แผนพัฒนาการท่องเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน

3. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
บทสรุปผูบริหาร
แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน จัดทำขึ้นเพื่อ
กำหนดทิศทางการพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาของ 5 จังหวัดในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
(ขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี และหนองบัวลำภู) ใหเปนไปในทิศทางเดียวกัน และหนวยงานที่เกี่ยวของ
ไดใชเปนแนวทางในการบูรณาการในการทำงานรวมกันอยางมีเอกภาพ และมีพลังจนเกิดการเปลี่ยนแปลงที่ดี
ขึ้น เพิ่มมูลคารวมตลาดของอุตสาหกรรมการทองเที่ยว 5 จังหวัดในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่น
อีสานใหเติบโตอยางตอเนื่อง เพิ่มการสรางงาน อาชีพใหกับประชาชน และรายไดกับชุมชนจากการพัฒนาการ
ทองเที่ยวของชุมชน พรอมทั้งพัฒนาอุตสาหกรรมทองเที่ยวใหเปนกลไกสงเสริมเศรษฐกิจ การพัฒนาสังคม
ความมั่นคง และการเติบโตบนคุณภาพชีวิตที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม และอนุรักษพัฒนาสืบสานตอยอดการ
ทองเที่ยวทางธรณีวิทยาและการดำรงรักษาไวซึ่งเอกลักษณธรณีวิทยาถิ่นอีสาน สรางความรัก ความภาคภูมิใจ
ความหวงแหนตอวิถีชีวิตที่ดีงาม และหนุนเสริมการเสริมสรางการทองเที่ยวทางธรณีวิทยาของพื้นที่ ให
เชื่อมโยงกับยุทธศาสตรชาติระยะ 20 ป แผนแมบทการพัฒนาประเทศ วาระปฎิรูปประเทศ แผนพัฒนา
เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 12 นโยบายและยุทธศาสตรกระทรวงการทองเที่ยวและกีฬา และ
สอดคลองกับแผนการพัฒนากลุมจังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แผนพัฒนาจังหวัดขอนแกน แผนพัฒนา
จังหวัดชัยภูมิ แผนพัฒนาจังหวัดกาฬสินธุ แผนพัฒนาจังหวัดอุดรธานี แผนพัฒนาจังหวัดหนองบัวลำภู โดยได
จัดทำแผนปฏิบัติการฯ ใหมีความสอดคลองกับแนวทางการพัฒนาประเทศที่สำคัญในปจจุบัน รวมทั้งความ
เหมาะสมกับสภาพแวดลอมและสถานการณของ 5 จังหวัดในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
เพื่อใหตอบสนองความตองการ นอกจากนี้ยังไดจัดใหมีการประชุมสัมมนาระดมความคิดเห็นผูเกี่ยวของ และผู
มีสวนไดสวนเสีย เพื่อเพิ่มเติมแกไขใหแผนปฏิบัติการฯ มีความสมบูรณที่สุด
โดยสาระสำคัญของแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่น
อีสาน ประกอบไปดวย วิสัยทัศน เปาหมายการพัฒนา ประเด็นการพัฒนา อันเปนเครื่องมือที่สำคัญที่ใชเปน
แนวทางในการขับเคลื่อนการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน ใหบรรลุ
วัตถุประสงค ซึ่งประกอบดวย
วิสัยทัศน (Vision) : “บูรณาการจัดการทองเที่ยวธรณีวิทยาและภูมิปญญาพื้นถิ่นอีสาน เชื่อมโยง
การทองเที่ยวอนุภูมิภาคลุมน้ำโขง” และใหคำนิยามของวิสัยทัศนไวดังนี้ การจัดการทองเที่ยวในเขต
ธรณีวิทยารวมกับการใชภูมิปญญาทองถิ่นของชุมชนอีสานที่อาศัยอยูในพื้นที่ทองเที่ยว รวมกับหนวยงาน
ภาครัฐและเอกชน บริหารจัดการทองเที่ยวอยางยั่งยืน เชื่อมโยงการทองเที่ยวระหวางไทย ลาว พมา และจีน
เพื่อเสริมสรางเศรษฐกิจในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน วิสัยทัศนแผนปฏิบัติการพัฒนาการ
ทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน มีแนวคิดหลักในใหประชาชนมีสวนรวมและการ

4. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
พัฒนาการทองเที่ยวอยางยั่งยืน โดยจัดรูปแบบการทองเที่ยวใหสอดคลองกับกลุมวัย ภายใตทรัพยากรการ
ทองเที่ยวที่โดดเดน โดยมุงเนนการทองเที่ยวทางประวัติศาสตร วัฒนธรรมและธรรมชาติ เชน พิพิธภัณฑ
ไดโนเสาร และพิพิธภัณฑบานเชียง ซึ่งเปนอารยธรรมสมัยกอนประวัติศาสตรที่มีคุณคายิ่ง ตลอดจนบูรณาการ
การจัดการทองเที่ยวโดยใชเทคโนโลยีที่ทันสมัย มาจัดการดานระบบฐานขอมูลดานการทองเที่ยว การสื่อสาร
การตลาดการประชาสัมพันธ และการอำนวยความสะดวกแกนักทองเที่ยว เชื่อมโยงเสนทางการทองเที่ยวให
ครอบคลุมอนุภูมิภาคลุมน้ำโขง
เปาหมายการพัฒนา :
1. มูลคารวมของอุตสาหกรรมการทองเที่ยวในเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เติบโตอยาง
ตอเนื่อง มีมูลคารวมไมนอยกวา ........ ลานบาท
2. จำนวนบุคลากร/ชุมชนที่ไดรับการพัฒนาศักยภาพทางดานการทองเที่ยวไมนอยกวา 200 คน
3. อัตราการขยายตัวของรายไดจากการทองเที่ยวทางธรณีวิทยาของ 5 จังหวัดในเขตพัฒนาการ
ทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เติบโตไมนอยกวารอยละ 10
4. ดัชนีความสุขของประชาชนในชุมชนทองเที่ยวหลักของพื้นที่ (ความพึงพอใจตอการทองเที่ยวที่สราง
รายได สรางโอกาสทางเศรษฐกิจแกชุมชน) เติบโตไมนอยกวารอยละ 75
5. สรางและพัฒนาพื้นที่ทองเที่ยวทางธรณีวิทยาที่เติบโตอยางตอเนื่องบนฐานเศรษฐกิจ คุณภาพชีวิตที่
เปนมิตรกับสิ่งแวดลอม จำนวนไมนอยกวา 20 แหง
ประเด็นการพัฒนา :
1. พัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาและภูมิปญญาพื้นถิ่นอีสาน เพื่อรองรับการเปนอุทยานธรณีวิทยา
มุงเนนการสงเสริมและพัฒนาแหลงทองเที่ยวที่โดดเดนของพื้นที่ธรณีวิทยา เมืองยุคกอน
ประวัติศาสตร ดินแดนไดโนเสาร และวัฒนธรรมประเพณีพื้นถิ่นอีสาน
2. พัฒนาการทองเที่ยวเพื่อรองรับขีดความสามารถการเปนเมืองไมซ (MICE City) และเชื่อมโยงสูจังหวัด
ใกลเคียง มุงเนนการพัฒนาขีดความสามารถทางการทองเที่ยวรองรับการเปนเมืองไมซ (MICE City)
และเชื่อมโยงการทองเที่ยวกระจายไปยังจังหวัดที่มีพื้นที่ติดตอ
3. พัฒนาเสนทางคมนาคมในแนวระเบียงเศรษฐกิจ EWEC (East-West Economic Corridor) เพื่อ
เชื่อมโยงการทองเที่ยวกลุมประเทศในอนุภูมิภาคลุมน้ำโขง มุงเนนการพัฒนาเสนทางคมนาคมในแนว
ระเบียงเศรษฐกิจใหสามารถเชื่อมโยงเสนทางหลักในแนวระเบียงเศรษฐกิจกับแหลงทองเที่ยวเสนทาง
รอง และพัฒนาระบบสาธารณูปโภคใหพรอมและเพียงพอตอการรองรับการทองเที่ยวในเขต
พัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เพื่อเพิ่มโอกาสทางดานธุรกิจและการเดินทางทองเที่ยว
4. พัฒนาเทคโนโลยีและนวัตกรรม เพื่อยกระดับการทองเที่ยวและเพิ่มมูลคาสินคา มุงเนนการพัฒนา
เทคโนโลยีและนวัตกรรมในการสงเสริมการตลาดและการประชาสัมพันธ เพื่อยกระดับการทองเที่ยว

5. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
และเพิ่มมูลคา รวมถึงการเพิ่มชองทางการจำหนายสินคาทองเที่ยว ผลิตภัณฑชุมชน และสินคา
OTOP
5. การบูรณาการเพื่อพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสานอยางยั่งยืน มุงเนนการพัฒนาการทองเที่ยว
แบบบูรณาการ โดยหนวยงานภาครัฐ เอกชนและชุมชนเปนหุนสวนในการจัดการทองเที่ยวอยางยั่งยืน
โดยแสดงภาพรวมของแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยา
ถิ่นอีสาน ดังผังโครงสรางตอไปนี้

6. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน

7. สารบัญ
หนา
บทนํา 1
• แนวคิดการจัดทําแผน 1
• กระบวนการจัดทําแผน 2
บทที่ 1 ขอมูลพื้นฐานเพื่อการพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 5
• ขอมูลภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 5
• ขอมูลจังหวัดขอนแกน 18
• ขอมูลจังหวัดชัยภูมิ 31
• ขอมูลจังหวัดกาฬสินธุ 54
• ขอมูลจังหวัดอุดรธานี 67
• ขอมูลจังหวัดหนองบัวลําภู 89
• สถานการณและแนวโนมการทองเที่ยว 104
• แนวทางและขอเสนอแนะในการจัดทําแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยว
ประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
บทที่ 2 จุดยืน ตําแหนง และศักยภาพการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการ 112
ทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
• จุดยืนและตําแหนงการพัฒนา 112
• การประเมินศักยภาพและสภาพแวดลอมภายนอก (SWOT Analysis) 113
บทที่ 3 แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยว 118
ธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
• วิสัยทัศน (Vision) 118
• วัตถุประสงค 119
• เปาหมายการพัฒนา 119
• ประเด็นการพัฒนา/ยุทธศาสตร 119

8. หนา
• แผนงาน/โครงการ ภายใตแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยว 125
ประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
บทที่ 4 ผลประโยชน รูปแบบการลงทุน และกลไกการขับเคลื่อนแผนปฏิบัติการ 154
พัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
• ผลประโยชนดานเศรษฐกิจ ความมั่นคง สังคม และสิ่งแวดลอม 154
• รูปแบบการลงทุนการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 156
• กลไกการขับเคลื่อนกระบวนการการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยว 156
ธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
บรรณานุกรม

9. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 1
บทนำ
แนวคิดการจัดทำแผน
แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน มีแนวคิด
หลักการสำคัญ ดังนี้
1. แผนปฏิบัติการยึดมั่นในแนวคิดในการมุงเนนการเชื่อมโยงยุทธศาสตรชาติ 20 ป แผนแมบทการ
พัฒนาประเทศ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 12 แผนพัฒนาภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
แผนพัฒนากลุมจังหวัด และ แผนพัฒนาจังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี หนองบัวลำภู ที่เกี่ยวของ
กับประเด็นการสงเสริมการทองเที่ยว รวมทั้งการเชื่อมโยงการทองเที่ยวของพื้นที่กับแผนพัฒนาการทองเที่ยว
แหงชาติ อีกทั้งใหความสำคัญกับการเชื่อมโยงความตองการของผูที่มีสวนไดสวนเสียในบริบทของพื้นที่ โดย
เนนการบูรณาการรวมกันของทุกภาคสวนที่เกี่ยวของทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน โดยยึด
หลักการใชพื้นที่ทองเที่ยวสำคัญเปนฐานในการพัฒนา ยึดประชาชนและนักทองเที่ยวเปนศูนยกลางของการ
จัดทำแผนปฏิบัติการ
2. การศึกษาสภาพแวดลอมและบริบทการทองเที่ยวของจังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี
หนองบัวลำภู ประเทศไทย อาเซียนใต และของโลกที่เชื่อมโยงและเกี่ยวของ เพื่อศึกษาสถานการณความ
เคลื่อนไหวของอุตสาหกรรมการทองเที่ยว การเปลี่ยนแปลงและแนวโนมที่คาดวาจะสงผลกระทบตอการ
กำหนดทิศทางการพัฒนาในชวงเวลาของแผนพัฒนาแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการ
ทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เพื่อนำมาเปนปจจัยเขาในการกำหนดทิศทางการพัฒนา โดยยึดการตั้งอยูบน
พื้นฐานของศักยภาพที่แทจริง และมีความเปนไปไดของพื้นที่เปนสำคัญ
3. การทบทวนการพัฒนาการทองเที่ยวของประเทศคูแขง ประเทศตนแบบ พื้นที่สำคัญในประเทศ
ไทย และนานาชาติ ที่ประสบความสำเร็จจากการทองเที่ยวในบริบทของพื้นที่การทองเที่ยวที่มีความคลายคลึง
กันกับ 5 จังหวัดธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เนื่องจากการทองเที่ยวเปนอุตสาหกรรมที่สำคัญของหลายประเทศทั่วโลก
ที่มีการแขงขันสูง ดังนั้นเพื่อศึกษาบริบทการทองเที่ยวและทิศทางการพัฒนาของหลายพื้นที่หลายประเทศทั่ว
โลก เพื่อใหไดมาซึ่งขอเรียนรูสำหรับการพัฒนา 5 จังหวัดธรณีวิทยาถิ่นอีสานตอไป
4. การทบทวนนโยบายและแผนยุทธศาสตรที่เกี่ยวของกับการทองเที่ยวของสวนราชการในพื้นที่
จังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี หนองบัวลำภู เนื่องจากการทองเที่ยวเปนอุตสาหกรรมที่เชื่อมโยง
และบูรณาการการพัฒนาการจัดสรรทรัพยากรในการพัฒนาการทองเที่ยวรวมกัน และรวมหนุนเสริมการสราง
รายได และการระดมพลังการพัฒนาใหมีความสามารถที่จะกระจายรายไดจากการพัฒนาการทองเที่ยวสู
ประชาชนทุกภาคสวนอยางแทจริง ดังนั้นเพื่อใหการพัฒนารวมกับหนวยงานที่เกี่ยวของเปนไปอยางสอดคลอง
และมีทิศทางเดียวกัน แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
จำเปนตองบูรณาการกับแผนพัฒนาอื่น ๆ ที่เกี่ยวเนื่อง เพื่อใหการพัฒนามีประสิทธิภาพและเปนรูปธรรม

10. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 2
5. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เนนการมี
สวนรวม โดยมีการรับฟงความคิดเห็นจากผูที่มีสวนไดสวนเสีย ทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน การ
สำรวจพื้นที่ทองเที่ยวสำคัญ การจัดประชุมกลุมยอย การสัมมนาเชิงปฏิบัติการ การประชาพิจารณแผนปฏิบัติ
การ เพื่อรวบรวมขอมูลความคิดเห็นและขอเสนอแนะจากผูที่เกี่ยวของดานการทองเที่ยวจากทุกภาคสวนใน
เวทีใหญ จำนวน 2 ครั้ง โดยมีผูเขารวมรวมทั้งสิ้นมากกวา 200 คน พรอมการบูรณาการกับกระบวนการจัดทำ
แผนพัฒนาจังหวัดในทุกจังหวัดในรอบการทบทวนแผนงบประมาณประจำป พ.ศ. 2563
6. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เนนการนำ
จุดเดนของพื้นที่ที่มีศักยภาพในการพัฒนาการทองเที่ยวที่เชื่อมโยงการพัฒนาทั้งเศรษฐกิจ สังคม และ
สิ่งแวดลอม มากำหนดมาตรการ แนวทางการพัฒนา แผนงาน โครงการ ที่เปลี่ยนแปลงสูเปาหมายในอนาคต
โดยใชหลัก Blueprint for change บันได 6 ขั้น คือ
- Mission Based เปนการพัฒนาที่คำนึงถึงการดำเนินการที่เปนไปตามหลักวิชาการ
กฎหมาย
- Problem Based เปนการพัฒนาที่มุงเนนการแกปญหาวิกฤติสำคัญในปจจุบันและอนาคต
มาดำเนินการแกไขปรับปรุงและปองกัน
- Development Based เปนการพัฒนาที่มุงเนนการตอยอดการพัฒนาที่ผานมาอยาง
ตอเนื่อง
- Creative Based เปนการพัฒนาที่มุงสรางสรรคสิ่งใหม
- Benchmarking Based เปนการพัฒนาที่มุงแสวงหาความเปนเลิศจากทั้งในและ
ตางประเทศมาประยุกตใชในพื้นที่
- Innovative Based เปนการพัฒนาที่มุงเสริมสรางนวัตกรรมเพื่อการเปลี่ยนแปลงแบบกาว
กระโดด
กระบวนการจัดทำแผน
กระบวนการจัดทำแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่น
อีสาน มีขั้นตอนที่สำคัญ ดังนี้
1. การศึกษาขั้นปฐมภูมิ
ในขั้นนี้แผนปฏิบัติการไดศึกษาสภาพแวดลอมของพื้นที่ที่เกี่ยวของกับการทองเที่ยว ศึกษาแผนการ
พัฒนาการทองเที่ยวที่ผานมา และศึกษารายละเอียดจากยุทธศาสตรชาติ 20 ป แผนแมบทการพัฒนาประเทศ
วาระการปฏิรูปประเทศ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 12 แผนพัฒนาภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ แผนพัฒนากลุมจังหวัด แผนพัฒนาจังหวัดขอนแกน ชัยภูมิ กาฬสินธุ อุดรธานี
หนองบัวลำภู รวมทั้งแผนพัฒนาการทองเที่ยวแหงชาติ เพื่อเชื่อมโยงประเด็นการพัฒนาเชิงนโยบายกับ
แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน และนอกจากนั้นยังได

11. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 3
ศึกษาความสำเร็จของพื้นที่ตาง ๆ ในประเทศและความสำเร็จจากตางประเทศ เพื่อนำมาปรับใชในการพัฒนา
พื้นที่ 5 จังหวัดธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
2. การศึกษาขั้นทุติยภูมิ
ในขั้นนี้แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน ไดจัด
ประชุมกลุมยอยกับจังหวัดขอนแกน โดยสำนักงานทองเที่ยวและกีฬาจังหวัดขอนแกน และจัดใหมีการ
ประชุมสัมมนาเชิงปฏิบัติการจำนวน 2 วัน โดยมีผูแทนจากภาครัฐ ภาคเอกชน และทองถิ่นที่เกี่ยวของ เชน
กรมอุทยาน สัตวปา และพันธุพืช กรมทรัพยากรธรณี กรมศิลปากร กรมการทองเที่ยว กรมทางหลวง กรมทาง
หลวงชนบท กองบัญชาการตำรวจทองเที่ยว กองบังคับการตำรวจทางหลวง สำนักงานการทองเที่ยวและกีฬา
จังหวัด สำนักงานจังหวัด สำนักงานสงเสริมการปกครองสวนทองถิ่นจังหวัด องคกรปกครองสวนทองถิ่น การ
ทองเที่ยวแหงประเทศไทย เปนตน และมีผูแทนจากผูประกอบการโรงแรมที่พัก หอการคาจังหวัด พรอม
องคกรทองเที่ยวทั้งสภาอุตสาหกรรมการทองเที่ยวจังหวัด สมาคมมัคคุเทศกอาชีพแหงประเทศไทย สมาคม
โรงแรมไทย สมาคมธุรกิจทองเที่ยวภายในประเทศ สมาคมไทยทองเที่ยวเชิงอนุรักษและผจญภัย สมาคม
สื่อมวลชนเพื่อการทองเที่ยว เขารวมสัมมนาเชิงปฏิบัติการรวมกัน เพื่อรวมศึกษาและวิเคราะหความจำเปน
ทางการพัฒนาการทองเที่ยวของ 5 จังหวัดธรณีวิทยาถิ่นอีสาน พรอมบูรณาการกับกระบวนการจัดทำ
แผนพัฒนาจังหวัดในทุกจังหวัดในรอบการทบทวนแผนงบประมาณประจำป พ.ศ. 2563 และจัดประชุมเพื่อ
การวิพากษ (ราง) แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เพื่อ
กลั่นกรองความสมบูรณของแผนปฏิบัติการอีกครั้ง
3. การนำเสนอเพื่อพิจารณาใหขอเสนอแนะและเห็นชอบ
แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน เมื่อดำเนินการ
รางฉบับสมบูรณเสร็จ ไดนำเสนอตอคณะกรรมการพิจารณาเพื่อใหขอเสนอแนะ หลังจากนั้นไดนำมาปรับปรุง
ใหมีความสมบูรณและนำเสนอคณะกรรมการใหความเห็นชอบอีกครั้ง
นอกจากนี้การศึกษาในครั้งนี้ยังไดใหความสำคัญกับการดำเนินงานตามหลักวิชาการ และการระดม
ความคิดเห็น การศึกษาความตองการของผูที่มีสวนไดสวนเสีย การสำรวจพื้นที่สำคัญทางการทองเที่ยว เพื่อให
ไดขอมูลเชิงลึกที่ครบทุกมิติ ทั้งบริบทในพื้นที่และภาพรวมของจังหวัด อีกทั้งไดขอมูลเชิงลึกเกี่ยวกับ
สภาวการณของอุตสาหกรรมทองเที่ยวของไทยและทิศทางการพัฒนาในมุมมองของหลายหนวยงาน เพื่อนำมา
สังเคราะหเปนแนวทางการพัฒนาการทองเที่ยวของพื้นที่ 5 จังหวัดธรณีวิทยาถิ่นอีสาน ที่เหมาะสมสอดคลอง
กับสถานการณและกาวทันการเปลี่ยนแปลง เพื่อใหการขับเคลื่อนแผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำ
เขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสานบรรลุผลสำเร็จตามวัตถุประสงคและเปาหมายที่ไดกำหนดไว ดัง
รายละเอียดในแผนภาพกระบวนการจัดทำแผนฯ

12. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจำเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 4

13. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 5
บทที่ 1
ขอมูลพื้นฐานเพื่อการพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน
ขอมูลภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
1. ขอมูลทั่วไป
1.1 ที่ตั้ง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตั้งอยู ระหวางละติจูด 14◦7' ถึง 18◦27' เหนือ และลองติจูด
100◦54' ถึง 105◦37' ตะวันออก ตั้งอยูในตําแหนงศูนยกลางของอนุภูมิภาคลุมแมนํ้าโขง โดยมีอาณาเขต
ติดตอกับสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวดานตะวันออก และดานเหนือ มีแมนํ้าโขงเปนเสนกั้น
พรมแดน และดานใตติดตอราชอาณาจักรกัมพูชา โดยมีเทือกเขาพนมดงรักกั้นพรมแดน
1.2 พื้นที่และลักษณะภูมิประเทศ มีพื้นที่รวม 105.53 ลานไร ลักษณะภูมิประเทศเปนที่ราบสูง มี
ความลาดเอียงไปทางตะวันออก มีลักษณะคลายกระทะ แบงเปน 2 เขตใหญ ไดแก บริเวณแองที่ราบโคราช
อยูบริเวณที่ราบลุมแมนํ้ามูลและชี ลักษณะเปนที่ราบสูงสลับกับเนินเขา และบริเวณแองสกลนครอยูทางตอน
เหนือของภาค ตั้งแตแนวเขาภูพานไปจนถึงแมนํ้าโขง เทือกเขาที่แบงระหวางแองโคราชและแองสกลนคร
ไดแก เทือกเขาภูพาน
1.3 ภูมิอากาศ มีอากาศรอนชื้นสลับกับแลง แบงเปน 3 ฤดู คือ ฤดูรอน ชวงเดือนกุมภาพันธ -
พฤษภาคม อากาศจะรอนและแหงแลงมาก จังหวัดที่มีอุณหภูมิสูงสุด คือ อุดรธานี ฤดูฝน ชวงเดือน
พฤษภาคม - ตุลาคม ไดรับอิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต ทําใหมีฝนตกเปนบริเวณกวาง แตมีแนว
เทือกเขาดงพญาเย็นและสันกําแพงกั้นลมฝนจากมรสุมตะวันตกเฉียงใต สงผลใหพื้นที่แองโคราช ซึ่งเปนเขตเงา
ฝนจึงมีสภาพแหงแลงกวาแองสกลนคร จังหวัดที่มีฝนตกมากที่สุด คือ นครพนม ฝนตกนอยที่สุด คือ
นครราชสีมา ฤดูหนาว ชวงเดือน พฤศจิกายน - กุมภาพันธ อากาศหนาวเย็น ไดรับอิทธิพลของลมมรสุม
ตะวันออกเฉียงเหนือจากประเทศจีน จังหวัดที่มีอุณหภูมิตํ่าสุด คือ จังหวัดเลย
1.4 การใชประโยชนที่ดิน ในป 2560 มีพื้นที่ รวม 105.53 ลานไร จําแนกเปนพื้นที่ปาไม 15.75
ลาน ไร หรือรอยละ 14.9 พื้นที่ทําการเกษตร 63.87 ลานไร หรือรอยละ 60.5 และพื้นที่ใชประโยชนอื่น ๆ
26.02 ลานไร หรือรอยละ 24.7 ของพื้นที่ภาค
1.5 ทรัพยากรธรรมชาติ
1.5.1 ดิน สภาพดินเปนดินทรายไมอุมนํ้า ทําใหขาดแคลนนํ้าและขาดธาตุอาหารใตดิน มีเกลือ
หิน ทําใหดินเค็ม จึงมีขอจํากัดตอการใชที่ดินเพื่อการเกษตร
1.5.2 แหลงนํ้า มีลุมนํ้าขนาดใหญ 3 ลุมนํ้า ไดแก ลุมนํ้าโขง ลุมนํ้าชีและลุมนํ้ามูล ลํานํ้าหลัก
ของภาค ไดแก แมนํ้าชี มีความยาวประมาณ 765 กิโลเมตร ยาวที่สุดในประเทศไทย มีตนนํ้าที่ทิวเขา

14. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 6
เพชรบูรณ และไหลไปรวมกับแมนํ้ามูลที่จังหวัดอุบลราชธานี แมนํ้ามูล มีความยาวประมาณ 641 กิโลเมตร ตน
นํ้าอยูที่เทือกเขาสันกําแพงแลวไหลลงสูแมนํ้าโขงที่จังหวัดอุบลราชธานี นอกจากนี้ยังมีลํานํ้าสาขายอย ไดแก
ลําปาว ลํานํ้าอูน ลํานํ้าสงคราม ลําเสียว ลํานํ้าเลย ลํานํ้าพอง และลําตะคอง รวมทั้งแหลงนํ้าธรรมชาติ ขนาด
ใหญ ที่กระจายอยูในพื้นที่ เชน หนองหาร (สกลนคร) และ บึงละหาน (ชัยภูมิ) นอกจากนี้ยังมีแหลงนํ้าบาดาล
มีปริมาณนํ้าในเกณฑเฉลี่ย 5-10 ลูกบาศกเมตรตอชั่วโมง ที่ความลึกของบอประมาณ 30 เมตร คุณภาพของนํ้า
บาดาลมีตั้งแตเค็มจัด กรอย และจืด เนื่องจากพื้นที่ในแองโคราชและแองสกลนครจะรองรับดวยหินเกลือ หาก
เจาะนํ้าบาดาลลึกเกินไปอาจจะพบนํ้าเค็ม
1.5.3 ปาไม ในป 2561 ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีพื้นที่ปาไม จํานวน 15.75 ลานไร คิดเปน
รอยละ 15.03 ของพื้นที่ภาค หรือรอยละ 18.16 ของพื้นที่ปาไมทั้งประเทศ ซึ่งยังตํ่ากวาคาเปาหมาย ในการ
รักษาสมดุลของระบบนิเวศที่จะตองมีพื้นที่ปาไมรอยละ 40 ของพื้นที่ สวนใหญมีลักษณะเปน ปาเบญจพรรณ
2. โครงสรางพื้นฐานของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
2.1 โครงขายถนน เชื่อมโยงกับโครงขายหลักของประเทศและเชื่อมโยงสูประเทศเพื่อนบาน สปป.
ลาว กัมพูชา และสามารถเชื่อมโยงไปยังเวียดนามและจีนตอนใต
2.1.1 ทางหลวงแผนดินหมายเลข 2 (ถนนมิตรภาพ) เชื่อมโยงทางหลวงแผนดินหมายเลข 1
(ถนนพหลโยธิน) และทางหลวงแผนดินหมายเลข 22 (อุดรธานี สกลนคร นครพนม) เชื่อมสู สปป.ลาว ผาน
สะพานมิตรภาพไทย-ลาว แหงที่ 3 (นครพนม-แขวงคํามวน) และมีถนนที่เชื่อมโยงอุดรธานี-หนองคาย เชื่อมสู
สะพานมิตรภาพไทย-ลาวแหงที่ 1 (หนองคาย-เวียงจันทน)
2.1.2 เสนทางแนวระเบียงเศรษฐกิจตะวันออก-ตะวันตก (East-West Economic Corridor:
EWEC) เชื่อมโยงจากชายแดนไทย-เมียนมา จากจังหวัดตาก-พิษณุโลก-เพชรบูรณ เขาสูภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ ตามทางหลวงแผนดินหมายเลข 12 (ชัยภูมิ ขอนแกน มหาสารคาม กาฬสินธุ มุกดาหาร)
และเชื่อมสู สปป.ลาว ผานสะพานมิตรภาพไทย-ลาว แหงที่ 2 (มุกดาหาร-สะหวันนะเขต) เปนเสนทาง
เชื่อมโยงการคา การลงทุนภายใตกรอบความรวมมือกลุมประเทศอนุภูมิภาคลุมแมนํ้าโขง (GMS)
2.1.3 เสนทางใหมเศรษฐกิจตะวันออก-ตะวันตก 2 (East-West Economic Corridor : EWEC
2) เชื่อมโยงจาก ภาคกลางของเวียดนามในจังหวัดกวางนาม เขาสูสปป.ลาว ทางดาน ดากตะออก ผานแขวงเซ
กอง แขวงจําปาศักดิ์ สปป.ลาว และเขาสูไทย ที่ดานวังเตา-ชองเม็ก จังหวัดอุบลราชธานี
2.2 รถไฟ มีเสนทางเชื่อมโยงกับพื้นที่เศรษฐกิจหลักของ ประเทศบริเวณภาคกลางและพื้นที่
โครงการระเบียงเศรษฐกิจภาค ตะวันออก (EEC) 3 เสนทาง ไดแก
1) กรุงเทพฯ-หนองคาย เชื่อมสู สปป.ลาว
2) กรุงเทพฯ-อุบลราชธานี
3) สายใหม เชื่อมโยงบานไผ มหาสารคาม รอยเอ็ด มุกดาหาร นครพนม

15. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 7
2.3 สนามบิน มี 9 แหง เปนสนามบินนานาชาติ 2 แหง คือ อุดรธานี และอุบลราชธานี และ
สนามบินภายในประเทศ 7 แหง ไดแก ขอนแกน นครพนม นครราชสีมา สกลนคร บุรีรัมย รอยเอ็ด และเลย
2.4 ดานชายแดน มี 15 ดานถาวร 23 จุดผอนปรน ที่เปนจุดเชื่อมโยงการคาชายแดนกับประเทศ
เพื่อนบาน
2.5 แผนงานพัฒนาโครงสรางพื้นฐานขนาดใหญ ที่อยูระหวางดําเนินการในภาค ไดแก รถไฟ
ความเร็วสูง (ชวงกรุงเทพฯ-นครราชสีมา ชวงนครราชสีมา-หนองคาย) รถไฟทางคู (ชวงชุมทางถนนจิระ-
ขอนแกน ชวงขอนแกน-หนองคาย ชวงจิระ-อุบลราชธานี) ทางหลวงพิเศษระหวางเมืองและทางพิเศษ (ชวง
บางปะอิน-นครราชสีมา ชวงระเบียงเศรษฐกิจ EWEC ดานตะวันออก)
2.6 บริการสาธารณูปโภค
2.6.1 ไฟฟา มีระบบสายสงเชื่อมโยงกับระบบสายสงของประเทศและมีเขื่อนผลิตกระแสไฟฟา
ที่สําคัญ ไดแก เขื่อนอุบลรัตน ( ขอนแกน ) เขื่อนจุฬาภรณ ( ชัยภูมิ ) เขื่อนลําตะคอง ( นครราชสีมา ) และ
เขื่อนสิรินธร ( อุบลราชธานี )
2.6.2 ประปา มีระบบบริการประปาครอบคลุมพื้นที่เขตเมือง ประกอบดวยการประปาสวน
ภูมิภาค มีหนวยงานระดับเขต 3 แหง คือ สํานักงานเขตประปาเขต 6 (ขอนแกน) สํานักงานประปาเขต 7
(อุดรธานี) และสํานักงานประปาเขต 8 (อุบลราชธานี)
3. ดานเศรษฐกิจของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
3.1 ภาพรวมเศรษฐกิจ
3.1.1 เศรษฐกิจภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีขนาดเล็ก มูลคาผลิตภัณฑภาค ณ ราคาประจําป
2560 เทากับ 1,496,072 ลานบาท คิดเปนรอยละ 9.7 ของมูลคาผลิตภัณฑมวลรวมประเทศ ซึ่งลดลงเมื่อ
เทียบกับป 2556 ที่มีสัดสวนรอยละ 10.6 ของประเทศ
3.1.2 โครงสรางการผลิตยังคงพึ่งพิงภาคเกษตร และอุตสาหกรรมเปนหลัก ในป 2560 ภาค
เกษตรและภาคอุตสาหกรรมมีสัดสวนเทากันรอยละ 19.6 สําหรับภาคบริการ มีสัดสวน รอยละ 60.8 ซึ่ง
ประกอบดวย สาขาขายสง ขายปลีกฯ สาขาขนสงฯ และบริการอื่น ๆ รอยละ 13.4 2.4 และ 45.0 ตามลําดับ
ซึ่งรายไดหลักของภาคมาจากภาคบริการและภาคเกษตร ในขณะที่ ภาคอุตสาหกรรม จะมีแนวโนมจะเปนฐาน
รายไดใหมของภาคจากนโยบายการจัดตั้งเขตเศรษฐกิจพิเศษ ป 2559
3.1.3 เศรษฐกิจขยายตัวตํ่ากวาระดับประเทศ เกิดความเหลื่อมลํ้าระหวางภาคมากขึ้น โดย ป
2560 มีการขยายตัวรอยละ 2.5 ซึ่งตํ่ากวาการขยายตัวของประเทศ ที่มีการขยายตัวรอยละ 4.0 เปนผลมาจาก
การชะลอตัวของภาคเกษตร ไดรับผลกระทบจากฝนทิ้งชวงและภัยแลง รวมทั้งราคาพืชผลเกษตรตกตํ่า
ตอเนื่อง ทําใหรายไดลดลง สงผลกระทบตออํานาจซื้อของครัวเรือน

16. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 8
3.1.4 รายไดเฉลี่ยตอประชากรเพิ่มขึ้น แตยังตํ่ากวาคาเฉลี่ยของประเทศ ในป 2560 ผลิตภัณฑ
ภาคตอหัวประชากร (GRP Per capita) เฉลี่ย 80,352 บาทตอคนตอป ซึ่งตํ่ากวาคาเฉลี่ยของประเทศ 2.8 เทา
และตํ่ากวา กทม.และปริมณฑลถึง 5.6 เทา จังหวัดที่มีรายไดเฉลี่ยตอหัวสูงที่สุด 3 อันดับ แรกของภาค ไดแก
จังหวัดขอนแกน (117,560 บาท) นครราชสีมา (100,301 บาท) และเลย (97,903 บาท) สวน 3 อันดับสุดทาย
ไดแก จังหวัดกาฬสินธุ (61,084 บาท) ยโสธร (54,183 บาท) และ หนองบัวลําภู (53,416 บาท)
ตารางผลิตภัณฑมวลรวมและโครงสรางเศรษฐกิจภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
รายการ 2556 2557 2558 2559 2560
มูลคาผลิตภัณฑภาค
 มูลคา (ลานบาท) 1,373,003 1,319,175 1,363,568 1,438,846 1,496,072
 สัดสวนตอประเทศ (รอยละ) 10.6 10.0 9.9 9.9 9.7
 อัตราขยายตัวที่แทจริง (รอยละ) 0.9 -0.4 3.1 3.0 2.5
มูลคาผลิตภัณฑภาคตอหัว
 มูลคา (บาท/คน/ป) 72,925 70,247 72,810 77,049 80,352
 อัตราการขยายตัว (รอยละ) 7.9 -3.7 3.6 5.8 4.3
โครงสรางการผลิต (รอยละ)
 ภาคเกษตร 26.2 23.1 21.8 20.7 19.6
- เกษตรกรรม 25.7 22.6 21.4 20.3 19.2
- ประมง 0.5 0.5 0.4 0.4 0.4
 ภาคอุตสาหกรรม 18.1 19.4 19.0 19.3 19.6
- เหมืองแรฯ 0.9 1.0 1.1 1.1 0.9
- อุตสาหกรรม 17.2 18.4 17.9 18.2 18.7
 ภาคบริการ 55.7 57.5 59.2 60.0 60.8
- การคา 10.4 11.3 12.0 12.8 13.4
- การขนสง 2.0 2.2 2.3 2.3 2.4
- อื่น ๆ 43.3 44.0 44.9 44.9 45.0
3.1.5 เศรษฐกิจยังคงกระจุกตัวอยูในบางจังหวัดที่เปนแหลงการผลิตที่สําคัญของภาค ในป
2560 จังหวัดนครราชสีมา มีสัดสวนการผลิตรอยละ 18.4 ของภาค และจังหวัดขอนแกน มีสัดสวนการผลิต
รอยละ 13.6 ของภาค ในขณะที่จังหวัดอํานาจเจริญ หนองบัวลําภู มุกดาหาร ยโสธร และบึงกาฬ มีขนาด
เศรษฐกิจเล็กที่สุดของภาค แตละจังหวัดมีสัดสวนไมถึงรอยละ 2.0 ของภาค

17. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 9
3.2 เศรษฐกิจรายสาขา
3.2.1 ภาคเกษตร
1) เปนแหลงผลิตพืชเศรษฐกิจหลักของประเทศ แตรูปแบบการผลิตยังอาศัยนํ้าฝนเปน
หลัก จึงมีผลิตภาพตํ่า โดยในป 2560 ผลิตภัณฑภาคเกษตรมีมูลคา 292,688 ลานบาท พืชหลักของภาค ไดแก
ขาว ออยโรงงาน และ มันสําปะหลังโดยมีพื้นที่ปลูกขาวมากที่สุดของประเทศ สวนใหญปลูกขาวหอมมะลิ 105
ในพื้นที่ตอนกลางและตอนลางของภาค โดยเฉพาะพื้นที่ทุงกุลารองไห ครอบคลุมพื้นที่จังหวัดยโสธร ศรีสะเกษ
สุรินทร มหาสารคาม รอยเอ็ด และทุงสัมฤทธิ์ครอบคลุมพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา และบุรีรัมย โดยผลผลิต
เฉลี่ยตอไรในภาพรวมตํ่ากวาระดับประเทศ เนื่องจากทําการเกษตรแบบดั้งเดิม ใชสารเคมีสูง ซึ่งในแตละปมี
การนําเขาวัตถุอันตรายทางเกษตร เฉลี่ยไมตํ่ากวา 3 พันลานบาทตอป เปนภาคที่มีพื้นที่ปลูกออยและมัน
สําปะหลังมากที่สุดของประเทศ โดยออยสวนใหญปลูกในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา ชัยภูมิ ขอนแกน กาฬสินธุ
และอุดรธานี และมันสําปะหลังในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา ชัยภูมิ และอุดรธานี สําหรับพื้นที่ปลูกขาวอินทรีย
มีแนวโนมขยายพื้นที่มากขึ้น ปจจุบันแหลงปลูกขาวอินทรียในประเทศไทยรอยละ 80 อยูในภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ โดยเฉพาะในพื้นที่ทุงกุลารองไห (จังหวัดยโสธร สุรินทร มหาสารคาม ศรีสะเกษ
รอยเอ็ด) และจังหวัดอุบลราชธานี สวนอีกรอยละ 20 อยูในภาคเหนือตอนบน ตลาดขาวอินทรีย สวนใหญ
สงออกตางประเทศ โดยเฉพาะสหภาพยุโรป
2) มีพื้นที่ใชประโยชนทางการเกษตรมากที่สุด แตขนาดฟารมที่ถือครองตอครัวเรือน
เกือบตํ่าสุดของประเทศ ในป 2560 มีพื้นที่ใชประโยชนทางการเกษตร 63.85 ลานไร คิดเปน รอยละ 42.8
ของประเทศ โดยพบวาพื้นที่ที่มีการใชประโยชนที่ดินสูงสุด คือ จังหวัดในบริเวณตอนลางของภาค มีการพื้นที่
ใชประโยชนทางการเกษตรมากที่สุด 32.92 ลานไร คิดเปนรอยละ 51.5 ของภาค สําหรับขนาดฟารมที่ถือ
ครองตอครัวเรือน มีเพียง 23.4 ไรตอครัวเรือน ตํ่ากวาระดับประเทศที่มีขนาดฟารมถือครองตอครัวเรือน 25.2
ไรตอครัวเรือน จังหวัดที่มีเนื้อที่ถือครองทําการเกษตรตอครัวเรือนมากที่สุด ไดแก จังหวัด นครราชสีมา บึง
กาฬ หนองบัวลําภู และเลย มีเนื้อที่ถือครอง 32.14 31.12 30.19 และ 28.83 ไรตอครัวเรือน ตามลําดับ
จังหวัดที่มีเนื้อที่ถือครองทําการเกษตรตํ่าสุดของภาค ไดแก จังหวัดสกลนคร นครพนม และ รอยเอ็ด โดยมีเนื้อ
ที่ถือครอง 17.79 18.29 และ 20.10 ไรตอครัวเรือน ตามลําดับ
3) พื้นที่ชลประทานนอยกวาทุกภาค โดยมีเพียง 7.12 ลานไร คิดเปนรอยละ 11.2 ของ
พื้นที่เกษตร ซึ่งตํ่ากวาระดับประเทศที่มีพื้นที่ชลประทานตอพื้นที่เกษตรรอยละ 22 ผลผลิตการเกษตรของภาค
ขึ้นอยูกับสภาพดินฟาอากาศเปนหลัก ประกอบกับความเสี่ยงจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ที่ทวีความ
รุนแรงมากขึ้น สงผลกระทบตอความมั่งคงดานอาหาร ในพื้นที่ตอนกลางของภาคมีสัดสวนพื้นที่ ชลประทาน
ตอพื้นที่เกษตรมากที่สุด รอยละ 16.7 ไดแก จังหวัดกาฬสินธุ มีสัดสวนรอยละ 21.9 ของพื้นที่ เกษตรของ
จังหวัด รองลงมาพื้นที่ตอนลางของภาคมีสัดสวนพื้นที่ชลประทานตอพื้นที่เกษตร รอยละ 11.4 ไดแก ยโสธร
และจังหวัดนครราชสีมา มีสัดสวนรอยละ 17.6 และ 12.7 ของพื้นที่เกษตรของจังหวัด ตามลําดับ

18. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 10
3.2.2 ภาคอุตสาหกรรม
1) อุตสาหกรรมขยายตัวในทิศทางที่เพิ่มขึ้น แตมีบทบาทนอยเมื่อเทียบกับประเทศ
การผลิตสวนใหญเปนอุตสาหกรรมแปรรูปขั้นตน สรางมูลคาเพิ่มตํ่าโดยมีสัดสวนเพียงรอยละ 6.7 ของ
ประเทศ ในป 2560 มีมูลคา ณ ราคาประจําป 280,337 ลานบาท เพิ่มขึ้นจาก 236,562 ลานบาท ในป 2556
และมีอัตราการขยายตัวในป 2560 เพิ่มขึ้นรอยละ 6.3 ซึ่งสูงกวาอัตราการขยายตัวระดับประเทศ ที่มีการ
ขยายตัวรอยละ 3 โดยอุตสาหกรรมของภาคสวนใหญกระจุกตัวอยูตามเมืองหลัก อาทิ จังหวัดขอนแกน และ
นครราชสีมา สําหรับโครงสรางการผลิตอุตสาหกรรมยังอยูในกลุมอาหารและเครื่องดื่ม สวนอุตสาหกรรม
อิเล็กทรอนิกส ผลิตภัณฑยางและพลาสติก และสิ่งทอ เริ่มมีบทบาทมากขึ้น และเปนฐานสรางรายไดใหมใหกับ
ภาค ซึ่งอุตสาหกรรมอิเล็กทรอนิกส กระจุกตัวในจังหวัดนครราชสีมา รอยละ 96.2 ของภาค สวนอุตสาหกรรม
สิ่งทอสวนใหญกระจายอยูทุกจังหวัด โดยจังหวัดที่มีสัดสวนมากที่สุด 5 อันดับแรกของภาค ไดแก จังหวัด
ขอนแกน มหาสารคาม นครราชสีมา ชัยภูมิ และอุดรธานี สําหรับอุตสาหกรรมผลิตภัณฑยางและพลาสติก
สวนใหญกระจุกตัวอยูที่จังหวัดนครราชสีมา อุดรธานี บึงกาฬ และบุรีรัมย สําหรับอุตสาหกรรมที่เคยเปนฐาน
รายเดิมของภาค เริ่มมีแนวโนมเพิ่มขึ้น อาทิ อุตสาหกรรมเครื่องแตงกาย จากรอยละ 3.1 เพิ่มขึ้น รอยละ 3.4
ของสาขาอุตสาหกรรมโดยจังหวัดที่มีสัดสวนมากที่สุด 5 อันดับแรกของภาค ไดแก ขอนแกน สุรินทร
นครราชสีมา อุบลราชธานี รอยเอ็ด สวนอุตสาหกรรมพลังงานทดแทน (เอทานอล) ปจจุบันมี ผูประกอบการ
เปดดําเนินการแลว 8 ราย ปริมาณการผลิตเฉลี่ย 2.3 ลานลิตรตอวัน หรือรอยละ 38.5 ของการผลิตรวมทั้ง
ประเทศ
2) การจัดตั้งนิคมอุตสาหกรรม ที่อยูภายใตการนิคมอุตสาหกรรมแหงประเทศไทย
(กนอ.) ปจจุบันมี 2 แหง ไดแก นิคมอุตสาหกรรมอุดรธานี โดย กนอ. ไดอนุมัติใหบริษัทเมืองอุตสาหกรรม
อุดรธานี จํากัด ดําเนินการ ซึ่งเปนโครงการจัดตั้งนิคมอุตสาหกรรมสีเขียว ปจจุบันอยูระหวางการดําเนินการ มี
พื้นที่ประมาณ 2,219 ไร ในทองที่ตําบลโนนสูง และตําบลหนองไผ อําเภอเมืองอุดรธานี จังหวัดอุดรธานี โดย
อุตสาหกรรมเปาหมาย ไดแก อุตสาหกรรมชิ้นสวนยานยนต อิเล็กทรอนิกส ยางพาราขั้นปลาย และศูนยโลจิ
สติกส และนิคมอุตสาหกรรมหนองคาย ดําเนินการโดย บริษัทนาคา คลีนเพาเวอร จํากัด ปจจุบันอยูระหวาง
การศึกษา วิเคราะห ผลกระทบสิ่งแวดลอม (EIA) มีเนื้อที่ประมาณ 2,960 ไร ในพื้นที่ตําบลโพนสวาง อําเภอ
เมืองหนองคาย จังหวัดหนองคาย รองรับอุตสาหกรรมเปาหมาย ไดแก อุตสาหกรรมแปรรูปผลิตผลทาง
การเกษตร อาหารและเครื่องดื่ม ชิ้นสวนยานยนต และโลจิสติกส
3.2.3 การคาชายแดน
1) การคาชายแดนและผานแดน มีการขยายตัวอยางกาวกระโดด และมีบทบาทสําคัญ
ตอกิจกรรมทางเศรษฐกิจของภาคมากขึ้น โดยในป 2561 มีมูลคาการคาชายแดน 333,960.30 ลานบาท คิด
เปนรอยละ 24 ของการคาชายแดนทั้งประเทศ เพิ่มขึ้นจากรอยละ 15.4 ในป 2556 โดยการสงออกมีมูลคา
187,323.79 ลานบาท และการนําเขามีมูลคา 146,636.51 ลานบาท เกินดุลการคา 40,687.28 ลานบาท จาก

19. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 11
การขยายตัวทางเศรษฐกิจของประเทศเพื่อนบาน และประเทศจีน สินคาสงออกที่ สําคัญ ไดแก นํ้ามันดีเซล
และเบนซิน รถยนต อุปกรณและสวนประกอบ ผลไมสดแชเย็น แชแข็งและแหง และเครื่องดื่มที่ไมมี
แอลกอฮอล ซึ่งเปนสินคาสงออกที่ผลิตจากนอกภาคสินคานําเขาที่สําคัญ ไดแก ทองแดงและผลิตภัณฑ
เครื่องรับ-สงสัญญาณ และอุปกรณติดตั้ง (โทรศัพท วิทยุ โทรทัศน อุปกรณ) ผักและของปรุงแตงจากผัก เปน
ตน
2) โครงสรางของมูลคาการคาชายแดน จําแนกตามประเทศคูคาของภาค พบวา ในป
2561 การคากับ สปป.ลาว มีมูลคาการคา เทากับ 167,194.41 ลานบาท คิดเปนรอยละ 50.1 ของมูลคา
การคาชายแดนทั้งภาค โดยผานดานศุลกากรมุกดาหาร หนองคาย และดานชองเม็ก จังหวัดอุบลราชธานี คิด
เปนรอยละ 37.3 37.1 และ 10.6 ของมูลคาการคากับ สปป.ลาว ตามลําดับการคากับจีนตอนใตมีมูลคาการคา
83,467.65 ลานบาท และเวียดนามมีมูลคาการคา 77,142.90 ลานบาท คิดเปนรอยละ 25 และ 23.1
ตามลําดับ แนวโนมการคาชายแดนมีความสําคัญมากขึ้น สวนใหญผานดานศุลกากรมุกดาหาร สําหรับมูลคา
การคากับกัมพูชามีเพียงรอยละ 1.8 ของมูลคาชายแดนทั้งภาค
3.2.4 การทองเที่ยว
1) ทรัพยากรการทองเที่ยว มีความหลากหลายทั้งการทองเที่ยวยุคกอน ประวัติศาสตร
และอารยธรรมขอม การทองเที่ยวทางธรรมชาติที่สําคัญ ไดแก อุทยานแหงชาติเขาใหญ จังหวัดนครราชสีมา
ภูหลวง ภูเรือ และภูกระดึง จังหวัดเลย รวมทั้งการทองเที่ยวประเพณีวัฒนธรรม และ การทองเที่ยวบริเวณ
เมืองชายแดนริมแมนํ้าโขงเชื่อมโยงประเทศเพื่อนบาน
2) รายไดจากการทองเที่ยวของภาคตํ่ากวารอยละ 5 ของรายไดการทองเที่ยวทั้ง
ประเทศ ในป 2560 ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีจํานวนนักทองเที่ยว 40.59 ลานคน คิดเปนรอยละ 14 ของ
จํานวนนักทองเที่ยวทั้งประเทศ และมีรายไดจากการทองเที่ยว 86,721.62 ลานบาท คิดเปนรอยละ 3.5 ของ
รายไดทองเที่ยวทั้งประเทศ และรายไดจากการทองเที่ยวของภาคสวนใหญเปนรายไดจากนักทองเที่ยวชาวไทย
รอยละ 95.6 ชาวตางชาติรอยละ 4.4 สําหรับระยะเวลาพํานักเฉลี่ย ลดลงจาก 2.44 วัน ในป 2556 เหลือ
เพียง 2.33 วัน และคาใชจายตอหัวเพิ่มขึ้นจาก 1,015.30 บาทตอวัน ในป 2556 เปน 1,213.63 บาทตอวัน
ในป 2560
3) การกระจายตัวของนักทองเที่ยว ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง มีจํานวน
นักทองเที่ยวสูงสุด ประมาณ 19.53 ลานคนตอป สรางรายไดประมาณ 39,749.60 ลานบาทตอป ในป 2560
รองลงมา คือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน มีนักทองเที่ยวประมาณ 13.66 ลานคนตอป สรางรายได
27,788.09 ลานบาทตอป และในพื้นที่ตอนกลางของภาค มีนักทองเที่ยวประมาณ 7.39 ลานคนตอป สราง
รายได 19,183.93 ลานบาทตอป จังหวัดนครราชสีมา มีจํานวนนักทองเที่ยวและรายไดมากที่สุด สวนจังหวัด
อํานาจเจริญและหนองบัวลําภูมีจํานวนนักทองเที่ยวและรายไดตํ่าที่สุด ทั้งนี้การทองเที่ยวของภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือ ยังมีปญหาในหลายดาน อาทิ ความเสื่อมโทรมของแหลงทองเที่ยว แหลงทองเที่ยวอยู

20. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 12
หางไกลกัน การทองเที่ยวเชิงศิลปวัฒนธรรมมีปฏิทินการทองเที่ยวในชวง ระยะเวลาสั้น ๆ สิ่งอํานวยความ
สะดวกและบุคลากรดานการทองเที่ยวขาดมาตรฐาน รวมถึงขาดการเชื่อมโยงเสนทางทองเที่ยว และปฏิทิน
การทองเที่ยว
3.3 เศรษฐกิจระดับครัวเรือน
3.3.1 รายไดเฉลี่ยตอครัวเรือนภาคตะวันออกเฉียงเหนือตํ่าเปนอันดับสองของประเทศ โดยในป
2560 มีรายไดเฉลี่ย 20,750 บาทตอเดือน ตํ่ากวารายไดเฉลี่ยตอครัวเรือนทั้งประเทศที่ 26,973 บาทตอเดือน
3.3.2 หนี้สินเฉลี่ยตอครัวเรือนภาคตะวันออกเฉียงเหนือสูงกวาระดับประเทศ โดยในป 2560 มี
จํานวนครัวเรือนที่เปนหนี้ 3.61 ลานครัวเรือน มากกวาทุกภาค หรือมีสัดสวนรอยละ 33.3 ของครัวเรือนที่เปน
หนี้ทั้งประเทศ และหนี้สินครัวเรือนของภาคเฉลี่ย 179,923 บาท เพิ่มขึ้นจาก 149,307 บาท ในป 2556 และ
สูงกวาหนี้สินตอครัวเรือนเฉลี่ยทั้งประเทศที่ 178,994 บาท โดยหนี้สินสูงขึ้นจากราคาสินคาเกษตรตกตํ่า และ
ตนทุนการผลิตสูงขึ้น ทําใหรายไดไมพอรายจาย เมื่อพิจารณาวัตถุประสงคของการกูยืม พบวา ครัวเรือนสวน
ใหญกูยืมใชจายเพื่อการอุปโภคบริโภค เพื่อทําการเกษตรและนําไปใชลงทุนในสินทรัพย เชน บาน รถยนต
มากกวาการกูยืมเพื่อการศึกษา
4. ดานสังคมของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
4.1 ประชากร
4.1.1 จํานวนประชากรของภาคมากที่สุดของประเทศ ป 2560 มีจํานวนประชากร 21.99 ลาน
คน หรือรอยละ 33.2 ของประเทศ เพิ่มขึ้นจาก 21.70 ลานคน ในป 2555 และมีอัตราการเพิ่มขึ้นของ
ประชากรในชวงป 2555-2560 โดยเฉลี่ยรอยละ 0.22 ตํ่ากวาประเทศที่มีอัตราการเพิ่มเฉลี่ยรอยละ 0.54 โดย
จังหวัดนครราชสีมา มีประชากรมากที่สุด 2.64 ลานคน รองลงมา คือ จังหวัดอุบลราชธานี มีประชากร 1.87
ลานคน และจังหวัดขอนแกน มีประชากร 1.81 ลานคน คิดเปนรอยละ 12.0 8.5 และ 8.2 ของประชากรภาค
ตามลําดับ
4.1.2 สัดสวนประชากรสูงอายุเพิ่มขึ้น โครงสรางประชากรมีแนวโนมการเปลี่ยนแปลง ไปสู
สังคมสูงวัยมากขึ้น โดยในป 2555 มีสัดสวนประชากรสูงอายุรอยละ 15.8 เพิ่มขึ้นเปนรอยละ 19.4 ในป 2560
ซึ่งสูงกวารอยละ 17.1 ของสัดสวนผูสูงอายุระดับประเทศ จึงทําใหประชากรวัยแรงงาน ตองรับภาระในการ
ดูแลผูสูงอายุมากขึ้น จากประชากรวัยแรงงาน 3.91 คน ดูแลผูสูงอายุ 1 คน ในป 2555 เปนประชากรวัย
แรงงาน 3.13 คน ดูแลผูสูงอายุ 1 คน ในป 2560
4.1.3 ประชากรเมืองโดยรวมเพิ่มขึ้น ป 2555 มีประชากรเมืองจํานวน 4.36 ลานคน หรือรอย
ละ 20.1 ของประชากรทั้งภาค เพิ่มขึ้นเปน 4.45 ลานคน หรือรอยละ 20.2 ของประชากรทั้งภาค ในป 2560
โดยจังหวัดมหาสารคามมีอัตราการเพิ่มของประชากรเมืองมากที่สุด รอยละ 18 รองลงมา ไดแก จังหวัด
ขอนแกน รอยเอ็ด และอุบลราชธานี มีอัตราการเพิ่มของประชากรเมืองรอยละ 14.9 8.2 และ 6.6 ตามลําดับ

21. แผนปฏิบัติการพัฒนาการทองเที่ยวประจําเขตพัฒนาการทองเที่ยวธรณีวิทยาถิ่นอีสาน 13
ซึ่งสวนใหญเปนเมืองศูนยกลางความเจริญของภาคทั้งดานเศรษฐกิจ และการศึกษา จึงทําใหประชากรอพยพ
เขาไปทํางานและอาศัยจํานวนมาก
ตารางประชากรภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
รายการ
ป
2555 2556 2557 2558 2559 2560
จํานวนประชากร (ลานคน) 21.70 21.78 21.85 21.92 21.95 21.99
โครงสรางประชากร (รอยละ)
กลุม ๐-๑๔ ป
กลุม ๑๕-๕๙ ป
กลุม ๖๐ +
22.4
61.8
15.8
21.9
61.6
16.5
21.3
61.5
17.2
20.8
61.3
17.9
20.3
61.0
18.7
19.9
60.7
19.4
จํานวนประชากรเมือง (ลานคน) 4.36 4.40 4.43 4.43 4.45 4.45
4.2 แรงงาน
แรงงานสวนใหญมีความรูระดับประถมศึกษา แรงงานระดับอาชีวะมีสัดสวนนอยมาก ในป 2560 มี
กําลังแรงงาน 9.63 ลานคน สวนใหญอยูในภาคเกษตร รอยละ 50.77 ของกําลังแรงงาน ของภาค จํานวน
แรงงานที่มีความรูระดับประถมลดลง จากรอยละ 56.8 ในป 2556 เปนรอยละ 56.48 ในป 2560 มีความรู
ระดับมัธยมตนเพิ่มขึ้นจากรอยละ 16.02 ในป 2555 เปนรอยละ 17.9 ในป 2560 ระดับมัธยมปลายเพิ่มขึ้น
จากรอยละ 11.87 ในป 2555 เปนรอยละ 11.96 ในป 2560 แรงงานระดับ อาชีวะเพิ่มขึ้นจากรอยละ 2.07
ในป 2555 เปนรอยละ 2.09 ในป 2560 ระดับอุดมศึกษาเพิ่มขึ้นจาก รอยละ 7.05 ในป 2555 เปนรอยละ
9.56 ในป 2560
4.3 การศึกษา
4.3.1 สถาบันการศึกษามีทุกระดับ โดยระดับอุดมศึกษามี 53 แหง ครอบคลุมเกือบทุกจังหวัด
แยกเปนมหาวิทยาลัยของรัฐ 36 แหง เอกชน 10 แหง และสถาบันวิทยาลัยชุมชน 7 แหง ในจํานวนนี้เปน
สถาบันวิจัย 12 แหง ซึ่งมากที่สุดในประเทศ
4.3.2 จํานวนปการศึกษาเฉลี่ยของประชากรตํ่ากวาคาเฉลี่ยประเทศ ในป 2560 ประชากร มี
จํานวนปการศึกษาเฉลี่ย 8.6 ป ซึ่งตํ่ากวาระดับประเทศที่มีปการศึกษาเฉลี่ย 9.5 ป โดยจังหวัดขอนแกนมี
จํานวนปการศึกษาเฉลี่ยสูงสุด 9.3 ป รองลงมา ไดแก จังหวัดมหาสารคาม นครราชสีมา และหนองคาย 9.1
9.0 และ 8.8 ป ตามลําดับ ขณะที่จังหวัดบึงกาฬ และสกลนคร มีจํานวนปการศึกษาเฉลี่ยตํ่าสุด 8.1 ป
4.3.3 ผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาอยูในเกณฑตํ่า โดยผลการสอบ O-NET ชั้น ม.3 (4 วิชาหลัก) ใน
ปการศึกษา 2555 มีคะแนนเฉลี่ยรอยละ 34.9 ลดลงเปนรอยละ 32.5 ในป 2560 ซึ่งตํ่ากวาเกณฑ คาเฉลี่ย