1. EITB-EHU Muktimedia Komunikazioa Unibertsitate Masterra 2010-2011
Estrategia Linguistikoak
EUSKARAREN IKUSPEGI SOZIOLINGUISTIKOA: BALORAZIOA
Txomin Lasarte Azkarate
Etengabeko aldaketan bizi gara. Kulturak, gizarteak eta hizkuntzak aldatzen dira, gurea
bezalako herri txikiek indarrak batu behar dituzte aldaketaren korronteak ibaian behera
eraman ez ditzan. Unesco erakundeak, beste behin ere, euskara egoera larrian
dauden hizkuntzen zerrendan sartu berri du, eta egoera bereziki larria dela esan du
Lapurdi, Behe Nafarroa eta Zuberoan. Beraz, zein estrategia garatu behar dugu
euskaldunok? Baina horren aurretik: zein estrategia garatu behar dugu “zer”
lortzeko? Hau da, zein da gure xedea? Euskarak bizirautea? Euskararen corpusa
handitzea? Euskara indartzea? Erabiltzaile euskaldunaren beharrak betetzea?
Dirudienez, azken aldian normalizazioa jotzen da lehen helburutzat, diglosia gainditu
eta euskal komunitatea indartuz euskal erabiltzaileari eskatzen dituen erramintak
erabiltzeko aukera ematea. Euskararen egoera soziolinguistikoa eta euskarak
hedabideetan dituen indarrak eta ahuleziak ulertzeko bi txosten hartu ditut oinarri
moduan: IV. Inkesta Soziolingustikoa (Eusko Jaurlaritza, 2006); Euskara Hedabideetan
(Eusko Jaurlaritza, 2008). Datu asko ematen dituzte biek. Jarraian, denetan deigarrienak
iruditu zaizkidanak aipatuko ditut:
- Adineko jendearen eta etorkinen kopurua igotzen ari da Euskal Herrian.
- 65 urtetik gorako biztanleria %50 igo da EAEn eta Nafarroan azken 16
urtetan.
- EAEn biztanleriaren %30.1 elebiduna da, %18.3 elebidun hartzailea eta
%51.5 erdaldun elebakarra.
- Elebidun multzorik handiena 35 urtetik beherakoak dira.
-16-24 urte bitartekoen artean, gero eta gehiago dira lehen hizkuntza
euskara dutenak.
- Azken hogei urteetan 200.000 hiztun irabazi ditu euskarak.
- Euskaraz kontsumitzen dutenen kopurua ez da kontsumitzaile
potentzialen neurrian igo; alderantziz, kontsumitzaile potentzial eta
egiazkoen arteko aldea gero eta handiagoa da.
Etorkinen garrantzia ukaezina da. Gazteak kolektibo gisa aparteko inportantzia duten
moduan. Gaurko eta biharko euskaldunak gazteak dira, eta kolektibo honek arreta
puntu berezia eskatzen du. Belaunaldi berriekin asmatu behar da euskarak biziraungo
badu. Elebidun multzorik handiena 35 urtez azpikoak dira, eta lehen hizkuntza euskara
dutenenen kopurua handitzen doa 16-24 urte bitartekoen artean.
Euskaldunen kopurua hazten ari da. 1991an baino 137.000 elebidun gehiago daude eta
azken hogei urteetan 200.000 hiztun irabazi ditu euskarak. EAEn, erdiek euskaraz ondo
ulertzen dute, eta hauetan gehienek ondo ulertzeaz gain, ondo hitzegiteko gai dira.
Aro digitalean gaudela esaten da. Interneten aroan, nabigatzen jakin ezean itotzeko
arriskua dagoen itsaso zabal horretan bueltaka. Baina itsaso zabal horretara igeri egitera

2. ateratzen ez denaren galera, alegia, interneteko plazara ateratzen ez denak zer galtzen
duen, ez dakigu oraindik. Ez da egin orainarte azterketarik esaten duenik zer galtzen den
hizkuntza gutxitu bat interneten eta sarean sartzen ez bada. Eta hori jakiteak badu bere
garrantzia. Euskara Hedabideetan (Eusko Jaurlaritza, 2008) txostena egin zuten
komunikazioko adituek ere ez zuten lortu adostasunik lehentasun estrategikoak
zehazteko orduan, internet aipatzen zen horien artean eta batzuk lehentasun bezala
ikusten zuten arren beste batzuk ez zuten iritzi bera.
Beharrezkoa al da sarean presentzia bermatzea eta sarean euskal komunitatea ehuntzea?
Zein formula erabili behar du euskarak sarean? Zer nolako edukiak sortu behar ditu?
Zein motatako erabiltzaileak hurbildu behar ditu atari berrietara? Zer nolako atariak
sortu behar ditu? Euskararen erabilpen poliedrikoak, formaturik gabeko erabilera
anitzak, mugarik gabeko erabilera libreak, benetan hizkuntza gutxitu batek dituen
beharrak asetzen al ditu? Mila galdera eta erantzun zail mordoa. Eta erantzuna da zaila
gaur egungo gizarteak direlako ulergaitzak. Izan ere, mila aldiz gertatzen zaigu gizarte
honetan gauzen zergaitia ezin azaldu izana. Aurreko batean irratian entzuten nuen
gipuzkoako herri bateko polikiroldegi bateko monitore bat hizketan, eta zioen, duela
urte bi polikiroldegiko igerilekua beteta egoten zela, ez zekien zergatik, baina orain ez
dagoela kasik inor. Baina esperantza badutela berriro hori gerta dadin. Azken batean,
eta nire tesia da, gaur egun jendea modekin mugitzen dela. Denek egiten dutena egiten
dugu. Eta denek zerbait egiteko kopiaketa behar da. Lehen kopiaketa horrek bigarrena
ekartzen du, eta horrela ehuntzen da sarea eta sortzen moda. Moda, hala ere, ez dut uste
hizkuntzetan ematen denik, eta ematekotan ere ez zaio euskarari halakorik komeni.
Azken batean moda iragankorra da. Etorri bezala joaten da eta haizeak eramaten du. Ez
zarena irudikatzeko eta zinena ahazteko bide arina besterik ez da.
Dena den, badirudi euskal komunitatea sarean sortzeko eta komunitate horrek esparru
propio bat erabiltzeko ideia erakargarria eta positiboa dela euskararentzat.
Euskara Hedabideetan (Eusko Jaurlaritza, 2008) txostenean gauza batek atentzioa deitu
dit: adostasunik eza. Komunikazio arloko adituen adostasun eza bide estrategikoen
garapena zehazteko orduan. Adibidez, zein motatako hedabideak lehenetsi behar ziren
galdetu zitzaienean. Izan ere, zer norabide hartu behar den ez jakiteak, zer molde
komeni zaion euskara moduko hizkuntza txiki bati eta euskal komunitateari ez jakiteak,
teknologia berriekiko dagoen ignorantzia azalean uzten du. Alegia, ez dakigu zer egin
behar den gaur egun nahi dugun hori lortzeko, alegia euskal komunitate sendo bat
sortzeko, euskaraz komunikatzen dena linguistikoki normalizatua dagoen marko batean.
Euskara erdarazko hedabideetan txertatzearren administrazioak diru laguntzak eman
behar dituen ala ez erabakitzeko orduan ez dira dos jarri aipaturiko txostenean.
Bestalde, batzuk esaten zuten medio generalistak lehenetsi behar direla. Beste batzuk
tokian tokikoak. Beste batzuk internet eta irratia. Azken batzuk multiplataforma esaten
zaion horrek izan behar duela lehentasuna esaten zuten. Alegia, eduki bat sortu eta
plataforma desberdinetan publikatzea zela bidea. Desadostasuna erabatekoa da. Niri
iruditzen zait azken ideia hau egokia izan daitekela. Bidea edozein delarik ere,
plataformen arteko elkarreragin bat behar da, eta toki batean publikatzen denak
besterako balio behar du eta alderantziz. Elkarreragina behar da eta erabiltzailea gero
eta kapazago da hori egiteko, eta baita eduki sortzailea ere. Atarien arteko eta euskarrien
arteko elkarreragin hori bilatu behar da. Crossmedia kontzeptua, egun modan dagoen
hori.

3. Produktu arinagoak sortu behar direla eta orainarte landu ez diren arloak lantzea posible
dela aipatu da Euskara Hedabideetan (Eusko Jaurlaritza, 2008) txostenean. Kirola eta
prentsa arrosa adibidez. Hala ere, zalantzan jartzen da hartzailerik egongo ote den
sektore horietan.
Prentsa astuna serioa dela esaten da, eta arina ez dela serioa. Horrek horrela izan
beharrik ez du. Irakurterrazak eta serioak diren produktuak egin daitezke, eta baita
alderantziz ere.
Doako prentsa salbuespena da euskal prentsan. Adibide bakarra totian tokiko prentsan
bilatzen dugu, beraz, salbuespenekoa da oso. Doan izateak euskararen imaginari kalte
egin diezaiokela aipatzen da.
Beraz, zer motatako edukiak landu behar dira? Eduki arinak, astunak, digeritzeko
errazak edo urdailean bueltaka ibiltzen diren horietarikoak? Zein estrategia garatu behar
dugu euskararen kontsumoa handitu eta corpusa sendotzeko?
Nik perspektiba generalista izan nahi nuke euskararen kontsumoaren galera
azpimarratzen den honetan. Izan ere, teknologia berriekin eta batez ere internetekin,
inork ez daki zein estrategia garatu. Dakiguna da, hizkuntza moduan ingelesak indar
itzela duela eta txinera ere asko indartu daiteketa hurrengo urteetan. Baina euskal
komunitatearen barruan dauden adituek duten noraeza erabat ulergarria da ze noraez
hori orokorra da. Ez da hemengoa soilik. Hori leku guztietan ari da gertatzen. Inork ez
daki zein bide jarraitu behar duen. Inork ez daki norantz jo behar duen panorama
soziokultural konplexu honetan, eta horretan sakondu behar dugu. Komeni dena eta ez
dena argitzeko lan horretan sakondu behar dugu, denon artean lan-ildo estrategikoak
zehazte aldera.