1. Ηλιακό ΢φςτιμα
ANNA ΓΟΤΡΓΟΤΡΗ
ΔΗΜΗΣΡΑ ΒΑΒΔΙΝΟΤ

2. Ωσ Ηλιακό Σφςτημα κεωροφμε τον Ήλιο και
όλα τα αντικείμενα που ςυγκρατοφνται ςε
τροχιά γφρω του χάρισ ςτθ βαρφτθτα, που
ςχθματίςτθκαν όλα πριν 4,6 δισ ζτθ ςε ζνα
γιγάντιο μοριακό νζφοσ. Σα αντικείμενα με τθ
μεγαλφτερθ μάηα που περιφζρονται γφρω από
τον Ήλιο είναι οκτϊ πλανιτεσ, των οποίων οι
τροχιζσ είναι ςχεδόν ελλειπτικζσ και
βρίςκονται πάνω ςτο επίπεδο που ορίηει
θ εκλειπτικι. Οι τζςςερισ εςϊτεροι, ο Ερμισ,
Αφροδίτθ, θ Γθ και ο Άρθσ αποτελοφν τουσ
λεγόμενουσ γιινουσ πλανιτεσ και
αποτελοφνται κυρίωσ από πετρϊματα και
μζταλλα.
ΠΙ΢Ω

3. Ο Άρησ είναι ο τζταρτοσ (4οσ) ςε απόςταςθ
από τον Ήλιο πλανιτθσ του Ηλιακοφ μασ
΢υςτιματοσ (Η/΢) και ακόμθ, ο δεφτεροσ
πλθςιζςτεροσ ςτθ Γθ, και ο ζβδομοσ ςε
μζγεκοσ και μάηα του Η/΢. Λζγεται ςυχνά και
«ερυκρόσ πλανιτθσ» εξαιτίασ του ερυκροφ
χρϊματοσ που παρουςιάηει και οφείλεται
ςτο τριοξείδιο του ςιδιρου (Fe2O3) ςτθν
επιφάνειά του.[5] O Άρθσ είναι ζνασ «γιινοσ
πλανιτθσ»[6] με λεπτι ατμόςφαιρα, με
επιφάνεια που ςυνδυάηει τουσ κρατιρεσ
ςφγκρουςθσ τθσ ΢ελινθσ και τα θφαίςτεια, τισ
κοιλάδεσ, τισ εριμουσ και τα πολικά
προκαλφμματα τθσ θσΓ.
ΠΚ΢Ω

4. Η Κφρια Ζώνη των Αςτεροειδών είναι περιοχι ανάμεςα ςτισ
τροχιζσ του Άρθ και του Δία ςτθν οποία εντοπίηονται οι
περιςςότεροι αςτεροειδείσ του θλιακοφ ςυςτιματοσ. Η ηϊνθ
αυτι εκτείνεται από 2,1 ζωσ 3,3 Α.Μ. από τον Ήλιο και
περιλαμβάνει εκατοντάδεσ χιλιάδεσ αςτεροειδείσ διαφόρων
τφπων, των οποίων το μζγεκοσ ποικίλλει ςε πολφ μεγάλο
βακμό, δθλ. από μερικζσ εκατοντάδεσ μζτρα (όπωσ
ο Δάκτυλοσ) μζχρι εκατοντάδεσ χιλιόμετρα (όπωσ
θ Παλλάσ και θ Εςτία). Οι αςτεροειδείσ τθσ δεν
παρουςιάηουν ομοιόμορφθ κατανομι αλλά ςχθματίηουν
ομάδεσ και ςυγκεντρϊςεισ αςτεροειδϊν με ιχνοςτοιχεία
τροχιάσ κακϊσ και διεςπαρμζνεσ ηϊνεσ με ελάχιςτα ςϊματα
(γνωςτζσ ωσ κενά Kirkwood). Σο μεγαλφτερο ςϊμα τθσ ηϊνθσ
των αςτεροειδϊν, θ Διμθτρα, ανακθρφχκθκε πλανιτθσ
νάνοσ το 2006 και περιζχει περίπου το 1/3 τθσ
ςυνολικισ μάηασ ηϊνθσ.
ΠΙ΢Ω

5. O Δίας είλαη ν κεγαιύηεξνο πιαλήηεο ηνπ Ηιηαθνύ ΢πζηήκαηνο ζε
δηαζηάζεηο θαη κάδα. Είλαη ν πέκπηνο θαηά ζεηξά πιαλήηεο μεθηλώληαο
από ηνλ Ήιην. ΢ηελ Αζηξνλνκία έρεη ην ζύκβνιν . Είλαη έλαο γίγαληαο
αεξίσλ κε κάδα ιίγν κηθξόηεξε από ην έλα εηθνζηό ηεο ειηαθήο, αιιά
είλαη δπόκηζη θνξέο κεγαιύηεξε ηνπ αζξνίζκαηνο ηεο κάδαο ησλ
ππόινηπσλ πιαλεηώλ ηνπ ειηαθνύ ζπζηήκαηνο. Ο Δίαο, καδί κε
ηνλ Κξόλν, ηνλ Οπξαλό θαη ηνλ Πνζεηδώλα, αλαθέξνληαη σο αέξηνη
γίγαληεο.
Ο πιαλήηεο ήηαλ γλσζηόο από ηνπο αζηξνλόκνπο ηεο αξραηόηεηαο θαη
ζπλδέζεθε κε ηε κπζνινγία θαη ηηο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο πνιιώλ
πνιηηηζκώλ. Οη Ρσκαίνη νλόκαζαλ ηνλ πιαλήηε από ην ξσκατθό ζεό
Δία (Jupiter). Όηαλ θαίλεηαη από ηελ Γε, ν Δίαο κπνξεί λα θηάζεη
ζε θαηλόκελν κέγεζνο -2,95, θαζηζηώληαο ηνλ θαηά κέζν όξν, ην ηξίην
θσηεηλόηεξν αληηθείκελν ζηνλ νπξαλό ηε λύρηα κεηά από ηε ΢ειήλε θαη
ηελ Αθξνδίηε.
ΠΙ΢Ω

6. Ο Κρόνοσ είναι ο ζκτοσ πλανιτθσ ςε ςχζςθ με
τθν απόςταςι του από τον Ήλιο και ο
δεφτεροσ μεγαλφτεροσ του Ηλιακοφ
΢υςτιματοσ μετά τον Δία, με διάμετρο ςτον
ιςθμερινό του 120.660 χιλιόμετρα και ανικει
ςτουσ λεγόμενουσ γίγαντεσ αερίων. Σο όνομά
του προζρχεται από τον Κρόνο τθσ αρχαίασ
ελλθνικισ μυκολογίασ και ςχετίηεται με τθν
λζξθ χρόνοσ. ΢χεδόν ταυτίηεται με το Ρωμαϊκό
κεό Sarayı, απ' όπου προζρχονται και οι άλλεσ
ευρωπαϊκζσ ονομαςίεσ.
ΠΙ΢Ω

7. Ο Ουρανόσ είναι ο ζβδομοσ ςε απόςταςθ από
τον Ήλιο, ο τρίτοσ μεγαλφτεροσ και ο τζταρτοσ
ςε μάηα πλανιτθσ του Ηλιακοφ ΢υςτιματοσ.
Σο όνομα προζρχεται από τθν αρχαία ελλθνικι
κεότθτα του ουρανοφ, ο οποίοσ ιταν πατζρασ
Σουρίνου και παπποφσ του Δία. Δεν είναι
εφκολα ορατόσ με γυμνό μάτι από τθ Γθ, όπωσ
οι άλλοι πλανιτεσ, κακϊσ επιφαινόμενο
μζγεκοσ +5,5 - +6,0, και αυτό ςε ςυνδυαςμό
με τθν αργι κίνθςι του δεν αναγνωρίςτθκε
ςτουσ αρχαίουσ χρόνουσ ωσ
πλανιτθσ.[9] Ο Ουίλιαμ Χζρςελ ανακοίνωςε
τθν ανακάλυψι του τισ 13 Μαρτίου 1781,
επεκτείνοντασ για πρϊτθ φορά ςτθν ιςτορία
τα όρια του θλιακοφ ςυςτιματοσ. Ο Ουρανόσ
ιταν ο πρϊτοσ πλανιτθσ που ανακαλφφκθκε
με τθλεςκόπιο.
ΠΙ΢Ω

8. Ο Ποζειδώνας είλαη ν όγδννο, θαηά ζεηξά απόζηαζεο
από ηνλ ήιην, πιαλήηεο ηνπ Ηιηαθνύ ΢πζηήκαηνο. Δελ είλαη
νξαηόο κε γπκλό κάηη, ελώ αλ παξαηεξεζεί κε ηζρπξό
ηειεζθόπην κνηάδεη κε πξάζηλν δίζθν.
΢ηελ αζηξνλνκία ζπκβνιίδεηαη κε ηελ ηξίαηλα
Αλαθαιπκκέλνο ζηηο 23 ΢επηεκβξίνπ 1846, ν Πνζεηδώλαο
ήηαλ ν πξώηνο πιαλήηεο πνπ βξέζεθε ζύκθσλα κε
καζεκαηηθή πξόβιεςε θαη όρη από εκπεηξηθέο
παξαηεξήζεηο. Οη απξνζδόθεηεο κεηαβνιέο ζηελ ηξνρηά
ηνπ Οπξαλνύ νδήγεζε ηνλ Αιέμ Μπνπβάξλη λα
ζπκπεξάλεη όηη ε ηξνρηά ηνπ ππόθεηηαη ζε βαξπηηθή
δηαηαξαρή από έλαλ άγλσζην πιαλήηε. Ο Πνζεηδώλαο ζηε
ζπλέρεηα παξαηεξήζεθε από ηνλ Γηόραλ Γθόηθξηλη
Γθνιέ ζε απόζηαζε κηθξόηεξε από κία κνίξα από ηε ζέζε
πνπ πξνέβιεςε ν Οπξκπίλν Λεβέηηα, θαη ην κεγαιύηεξν
θεγγάξη ηνπ, ν Σξίησλαο, αλαθαιύθζεθε ιίγν αξγόηεξα, αλ
θαη θαλέλα ησλ ππόινηπσλ 12 δνξπθόξσλ ηνπ πιαλήηε
δελ αληρλεύηεθε ηειεζθνπηθά κέρξη ηνλ 20ν αηώλα. Σνλ
Πνζεηδώλα έρεη επηζθεθζεί από έλα κόλν δηαζηεκόπινην,
ην Ρόγηαδε 2, ην νπνίν πέηαμε από ηνλ πιαλήηε ζηηο 25
Απγνύζηνπ, 1989.
ΠΙ΢Ω

9. Η Ζώνη του Kuiper είναι μεγάλο ςφνολο μικρϊν ςωμάτων ςτθν
περιοχι του εξωτερικοφ Ηλιακοφ ΢υςτιματοσ. Είναι ζνασ δίςκοσ ςτο
επίπεδο τθσ κίνθςθσ των πλανθτϊν και ςε απόςταςθ από 30 μζχρι 50
περίπου αςτρονομικζσ μονάδεσ από τον Ήλιο.
Αποτελείται από δφο ειδϊν αντικείμενα: μικρά ςϊματα, παρόμοια με
τον πλανιτθ Πλοφτωνα, ςε αργι τροχιά γφρω από τον Ήλιο, και
πυρινεσ κομθτϊν. Θεωρείται και ωσ μία δεφτερθ ζώνη
αςτεροειδών, πζρα από τθν «κφρια ζώνη των αςτεροειδών». Αυτοί
οι αςτεροειδείσ και κομθτικοί πυρινεσ, τα Αντικείμενα
Διαςκορπιςμζνου Δίςκου και το Νζφοσ του Όορτ είναι γνωςτοί
ωσ Μεταποςειδώνεια αντικείμενα (TransNeptunian Objects, TNOs).
ΠΙ΢Ω

10. Ο Ερμισ βρίςκεται τόςο κοντά ςτον Ήλιο ϊςτε είναι πολφ
δφςκολο να τον διακρίνουμε κακαρά από τθ Γθ. Επί πλζον είναι
και μικρόσ, ελάχιςτα μόνο πιο μεγάλοσ από τθ ΢ελινθ. Η θλιακι
του θμζρα (από ανατολι ςε ανατολι) διαρκεί διπλάςιο χρόνο
(176 γιινεσ θμζρεσ) απ’ ότι το ζτοσ του, αν και μια πλιρθσ
περιςτροφι γφρω από τον άξονά του διαρκεί 59 γιινεσ θμζρεσ
ενϊ μια πλιρθσ περιφορά του γφρω από τον Ήλιο (με μζςθ
ταχφτθτα 48 χιλιομζτρων το δευτερόλεπτο) διαρκεί μόνο 88
γιινεσ θμζρεσ. ΢ε απόςταςθ μικρότερθ των 70 εκατομμυρίων
χιλιομζτρων ο πλθςιζςτεροσ αυτόσ πλανιτθσ ςτον Ήλιο
καψαλίηεται ςυνεχϊσ από τισ ακτίνεσ του. Είναι ζνασ
χτυπθμζνοσ κατ’ επανάλθψθ μικρόσ κόςμοσ του οποίου οι
κρατιρεσ οφείλονται κυρίωσ ςτθ γειτνίαςι του με τον Ήλιο, θ
τεράςτια βαρφτθτα του οποίου προςελκφει μικροφσ και
μεγάλουσ διαςτθμικοφσ βράχουσ με αποτζλεςμα ο Ερμισ να
βρίςκεται ςυνεχϊσ ςτο ςτόχαςτρο των επερχόμενων ειςβολζων.
Η επιφάνειά του καλφπτεται από κρατιρεσ ανοιγμζνουσ
από μετεωρίτεσ που ζπεςαν πάνω του πριν από αμνθμόνευτουσ
χρόνουσ.
ΠΙ΢Ω

11. Η Αφροδίτη είναι ο δεφτεροσ ςε απόςταςθ
από τον Ήλιο πλανιτθσ του Ηλιακοφ
΢υςτιματοσ. Είναι το πιο λαμπρό αντικείμενο
ςτον νυκτερινό ουρανό μετά τον Ήλιο και
τθ ΢ελινθ. Ονομάηεται από το
λαό Αυγερινόσ ι Αποςπερίτησ. Είναι παρόμοια
ςτθ Γθ ςε μζγεκοσ, αλλά πολφ διαφορετικι ςε
φυςικά χαρακτθριςτικά, κακϊσ καλφπτεται
από πυκνά νζφθ διοξειδίου του άνκρακα καΙ
διοξειδίου του κείου και
θ πίεςθ και κερμοκραςία ςτθν επιφάνεια τθσ
είναι πολφ μεγαλφτερεσ από τισ αντίςτοιχεσ
τθσ Γθσ.
ΠΙ΢Ω

12. Η Γη είναι ο πλανιτθσ ςτον οποίο κατοικοφν
οι άνκρωποι, κακϊσ και εκατομμφρια
άλλα είδθ, και ο μοναδικόσ πλανιτθσ ςτον
οποίο γνωρίηουμε ότι υπάρχει ηωι. Είναι ο
τρίτοσ ςε απόςταςθ πλανιτθσ από τον Ήλιο, ο
πζμπτοσ μεγαλφτεροσ ςε μάηα από τουσ
πλανιτεσ του θλιακοφ ςυςτιματόσ μασ και ο
μεγαλφτεροσ μεταξφ των τεςςάρων πλανθτϊν
που διακζτουν ςτερεό φλοιό. Ο πλανιτθσ
ςχθματίςτθκε πριν από 4,5 διςεκατομμφρια
(4,5•109) ζτθ, ζχει δε ζναν φυςικό δορυφόρο,
τθν ΢ελινθ.
Ο αςτρονομικόσ ςυμβολιςμόσ τθσ γθσ
αποτελείται από ζναν περικυκλωμζνο ςταυρό,
αναπαριςτϊντασ ζναν μεςθμβρινό και ζναν
παράλλθλο· μία παραλλαγι, τοποκετεί τον
ςταυρό πάνω από τον κφκλο (Unicode: ⊕ ι
♁).
Η λζξθ Γθ προζρχεται από το όνομα τθσ
αρχαιοελλθνικισ κεάσ με το όνομα Γαία.
ΠΙ΢Ω