balans

1. 1. Buxgalteriya balansı analiziniń mazmunı hám
wazıypaları
2. Buxgalteriya balansı hám onıń quramlı dúzilisi:
aktivler, kapital hám minnetlemeler
3. Buxgalteriya balansınıń gorizontal analizi
4. Buxgalteriya balansınıń vertikal analizi
5. Kárxananıń finanslıq jaǵdayınıń analizi
*

2. *Buxgalteriya balansı finanslıq esabattıń quramlı
bóleklerinen biri bolıp esaplanadı, xojalıq
júritiwshi subyekttiń múlkiy hám finanslıq jaǵdayı
haqqındaǵı maǵlıwmattı toplaydı hám de ashıp
beredi.
*Buxgalteriya balansında uzaq múddetli hám
aǵımdaǵı aktivler, óz investiciyası, uzaq múddetli
hám aǵımdaǵı minnetlemeler hám de olardı ashıp
beriw xojalıq júritiwshi subyekttiń finanslıq
jaǵdayın analizlewde finanslıq esabattan
paydalanıwshılar ushın járdem bere alatuǵın
maǵlıwmattan ibarat boladı.

3. *
*– xojalıq júritiwshi subyekttiń
buxgalteriya balansı onıń resursların
hám finanslıq quramın ańlap jetiwge
imkaniyat beriwi ushın esabat
waqtındaǵı finanslıq jaǵdaydı
sáwlelendiriwden ibarat. Balanstıń
jámlengen qatarları boyınsha
klassifikaciyalıq táreplerin tómende
kórip ótiwimiz múmkin.

4. *
*subyekt iskerliginde uzaq múddetli
tiykarda paydalanılatuǵın aktivler, sonıń
ishinde subyekttiń múliki, binaları hám
úskeneleri, materiallıq aktivleri,
rawajlanıw hám gudvillge qárejetler.
Investiciyalaw maqsetinde saqlap
turılǵan hám esabat kúninen baslap 12
ay dawamında satılıwı múmkin
bolmaǵan aktivler.

5. *
*esabat kúninen baslap 12 ay dawamında esap-kitap qılınatuǵın
minnetlemeler. Aǵımdaǵı minnetlemelerdiń sıpatlaması aǵımdaǵı
aktivler sıpatlamasına uqsas. Kreditorlıq qarızı is haqı, salıqlar
boyınsha qarızlar hám basqa operaciya qárejetleri boyınsha qarızlar
sıyaqlı ayırım aǵımdaǵı minnetlemeler aǵımdaǵı aktivler esabınan
esap-kitap qılıwdı talap etedi, sebebi subyekttiń ádettegi
operaciyası ciklinde paydalanılatuǵın aylanıs qarjını qurawshı
bántler boyınsha májbúriy bolıp esaplanadı.

6. *
*Xojalıq júritiwshi subyekttiń buxgalteriya balansı finanslıq jaǵdaydıń
quramın qurawshı hár túrli táreplerdi sáwlelendiretuǵın túrde usınılıwı
kerek. Tómendegiler buxgalteriya balansınıń májbúriy elementleri bolıp
esaplanadı:
*materiallıq aktivler;
*materiallıq emes aktivler;
*finanslıq aktivler;
*zapaslar;
*debitorlıq qarız;
*pul qarjısı hám pul ekvivalentleri;
*kreditorlıq qarız;
*ajıratpalar;
*payız tólewdi talap etiwshi minnetlemeler;
*óz investiciyası hám zapasları.

7. Balans elementleri Klassifikaciyalıq elementleri
Materiallıq aktivler Tiykarǵı qurallar, materiallıq aktivlerge qoyılmalar, materiallıq aktivlerge paydalı investiciyalar,
uzaq múddetli investiciyalar, materiallar, tovarlar, tayar ónimler
Materiallıq emes aktivler Materiallıq-zatlıq mazmunǵa iye bolmaǵan mal-múlik obyektleri
Finanslıq aktivler Uzaq múddetli investiciyalar, uzaq múddetli debitor qarızlar, uzaq múddetli keshiktirilgen
qárejetler, debitorlıq minnetlemeleri
Zapaslar Keleside belgili bir qárejetlerge sarıplanıwı múmkin bolǵan jeke investiciyanıń bir bólegi
Debitorlıq qarızı Qarıydar hám buyırtpashılardıń qarızı, ajıratılǵan bólimlerdiń qarızı, sıńar hám karam xojalıq
jámiyetlerdiń qarızı, xızmetkerlerge berilgen avanslar, tovar jetkerip beriwshiler hám kesip
alıwshılarǵa berilgen avanslar, byudjetke salıq hám jıyınlar boyınsha avans tólemleri, maqsetli
mámleket jamǵarmaları hám qamsızlandırıwlar boyınsha avans tólemleri,
shólkemlestiriwshilerdiń ustav kapitalına úlesler boyınsha qarızı, xızmetkerlerdiń basqa
operaciyalar boyınsha qarızı, basqa debitor qarızlar
Pul qarjısı hám pul
ekvivalentleri
Kassadaǵı pul qarjıları, esap sanındaǵı pul qarjıları, shet el valyutasındaǵı pul qarjıları, basqa
pul qarjıları hám ekvivalentleri
Kreditorlıq qarızı Tovar jetkerip beriwshiler hám kesip alıwshılarǵa qarız, ajıratılǵan bólimlerge qarız, sıńar hám
qaram xojalıq jámiyetlerge qarız, keshiktirilgen dáramatlar, salıq hám májbúriy tólemler
boyınsha keshiktirilgen minnetlemeler, basqa keshiktirilgen minnetlemeler, alınǵan avanslar,
byudjetke tólemler boyınsha qarız, qamsızlandırıwlar boyınsha qarız, maqsetli jamǵarmalarǵa
tólemler boyınsha qarız, shólkemlestiriwshilerge bolǵan qarızlar, miynetke haqı tólew boyınsha
qarız
Ajıratpalar Nızamda belgilengen tártipte ámelge asırılıwshı (amortizaciya, byudjet hám byudjetten tıs
fondlarǵa hám t.b.) ajıratpalar
Payız tólewdi talap
etiwshi minnetlemeler
Kreditler, qarızlar, ssudalar, dividendler boyınsha júzege keliwshi minnetlemeler
Óz investiciyası hám
zapasları
Óz investiciyası – subyekttiń minnetlemelerdi shegirip taslaǵannan keyingi aktivleri.
Zapaslar – zıyan aqıbetlerinen qosımsha qorǵaw boyınsha dúzilgen fondlar

8. *
*kárxananıń múlkiy jaǵdayı hám onıń
ózgerislerine, aktivler, kapital hám
minnetlemelerdiń quramı hám
ózgerislerine, balans bántleriniń
likvidlik dárejesine, xojalıq júritiwshi
subyektlerdiń tólemge uqıplılıǵına,
finanslıq turaqlılıǵına, jumıs aktivligine,
básekige shıdamlılıǵı hám ekonomikalıq
risklerge shıdamlılıǵına baha beriwden
ibarat.

9. *
*- kárxananıń múlkiy hám finanslıq jaǵdayın bahalaw;
*- aktivlerdiń likvidligin bahalaw;
*- aktivlerdi qáliplestiriw derekleriniń quramın bahalaw;
*- minnetlemelerdiń aktivler menen támiynlengenligin bahalaw;
*- aktivler hám passivlerdiń óz aldına toparları ortasındaǵı
muwapıqlıqtı bahalaw;
*- aktivlerdiń pul islep tabıw imkaniyatların bahalaw;
*- kapitaldıń qáliplesiwi hám joqarılatıw imkaniyatların bahalaw

10. *
Buxgalteriya balansınıń
elementleri
Sıpatlaması
Aktivler Subyekt qadaǵalaytuǵın, keleside olardan
dáramat alıw maqsetinde aldınǵı iskerlik
nátiyjesinde alınǵan ekonomikalıq resurslar
Jeke kapital (investiciya) Subyekttiń májbúiyatların shegirip taslaǵannan
keyingi aktivleri
Minnetlemeler Shaxstıń (qarızdardıń) basqa shaxs (kreditor)
paydasına belgili bir jumıstı ámelge asırıw,
mısalı, mal-múlki tapsırıw, jumıstı orınlaw, pul
tólew hám basqa minnetlemeleri yaki belgili bir
is-háreketten tıyılıp turıw minnetlemesi,
kreditor bolsa qarızdardan óz minnetlemelerin
orınlawın talap etiwge haqılı.

11. *Aktivler – usı aktivten paydalanıw nátiyjesinde
xojalıq júritiwshi subyektke bolajaq ekonomikalıq
payda túsiw itimalı bar bolǵanda buxgalteriya
balansında sáwlelendiriledi hám aktiv anıq
ańlatılatuǵın shıǵıslar yaki bahanı óz ishine aladı.
*Kapital – aktivlerdiń bahasın hám minnetlemelerdi
bahalawǵa baylanıslı boladı.
*Minnetlemeler – ózinde ekonomikalıq paydanı
ańlatıwshı resurslar aǵımınıń itimalı bar bolǵanda
buxgalteriya balansında belgilenedi, sonday-aq olar
minnetlemelerdi qabıllaw nátiyjesi bolıp tabıladı.

12. q/s Kórsetkishler Buxgalteriya
balansı esabat
forması qatarı
Finanslıq
nátiyjeler
haqqındaǵı
esabat qatarı
Pul aǵımı
haqqındaǵı
esabat
qatarı
Jeke kapital
haqqındaǵı
esabat qatarı
1 Pul qarjıları 320 - 070,080 -
2 Ustav kapitalı 410 - - 010,080
3 Qosılǵan kapital 420 050,060 - 010,080
4 Rezerv kapitalı 430 050,060 - 010,080
5 Satıp alınǵan jeke
akciyalar
440 - - 010,080
6 Bólistirilmegen payda
(qaplanbaǵan zıyan)
450 ** - 010,080
7 Maqsetli túsimler 460 - - 010,080
8 Kelesi dáwir
qárejetleri hám
tólemleri ushın
470 - - 010,080
Balans bántleri hám olardıń basqa finanslıq esabat
formalarındaǵı maǵlıwmatlarǵa sáykesligi*

13. *
*Gorizontal analiz - óz aldına finanslıq kórsetkishlerdi óz-ara
salıstırıw arqalı finanslıq jaǵdaydaǵı ózgerislerge baha beriw
usılı bolıp esaplanadı.
*Finanslıq esabat elementleri hám bántlerin, finanslıq
kórsetkishlerdi gorizontal analizi tiykarında olardıń ózgeriwine
tolıq hám salıstırmalı ańlatpalarda baha beriledi.
*Finanslıq esabattıń gorizontal analizi degende – finanslıq
esabat elementleri hám bántlerin tolıq hám salıstırmalı
ańlatpalarda, esabat dáwiri basına yaki ótken jılǵa
salıstırǵanda salıstırmalı úyreniwge aytıladı.

14. *
*1. Esabat kórsetkishlerin dáwir basına
hám aqırına salıstırıw;
*2. Esabat kórsetkishlerin ótken jıldıń usı
dáwiri kórsetkishleri menen salıstırıw;
*3. Esabat kórsetkishlerin dinamikalıq
salıstırıw;
*4. Hár túrli shólkemlerdiń finanslıq
kórsetkishlerin salıstırmalı salıstırıw.

15. AKTIV hám PASSIV Balans bántleriniń bahası Gorizontal analiz
Dáwir bası,
mıń swm
Dáwir aqırı,
mıń swm
Tolıq
ózgerisi, mıń swm
Salıstırmalı
ózgerisi,%
AKTIV
1. Uzaq múddetli aktivler 10 219 731 945 12 593 199 960 2 373 468 015 123,2
Tiykarǵı qurallardıń baslanǵısh bahası 10 527 417 487 14 773 593 626 4 246 176 139 140,3
Tiykarǵı qurallardıń eskiriw bahası 3 423 307 367 4 320 658 666 897351299 126,2
Tiykarǵı qurallardıń qaldıq bahası 7 104 110 120 10 452 934 960 3348824840 147,1
Materiallıq emes aktivlerdiń qaldıq
bahası
417 151 345 379 71 772 82,79
Kapital qoyılmalar 2 834 711 892 1 572 602 311 1262109581 55,4
Basqa uzaq múddetli aktivler 280 492 782 567 317 310 286824528 2,02
2. Aǵımdaǵı aktivler 2 978 372 713 11 683 693 105 8 705 320 392 3,9
Óndiris zapasları 819 530 511 1 047 437 972 227 907 461 127,8
Kelesi dáwir qárejetleri 1 366 091 169 8 441 062 224 7 074 971 055 6178
Pul qarjıları 171 917 383 468 669 767 296 752 384 2,72
Basqa aǵımdaǵı aktivler 117 495 315 160 480 738 42 985 423 136,7
Debitorlar jámi 503 338 335 1 566 042 404 1 062 704 069 3,11
Sonıń ishinde:
Qarıydar hám buyırtpashılar menen
esap-kitaplar
163 855 350 268 038 094 104182744 1,64
Byudjetke avans tólemleri 7 740 384 5 252 951 -2487433 67,8
Aktiv boyınsha jámi 13 198 104 658 24 276 893 065 11 078 788 407 1,84

16. *
*Vertikal analiz – gorizontal analizdi toltırıwshı usıl
sıpatında finanslıq esabat elementleri, bántleriniń
quramlı táreplerine baha beriwdi xarakterleydi. Bul
táreplerdi finanslıq esabatlardıń barlıq formalarına
qatnasta qollanıw múmkin. Ulıwma quramda jeke
birliklerdiń salmaǵı hám olardıń ózgerisleri
tiykarında kárxananıń finanslıq jaǵdayın diagnozlaw
jáne de ańsatlasadı. Kárxananıń finanslıq jaǵdayın
ańlaw, biliwde tiykarǵı tárepler jámi quramda birlik
qatarlardı durıs bir birine kantasın shıǵarıwǵa
qaratıladı.

17. AKTIV hám PASSIV Balans bántleriniń bahası Vertikal analiz
Dáwir bası, mıń
swm
Dáwir aqırı, mıń
swm
Dáwir basına,
%
Dáwir
aqırına,%
AKTIV
1. Uzaq múddetli aktivler 10 219 731 945 12593 199 960 77.4 51.8
Tiykarǵı qurallardıń baslanǵısh bahası 10 527 417 487 14773 593 626 79.7 60.8
Tiykarǵı qurallardıń eskiriw bahası 3 423 307 367 4 320 658 666 25.9 17.8
Tiykarǵı qurallardıń qaldıq bahası 7 104 110 120 10 452 934 960 53.8 43.0
Materiallıq emes aktivlerdiń qaldıq
bahası
417 151 345 379 0.003 0.001
Kapital qoyılmalar 2 834 711 892 1 572 602 311 21.4 6.5
Basqa uzaq múddetli aktivler 280 492 782 567 317 310 2.1 2.3
2. Aǵımdaǵı aktivler 2 978 372 713 11 683 693105 22.6 48.2
Óndiris zapasları 819 530 511 1 047 437 972 6.2 4.3
Kelesi dáwir qárejetleri 1 366 091 169 8 441 062 224 10.3 34.7
Pul qarjıları 171 917 383 468 669 767 1.3 1.9
Basqa aǵımdaǵı aktivler 117 495 315 160 480 738 0.8 0.6
Debitorlar jámi 503 338 335 1 566 042 404 3.8 6.4
Sonıń ishinde:
Qarıydar hám buyırtpashılar menen
esap-kitaplar
163 855 350
268 038 094 1.2 1.1
Byudjetke avans tólemleri 7 740 384 5 252 951 0.05 0.02
Balans passivi boyınsha jámi 13 198 104 658 24 276 893 065 100 100

18. *
*Kárxananıń finanslıq jaǵdayı onıń finanslıq resurslar menen
támiynlengenlik dárejesin, básekige shıdamlılıq hám
bankrotlıq dárejesin, finanslıq turaqlılıq hám tólemge
uqıplılıq jaǵdayın, mámleket hám basqa xojalıq subyektleri
aldındaǵı minnetlemelerin orınlawǵa uqıplılıǵı sıyaqlı
kórsetkishlerdi xarakterlewshi kategoriya hám processler
nátiyjeleriniń kompleksin óz ishine aladı.

19. *Finanslıq jaǵdaydı bahalaw arqalı eki nátiyjeli kórsetkishke iye
bolamız. Birinshisi, kárxana basqarıw apparatınıń iskerligine
baha beriledi, ekinshisi finanslıq jaǵdaydıń ayırım kórsetkishlerin
prognozlaw imkanı tuwıladı.
*Finanslıq esabatlar – isbilermenlik subyektiniń finanslıq jaǵdayı
hám finanslıq nátiyjeleriniń tártipke salınǵan ańlatpası. Finanslıq
esabatlardıń maqseti hár túrli paydalanıwshılar ushın
ekonomikalıq qararlardı qabıllawda paydalı bolǵan, isbilermenlik
subyektiniń finanslıq jaǵdayı, finanslıq nátiyjeleri hám pul
aǵımları haqqındaǵı maǵlıwmatlardı támiynlewden ibarat.

20. *
*Aktiv tárep:
*- turaqlı hárekettegi aktivler (A1);
*- tez pulǵa aylanatuǵın aktivler (A2);
*- áste pulǵa aylanatuǵın aktivler(A3);
*- qıyın pulǵa aylanatuǵın aktivler(A4).
*Passiv tárep:
*- tólem múddeti kelgen minnetlemeler (P1);
*- qısqa múddetli minnetlemeler (P2);
*- uzaq múddetli minnetlemeler (P3);
*- turaqlı passivler (P4).

21. *
Aktivler: Passivler:
Uzaq múddetli hám aǵımdaǵı aktivler Óz qarjılarınıń deregi hám
minnetlemeler
A1-Turaqlı hárekettegi aktivler (qatar
320+370+380)
P1-Tólem múddeti kelgen
minnetlemeler
(qatar,610+630+650+670+680+690+700+
710+720+760)
A2-Tez pulǵa aylanatuǵın aktivler (210) P2-Qısqa múddetli tólem
minnetlemeleri (qatar 730+740+750)
A3-Áste pulǵa aylanatuǵın aktivler (140) P3-Uzaq múddetli tólem minnetlemeleri
(qatar, 500+520+540+560+590)
A4-Qıyın pulǵa aylanatuǵın aktivler (130) P4-Turaqlı passivler (480)

22. *
Ózgerisler
tártibi
Tolıq ózgesheliklerdegi ózgerisler
Likvidlik
dárejesi
1-jaǵday A1>=P1 A2>=P2 A3>=P3 A4<=P4
Tolıq likvid
balans
2-jaǵday A1<=P1 A2>=P2 A3>=P3 A4<=P4 Likvid balans
3-jaǵday A1<=P1 A2<=P2 A3>=P3 A4<=P4
Likvidlik emes
balans
4-jaǵday A1<=P1 A2<=P2 A3<=P3 A4>=P4
Bankrotlıq
jaǵdayındaǵı
balans
X
Turaqlı
hárekettegi
aktivlerdiń tólem
múddeti kelgen
minnetlemelerden
parqı
Tez pulǵa
Aylanatuǵın
aktivlerdiń qısqa
múddetli
minnetlemeler hám
qarızlardan parqı
Áste pulǵa
aylanatuǵın
aktivlerdiń uzaq
múddetli
minnetlemelerden
parqı
Turaqlı
passivlerdiń
qıyın pulǵa
aylanatuǵın
aktivlerden
parqı
X