ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

1. 1
TA ΤΕΙΧΗ THΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

2. 2

3. 3

4. 4
Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε από τον Κάσσανδρο το 315 π.Χ.
στον μυχό του Θερμαϊκού κόλπου. Με την πράξη αυτή o γιος
του στρατηγού Αντίπατρου απέβλεπε να δημιουργήσει ένα νέο
αστικό κέντρο σε μια θέση με ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία.
Η πόλη ιδρύθηκε σε θέση, που είχε και έχει το προνόμιο να
επικοινωνεί με τις περιοχές της Βαλκανικής που βρίσκονται
στα βόρειά της, μέσω οδικών και ποτάμιων αρτηριών, αλλά και
να βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα και έτσι να έχει άμεση
επικοινωνία με τον αιγαιακό χώρο. Αυτό το στοιχείο, η
γειτνίαση της πόλης με τη θάλασσα, στάθηκε καθοριστικό για
την ανάπτυξή της στους αιώνες που ακολούθησαν.

5. 5
Η πρώτη οχύρωση της νεόκτιστης πόλης του Κασσάνδρου
που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωσή της ξεκινά από
τον 3ο αιώνα π.Χ. Η ρωμαϊκή κατάκτηση (167 π.Χ.) που έφερε τη
ρωμαϊκή ειρήνη κατέστησε τα τείχη περιττά, ώστε περί τα μέσα
του 1ου π.Χ. αιώνα ήταν ήδη ερειπωμένα. Ωστόσο, λίγο μετά τα
μέσα του 1ου αι. π.Χ. επιδιορθώθηκαν και ενισχύθηκαν τα
ερειπωμένα τμήματα του τείχους.
Από το αρχικό αυτό ελάχιστα ίχνη έχουν εντοπιστεί στο
βόρειο τμήμα του μεταγενέστερου ανατολικού περιβόλου.
Το ελληνιστικό τείχος, κτισμένο με μεγάλου μεγέθους
σχιστόλιθους χωρίς συνδετικό υλικό στην εξωτερική παρειά και
λασπόκτιστους εσωτερικά, ακολουθούσε την ίδια διαδρομή που
ακολουθούν και τα μεταγενέστερα τείχη, και στον νότο
περνούσε δυτικά της Ροτόντας.
Η ακρόπολη της ελληνιστικής περιόδου ίσως βρισκόταν,
στο βορειανατολικό βραχώδες άκρο της πόλης, νότια της
βυζαντινής ακρόπολης. H Θεσσαλονίκη ήταν και κατά την
πρώτη περίοδο της ίδρυσής της μια μεγάλη πόλη, με έκταση
λίγο μικρότερη (220 εκτάρια) από αυτή της ρωμαϊκής και
πρωτοβυζαντινής περιόδου (260-300 εκτάρια). Το τείχος τα
χρόνια εκείνα προχωρούσε νότια μέχρι την τότε ακτογραμμή,
όπου βρίσκονταν και τα νεώρια. Η προστασία του λιμένα και
της ακτογραμμής πρέπει να ήταν σημαντικός παράγοντας
κατά την περίοδο χάραξης των τειχών της.

6. 6
.
Τον 3ο μ.Χ. αιώνα, λόγω των επιδρομών των Γότθων και
της βαρβαρικής απειλής τους οι κάτοικοι της πόλης
υποχρεώθηκαν να κατασκευάσουν ένα νέο ισχυρό περίβολο με
υλικά από προηγούμενα οικοδομήματα, χάρη στον οποίο η πόλη
αντιμετώπισε επιτυχώς δύο πολιορκίες των Γότθων (στα 254
και 268).
Η Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του 4ου αι. συνέχισε να
αποτελεί μια οικονομικά ισχυρή πόλη. Στις αρχές αυτού του
αιώνα κτίσθηκε από τον Μαξιμιανό Γαλέριο το ανακτορικό
συγκρότημα, ενώ ο Μ. Κωνσταντίνος, που διέμεινε στη
Θεσσαλονίκη για μεγάλα διαστήματα μετά το 317 –την περίοδο
322-324–, κατασκεύασε νέο λιμάνι στη θέση της σημερινής
πλατείας Ελευθερίας. Παράλληλα, καθ’ όλη σχεδόν τη
διάρκεια του 4ου αι., το υπάρχον ρωμαϊκό τείχος δέχθηκε σειρά
ενισχύσεων. Αρχικά ενισχύθηκε εξωτερικά με πρόσθετους
πύργους ή προβόλους στα πεδινά τμήματα, ιδιαίτερα στα
δυτικά, και, ίσως λίγο αργότερα, διαπλατύνθηκε από την
εσωτερική πλευρά (στα ανατολικά και βορειοανατολικά). Στα
τέλη του 4ου-αρχές του 5ου αι. η οχύρωση ενισχύθηκε σε όλη της
την έκταση με την ανέγερση ενός δεύτερου τείχους, το οποίο
εφάπτονταν στην εξωτερική παρειά του υφιστάμενου
ρωμαϊκού περιβόλου και διέθετε πυκνά τοποθετημένους
τριγωνικούς προβόλους. Για την κατασκευή των χαμηλών

7. 7
τμημάτων της δυτικής πλευράς του ισχυρού αυτού τείχους
χρησιμοποιήθηκαν μαρμάρινα έδρανα, πιθανώς από το
κατεστραμμένο στάδιο της πόλης· ακολουθεί μια ζώνη που
φέρει αμιγή πλίνθινη τοιχοποιία και, τέλος, μία τρίτη με δύο
επάλληλες σειρές διπλών πλίνθινων τόξων.
Τα Βυζαντινά τείχη της Θεσσαλονίκης έχουν σήμερα
μήκος περίπου 4 χιλιομέτρων, αλλά η αρχική περίμετρος που
κάλυπταν ήταν 8 χιλιόμετρα και το ύψος τους ήταν 10-12
μέτρα. Το τείχος για πολλούς αιώνες περιέβαλλε την πόλη,
περιλαμβάνοντας στη νοτιοδυτική πλευρά προς το Θερμαϊκό
κόλπο παραθαλάσσια τείχη, που όμως σήμερα δεν υπάρχουν.
Η φωτογραφία απεικονίζει τη Θεσσαλονίκη το 1860, λίγα
χρόνια πριν από την κατεδάφιση του παραθαλάσσιου
τείχους της πόλης.

8. 8
Στη βορειοανατολική πλευρά ανεβαίνει προς τα
υψώματα, περιλαμβάνοντας ακρόπολη, μέσα στην οποία
βρίσκεται και το αμυντικό σύμπλεγμα του Επταπυργίου.
Το Επταπύργιο

9. 9
Ο βυζαντινός περίβολος ακολούθησε σε γενικές γραμμές
την πορεία των ελληνιστικών τειχών, εκτός από την ανατολική
πλευρά, όπου διευρύνθηκε, όπως και κατά μήκος της δυτικής
του πορείας. Νότια, προς τη μεριά της θάλασσας, το τείχος
ακολουθούσε μια πορεία που, ξεκινώντας από τα ανατολικά
στο ύψος περίπου του μεταγενέστερου Λευκού Πύργου και
ακολουθώντας μια νοητή γραμμή λίγα μέτρα νοτιότερα της
σημερινής οδού Τσιμισκή, κατέληγε στο νοτιοδυτικό άκρο των
χερσαίων τειχών.
Η βυζαντινή οχύρωση ήταν απλή, με μονό τείχος
(πλάτους 1,65 μ.), ενισχυμένο με τετράγωνους πύργους με
επάλξεις τοποθετημένους αξονικά ανά 50-56 μ. Τα μεταπύργια
διαστήματα χτίστηκαν με αργολιθοδομή συνδεδεμένη με
κονίαμα και απλό ή, σε άλλα τμήματα, διπλό πώρινο γείσο
στην εξωτερική πλευρά. Σε αρκετά σημεία υπάρχουν μία ή δύο
ενισχυτικές ζώνες τριών πλίνθων. Τα βυζαντινά τείχη
διέθεταν πύργους τριών μεγεθών (μικρούς στα τμήματα με
μεγάλη κλίση, μεγάλους στα πεδινά και ακόμη μεγαλύτερους
στις γωνίες του περιβόλου), χτισμένους είτε με εγγώνιους
ογκόλιθους είτε με μαρμάρινους δόμους και άλλο υλικό σε
δεύτερη χρήση.
Ο σημαντικότερος δρόμος της πόλης, η Λεωφόρος ή Μέση
των Βυζαντινών (σημερινή Εγνατία), κατέληγε σε δύο πύλες:
Τη Χρυσή Πύλη (Porta Aurea) στα δυτικά (περιοχή σημερινής

10. 10
πλατείας Βαρδαρίου) και την Κασσανδρεωτική Πύλη
(μεσαιωνική Πύλη της Καλαμαρίας) στα ανατολικά (στο ύψος
της σύγχρονης πλατείας Συντριβανίου), ενώ και άλλες πύλες
ανοίγονταν σε άλλα σημεία του τείχους, όπως η Ληταία, που
οδηγούσε στην αρχαία Λητή, και η αντίστοιχή της προς στα
ανατολικά Νέα Χρυσή Πύλη, στο ύψος της οδού Αγίου
Δημητρίου.
Το νότιο τείχος εκτεινόταν κατά τι νοτιότερα της σημερινής
λεωφόρου Τσιμισκή.
Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι η τρίτη ζώνη αποτελεί,
ίσως, μεταγενέστερη προσθήκη. Τότε κάνουν την εμφάνισή
τους οι πρώτοι πλίνθινοι σταυροί. Σε αυτή την κατασκευαστική
φάση ανήκει το τείχος που και σήμερα μπορούμε να δούμε στο
δυτικό τμήμα, νότια της οδού Αγίου Δημητρίου. Λίγο αργότερα
ενισχύονται με παρόμοιο τρόπο τμήματα και του ανατολικού
μέρους των τειχών. Στην οψιμότερη αυτή φάση θα πρέπει να
κατασκευάστηκε και ένα μέρος του βόρειου τείχους, το οποίο
στο ανατολικό του τμήμα διέθετε έναν ορθογώνιο και έναν
τριγωνικό πύργο με μια πύλη σε κάθε πλευρά. Με αυτόν τον
τριγωνικό πύργο συνδέθηκε αργότερα το ανατολικό τείχος της
βυζαντινής ακρόπολης. Πρόκειται για το λεγόμενο Τριγώνιο,
το οποίο, βέβαια, στους αιώνες που ακολούθησαν, δέχθηκε
πολλές επεμβάσεις και αλλαγές.
Οι ποικίλες φάσεις ενίσχυσης ή εκ νέου κατασκευής
μεγάλων τμημάτων του περιβόλου, καθώς και το ανατολικό

11. 11
προτείχισμα, φαίνεται ότι ολοκληρώνονται λίγο πριν από τα
μέσα του 5ου αι. Πλίνθινη επιγραφή, που βρίσκεται σε πύργο
του ανατολικού τείχους στο ύψος περίπου του νοσοκομείου
Άγιος Δημήτριος, μας πληροφορεί ότι ο Ορμίσδας, ο οποίος
πιθανώς ταυτίζεται με τον αξιωματούχο που έφερε τον τίτλο
του praefectus praetorio per Orientem (447/448), τείχισε την πόλη
«χείρας έχων καθαράς». Είναι πολύ πιθανό επί των ημερών
αυτού του αξιωματούχου να ολοκληρώθηκε ένα πολύ μεγάλο
τμήμα της πρωτοβυζαντινής οχύρωσης.
Τότε η Θεσσαλονίκη έδινε την εντύπωση ισχυρά
οχυρωμένης πόλης με πύργους ορθογώνιους και τριγωνικούς,
καθώς και προβόλους, ιδίως στα πλέον ευάλωτα πεδινά
τμήματα του περιβόλου. Προτείχισμα προστάτευε τόσο το
δυτικό όσο και το ανατολικό πεδινό τμήμα. Εκτός από τις
αναφερθείσες πύλες την εποχή αυτή υπήρχαν δύο ακόμη
μεγάλες πύλες στα ανατολικά, η Πύλη Ρώμα στα νότια και
βορειότερα η Πύλη Ασωμάτων.
Την ίδια περίοδο (τέλη 4ου-πρώτο μισό 5ου αι.) τείχος
προστάτευε την πόλη από την πλευρά της θάλασσας. Στο
τείχος αυτό, βρέθηκαν μεγάλα μαρμάρινα μέλη σε δεύτερη
χρήση, αντίστοιχα με αυτά του κατώτερου μέρους στο δυτικό
τμήμα της χερσαίας οχύρωσης. Τμήματα αυτού του τείχους
ίσως επισκευάστηκαν κατά τη διάρκεια του 7ου αι. Στον 6ο αι.

12. 12
έγιναν μικρής έκτασης επιδιορθώσεις των τειχών, εργασίες οι
οποίες μαρτυρούνται από επιγραφές.
Τον 7ος αι. τα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας
μεταβλήθηκαν σημαντικά, ενώ παράλληλα, με τις αλλαγές
στις εξωτερικές ισορροπίες, σημειώθηκαν καθοριστικές
μεταβολές και αναδιοργάνωση των θεσμών, με σκοπό την
προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και τη διασφάλιση των
χερσαίων και θαλάσσιων επικοινωνιών. Η Θεσσαλονίκη, η
δεύτερη πόλη της αυτοκρατορίας, από τα τέλη του 6ου και,
κυρίως, τις δύο πρώτες δεκαετίες του 7ου αι. αντιμετώπισε
επανειλημμένες εχθρικές επιθέσεις και πολιορκίες από λαούς
της Βαλκανικής (Αβάρους και στη συνέχεια Σλάβους).
Παράλληλα, κατά τη δεκαετία 620-630 η πόλη επλήγη
πλήττεται από σεισμούς. Η οχύρωσή της που την προφύλασσε
από στεριά και θάλασσα, μπορούσε με την βοήθεια και του
Αγίου Δημητρίου, να κρατήσει έξω από την πόλη τους
επιτιθέμενους βαρβάρους. Την τρίτη, φορά, ενώ οι Σλάβοι ήταν
στρατοπεδευμένοι στα ανατολικά της πόλης, σεισμός
κατέστρεψε μέρος των κτισμάτων της· και μέρος των τειχών,
που οποία, όμως γρήγορα επισκευάσθηκαν μπροστά στα
έκπληκτα μάτια των εχθρών.
Μεγάλα τμήματα των τειχών επισκευάσθηκαν ή
ανεγέρθηκαν πάλι περί τα μέσα του 7ου αι. Τμήματα του
βόρειου, κυρίως, τμήματος, αυτού που σήμερα χωρίζει την πόλη

13. 13
από την ακρόπολη, έχουν χρονολογηθεί σε αυτή την περίοδο
και έχουν συνδεθεί με τον αυτοκράτορα Ηράκλειο (610-641).
Επίσης, σύγχρονα θεωρούνται μικρότερα τμήματα στα
βορειανατολικά και βορειοδυτικά τείχη. Στην τοιχοποιία η
αργολιθοδομή εναλλάσσεται με ζώνες πλίνθων, ενώ οι γωνίες
των πύργων είναι ολόπλινθες. Χαρακτηριστικοί είναι οι
πλίνθινοι σταυροί που κοσμούν το βόρειο κυρίως τείχος. Είναι,
πάντως, διαπιστωμένο ότι σε όλη την έκτασή τους τα τείχη
παρουσιάζουν πολλές συμπληρώσεις και επισκευές ή
ανακατασκευές μεγάλων τμημάτων, πολλές από τις οποίες δεν
είναι εύκολο να χρονολογηθούν με ακρίβεια. Τέλος, θα πρέπει
να έγιναν επιδιορθώσεις του θαλάσσιου τείχους, ίσως μετά
τους σεισμούς της δεκαετίας 620-630·δε θα πρέπει, πάντως, να
ήταν αρκετά υψηλό. Θέμα προς διερεύνηση αποτελεί η ύπαρξη
σε αυτή την περίοδο κάποιας μορφής οχύρωσης στο βόρειο,
βραχώδες άκρο, εκεί όπου και σήμερα βρίσκεται η ακρόπολη. Ο
συσχετισμός μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής στα
ανατολικά του Επταπυργίου με ένα φρούριο που μνημονεύεται
στα Θαύματα του Aγίου Δημητρίου μας επιτρέπει να
υποθέσουμε ότι, ίσως, το άκρο αυτό της πόλης να ήταν
περιτειχισμένο κατά την πρωτοβυζαντινή εποχή.
Στο τέλος της πρωτοβυζαντινής και στην πρώϊμη
μεσοβυζαντινή περίοδοτα τείχη, όπως έχει αποδείξει η έρευνα,
είναι ισχυρά, έχουν περίμετρο περίπου 7 χλμ. και το συνολικό

14. 14
τους πάχος στα μεταπύργια τμήματα, μετά και τις
αλλεπάλληλες ενισχύσεις, φτάνει τα 5μ. Διαθέτουν δύο κύριες
πύλες δυτικά, τέσσερις ανατολικά, καθώς και μικρότερες
πυλίδες σε άλλα σημεία· πύλες μαρτυρούνται, επίσης, και στο
θαλάσσιο τείχος.
Έτσι, η Θεσσαλονίκη προστατεύεται αποτελεσματικά έως
το 904. Ο 10ος αι. αρχίζει ουσιαστικά με την πολιορκία και
κατάληψη της πόλης από τους Σαρακηνούς, οι οποίοι με την
καθοδήγηση του Λέοντα Τριπολίτη τρομοκρατούν παράλιες
πόλεις και νησιά στο Αιγαίο. Οι Σαρακηνοί επιτυγχάνουν να
καταλάβουν την πόλη, επειδή η θαλάσσια οχύρωση δεν ήταν
αρκετά υψηλή. Οι προσπάθειες βυζαντινών αξιωματούχων να
επισκευάσουν τα θαλάσσια τείχη και να οργανώσουν την
άμυνα από την πλευρά της θάλασσας δεν είχε αποτέλεσμα.
Έχει ήδη υποστηριχθεί ότι μετά την αποχώρηση των
Σαρακηνών, μετά, δηλαδή, το 904, κατασκευάζεται εκ νέου το
θαλάσσιο τείχος με ύψος ικανό για να προστατεύει την πόλη.
Προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε
και τη σχετική επιγραφή σε θύρωμα πύλης του τείχους.
Στη μεσοβυζαντινή περίοδο θεωρείται ότι χρονολογείται
η οχύρωση της ακρόπολης με ένα ισχυρό τείχος που διαθέτει
ορθογώνιους πύργους και τριγωνικούς προβόλους σε
εναλλαγή. Είναι βέβαιο ότι αυτό το τείχος ανακατασκευάστηκε
και δέχθηκε ενισχύσεις στην εσωτερική του πλευρά σε

15. 15
διαφορετικές χρονικές στιγμές. Κατά τη βυζαντινή περίοδο στο
εσωτερικό της ακρόπολης κτίζεται ένα φρούριο, το οποίο
αποτελεί την τελευταία καταφυγή σε περίπτωση άλωσης της
πόλης.
Σε όλη τη βυζαντινή περίοδο έως την κατάκτηση της
Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1430, τα τείχη
δέχθηκαν πολλές επισκευές και οικοδομικές επεμβάσεις, όπως
μαρτυρούν επιγραφές που είτε σώζονται στην αρχική τους
θέση είτε όχι. Από αυτές επιλέγουμε να αναφέρουμε εκείνη, η
οποία, χαραγμένη στην παραστάδα της πύλης δυτικά του
πύργου του Τριγωνίου, μας πληροφορεί ότι το 1355-56
«ανηγέρθη η παρούσα πύλη....ορισμώ Άννης Παλαιολογίνης».
Πρόκειται για την Άννα Παλαιολογίνα, σύζυγο του
αυτοκράτορα Ανδρόνικου Γ´ Παλαιολόγου (1328-1341), που
παρέμεινε επί μακρόν στη Θεσσαλονίκη.
Παρ’ όλες τις επεμβάσεις τα τείχη παρέμειναν σχεδόν
αναλλοίωτα έως το 1430. Μετά την κατάκτηση της πόλης οι
Οθωμανοί Τούρκοι ενισχύουν την οχύρωση και την
προσαρμόζουν στις νέες ανάγκες του πολέμου με πυροβόλα
όπλα. Την ίδια εποχή επισκευάζεται το βυζαντινό φρούριο της
ακρόπολης, που σήμερα είναι γνωστό ως Επταπύργιο. Στον 15ο
αι. χρονολογείται η κατασκευή του πύργου του Τριγωνίου,
καθώς και του Λευκού Πύργου, ενώ επί Σουλεϊμάν του
Μεγαλοπρεπούς (1520-1566) κατασκευάστηκε στο νοτιοδυτικό

16. 16
άκρο του τείχους το φρούριο του Βαρδαρίου για την προστασία
του λιμένα.
Τα τείχη σώζονταν έως το 1873, όταν άρχισαν να
κατεδαφίζονται τμηματικά. Το θαλάσσιο σκέλος
κατεδαφίστηκε ολόκληρο, όπως και μεγάλο μέρος των
ανατολικών και δυτικών τειχών. Τα σχεδόν 4χλμ. τείχους, που
διακρίνονται σήμερα συνολικά ανάμεσα στην πυκνή δόμηση
της σύγχρονης πόλης, βρίσκονται εκεί για να μας θυμίζουν την
ιστορία της Θεσσαλονίκης στους αιώνες που πέρασαν.
Τα νοτιοανατολικά τείχη της Θεσσαλονίκης
Η μελλοντική έρευνα θα πρέπει να απαντήσει σε
ζητήματα που παραμένουν ακόμη ανοικτά, μερικά από τα

17. 17
οποία είναι ο σαφής προσδιορισμός της έκτασης της
ελληνιστικής πόλης ή η χρονολόγηση των διαδοχικών φάσεων
της θαλάσσιας οχύρωσης. Προς διερεύνηση είναι και η ύπαρξη
πρωτοβυζαντινού οχυρού στη θέση της βυζαντινής ακρόπολης,
καθώς και ο χρονολογικός προσδιορισμός των διαφορετικών
φάσεων του βόρειου περιβόλου της.
Ο Πύργος Τριγωνίου, στην Άνω Πόλη.

18. 18
Άποψη των βορειοδυτικών Βυζαντινών Τειχών στην
περιοχή μεταξύ Βαρδάρη και Δώδεκα Αποστόλων.
Άποψη των βορειοανατολικών Βυζαντινών Τειχών.

19. 19
Τα Βυζαντινά Τείχη φωτισμένα τη νύχτα.
Στο δυτικό και ανατολικό τείχος υπάρχουν τριγωνικοί
πρόβολοι, ενώ στα πιο ψηλά σημεία και ιδίως στο τμήμα που
χωρίζει την ακρόπολη από την πόλη υπάρχουν ορθογώνιοι
πύργοι. Το χτίσιμο τους περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενες
σειρές τούβλων και πετρωμάτων διακοσμημένες με
χριστιανικά (σταυρούς) και αρχαιοελληνικά σύμβολα
(απεικονίσεις του ήλιου, ρόμβους). Παρόμοιας τεχνοτροπίας
είναι και τα βυζαντινά τείχη που σώζονται στην
Κωνσταντινούπολη.

20. 20
Σήμερα αποτελούν ιδιαίτερο και αξιόλογο μνημείο της
Θεσσαλονίκης καθώς και ένα εκ των τοποσήμων αυτής, ενώ
έχουν χαρακτηριστεί επίσημα ως Μνημείο Παγκόσμιας
Πολιτισμικής Κληρονομιάς από την ΟΥΝΕΣΚΟ.
Σχετικά με αυτούς που έχτισαν διάφορα σημεία του
τείχους μας πληροφορούν επιγραφές που έχουν βρεθεί κατά
καιρούς. Η πρώτη αναφέρει ότι τείχεσιν αρρήκτοις Ορμίσδας
εξετέλεσε τήνδε πόλιν ... χείρας έχων καθαράς. Για το ποιος
μπορεί να ήταν ο Ορμίσδας αυτής της επιγραφής οι απόψεις
διΐστανται. Σύμφωνα με μία άποψη ήταν (πιθανώς περσικής
καταγωγής) αρχηγός αποσπάσματος που βρισκόταν στη
Θεσσαλονίκη με τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α' γύρω στο 380,
ενώ κατ' άλλη άποψη ήταν έπαρχος πραιτωρίων Ιλλυρικού και
έχτισε το τείχος περί το 442/3.
Μια άλλη επιγραφή με την αναφορά επί του αγιοτάτου
αρχιεπισκόπου Ευσέβιου εγένετο ορισμός αυτού μας πληροφορεί
πως έγινε προσθήκη στα τείχη επειδή ο αρχιεπίσκοπος
Θεσσαλονίκης Ευσέβιος (590-604) τάχθηκε υπέρ της πρόσθετης
οχύρωσης της πόλης κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του
Μαυρίκιου, όταν η πόλη πολιορκούνταν από τους Σλάβους.
Άλλη επιγραφή κοντά στα τείχη της Πλατείας
Ελευθερίας μας ενημερώνει για τις εργασίες που έγιναν περί
τις αρχές του 10ου αιώνα στα τείχη προς την πλευρά της
θάλασσας. Αναφέρει συγκεκριμένα ότι ανεκαινίσθη επί

21. 21
Λέοντος και Αλεξάνδρου των αυταδέλφων και αυτοκρατόρων και
φιλοχρίστων ημών βασιλέων και επί Νικολάου του οικουμενικού
ημών πατριάρχου - ανεκαινίσθη επί Λέοντος βασιλικού
πρωτοσπαθαρίου και στρατηγού Θεσσαλονίκης του Χατζιλάκη,
και επί Ιωάννου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του εντοπίου. Ο εν
λόγω στρατηγός Λέων Χατζιλάκης αναφέρεται από τον Ιωάννη
Καμινιάτη στο Χρονικό της Αλώσεως της Θεσσαλονίκης από
τους Σαρακηνούς. Είχε αποσταλεί από τον αυτοκράτορα
Λέοντα ΣΤ' τον Σοφό για να οργανώσει την άμυνα της πόλης
εν όψει της επιδρομής των Σαρακηνών. Ο Χατζιλάκης
προτίμησε να ακυρώσει το προηγούμενο σχέδιο άμυνας του
πρωτοσπαθάριου Πετρωνά για δημιουργία υποθαλάσσιου
φράγματος μπροστά από τα θαλάσσια τείχη και να στρέψει τις
προσπάθειες στην ενίσχυση των αδύναμων και μικρού ύψους
θαλασσίων τειχών, αλλά δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο
έγκαιρα. Οι Σαρακηνοί μπήκαν στην πόλη την τρίτη μόλις
ημέρα της πολιορκίας από την προβληματική πλευρά της
θάλασσας. Στη συνέχεια έμειναν ένα δεκαήμερο για σφαγές
και λεηλασίες κι έφυγαν με 22000 αιχμαλώτους.
Η πόλη αλώθηκε επίσης το 1185 από τους Νορμανδούς της
Σικελίας. Το χρονικό των γεγονότων που οδήγησαν στην
πολιορκία και άλωση γράφτηκε από τον αρχιεπίσκοπο
Ευστάθιο.

22. 22
Το 1308 πολιόρκησαν τη Θεσσαλονίκη οι Καταλανοί
μισθοφόροι χωρίς επιτυχία.
Μια επιγραφή υποδεικνύει ότι ένα τμήμα κοντά στην
θάλασσα κοντά στο Λευκό Πύργο ξαναχτίστηκε το 1316:
Ανεκτίσθη εκ βάθρων τοδε [] του τείχους δια συνδρομής και
συνεργίας του πανσεβάστου λογοθέτου του στρατιωτικού του
Υαλέου, κεφαλατικεύοντος εν τήδε πόλει Θεσσαλονίκη κατά τον
χρόνον ιδ΄ ινδικτιώνος του στωκδ΄ έτους.
Το 1355 μ.Χ. η αυτοκράτειρα Άννα Παλαιολογίνα
επιδιόρθωσε ένα μέρος των τειχών δημιουργώντας δύο πύλες.
Στην μία εξ αυτών υπάρχει η εξής επιγραφή: Ανηγέρθη η
παρούσα πύλη ορισμώ της κραταιάς και αγίας ημών κυρίας και
Δεσποίνης κυράς Άννης της Παλαιολογίνης υπηρετήσαντος
καστροφύλακος Ιωάννου Χαμαετού του κοιαίστορος τω στωξδ΄
έτει ινδικτιώνι θ΄. Η επιγραφή στην βόρεια πλευρά μας
πληροφορεί ότι: Σθέν[ε]ι Μανουήλ του κρατίστου δεσπότου
ήγειρε τον δε πύργον, αυτώ τειχίω Γεώργιος Δουξ Απόκαυκος εκ
βάθρων. Σθένει Μανουήλ του Κρατίστου.
Το 1430 η πόλη αλώθηκε από τους Οθωμανούς, οι οποίοι
επίσης συνέβαλαν στην συντήρηση και επέκταση των τειχών
και έμειναν στη Θεσσαλονίκη ως το 1912.
Το 1874 κατεδαφίσθηκε το θαλάσσιο τείχος κι ένα μέρος
του ανατολικού τείχους επειδή θεωρήθηκε ότι εμπόδιζαν την
ανάπτυξη της πόλης.

23. 23
ΠΗΓΕΣ:
Πανεπιστημιακές σημειώσεις Καθηγητή κ. Μέντζου
Αριστοτέλη.
Διαδίκτυο.
Γιαλίδης Νέστωρ
Ταξίαρχος ε.α.,
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός,
Μηχανικός Η/Υ,
Ραδιοηλεκτρολόγος Α’,
Βιβλικός Θεολόγος και Ισλαμολόγος.