2. Ολοκαύτωμα
… συστηματικός διωγμός και γενοκτονία διαφόρων εθνικών,
θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια
του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από τη Ναζιστική Γερμανία και τους
συνεργάτες της.
3. Ομάδες Θυμάτων
• Εβραίοι της Ευρώπης
(Σοά/«καταστροφή/συμφορά»)
• Ρομά και Σίντι (Ποράτζμος/
«καταβρόχθιση»)
• Σοβιετικοί στρατιώτες και πολίτες
αιχμάλωτοι
• Πολωνοί μη Εβραίοι
• άτομα με ειδικές ανάγκες
• ομοφυλόφιλοι
• κομμουνιστές και άλλοι πολιτικοί
αντιφρονούντες
8. 1933: ο
Αδόλφος
Χίτλερ
εκλέγεται στην
εξουσία
1935: ψήφιση
νόμων
Νυρεμβέργης
1938: η
Νύχτα των
Κρυστάλλων
1939: κήρυξη
πολέμου/ το
πρώτο γκέτο
στην Πολωνία
1941: μαζικές
εξοντώσεις
Εβραίων σε
καμιόνια με
αέρια και σε
μαζικές
εκτελέσεις/
χρήση
κίτρινου
αστεριού
1942: έναρξη
«Τελικής
Λύσης»,
συστηματική
λειτουργία
στρατοπέδων
εξόντωσης
1945:
απελευθέρωση
στρατοπέδων
(27
Ιανουαρίου,
Άουσβιτς)
24. «Άρια φυλή»:
Ο ναζισμός ονόμασε την «Άρια
Φυλή» την ανώτατη φυλή από όλες
τις άλλες.
Τι σήμαινε αυτό;
Άνθρωποι με συγκεκριμένα
χαρακτηριστικά θεωρήθηκαν πιο
υγιείς, πιο όμορφοι και πιο δυνατοί
από άλλους. Κατά την ιδεολογία
αυτή, η «Άρια Φυλή» ήταν η μόνη
που έπρεπε να επιβιώσει τελικά. Οι
«άλλες φυλές» έπρεπε να
εξαφανιστούν.
Ποιος ήταν ο σκοπός;
Σκοπός της ιδεολογίας αυτής ήταν
να αναπαράγεται μόνο η «Άρια
Φυλή» και όχι οι υπόλοιπες, οι
οποίες εξάλλου έπρεπε να μην
αναμιγνύονται με την «Άρια».
«Τα σωματικά χαρακτηριστικά των ευρωπαϊκών
φυλών-Η Βόρεια Φυλή»
Ναζιστική Φυλετική Ιδεολογία
25. Ναζιστική Φυλετική
Ιδεολογία
«Οι Έλληνες είναι όπως τα
γουρούνια … Η Ελλάδα είναι
μία χώρα κλεφτών, τεμπέληδων
και διεφθαρμένων ανθρώπων …
Απαγορεύεται σε κάποιον Άριο
άντρα να παντρευτεί με Ελληνίδα
γυναίκα μιας και δεν υπάρχει
τρόπος να την βελτιώσει
φυλετικά.»
26. Προσέξτε τις παραπάνω εικόνες με λεπτομέρεια. Είναι εικόνες από
γερμανικό σχολικό βιβλίο πριν τον πόλεμο. Διαβάστε τις λεζάντες. Απαντήστε
στις παρακάτω ερωτήσεις:
• Ποια είναι η εμφάνιση που υποτίθεται ότι είχαν οι Γερμανοί;
• Ποια είναι η εμφάνιση που υποτίθεται ότι είχαν οι Εβραίοι;
• Ποια σχέση μάθαιναν ότι έπρεπε να έχουν οι μαθητές με τους Εβραίους
στην Γερμανία εκείνα τα χρόνια;
«Αυτός είναι ο
Γερμανός, ένας
περήφανος
άνδρας που
μπορεί να
δουλέψει και να
πολεμήσει.
Επειδή είναι τόσο
όμορφος και
γενναίος, κάθε
Εβραίος τον μισεί.
Πάντα οι Εβραίοι
μισούσαν τους
Γερμανούς.»
«Αυτός είναι ο
Εβραίος, μπορείτε
εύκολα να το
καταλάβετε, ο
μεγαλύτερος κακός
σε όλο το Ράιχ.
Νομίζει ότι είναι ο
πιο όμορφος, αλλά
στην
πραγματικότητα
είναι ο πιο
άσχημος.»
27. Αναγκαστικά μέτρα σε κατεχόμενες περιοχές
«Προς τους Νομάρχας Κρήτης. Εντελλόμεθα όπως
εις άπαντα τα καταστήματα των οποίων οι
ιδιοκτήται είναι Εβραίοι ή οι συνέταιροι αυτών,
να αναρτηθούν επί της εισόδου και εις μέρος
εμφανές τούτου πινακίδες επί κιτρίνου χάρτου,
διαστάσεων 50*50 και επ’ αυτόν να
αναγράφωνται εις Γερμανικήν και Ελληνικήν
Γλώσσαν τα εξής:
Επιχείρησις Εβραϊκή. Απαγορεύεται διά
Γερμανούς στρατιώτας […]» (1941)
«Προς τους Νομάρχας Κρήτης: Από σήμερον και
εφεξής απαγορεύομεν αυστηρώς την κατά το
εβραϊκόν έθιμον σφαγήν ζώων και πουλερικών. Αι
ειδικαί μάχαιραι σφαγής των Εβραίων να
παραδοθώσιν αυθωρεί εις τας κατά τόπους
Γερμανικάς Επιμελητείας, εις ας να δηλούται και το
ονοματεπώνυμον του κατόχου τούτων μετά της
ενεστώσης διευθύνσεώς του. Ο Γενικός
Γραμματεύς.» (1941)
1. Με ποιον τρόπο οι παραπάνω διαταγές
επηρέαζαν την προσωπική και επαγγελματική
ζωή των Εβραίων;
2. Με ποιον τρόπο οι παραπάνω διαταγές
επηρέαζαν την κοινωνικότητα των Εβραίων;
28. Η βίλα δίπλα στην λίμνη Βάνζεε, κοντά στο Βερολίνο. 20
Ιανουαρίου 1942: οι υψηλόβαθμοι ναζί συναντιούνται εκεί
για να αποφασίσουν πώς θα εξολοθρεύσουν όλους τους
Εβραίους της Ευρώπης. Συμφώνησαν σε ένα σχέδιο και
αποφάσισαν να έχει την επίβλεψη αυτού του σχεδίου μία
συγκεκριμένη υπηρεσία με επικεφαλής τον Ράινχαρντ
Χάιντριχ. Αυτός ήταν ο υπεύθυνος για την εφαρμογή της
λεγόμενης «τελικής λύσης».
«Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος»
29. Διαβάστε με προσοχή τα αποσπάσματα από το Πρωτόκολλο της Βάνζεε και απαντήστε στις
παρακάτω ερωτήσεις:
1) Ποια υποχρέωση είχε αναλάβει ο Ρ. Χάιντριχ;
2) Τι είχε συμβεί ενάντια στους Εβραίους της Ευρώπης μέχρι τον Οκτώβριο του 1941;
3) Ποιος καταλαβαίνετε ότι είναι ο στόχος της Τελικής Λύσης;
4) Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των Εβραίων όπως παρουσιάζονται σε αυτά τα αποσπάσματα;
Το πρωτόκολλο της Βάνζεε, 20 Ιανουαρίου 1942
Ο Αρχηγός της Αστυνομίας Ασφαλείας […] Χάιντριχ, άνοιξε τη συζήτηση ανακοινώνοντας ότι ο
στρατάρχης του Ράιχ τον διόρισε υπεύθυνο για την προετοιμασία της Τελικής Λύσης του εβραϊκού
ζητήματος. […] Ο Αρχηγός της Αστυνομίας Ασφαλείας έκανε μια σύντομη ανασκόπηση του μέχρι
τώρα αγώνα εναντίον αυτού του εχθρού. […] Στόχος μέχρι τώρα ήταν η εκκαθάριση του γερμανικού
ζωτικού χώρου από τους Εβραίους με νόμιμα μέσα.
[…] Από την ημέρα ανάληψης της εξουσίας μέχρι την ημερομηνία 31.10.1941, από την περιοχή του
Ράιχ υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν περίπου 537.000 Εβραίοι. […] Η χρηματοδότηση της
μετανάστευσης έγινε από τους ίδιους τους Εβραίους ή από εβραϊκούς πολιτικούς οργανισμούς. […]
Εν τω μεταξύ ο Reichsführer-SS και Αρχηγός της Γερμανικής Αστυνομίας απαγόρευσε την
μετανάστευση των Εβραίων […] η μετανάστευση μετατράπηκε σε εκτόπιση των Εβραίων στα
ανατολικά εδάφη. […] εφαρμογή της επερχόμενης Τελικής Λύσης.
Όσον αφορά αυτήν την Τελική Λύση υπολογίζονται περίπου 11 εκατομμύρια Εβραίοι, οι οποίοι
βρίσκονται στις ακόλουθες χώρες σε αριθμούς που έχουν ως εξής: […]
Οι παραπάνω αριθμοί Εβραίων στα διάφορα κράτη αναφέρονται μόνο σε εκείνους που ασπάζονται
την εβραϊκή πίστη, διότι ο ορισμός των Εβραίων βάσει φυλετικών αρχών είναι στις χώρες αυτές
ελλιπής. […]
30. Με την αντίστοιχη καθοδήγηση θα πρέπει στα πλαίσια της Τελικής Λύσης οι Εβραίοι να
χρησιμοποιηθούν στις ανατολικές περιοχές ως εργατικά χέρια καταλλήλως. Χωρισμένοι σε μεγάλες
ομάδες εργασίας και διαχωρισμένοι κατά φύλο, οι ικανοί για εργασία Εβραίοι θα σταλούν να
κατασκευάσουν δρόμους σε αυτές τις περιοχές, ενώ αναμφισβήτητα ένα μεγάλο μέρος αυτών θα
πεθάνει στην πορεία από τις κακουχίες.
Οι υπόλοιποι που θα παραμείνουν τελικώς, επειδή πρόκειται για τους πλέον ανθεκτικούς, θα
λάβουν ανάλογης μεταχείρισης, αλλιώς θα αποτελέσουν μια "φυσική ελίτ" η οποία, σε περίπτωση
που αφεθεί ελεύθερη, θα είναι η βάση για μια αναγέννηση του εβραϊσμού. Στο πλαίσιο της
πρακτικής εφαρμογής της Τελικής Λύσης, η Ευρώπη θα κτενιστεί απ' άκρου εις άκρον.
Οι εκτοπισθέντες Εβραίοι θα τοποθετηθούν αρχικά ανά ομάδες στα επονομαζόμενα μεταβατικά
γκέτο […]
Η έναρξη των μεμονωμένων μεγάλων επιχειρήσεων εκτόπισης θα εξαρτηθεί σε μεγάλο μέρος από
τις στρατιωτικές εξελίξεις.
Ο Υφυπουργός Μπύλερ κατέστησε σαφές, ότι η Γενική Διοίκηση θα καλωσόριζε την έναρξη της
Τελικής Λύσης του ζητήματος αυτού στη ζώνη δικαιοδοσίας της Γενικής Διοίκησης [δηλαδή στην
περιοχή της κεντρικής Πολωνίας, όπου δημιουργήθηκαν άμεσα έξι στρατόπεδα εξόντωσης], διότι σε
αυτήν την περίπτωση δεν τίθεται σημαντικό θέμα μεταφοράς. […]Οι Εβραίοι πρέπει να
απομακρυνθούν το συντομότερο δυνατόν από την περιοχή της Γενικής Διοίκησης, διότι ειδικά εδώ
οι Εβραίοι αποτελούν συνεχή κίνδυνο, είναι φορείς μολυσματικών ασθενειών και διαταράσσουν
συνεχώς την οικονομική δομή της περιοχής μέσω της συνεχούς δραστηριοποίησης τους στη μαύρη
αγορά. […]
Τέλος, ακολούθησε συζήτηση […] ότι στο πλαίσιο της Τελικής Λύσης θα πρέπει να ληφθούν άμεσα
προκαταρκτικά μέτρα στις εν λόγω περιοχές, αποφεύγοντας παράλληλα να ανησυχήσουν τον
πληθυσμό. Η συζήτηση έκλεισε με την παράκληση του Αρχηγού της Αστυνομίας Ασφαλείας και της
SD προς τους παρευρισκόμενους για την κατάλληλη στήριξη τους κατά την εφαρμογή των
επιχειρήσεων.
31. Η μεταφορά Εβραίων στα
στρατόπεδα.
Χάρτης με τα σημαντικότερα στρατόπεδα στην
Ευρώπη την περίοδο του πολέμου. Από τα
στρατόπεδα εξόντωσης μπορείτε να εντοπίσετε το
Άουσβιτς και άλλα όπως την Τρεμπλίνκα, το Κέλμνο
κλπ. Από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μπορείτε να
δείτε το Μαουτχάουζεν, το Μπούχενβαλντ και
πλήθος άλλων.
32. Αναφορά Paul Salitter
Η μεταφορά των Εβραίων που ήταν προγραμματισμένη για την 11η
Δεκεμβρίου 1941 περιλάμβανε 1.007 Εβραίους…
Η αναχώρηση των μεταφερόμενων είχε προγραμματιστεί για τις 9.30.
Κατά συνέπεια οι Εβραίοι μεταφέρθηκαν στην ράμπα φόρτωσης στις
4.00 π.μ. έτοιμοι να επιβιβαστούν.
Ωστόσο, η Γερμανική Εταιρεία Σιδηροδρόμων ισχυρίστηκε ότι δεν
μπορούσε να έχει έτοιμο το τρένο τόσο νωρίς. Συνεπώς η φόρτωση
των Εβραίων δεν ξεκίνησε πριν από τις 9.00 π.μ.
Η φόρτωση έγινε με μεγάλη βιασύνη… Επομένως δεν είναι απορίας
άξιο το ότι μερικά βαγόνια υπερφορτώθηκαν με 60-65 άτομα…
Φτάνοντας στο Τίλσιτ [μία στάση] το βαγόνι των φρουρών [άλλαξε
θέση και] τοποθετήθηκε στην αρχή του συρμού κι έτσι [οι φρουροί]
είχαν επιτέλους λίγη θέρμανση, κάτι που εκτίμησαν ιδιαίτερα… καθώς
τα ρούχα τους ήταν μούσκεμα και μπόρεσαν επιτέλους να τα
στεγνώσουν.
Φτάσαμε στις 21.50. Το τρένο παρέμεινε στον σταθμό επί μιάμιση
ώρα… ακινητοποιημένο, χωρίς θέρμανση. Η θερμοκρασία έξω ήταν
12 βαθμοί Κελσίου κάτω από το μηδέν. Στη 1.45 τη νύχτα
παραδώσαμε την ευθύνη για το τρένο και έξι Λιθουανοί φρουροί
ανέλαβαν την φύλαξή του….
Αποφασίστηκε η μεταφορά των Εβραίων στο γκέτο να γίνει το πρωί
της Κυριακής….
Η Ρίγα είχε πληθυσμό Εβραίων περίπου 35.000. Μετά την είσοδο των
γερμανικών στρατευμάτων… οι Εβραίοι κλείστηκαν σε ένα γκέτο που
περιβάλλεται από αγκαθωτό συρματόπλεγμα.
Αυτήν την στιγμή υπάρχουν μόνο 2.500 άρρενες Εβραίοι που
χρησιμοποιούνται για καταναγκαστικά έργα. Οι υπόλοιποι
χρησιμοποιήθηκαν αλλού ή εκτελέστηκαν από τους Λιθουανούς.
Μαρτυρία Hilde Sherman
Την αυγή της επόμενης μέρας μας οδήγησαν με βία στην αποβάθρα. Το
τρένο δεν είχε έρθει ακόμα. Έκανε τρομερό κρύο. Περιμέναμε και
περιμέναμε όρθιοι μέχρι τις 9.00 π.μ.
Ένας από εμάς ρώτησε έναν από τους φρουρούς, έναν άντρα των Ες-Ες,
πότε θα ερχόταν το τρένο. Έβγαλαν ρόπαλο και τον χτύπησαν τόση ώρα
που έμεινε πεσμένος καταγής. Δεν ανέβηκε στο τρένο. Αυτός ήταν ο
πρώτος μας νεκρός. Αυτή ήταν η αρχή.
Θυμάμαι ότι υποφέραμε από τρομερή δίψα. Φτάσαμε σε [μία στάση].
Άνοιξαν τις πόρτες και μας επέτρεψαν να μαζέψουμε χιόνι για να πιούμε.
Το ήπιαμε όταν έλιωσε…
Ήμουν η μόνη που δεν είχα πυρετό και μπορούσα να βγω απ’ το τρένο.
Έτσι έβαλα όσο χιόνι μπορούσα σε πιάτα και έδωσα ακόμα και σε
γειτονικά βαγόνια απ’ τα παράθυρα.
Την νύχτα το τρένο σταμάτησε ξαφνικά. Δεν είχαμε ιδέα πού ήμασταν.
Έκανε τρομερό κρύο.
Γύρω στις 10 το πρωί ακούσαμε γαβγίσματα σκυλιών. Αποσπάσματα Ες-
Ες έφτασαν και περικύκλωσαν το τρένο. Οι πόρτες άνοιξαν και άρχισαν
τις φωνές: «έξω, έξω, γρήγορα, γρήγορα!»...
Ένας αξιωματικός των Ες-Ες άρχισε να φωνάζει «σχηματίστε σειρές των
5 ατόμων και μπρος για το γκέτο!»… Το γκέτο απείχε 20-25 χιλιόμετρα.
Οι άνθρωποι πετούσαν τα πράγματά τους. Οι Λιθουανοί όχι απλώς
παρακολουθούσαν, αλλά έκλεβαν κιόλας.
Μία παράλληλη μαρτυρία από τον Paul Salitter, στέλεχος της Αστυνομίας του Ράιχ, και την Hilde Sherman, Γερμανίδα
Εβραία που εκτοπίστηκε στην Ρίγα. Δείτε τα αποσπάσματα από την αναφορά του Salitter και την μαρτυρία της Sherman:
33. 1. Ο Paul Salitter, ο υπεύθυνος της Αστυνομίας, περιγράφει την μεταφορά κάποιων
Εβραίων με τρένο. Μιλάει καθόλου για τους ίδιους τους Εβραίους; Αν ναι, τι τον
απασχολεί σε σχέση με αυτούς;
2. Η Hilde Sherman ήταν μία από τις κρατούμενες που μεταφέρθηκαν με το τρένο.
Ποιες είναι οι συνθήκες με τις οποίες περιγράφει ότι μεταφέρθηκαν;
3. Οι δύο αυτοί άνθρωποι περιγράφουν το ίδιο περιστατικό. Τους απασχολούν τα ίδια
ζητήματα; Τονίζουν τα ίδια πράγματα;
4. Οι δύο αυτοί άνθρωποι βρίσκονταν κοντά σε άλλους ανθρώπους που αντιμετώπιζαν
σοβαρά προβλήματα από την μετακίνηση με αυτό το τρένο (δίψα, κρύο, πείνα,
κούραση). Ποιες επιλογές έκαναν για να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους; Θα
μπορούσαν να έχουν κάνει κάτι διαφορετικό;
Η μεταφορά Εβραίων στα στρατόπεδα.
34. Η αποκατάσταση του θαμμένου χειρογράφου του Έλληνα Εβραίου Μαρσέλ
Νατζαρή, που βρέθηκε στην αυλή του στρατοπέδου εξόντωσης Άουσβιτς.
«Την 11η Απριλίου φτάσαμε στο Άουσβιτς και στο στρατόπεδο του Μπίργκεναου. Μείναμε ένα μήνα στην
καραντίνα και από εκεί μας απόσπασαν γερούς δυνατούς, σε ένα κρεματόριο. Είναι ένα μεγάλο κτίριο με ένα
πλατύ φουγάρο με 15 φούρνους. Από κάτω από ένα κήπο είναι δύο μεγάλοι υπόγειοι θάλαμοι, απέραντοι. Ο
ένας χρησιμεύει για να ξεντυνόμαστε και ο άλλος είναι ο θάλαμος του θανάτου, όπου ο κόσμος μπαίνει γυμνός
και αφού συμπληρώνονται περίπου 3.000 άτομα κλείνει και τους γκαζεύουν. Μετά από 6 - 7 λεπτά μαρτυρίου
παραδίδουν το πνεύμα. Η δουλειά μας είναι πρώτον να τους υποδεχόμαστε. Οι περισσότεροι δεν ήξεραν το
λόγο. Τους έλεγαν ότι επρόκειτο να κάνουν λουτρό. Πήγαιναν ανήξεροι προς το θάνατο. […] Μετά μισή ώρα
ανοίγαν τις πόρτες και μεταφέραμε τα πτώματα των αθώων αυτών γυναικόπαιδων και από εκεί τους βάζαμε
στους φούρνους όπου τους έκαιγαν […] Θα πείτε διαβάζοντας, τι εργασία έκαμα, πώς μπόρεσα να κάνω εγώ, η
ένας οποιοσδήποτε άλλος αυτή τη δουλειά, καίγοντας τους ομοθρήσκους μου. Σκέφτηκα πολλές φορές να μπω κι
εγώ μαζί τους, να τελειώσω, αλλά με κρατούσε πάντα η εκδίκησις. Θέλησα και θέλω να ζήσω για να εκδικηθώ το
θάνατο του μπαμπά μου, της μαμάς μου και της αγαπημένης μου αδερφής. Δεν φοβάμαι το θάνατο, είναι
δυνατόν να τον φοβηθώ μετά από τόσα που είδαν τα μάτια μου; […] Πεθαίνω ευχαριστημένος αφού ξέρω αυτή
τη στιγμή ότι η Ελλάς είναι ελεύθερη. […]»
1) Κοιτάξτε με προσοχή τις παραπάνω
ζωγραφιές και το απόσπασμα από το
γράμμα του Μαρσέλ. Ποια κομμάτια
της ζωής του στρατοπέδου
περιγράφονται ή απεικονίζονται ως
δύσκολα ή και απάνθρωπα;
2) Στις παραπάνω πηγές εντοπίστε το
αισιόδοξο μήνυμα που μεταφέρει
κάθε άτομο.
35. Karl Bodek and Kurt Conrad Löw, One Spring (1941)
Ποιες δυσκολίες της
κράτησης στο στρατόπεδο
περιγράφει η ζωγραφιά αυτή;
Ποιο αισιόδοξο μήνυμα δίνει
η ζωγραφιά αυτή;
