1. ВА334 Захиргааны процесс
Өмнөх холбоо: ВА 334
Кредит, улирал: 3,0 хавар
Хичээл заах багш: багш А.Оюунгэрэл
Өрөө: 411
Емайл: a_oyungerel@yahoo.com
1 долоо хоногт
хичээллэх цаг: 2 : 2 : 5 /лекц, семинар, бие даалт/
Хичээлийн зорилго: Захиргааны акт бүтээх, эрх тодорхойлох ажиллагаа болон
захиргааны хэрэг зөрчлийг захиргааны журмаар болон шүүхээр хянан
шийдвэрлэх ажиллагааны онцлог,ажиллагааны үе шат, хэрэгжих журмыг
судалж,холбогдох хууль тогтоомжийг
зөв ойлгох,хэрэглэх,тайлбарлах дадал чадвар эзэмшүүлэх.
Үндсэн сурах бичиг: 1. Б.Чимид. БНМАУ-ын “Захиргааны эрх зүй” УБ, 1988
2. Ж.Долгорсүрэн. “Захиргааны эрх зүй” УБ, 1999
3. Ж.Сүхбаатар. “Захиргааны эрх зүй” УБ,2000
4. Ж.Долгорсүрэн. “Захиргааны эрх зүй ба захиргааны
процесс” УБ, 2001
5. Ж.Долгорсүрэн. “Захиргааны зөрчил” /хамтарсан бүтээл/,
УБ, 1999.
6. Ж.Долгорсүрэн. “Захиргааны хариуцлага” УБ, 1999
7. А.Эрдэнэцогт. “Захиргааны процессын эрх зүй” УБ., 2006
8. Д.М.Овсенко. “Административное право” Учебник, М., 1999
9. Лория В.А.Административный процесс и его кодификация.
10. Тихомиров Ю.А.Курс административного права и процесса.
11. “Захиргааны хэргийн шүүх” цуврал гарын авлага. ХЗҮТ,
а. Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны
баримт бичиг. Цуврал 1. УБ., 2005
б. Захиргааны хэргийн харъяалал. Цуврал 2 УБ., 2005
в. Захиргааны хэргийн шүүхийн баримт бичиг. Цуврал 3
г. Захиргааны хэрэг, маргаан хянан шийдвэрлэх зарчим.
Цуврал 4
д. Захиргааны хэргийн шүүхийн шийдвэрийн үр дагавар.
Цуврал 5
е. Нийтийн захиргааны байгууллага. Цуврал 7
ж. ЗХХША-нд оролцогчдын эрх зүйн байдал. Цуврал 8
з. Захиргааны хэргийн шүүхийн менежмент. Цуврал 9
Нэмэлт материал: 1. МУ-ын Үндсэн Хууль 1992
2. МУ-ын Засгийн газрын тухай хууль. 1995
3. Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль. 2002
4. МУ-ын Захиргааны хариуцлагын тухай хууль. 1992
5. Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан
өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай МУ-ын хууль. 1995
6. МУ-ын Иргэний эрхийг хохироосон төрийн байгууллага
албан тушаалтны хууль зөрчсөн үйл ажиллагааны талаар
шүүхэд гомдол гаргах журмын тухай хууль
7.Бусад холбогдох ном зохиол, интернетийн мэдээлэл
Дүгнэх журам: Нийт 70 оноо. Үүнд:
- Ирц, идэвх 16 оноо
- Семинарын ажлын гүйцэтгэл 16 оноо
- Бие даалт 20 оноо
- Сорил 18
Тайлбар: 1. Оюутан мэдлэгээ дээр нэр дурдсан сурах бичгээс
гадна бусад их дээд сургууль, эрдэм шинжилгээний
байгууллагын болон гадаад хэл дээр хэвлэгдсэн ном
зохиол, ялангуяа интернетээс сүүлийн үеийн мэдээлэл

2. зэргийг ашиглан гүнзгийрүүлнэ.
2. Үндсэн мэдлэгийг амаар болон тестээр улиралын явцад 2
удаа шалгуулна.
3. Бие даалтыг төлөвлөгөөний дагуу багшид шалгуулах ба
хугацаа хожимдох, дутуу хийсэн ажлыг тооцохгүй.
Багшийн заах арга: Үндсэн ойлголт, онолын мэдлэгийг багш лекцээр өгөх ба оюутан
багшийн заасан лекцийг холбогдох сурах бичгээс нэмж дэлгэрүүлэн
судална. Семинар, бие даалтын хичээлээр олж авсан мэдлэгээ
баяжуулан бататгаж, харилцан ярилцан санал бодлоо солилцоно.
Агуулга: Захиргааны процессийн ажиллагаа,тухайлбал захиргааны эрх
олгох /тодорхойлох/, акт бүтээх, захиргааны тухайлсан тодорхой
хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үндсэн ойлголтууд,эрх
зүйн зохицуулалт, үндсэн шинж, ангилал, процессийн ажилла-
гаануудын эрх зүйн үндсийг судална.
Лекцийн хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө.
Долоо Хичээлийн сэдэв Товч агуулга
Хоног
I Захиргааны процессийн ойлголт, зохицуулах - процессын тухай ойлголт
зүйл. - захиргааны процессын шинж,
онцлог
- зарчим
II Захиргааны процессийн тогтолцоо (бүтэц, захиргааны - Захиргааны байгууллагын үйл
үйл ажиллагааны төрөл) ажиллагаа
- Захиргааны хэргийг шүүхээр
хянан шийдвэрлэх ажиллагаа
III Төрийн алба, төрийн албан хаагчаар ажиллуулах - Төрийн албаны зөвлөл
журам - Төрийн албанд авах журам
- Төрийн албан хаагчаар
ажиллуулах журам
IV Нийтээр дагаж мөрдөх эрх зүйн хэм хэмжээ агуулсан - УИХ, түүний удирдлагад байдаг
захиргааны акт гаргах үйл ажиллагаа байгууллага
- Засгийн газар
- Төрийн захиргааны төв
байгууллага
- Орон нутгийн өөрөө удирдах
байгууллага
V Захиргааны акт гаргах үйл ажиллагаа, түүнд гомдол гаргах Гомдлын ойлголт, ангилал,
-
журам (нийтлэг үндэслэл) гомдлын үндэслэл
- Гомдол хүлээн авах урьдчилсан
нөхцөл
- Урьдчилан шийдвэрлэх
ажиллагаа
VI Захиргааны эрх зүйн хяналтын ойлголт, төрөл, шинж - Төрийн хяналт шалгалт
онцлог (аудитын) хяналт
- Төрийн захиргааны
байгууллагын хяналт
- Орон нутгийн өөрөө удирдах
байгууллагын хяналт
VII Захиргааны эрх зүйн хяналт - Худалдаа, үйлчилгээ,
(Мэргэжлийн хяналт) үйлдвэрлэлийн хяналт
- Хүнс, эрүүл ахуй, ургамлын
хорио цээрийн хяналт

3. - Эмнэлэг, эм, био бэлдмэл, мал
эмнэлэг, … хяналт
- Шуудан, харилцаа холбоо,
VIII Захиргааны эрх зүйн гэрээ байгуулах - Тендер
Эрх олгох үйл ажиллагаа - Захиргааны гэрээ
IX Тусгай зөвшөөрлийн тогтолцоо, тусгай зөвшөөрөл - тусгай зөвшөөрөл
олгох, цуцлах, өөрчлөх үйл ажиллагаа -
X Улсын бүртгэлийн тогтолцоо, улсын бүртгэл явуулах - хуулийн бүртгэлийн улсын
үйл ажиллагаа бүртгэл
- үл хөдлөх эд хөрөнгийн улсын
бүртгэл
- Иргэний бүртгэл
XI Иргэдийн санал, өргөдөл, гомдлыг хянан шийдвэрлэх - захиргааны хэрэг урьдчилан
үйл ажиллагаа шийдвэрлэх ажиллагаа
- захиргааны хууль бус акт
XII Захиргааны зөрчилтэй хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл - захиргаан хэрэг үүсгэх
ажиллагаа - нэхэмжлэл
- шүүхийн шийдвэр
- нотлох баримт
XIII Захиргааны процессын ажиллагааны оролцогчид - хэргийн оролцогч
- эрх залгамжлах
- бусад оролцогч
XIY Шүүхийн зардал, улсын тэмдэгтийн хураамж, - нөхөн төлүүлэх шүүхийн зардал
нотариат, өмгөөллийн үйл ажиллагааны онцлог - улсын тэмдэгтийн хураамж
- нотариат, нотариатын зардал
- өмгөөлөл, өмгөөлөгч, эрх зүйн
туслалцаа
XY Захиргааны албадлага, түүнийг хэрэгжүүлэх эрх зүйн - захирганы албадлагын онцлог,
зохицуулалт төрөл
Төр, захиргааны байгууллагын шагнал, урамуулал - шагнал урамшуулал, хариуцлага
олгох журам - захиргааны хариуцлага
хүлээлгэх эрх бүхий этгээд
XYI Захиргааны хэргийг шүүхээр хянан шийдвэрлэх - анхан шатны шүүхэр ХХША
ажиллагаа - давж заалдах шатны шүүхээр
ХХША
- хяналтын шатны шүүхээр
ХХША
Семинарын хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө.
явагдах хэлбэр
7 Хичээлийн сэдэв. ярилцлага Бодлого,дасгал,
хоног илтгэл загвар(цаг)
(цаг)
I Захиргааны процессийн зарчмууд.
2
II Эрх зүйн хяналтын чиглэл, хүрээ, объект, субъект 2
арга, хэлбэр, үе шат
III Тусгай зөвшөөрлийн тогтолцооны эрх зүйн орчин, түүнийг 2
олгох журам, ангилал, Тусгай зөвшөөрлийг түдгэлзүүлэх,
сэргээх, хүчингүй болгох
IV Улсын бүртгэлийн тогтолцоо, түүний бүрдэл хэсэг 1 1

4. • хуулийн этгээдийн улсын бүртгэл
• эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэл
• иргэн, гэр бүлийн бүртгэл
• буу галт хэрэгслийн бүртгэл
• тээврийн хэрэгслийн бүртгэл
газрын кадастрын бүртгэл
V Эрх зүйн хяналтын тусгай зарим төрөл: 1 1
VI Захиргааны албадлагын арга хэмжээ, захиргааны 2
хариуцлага хүлээлгэх
VII Иргэний эрхийг хохироосон төрийн захиргааны 1 1
байгууллага,албан тушаалтны хууль бус
ажиллагааг хянан шийдвэрлэх.
Иргэдээс төрийн байгууллага,албан тушаалтанд 2
VIII гаргасан өргөдөл, гомдлыг хянан шийдвэрлэх
ажиллагаа.
IX Төрийн албатай холбоотой маргааныг хянан 1 1
шийдвэрлэх ажиллагаа.
Сахилгын зөрчлийн тухай хэрэг хянан шийдвэр- 2
X лэх ажиллагаа.
XI Архидах мансуурах донтой этгээдийг албадан 1 1
эмчлэх ажиллагаа.
XII Гадаадын иргэнийг Монгол улсын нутаг дэвсгэ- 2
рээс албадан гаргах тухай хэрэг хянан шийдвэр-
лэх ажиллагаа.
XIII Захиргааны хууль тогтоомжийн дагуу хийгдэх 1 1
хойшлуулшгүй ажиллагаа.
XIV Хууль тогтоомжоор захиргааны хариуцлага 2
хүлээлгэх эрх олгогдсон этгээдүүд.
XV Захиргааны зөрчилтэй хэрэг хянан шийдвэрлэх 1 1
ажиллагааны онцлог,тогтоогдвол зохих нөхцөл
байдал.
XVI Захиргааны зөрчилтэй хэрэг хянан шалгах 1 1
ажиллагааны үе шат.
Дүн 22 10
Бие даалтын ажлын удирдамж
Бие даалтын ажлын зорилго
Бие даалтын ажлын зорилго нь оюутны бие даан ажиллах чадварыг сайжруулах, онолын
мэдлэгийн практик ач холбогдлыг нэмэгдүүлэхэд оршино. Үүний тулд өгөгдсөн сэдвийн хүрээнд
тухайн хичээлийн лекц, семинарын хичээлийн авсан мэдлэгийг гүнзгийрүүлэн судалж, бие даах
ажлыг чанартай, цаг хугацаанд нь гүйцэтгэж, суралцах арга барилд суралцана.
Бие даах ажлыг гүйцэтгэх зарчим
Оюутан тухай ажлыг гүйцэтгэхдээ удирдамжинд заагдсан сурах бичиг, бусад эх сурвалжуудыг
ашиглан онолын мэдлэгээ бататгаж, өөрийн үзэл бодлыг төлөвшүүлж бие даан ажиллана.

5. Ингэхдээ багшаас зөвлөгөө авах бөгөөд бие даах ажлын гүйцэтгэлд тавих шалгуурыг бүрэн хангах
ёстой.
Бие даалтын ажлын хамрах хугацаа:
Намрын улирлын хичээлийн 3-15 дахь долоо хоногийн турш нийт 10 бие даалтын ажлыг хийж
гүйцэтгэнэ.
Бие даалтын ажлын цагийн багтаамж: 80 цаг
Бие даалтын ажлыг гүйцэтгэх журам:
Оюутан бие даалтын ажлыг хийж гүйцэтгэхдээ төлөвлөгөөнд заасан хуваарийн дагуу бие даалт
бүрийг гүйцэтгэж багшид цагт нь шалгуулж үнэлгээ авна. Хугацаа хэтэрсэн бие даалтыг нөхөн
шалгахгүй. Оюутан нь бие даалтын ажлыг гүйцэтгэхдээ холбогдох сурах бичиг, сонин сэтгүүл,
Монгол улсын хууль, интернетийн мэдээлэл, шүүхийн шийдвэрийн эмхэтгэл гэх зэрэг эх
үүсвэрүүдийг ашиглаж болно. Бие даалтын ажлыг бие даан гүйцэтгэх бөгөөд багшаас зөвлөгөө
авах, судалгааны ажлын хүрээнд мэдээлэл цуглуулах, харьцуулсан дүгнэлт хийх, бодит жишээ,б
аримт цуглуулах зэргээр бие даалтын ажлыг үр дүнтэй гүйцэтгэнэ. Бие даалтын ажил бүрийг
компьютертшивж, хэвлэмэл байдлаар шалгуулна. Бие даалтын ажлыг бүрэн гүйцэтгэсний эцэст
бие даалтын ажлын тайланг бичиж бие даалтаа хураалгана.
Бие даалтын ажлыг үнэлэх журам:
- Заагдсан хугацаанд биелүүлсэн байх.
- Бие даалтын ажилдаа өндөр ач холбогдол өгөх.
- Бие даалтын үр дүнд хангалттай мэдлэг эзэмших
- Бие даан,бүтээлчээр сэтгэж сурах
- Судалгаа, шинжилгээг зохих хэмжээнд хийж гүйцэтгэсэн байх
Бие даалтын ажил нь нийт 20 оноотой байх ба оноог хуваарьт долоо хоног бүрт дүгнэж тавина. Бие
даалтын ажлыг онолын сэдвүүдийн хүрээнд тодорхой объектыг судлан шинжилж, дүгнэлт гарган
бичгийн хэлбэрээр хийх бөгөөд өөрийн хийсэн зүйлээ амаар хамгаалж оноог авна. Оюутан бие
даалтын ажлыг өгөгдсөн даалгаврын дагуу гүйцэтгэх бөгөөд даалгаврын агуулга бүрэн гаргасан,
шаардлагатай мэдээ, баримтыг үндэслэн өөрийн боломжийн хүрээнд судалгаа, шинжилгээ,
харьцуулалтыг хийсэн эсэхийг харгалзан бие даалтын ажлыг дүгнэнэ. Мөн оюутан бие даалтын
ажлыг гүйцэтгэх явцдаа бие даан мэдлэгээ дээшлүүлсэн хэлбэр, ашигласан материал, судалсан
судалга шинжилгээ зэргийг харгалзан оюутны гүйцэтгэсэн ажлыг төлөвлөгөөнд заасна оноогоор
дүгнэнэ.
Бие даалтын ажлын төлөвлөгөө
Бие Дүгнэх
даалт Сэдэв Оноо Хугацаа
I Захиргааны процессын эрх зүйн эх сурвалжийн
төрөл, түүний онцлогийг тодорхойлох. Жишээ нь: 2 3 долоо хоног
Монгол Улсын Үндсэн хууль яагаад захиргааны
процессын эх сурвалж байгаа эсэх г.м
II Төрийн захиргааны байгууллагын иргэдэд үзүүлэх
үйлчилгээ, иргэдээс гаргасан өргөдөл, гомдлыг 2 4 долоо хоног
шийдвэрлэх ажилгааны онцлог, эрх зүйн үндэслэл
III Улсын бүртгэлийн төрлүүдээс нэгийг сонгон авч
бүртгэл хийх үе шат, тэдгээрийн онцлог, эрх зүйн 2 5 долоо хоног
үндэслэл, журмыг бичих

6. IV Тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагаа
(өргөдөл гаргах, бүрдүүлэх материал, тавигдах 2 6, 7 долоо хоног
шаардлага, хуулийн шаардлага, ...)
V Төрийн захиргааны байгууллагын шийдвэр гаргах
ажиллагаа, шийдвэрийн төрөл, онцлог, шинж, эрх 2
зүйн орчин 8 долоо хоног
VI Нийгмийн хэв журам хамгаалах олон нийтийн
байцаагчийн харъяалан шийдэх захиргааны зөрчил,
хариуцлага ногдуулах эрх зүйн үндэслэл (тодорхой
хэрэг дээр үндэслэн хариуцлага ногдуулах арга, 2 9, 10 долоо хоног
журмыг тодорхойлно)
VII Үзлэг, нэгжлэг хийх журам, арга
Сум, дүүрэг, баг, хорооны засаг даргын захиргааны
зөрчилтэй хэрэг маргаан хянан шийдвэрлэх 2 11 долоо хоног
ажиллагаанд оролцох оролцооны онцлог. (торгох,
баривчлах, тодорхойлолт олгох, зөвшөөрөл олгох
г.м)
VIII Захиргааны хяналт
()
2 12 долоо хоног
IX Захиргааны хариуцлагын арга хэмжээ ба бусад эрх
зүйн хариуцлагын уялдаа холбоо, ялгаатай тал,
онцлог шинж, хариуцлагын арга хэмжээг
давхардуулан хэрэглэж болох эсэх. Мөн ямар үед 2 13 долоо хоног
аль хариуцлагын арга хэмжээг хэрэглэдэг яагаад
гэх асуултанд дэлгэрэнгүй хариуцлах
(Сахилгын шийтгэл, Иргэний хариуцлага, Эрүүгийн
хариуцлага)
X Бие даалтын ажлын тайлан бичнэ. Тайланд
захиргааны эрх зүй хичээлийн бие даалтыг хийж
гүйцэтгэхдээ хаанаас ямар эх сурвалж ашигласан,
ямар даалгаврыг гүйцэтгэхэд хэцүү, эсхүл хялбар 2 14 долоо хоног
байсан, яагаад гэсэн асуултад хариулт өгнө. Мөн
цаашид энэ хичээлийн хүрээнд юуг нэмж орох
шаардлагатай, бие даалтын ажлаар ямар зүйлийг
хийх хэрэгтэй, хэрэггүй байсан г.м. өөрийн санал
хүсэлтийг тодорхой бичсэн байна.
Нийт 20