1. ZENTZUMENAK
Gure inguruarekiko harremanak izateko zentzumenak erabiltzen ditugu.
Bost zentzumen ditugu:
IKUSMENA
USAIMENA
UKIMENA
DASTAMENA
ENTZUMENA

2. IKUSMENA eta ARGIA
• Inguruko informazio gehiena begien bidez lortzen
dugu. Begien bidez inguruan gertatzen dena
ikusten dugu eta kolore ezberdinak bereizten
ditugu.
• Ikusteko argia beharrezkoa da, argirik gabe ezin
baitugu ikusi.
• Esperimentuak
• Galderak
• Begia eta Koloreak

3. IKUSMENA
• Ikusmena gizakiek dituzten bost zentzumenetako bat da, begietan
datzana eta irudiak sumarazten dituena.
• Ikusmenaren berezitasunak erretinak argiarekiko duen sentikortasunaren
eta erretinan irudiak fokatzeko duen gaitasunaren ondorio dira; gauzetan
islatzen diren argi-izpiak, kornea pasa eta begi-ninian zehar kristalinora
iristen dira; kristalinoak erretinan fokatzen ditu eta bertatik ikusmen-
nerbioak garunera igortzen ditu seinaleak, garunean irudi bihurtuko
direnak; kristalinoaren forma gihar ziliarren bidez aldatzen da; hala,
gauzak distantzia desberdinetara foka daitezke.
• Irudia erretinaren puntu egoki batean eratzen bada, begia emetropea dela
esaten da, behar bezalakoa; irudia erretinaren aurrean eratzen denean,
begia miopea izaten da; eta erretinaren atzeko aldean sortzen denean,
berriz, hipermetropea. Astigmatismoa kornearen kurbaduran izaten den
berezko akatsa da; ikusmen-akats horiek betaurreko, lente eta
ebakuntzen bidez zuzendu daitezke. Gaixotasun horietaz oftalmologoak
arduratzen dira. Bestela, ikusmenik eza itsumena da.

4. BEGIA
• Ikusmenaren organoa begia da.
• KORNEA: Argi izpiak errefraktatzen ditu.
• BEGI-NINIA: Bertatik argi izpiak pasatzen dira
• IRISA: Begira hel daitekeenargi kantitatea kontrolatzen du.
• KRISTALINOA: Argi izpiak enfokatzen ditu.
• ERRETINA: Irudiaren alderantzizko irudia eratzen da.
• IKUS-NERBIOA:Irudia burmuinera eramaten du.
• GALDERAK

5. ARGIA
• Argia giza begiarentzako ikusgai den erradiazio elektromagnetikoa
da. Ikuspegi zientifiko edo teknologiko batetik, edozein uhin-
luzerako erradiazio elektromagnetikoa da. Argia definitzen duen
oinarrizko partikula fotoia da.
• Argiak ez du behar ingurune fisikorik hedatzeko, espazio hutsean
hedatzeko gai da. Ingurunearen arabera abiadura aldatu egiten da.
• Argiaren propietateak:
ISLADAPENA: Gorputz opako batera argi izpiak iristen
direnean,gorputz horrek bueltatu egiten ditu jasotako argi-izpiak.
Gainalde gogor, lau eta leuneko objetuetan, ispiluan adibidez,
islatutako izpiak erabat paralelo irteten dira eta horregatik ikusten
dugu ondo irudia.
ERREFRAKZIOA:Argia, ingurune guztietan abiadura berdinez
hedatzen ez denez, ingurune batetik bestera pasatzean argi-izpi
hauek norabidea aldatzen dute.

6. KOLOREAK
• Eguzkitik datorren argia zuria da . Argi zuri hau uhinez
osatuta dago; eta uhin bakoitza kolore bateko izpia da.
• Argi zuriak , hainbat ingurune zeharkatzean eta
errefrakzioaren ondorioz koloreetan banatzen da. Argiak
euri tanta multzo bat zeharkatzen duenean, uhinak banatu
egiten dira eta ostadarra sortzen da.
• Argirik sortzen ez duten objetuek, kolore xurgatze prozesu
bati ezker hartzen dute kolorea. Adibidez, kamiseta bat
kolore urdinekoa ikusten da argiaren kolore guztiak
xurgatzen dituelako, urdina izan ezik.
• Argi guztia xurgatzen duenean eta izpi bat ere isladatzen ez
duenean , beltz ikusten dugu objetua eta aldiz izpi bat ere
xurgatzen ez duenean, gorputza zuri ikusten dugu.

7. ENTZUMENA eta SOINUA
• Entzumena gizakiek dituzten bost zentzumenetakoa da,
belarriek ahalbidetzen dutena eta hotsak sumarazten
dituena. Entzumenik eza gorreria da.
• Hotsak airean zehar belarriraino iristen dira eta, gero,
belarriko zulotik tinpanoraino. Tinpanoa mintz bat da eta,
hots-uhinek kolpatzen dutenean, bibratu egiten du. Bibrazio
horrek belarri barruan dauden hiru hezurtxo ( mailua,
ingudea eta estriboa) mugiarazten ditu. Hezurtxo horiek
koklera bidaltzen dituzte soinu-uhinak. Koklea nerbio batzuei
lotuta dago eta nerbioek garunera bidaltzen dituzte
seinaleak, garunak seinale horiek interpreta ditzan.
• GALDERAK

8. SOINUA
• Zerbait bibratzen hasten denean sortzen da
soinua.
• Bibrazioak norabide guztietara hedatzen dira
uhinen bidez, eta horrela iristen dira gure
belarrietara. Soinuak bitarteko bat behar du
hedatzeko eta solidoetan, likidoetan eta
gasetan heda daiteke.
• Soinuaren ezaugarriak intentsitatea, tinbrea
eta tonua dira.

9. UKIMENA eta BEROA
Ukimena gizakiek dituzten bost zentzumenetakoa da,
gorputzaren azal guztian datzana baina bereziki esku, mihi eta
ezpainetan kokatzen dena, gauzakien ukipena eta gauzen
gogortasuna eta tenperatura sumarazten dituena.
Bost funtzio nagusi betetzen ditu:
1- Gorputzeko gainerako organoei eutsi eta gorputza bera
kanpoko erasoetatik babestu.
2-Gorputzeko tenperatura erregulatu, izerdi guruinen eta odol
basoen bidez.
3-Hainbat sensazio hauteman: beroa, hotza, mina…
4-Hainbat substantziaren kanporatzea edo iraiztea; toxinak
kanporatzen ditu izerdiaren bidez.
5- Arnasketa. Poroen bidez, oso neurri txikian izan arren,
gorputzak arnasa hartzen du.
GALDERAK

10. BEROA
• Beroa edo energia termikoa energiaren
egoera-mota bat da.
• Gorputz guztiak, berotzen direnean, dilatatu
egiten dira; hau da, zabaldu egiten dira; eta
gainera, beren egoera ere alda dezakete.
• Hozten direnean, berriz, uzkurtu egiten dira.
• BEROAREN HEDAPENA
BEROA

11. USAIMENA eta USAINAK
• Usaimena gizakiek dituzten bost
zentzumenetako bat da, sudurrak
ahalbidetzen dutena. Bestela, usaimen eza
anosmia da.
• Sudurreko pituitariako nerbio muturrek
jasotzen dute aireak eroaten dituen zatiki
usaintsuen informazioa, eta, handik, usaime-
nerbioaren bidez, garunera igaroarazten dute

12. SUDURRA
• Usaimenaren organoa sudurra da.

13. USAINAK

14. DASTAMENA eta ZAPOREAK
Dastamena gizakiek dituzten bost
zentzumenetako bat da, mihiak ahalbidetzen
duena. Oinarrizko lau zapore bereizi ditzakegu
dastamenaren bidez: gozoa, gazia, mingotsa eta
garratza. Horietaz gain, gaur egungo zenbait
zientzialarik diotenez, beste zapore baten
errezeptoreak ere baditugu gure ahoan gantz-
azidoen zaporea nabaritzeko.

15. MIHIA