនក៏ចាប់រផ្តើម្វាយទ្ន្រ្ទទ នរេប
ក្តបាក់ទ្ឹកដីនគ ចម្ប៉ា និងបនតរេបយកទ្ឹកដីកម្ពុជារក្កាម្និងទ្ឹកដីកម្ពុជាកណាត េជាបនតរៅរទ្ៀត
ប៉ាុថ្នតរដាយសា ថ្តបារំងបានម្កក្តួតក្តា និងរធ្វើអាណានិគម្រៅឥណឌូ ចិនរធ្វើ រអាយយួនរំងសទះ
ថ្ផ្នកា រេបទ្ឹកដីថ្ែែ កម្ពុជារក្កាម្ និងទ្ឹកដីថ្ែែ កណាត េអស់ជិត១០០ឆាំំន ។រក្កាយៃីបារំងដករចញ
ៃីទ្ឹកដីឥណឌូ ចិនម្ក យួនក៏ចាប់រផ្តើម្បនតវាយររេនរយបាយរេបក្តបាក់ទ្ឹកដីកម្ពុជារក្កាម្ និង
សមាែ ប់ជនជាតិថ្ែែ កម្ពុជារក្កាម្បំផ្ុតៃូជថ្លម្ទ្ធំងឈ្លែ នពានទ្ឹកដីកម្ពុជាកណាត េនិងរក្បើក្គប់កេ
ឧបាយៃិសៃុេសមាែ ប់ក្បជាថ្ែែ កណាត េបំផ្ុតៃូជ ដូចសមាែ ប់ក្បជាជនចម្ប៉ាជន និងក្បជាជនថ្ែែ កម្ពុ
ជារក្កាម្ផ្ងថ្ដ រតើយួនរធ្វើដូចរម្តចរដើម្បីរេបក្តបាក់ទ្ឹកដីកម្ពុជារក្កាម្បានជាសាា ៃនិង
សមាែ ប់ក្បជាជនថ្ែែ កម្ពុជារក្កាម្បំផ្ុតៃូជ រដាយរគចផ្ុតៃី
កា រថាក េរទ្ធស បស់សហគម្ន៏អនត ជាតិ អងគកា សហ
ក្បជាជាតិ និងតុោកា អនត ជាតិបាន? រតើជនជាតិថ្ែែ កម្ពុ
ជារក្កាម្រធ្វើដូចរម្តចរដើម្បីជួយសរន្រ្្គ ះក្បជាជាតិថ្ែែ កម្ពុជា
រក្កាម្រអាយ ួចផ្ុតៃីកា សមាែ ប់ ្គ េ បស់យួនឈ្លែ នពាន
ថ្ដេរក្បើក្គប់ម្រធ្ោបាយៃិសៃុេសមាែ ប់ជនជាតិថ្ែែ កម្ពុ
ជារក្កាម្ និងថ្ែែ កម្ពុជាកណាត េ?ដូចក្បជាជាតិថ្ែែ ក្គប់ ូប
និងក្បជាជាតិសាកេបានក្ជាបរហើយថាទ្ឹកដីកម្ពុជារក្កាម្
មានក្ៃំក្បទ្េ់ខាងេិចទ្េ់នឹងកម្ពុជាកណាត េខាងតបូង
និងកម្ពុជាកណាត គឺខាងរកើតទ្េ់នឹងសម្ុក្ទ្ចិនខាងទ្េ់នឹង
នគ រជើង ម្ប៉ា។ ទ្ំហំ ដីមានក្បមាណ ១/៣ ថ្នទ្ឹកដីគឺ

37. 35
ក្បមាណ២៧០០គីៃូថ្ម្៉ាក្តក្កឡា។ ទ្ឹកដីរនះក្បវតតិរដើម្ជារកាះតូចៗដុះក្បម្ូេផ្តុំរន រហើយក៏កាែ យរៅ
ជាដីទ្ំទបទ្ធបរសែើមានជីវជាតិអាចដាំដំណាំបានផ្េេអជាទ្ីបំផ្ុតកនុងរក្ជាយឥណឌូ ចិនរនះ។ ទ្ឹកដីក
ម្ពុជារក្កាម្ៃីអតីតកាេថ្ចករចញជា១៧រែតត។ រែតតនីម្ួយៗសុទ្ធថ្តមានទ្ំហំធ្ំៗណាស់។ េុះម្ក
ដេ់សម្័យអាណានិគម្បារំង រគទំរន ៃក្ងីករែតតទ្ធំងរទះរៅជា២១រែតតវិញ។