Üst düzey düşünme becerileri...

1. YARATICI DÜŞÜNME
ELEŞTİREL DÜŞÜNME
YANSITICI DÜŞÜNME
Fatma ŞENER

2. İçindekiler
 Yaratıcılık Nedir?
 Yaratıcılık ve Zeka
 Yaratıcı Düşünme Nedir?
 Yaratıcı Düşünme Süreci
 Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Alt Boyutları
Akıcılık
Esneklik
Ayrıntılama
Orjinallik-Özgünlük
 Yaratıcı Bireyin Özellikleri
 Yaratıcılığı Geliştiren Öğretmen Özellikleri
 Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen Özellikleri
 Yaratıcı Düşünmeye Uygun Teknikler
 Eleştirel Düşünme Nedir?
 Eleştirel Düşünme Süreci
 Yansıtıcı Düşünme Nedir?
 Yansıtıcı Düşünen Birey Özellikleri
 Yansıtıcı Öğretmenin Özellikleri
 Örnekler
 Sonuç
 Kaynaklar

3. Yaratıcılık Nedir?
• Yaratıcılık üzerine ilk bilimsel çalışmalar
Guilford başkanlığındaki Amerikan psikoloji
birliği tarafından 1950’li yıllarda
başlatılmıştır.
• Farklı yaklaşımlarla açıklanmaya çalışılan
yaratıcılık kavramının bugün tüm davranış
bilimciler tarafından kabul edilmiş bir
tanımına rastlamak mümkün değildir.

4. • Hümanist yaklaşıma göre yaratıcılık insanın pozitif yönleriyle
ilgilenir. Bu görüşe göre insan yaratıcılık gücüyle doğar. Bireyin
toplum tarafından kabullenmesi, kendi ve dünyası ile barışık
olması, insana insan olduğu için değer vermesi yaratıcılık
özelliklerini desteklemektedir (Yavuz, 1999).
• Davranışçılara göre ise yaratıcılık nitelikli öğretinin sonundaki
somut üründür. Süreç ile ilgilenmezler. Yaratıcılık bireyin çevre
ile etkileşmesi sonucunda gelişebilir.

5. • Bilişsel gelişim kuramcılarına göre yaratıcılık; bilgileri düzenlemede
akılcılık, problem çözmede esneklik ve sonuçta meydana getirilen
üründeki özgünlük-orjinallik olarak tanımlanmaktadır (Doğan,
2009).
• Torrance, yaratıcılığı "sorunlara, kayıp öğelere, uyumsuzluğa karşı
duyarlı olma süreci, güçlükleri tanımlama ve çözüm arama,
tahminlerde bulunma ya da eksikliklere ilişkin denenceler
geliştirme ve sonuç olarak da çözüm üretebilme" olarak
tanımlamaktadır.

6. • Guilford yaratıcılığı; alışılmamış
düşünce, esneklik, orijinallik ve
akıcılık olarak tanımlamıştır.
• Peki sizce Yaratıcılık Nedir?

7. Uzay mekiğinin icadı ve uzaya gidiş mi?
Yoksa..

8. • Mona Lisa’nın Gizemi Mi ?
• Ya da Salvador Dali’nin eserleri mi?

9. • Yaratıcılık; Başkalarıyla Aynı Şeye Bakmak Ama Farklı bir Şeyi
Görmek ve Yeni Bir Ürün Ortaya Koymaktır.
• Yaratıcılık;
• Doğuştandır,
• Eğitim ile geliştirilebilir,
• Sağ yarım küre ile alakalıdır,
• Alıştırmalar, Oyun oynama, resim çizme/boyama yapma, şarkı
söyleme, hayal kurma…

10. • Piaget, “Zeka, ne yapacağınızı bilmediğiniz zaman
kullandığınız şeydir” demiştir.
• Zeka ile yaratıcılığın iç içe kavramlar olduğunu savunan ve
Çok Boyutlu Zeka Kuramı’nın yaratıcısı olan Howard
Gardner (2010) ise, zekayı bir ya da birden fazla kültürel
çerçeve içinde değerlendirilen bir sorun çözme veya ürün
yaratma becerisi olarak tanımlamaktadır.
Yaratıcılık ve Zeka

11. • Araştırmacılar; yüksek düzeyde zekânın, yüksek düzeyde yaratıcılığı garanti
etmediğini, yaratıcılıkla zekâ arasında pozitif ancak düşük bir korelasyon
olduğunu, daha zeki bir bireyin daha yaratıcı birey anlamına gelmediğini ortaya
koymaktadır(Sungur, 1992).
• F. Paul Torrance, IQ testlerinden elde edilen puanlarla üstün yetenekli
bireylere uyguladığı yaratıcılık testlerinden elde edilen puanların birbirini
tutmadığını, aralarında çok fazla bir ilişki olmadığını bulmuştur. Torrance’nin
ifadesine göre; bu bulgular tüm IQ testleri için geçerlidir.
Yaratıcılık ve Zeka

12. • Özetle; Yaratıcılık için belirli bir zekâ düzeyine sahip
olmak gereklidir; ancak yüksek yaratıcılığa sahip bir
kişinin yüksek düzeyde bir zekâ seviyesine sahip
olması gerekmemektedir.
Yaratıcılık ve Zeka

13. • Yaratıcılık ve yaratıcı düşünme aynı anlama
gelmemesine rağmen birbiri yerine
kullanılabilen iki kavram olarak karşımıza
çıkmaktadır. Oysa yaratıcı düşünme daha
çok zihinsel etkinlikleri,
• Yaratıcılık ise hem zihinsel hem de
performansa dayalı etkinlikleri
çağrıştırmaktadır (Demirel, 2005).
Yaratıcı Düşünme Nedir?

14. • Yaratıcı düşünme, farkında olarak ve bilinç altında gerçekleşen, zihinsel
işlemleri içeren dinamik bir etkinliktir.
• Roberts (2003) yaratıcılığın herkeste bulunan bir özellik olduğunu ve bireyin bir
etkinlik yaparken hayal gücünü kullanarak yeni şeyler bulma yeteneği
olduğunu belirtmiştir.
• Yaratıcılık zihnin bir özelliğidir, özel bir yetenek değildir. Bazılarında yaratıcılık
daha önce ortaya çıkabilir çünkü ne kadar fazla etkinlik yapılırsa o kadar
yaratıcı olunur.
• PDÖ yaklaşımında öğrenciler gerçek yaşam problemlerini çözümlerken, hayal
güçlerini ve farklı zihinsel işlemleri kullandıklarından yaratıcı düşünme
becerileri gelişebilir.
Yaratıcı Düşünme Nedir?

15. • Yaratıcı düşünme, çoğu insan tarafından yaratıcılık süreciyle eş
anlamlı kullanılmaktadır. Aslında yaratıcı süreç, yaratılan özgün
üründen daha önemlidir çünkü bu süreç bir anlamda yaratıcılığın
öğrenilmesidir. Yaratıcı sürecin içerdiği aşamalar değişik
uzmanlarca farklı, ama birbirlerine benzer şekilde
belirtilmektedir
• Örneğin Wallas Modeli (1926)
• ve Fisher (1995)’e göre yaratıcı düşünme süreci;
Yaratıcı Düşünme Süreci

16. Örneğin Wallas Modeli
(1926)
• Hazırlık
• Kuluçka
• Aydınlanma
• Değerlendirme
Yaratıcı Düşünme Süreci

17. • Bu aşamada yaratıcı birey, bilgi edinir, problem hakkında fikirler
üretir ve iyi fikirler yakalar. Hazırlık aşamasında, problem
hakkındaki fikirler canlandırılarak hipotezler ve teoremler
arasındaki ilişkiler incelenir. Böylece problem ortaya konur ve
detaylı bir şekilde tanımlanır. Hazırlık aşamasında sorun
açıklanır, tanımlanır, gerekli veriler toplanır, mevcut materyal
gözden geçirilir.
• Kısaca bu aşamada birey sorun hakkında detaylı bilgi toplar.
Hazırlık Evresi

18. • Kuluçka aşamasında, sorundan çıkarak geriye gidilir.
• Sorun zihnin irdelemesine, incelemesine bırakılır. Bu dönem
hazırlık aşamasındaki gibi dakikalarca sürebileceği gibi haftalarca
ya da yıllarca sürebilir.
• Bu arada dalgın düşünme, derin düşünme, bilinçaltı süreçler,
görselleştirme ve duyumsal algılama gibi yetiler çalışır.
Kuluçka Evresi

19. Aydınlanma Evresi
• Bu aşamaya kadar beyin sürekli problemle
meşguldür ve birdenbire fikrin doğuşu
hazırlanır. Bu evre durup dururken gerçekleşen
bir evre değildir. Düşünce ortaya çıkıncaya
kadar uzun bir süreç geçer. Ancak buluşlar
anidir.
• Bu aşamada fikirler, duygular, düşünceler
birdenbire birbirine uyar ve çözüm açık
seçik olarak ortaya çıkar. Çözüm için
gerekli olan düşüncenin aniden ortaya
çıktığı bu aşama “aydınlanma” ya da
“kavrama” olarak da isimlendirilir.

20. Değerlendirme Evresi
• Bu evrede problemin çözümü uygunluk, pratiklik, geçerlilik
bakımından kontrol edilir.
• Mantıklı düşünmenin devreye girdiği ve fikirlerin daha ayrıntılı
hale getirildiği bu evre “doğrulama” ya da “gerçekleme” olarak
da bilinir. Düşüncelerdeki zayıflıklar belirlenir ve çözümü
uygulamak için gereken durumlarda bazı değişiklikler yapılır

21. Yaratıcı Düşünme Süreci
• Fisher'in (1995) belirtmiş olduğu
aşamalar kısaca, şu şekildedir:
 Uyarıcı
 Keşfetme
 Planlama
 Etkinlik
 Gözden geçirme

22. Uyarıcı
• Yaratıcılık boşlukta ve kendiliğinden gerçekleşmez; mutlaka bir
uyarıcı ya da uyarıcılar demetinin olması gerekir.
• Bu uyarıcı, çözüm bekleyen kapsamlı bir sorun olabileceği gibi,
birden bire yöneltilen bir soru da olabilir.

23. Keşfetme
• Keşfetme, soruna çözüm aramak için araştırma ve incelemeyi,
seçenekler üretmeyi içermektedir.
• Yaratıcılık, bilmediklerimizi öğrenmek için bildiklerimizi yeniden
düzenleme anlamına gelmektedir. O halde, bildiklerimizi
sorgulamak, özgür bir zihinde yeniden yapılandırmak gerekiyor.
• Bunun için de ıraksak düşünmek yani tek seçenekli değil çok
seçenekli düşünmek, yargılamayı olabildiğince geciktirmek, çabayı
sürekli ya da yoğun kılmak ve zaman tanımak gerekiyor.

24. Keşfetme
• IRAKSAK DÜŞÜNME
• Ortak düşünceden hareketle farklı düşüncelere ulaşabilmeye dayalı bir
düşünme becerisidir. Iraksak düşünenler tepkisel, engellenmemiş ve
rahat olurlar. Problem çözmede ve yaratıcı düşünmede ıraksak
düşünme kullanılır.
• Iraksak düşünme, tek doğrunun olmadığı, yoruma dayalı olabilen, hayal
gücünün de kullanılabileceği, var olan bilgiye dayanılarak değişik
yanıtların üretilmesinin sağlanabileceği düşünmedir.
• Mesela; bıçağı bir şeyi kesmek dışında, gazoz, konserve açacağı veya
tornavida olarak kullanmak.

27. Keşfetme
• YAKINSAK DÜŞÜNME
• Farklı düşüncelerin dayandığı ortak düşünceleri bulmaya dayalı
düşünme becerisidir.
• Yakınsak düşünme, yalnız ve tek bir doğruya bağlı, yoruma gerek
bırakmayan, herkesin aynı cevabı doğru kabul ettiği düşünmedir.
Yakınsak düşünce, farklı ilişkiler kurmayı engeller ve yaratıcı
düşünmeye de engel olur.
• Mesela; bıçağı sadece kesmek için kullanmayı düşünmek.

28. Planlama - Etkinlik - Gözden Geçirme
• Planlama aşamasında sorunu tanımlama, sorunla ya da soruyla ilgili bilgi
toplama ve düşünmeyi görselleştirme.
• Etkinlik aşamasında üretilen düşünce uygulamaya konur. Böylece, eldeki
düşüncenin gerçekçi ya da uygulanabilir olup olmadığı gözlenir.
• Gözden geçirme aşamasında ise süreç değerlendirilir.
 Ne yaptım?
 Yaptığım ne derece başarılıydı?
 Bu nasıl geliştirilebilir?
 Amacıma ulaştım mı?” gibi sorular bu aşamada sorulması gereken sorulardır.

30. Yaratıcı Düşünme Becerilerinin
Alt Boyutları
• Fisher (1995)’e göre yaratıcılığın 4 boyutu
vardır:
• Akıcılık
• Esneklik
• Ayrıntılama
• Özgünlük

31. Akıcılık
• Akıcılık, bellekte sakladığımız bilgilerin gereksinim anında hızlı ve
akıcı bir şekilde kullanılmasıdır. Bu, bir anlamda, günlük yaşamda
karşılaştığımız çabuk çözüm üretme işidir.
• Örneğin, isminin harflerini kullanarak, değişik sözcükler üretme
gibi..

33. Esneklik
• Bir sorunu çözerken, zihindeki kalıpları
yıkıp, özgür düşünebilmeyi ifade
etmektedir.
• Örnek: Aşağıdaki 9 noktayı kalemi
kaldırmadan 4 düz çizgi kullanarak
birleştiriniz?

35. Ayrıntılama
• Verilen basit bir uyarıcıyı eklemeler yaparak geliştirme işidir. Bu kurallı
olabileceği gibi kuralsız da olabilir. Eklemelerin sonucu olarak ortaya çıkan
yeni ürün ya da durum, gerçekte bir anlam ifade etmelidir.
• Örneğin; aşağıdaki çembere eklemeler yaparak neler üretebilirsiniz?

36. Özgünlük - Orjinallik
• Bir soruna alışılmadık ya da farklı çözümler üretebilmektir. Daha önce
birilerinin bulduğu çözümleri kullanmak, o çözümler içinde bulunduğumuz
çevrede bilinmese bile, yaratıcı bir çalışma olarak görülemez. Önemli olan,
yaratıcı olan kişinin kendi çabasıyla özgün bir ürün ortaya koymasıdır.
• Örneğin, boş bir pet şişeyi hangi amaçlar için kullanılabilirsiniz? Yanıtlar,
çeşitli ve alışılmadık olmalıdır.

40. Yaratıcı Bireyin Özellikleri
• Merak duyma
• Olumlu ve yüksek benlik algısı
• Problem çözmede isteklilik
• Bağımsız düşünme yetisi
• Kuşku duyma
• İdealistlik
• Analojik düşünme
• Özgüven
• Konuya odaklanma
• Mantıklı düşünme
• Belirsizlikten korkmama
• Macerayı sevme
• Empatik düşünme
• Kesin bilgiye sahip olmadan karar
vermeme
• Sıra dışı bağlantı kurmaBütün-parça
farkını görmeBaşlanan işi devam
ettirme istek ve kararlılığı
• Sevgisel beceri
• Yordama yapma
• Konsantre olma
• Dönüştürmelerde bulunma
• Enerjik olma

41. Yaratıcılığı Geliştiren Öğretmen
Özellikleri
• Öğretmen, öğrenciler için baskıdan uzak, eğlenceli keyif aldıkları, rahat bir
öğretme-öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir.
• Özellikle, çocukların ilgilerini, gelişim özelliklerini merkeze alan, öğrencinin
etkinliğine, araştırıcılığına problem çözmesine önem veren, öğrenci
kararlarını ön plana çıkaran ilerlemecilik eğitim akımına uygun bir program,
çocuğun yaratıcılığını besler.
• Öğretmen sınıfta demokratik bir ortam yaratmalı; çocuklar ilgi duyduğu,
istediği, kendini hazır hissettiği bir dersle ilgili etkinliklere başlayıp
sürdürebilmelidirler. Karar büyük ölçüde öğrenciye aittir. Öğretmen,
öğrencilerin özgürce denemeler yapmalarına, olağanın dışında çözümler
bulmalarına fırsat yaratacak esnek öğretme- öğrenme ortam
düzenleyebilmelidir.

42. Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen
Özellikleri
• Öğrencilerin cesaretini kırma,
• Öğrencileri aşırı eleştirme,
• Öğrencileri aşırı övme veya aşırı yerme,
• Dogmatik ve katı olma,
• Güvensiz olma,
• Öğrencileri birbirleri ile karşılaştırma
• Sorumluluk vermekten kaçınma,
• Öğrencilerin yapmak istediklerine sürekli olarak sınır koyma ya da
engelleme.
• Öğrencilerin yapması gerekenleri kendisi yapma,
• Öğrencilerin fikirlerini almama ve onlara değer vermeme

43. Yaratıcı Düşünmeye Uygun
Teknikler
• Buluş Yolu
• Araştırma-İnceleme
• Problem çözme
• Örnek olay
• Rol Oynama
• Eleştirel Düşünme
• Beyin fırtınası/Ters BF
• Gezi, gözlem, deney
• Analojik düşünme
• Iraksak düşünme
• Altı şapkalı düşünme
• Not alma

44. Eleştirel Düşünme Nedir?
• Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma,
irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapma ve bir ölçüte göre yargıda
bulunma/karar verme becerilerini içerir.
• Gerçeği bize aktarıldığı şekliyle olduğu gibi değil, nesnel bir şekilde, akıl
yürüterek algılama sürecidir.
• Eleştirel düşünce; şüpheci ve sorgulayıcı bir tutumla varlık, olay ya da
durumlara bakabilme yeteneğidir.

45. Eleştirel düşünme süreci
• Sorgulama, kuşku duyma, şüpheci
yaklaşım sergileme
• Olaylara çok yönlü ve çok boyutlu
bakma
• Farklılıkları hoş görme ve özgür
düşünme
• Değişime ve yeniliğe açık olma
• Bağımsız düşünebilme
• Düşüncelere ön yargısız, tarafsız
bakabilme
• Açık fikirli olma
• Analitik düşünebilme
• İrdeleme
• Ayrıntıya inme, önemli yer tutma
gibi özellikleri içerir.

46. Eleştirel Düşünmeyi Öğretmenin
Yedi Adımı
• 1. Bilgiye göz atmak ( Tanımlama ve Etiketleme ) Öğretmen, öğrencilere
önlerindeki bilgiyi tanımlamalannı sağlayacak sorular sorar.
• 2. Benzerlikleri ve farklılıkları belirlemek (Karşılaştırma/ Bağlantı kurma)
Öğretmen Öğlencilerin ellerindeki bilgiyi karşılaştırmalarını sağlayacak
sorular sorar.
• 3. Genel temayı ve ilişkileri bulma (Sınıflandırma/ Bütünleştirme/ ön
özetleme) Öğretmen, öğrencilere farklılık ve benzerliklerini buldukları
bilgilerin sınıflandırılmasını sağlayacak sorular sorar.
• 4. Şimdi ne yapıyoruz? (Sonuç çıkarma) Öğretmen, öğrencilerin derste ne
yapmaları istendiğim çözümlemelerini sağlayacak sorular sorar.

47. • 5. Doğru cevaplama (Kanıtlandırma) Öğretmen, öğrencilerden kanıtlarla
desteklenmiş cevaplar ister.
• 6. Benzer durumlara uygulama (Çıkarımda bulunma/ Projelendirme/
Uygulama) Öğretmen, öğrencilerden derste öğrendikleri yeni bilgiyi farklı
durumlara transfer ederek uygulamaları istenir.
• 7. Ne Öğrendik? (Özetleme) Öğretmen, öğrencilere bu dersin ne
öğrettiğini sarar. Dersin başından sonuna kadar yer alan tüm öğelerin
listelenerek dersin bir kez daha özetlenmesi sağlanır.

48. Etkinlik-1

49. Etkinlik-2

50. Etkinlik-3
(Çocuğun adı: Berat Kerem)

51. Etkinlik-4

52. Etkinlik-5

53. • ÖRNEK:
• Öğretmen öğrenciye sorar: Yeryüzünde su kaç ◦C kaynar?
• Öğrenci: 100 ◦C kaynar.
• Öğretmen: Peki uçakta ve evinde de mi aynı sıcaklıkta kaynar?
• Öğrenci: Evet.
• Öğretmen öğrencisine bunu araştırmasını ve bir sonraki derse anlatmasını
ister. Öğrenci eve gider. Annesini o sırada yemek yapmak için su
kaynatırken görür ve aklına birden öğretmenin sorusu gelir. Çantasından
laboratuvardan aldığı termometreyi çıkartır ve suyun kaynamasını bekler.
Suyun sıcaklığının 100 ◦C olduğunu görür.

54. • Daha sonra öğrenci, pilot olan babasının yanına gider ve;
• Öğrenci: Babacığım yarınki uçuşuna ben de gelebilir miyim? diye sorar.
• Babası kabul eder ve ertesi gün uçağa binerler. Yolculuk esnasında
öğrenci, uçağın mutfak bölümüne gider ve hostes ablasını çay demlerken
bulur. Meraklı öğrenci elindeki termometre ile suyun sıcaklığını ölçer ve
sıcaklığın evde ölçtüğü 100 ◦C’ den daha az bir sıcaklık olduğunu görür.
• Eve gidince bu farklılığın nedenini merak eden öğrenci araştırmaya
başlar.
• “Yükseklere çıkıldıkça kaynama sıcaklığı düşer, çünkü yükseklere çıktıkça
açık hava basıncı azalır” şeklinde bir açıklama ile karşılaşır ve bunu
öğretmeni ve arkadaşlarıyla paylaşır.

55. • Bu diyalogdan da gördüğümüz üzere eleştirel düşünme fen bilgisi
öğretiminde öğrencilere; veri, bilgi ve delil toplama, karşılaştırma, neden-
sonuç ilişkisi kurma, bağlantılandırma ve tümevarım yapmak gibi eleştirel
düşünme becerilerini kazandırır.

56. Yansıtıcı Düşünme Nedir?
• Yansıtıcı düşünmenin temelini oluşturan Dewey (1910)de benzer şekilde
öğrencilerin doğrudan deneyimleri yoluyla daha başarılı olacağını
belirtmiştir.
• Ona göre yansıtıcı düşünme, herhangi bir düşünce ya da bilgi yapısının,
aktif, sürekli ve dikkatli bir şekilde düşünülmesidir ve yansıtıcı düşünme
süreci; kanıt ve veriler toplamak, şüphe durumunu korumayı ve sistematik
araştırmayı devam ettirmeyi gerektirir.
• Öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından kendi deneyimleriyle
bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı, yeni etkileşimlerine aktarmalı ve
yeni durumlarda kullanmalıdır. Geçmiş yaşantılardan ders çıkarma söz
konusudur. Yani geçmişte elde edilen deneyimlerin geleceğe yansıtılması
vardır.

57. Yansıtıcı Düşünen Birey
Özellikleri
 Değişime açık olmak
 Kendini yenileme
 Empati yapabilme
 Özeleştiriyle eleştiriye açık olmalı
 İçe dönük gözlem becerisine sahip olmalı
 Açık yüreklilik açık fikirlilik
 Hoşgörü, bilgi ve becerilerine sahip olma

58. Yansıtıcı Öğretmenin
Özellikleri
• Öğretim sürecini sürekli
değerlendirir, kullandıkları yöntem ve
araç-gereçleri gözden geçirerek uygun
kararları alır.
• Açık fikirlidir. Kendi görüşlerine ve
sınıf uygulamalarına yapılan
eleştirilere karşı açıktır. Yapılan
eleştirileri düşünür ve alternatif
çözümler üretir.
• İçten-samimidir. Öğrencilerin
zihinsel, duygusal ve fiziksel kaynaklı
sorunlarına kendisini adar ve
çözümlemek için çaba harcar.
• Entelektüel sorumluluğa sahiptir.
Alınan kararların kısa ya da uzun
vadede doğura bileceği her türlü
sonucu göz önünde bulundurup,
planlamalarını ona göre yapar.
• Yansıtmayı önemser. Yaptıkları
yansıtma kendisini güdüler ve bundan
mutluluk duyar.
• Geleceği görür. Öğrencilerini de
dış dünyaya hazırlar ve onların da
geleceği görmeleri için uğraşır.

59. Örnekler
Örnek: 1
• 2010 Temmuz KPSS: Ömer Öğretmen, teknoloji ve tasarım dersinde
öğrencilerinden kendilerine özgü ürünler tasarlamalarını ister. Öğrencilerden
Mert yeni doğan kardeşinden esinlenerek, bebekler her ağladığında
kendiliğinden sallanan bir beşik tasarlar. Tasarımının reklamını yapmak için bir
afiş hazırlar ve ürününü sınıfta arkadaşlarına tanıtır.
• Bu uygulamayla, Ömer Öğretmen, öğrencilerin öncelikle yaratıcı düşünme
bilişsel yeterliliklerini etkili biçimde kullanmalarını amaçlamıştır.

60. Örnek: 2
• 2013 KPSS: Bir öğretmen, öğretim programında yer alan “Çocuklara yönelik
reklamların işlevini sorgular.” kazanımına yönelik etkinlikler planlamak
istemektedir. Öğretmenin, bu kazanımı eleştirel düşünme beceri kapsamında
alması en uygundur.

61. Örnek: 3
• 2010 Ekim KPSS: Erkan Öğretmen, gün içinde sınıfta yaşadıklarını nasıl
algıladığını ve başkalarının düşüncelerinden çıkardığı sevinçleri, düşünceleri,
üzüntüleri ve kaygıları kaydetmek için düzenli günlük tutmaktadır. Bir süre
sonra Erkan Öğretmen, günlükte yazdıklarının kendi gelişimini ve sınıf-içi
uygulamaların nasıl değiştiğine, geliştiğine ilişkin kendinde bir farkındalık
yarattığını hissetmiş ve bunu arkadaşlarıyla paylaşmıştır. Bu örnekte, Erkan
öğretmen yansıtıcı düşünme becerisini kullanmıştır.
• 2009 KPSS: Eğitimin amacı, okulda öğrenilenlerin günlük yaşama
aktarılmasıdır. Öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından kendi
deneyimleriyle bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı ve yeni etkileşimlerine
aktarmalıdır. Bu fikri savunan bir öğretmen yansıtıcı düşünmeye vurgu yapar.

62. Örnek: 4
• Probleme dayalı öğrenme (PDÖ) yaklaşımı ile birlikte Öğrenciler sorgulayan bir
yaklaşımla olayları ve durumları ele alır, irdeleyici bir bakış açısıyla yorum
yapar ve bir ölçüte göre yargıda bulunur/karar verirler ve orijinal-özgün
ürünler ortaya koyarlar. Yani bu yaklaşımla birlikte Eleştirel ve Yaratıcı
düşünme becerilerini ortaya koymuş olurlar.
• SUNU (PDÖ)

63. • Yansıtıcı düşünme becerisiyle; öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından
kendi deneyimleriyle bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı ve yeni
etkileşimlerine aktarmalıdır. Öğrenilenleri bu düşünme becerisi ile yeni
durumlarda kullanabilmesi sağlanır. Geçmiş yaşantılardan ders çıkarma söz
konusudur. Önbilgiler ön yaşanmışlıklar önemlidir.
• Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma
irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapma ve karar verme becerilerini içerir.
Gerçeği bize aktırıldığı şekliyle olduğu gibi değil, nesnel bir şekilde, akıl
yürüterek algılama sürecidir. TGA tekniği de bu becerilerin geliştirilmesinde
önemli rol teşkil etmektedir:

64. Örnek: 5
5.3.3. Isı ve Sıcaklık
Konu/Kavramlar: Isı, sıcaklık, ısı alışverişi
5.3.3.1. Isı ve sıcaklık arasındaki temel farkları açıklar.
5.3.3.2. Sıcaklığı farklı olan sıvıların karıştırılması sonucu ısı alışverişi olduğuna
yönelik deneyler yapar ve sonuçlarını yorumlar.

65. Örnek: 5
• İki beherde eşit hacimde su ve yemek yağı bulunmaktadır ve bir ısıtıcının
ısıtma tablası üzerinde durmaktadırlar. İkisinde de 0-200 ◦C arasında ölçüm
yapabilecek termometreler vardır. (Öğretmen kontrolünde yapılıyor.)
• Isıtıcı açılıyor: Öğrencilerden su kaynadığı zaman suyun ve yağın sıcaklıklarını
kıyaslamaları isteniyor.

66. Örnek: 5
• Aynı ortamda aynı ısıtıcılar kullanılarak 100 mL yağ ve 100 mL su ısıtılıyor?
Su kaynadığı anda yağın sıcaklığı ne olur? Tahmininizi ve nedenini yazınız.
• Tahmin:
• Tahminin Sebebi:
• Gözlem
• ve Gözlemin Değerlendirilmesi :

67. Örnek- 5
• Yağın sıcaklığının daha yüksek olmasının nedeni açıklayınız?
Öğrencilere bu olayın sonucunu vererek soru sormak, onlara yalnızca, sonucu
zaten belirli olan bir olayı açıklama şansı tanır. Bu da düşünmeden, bir kitâbi
bilginin tekrarlanmasını içerir. Ancak;
• Su kaynadığı anda yağın sıcaklığı ne olur? Tahmininizi ve nedenini yazınız.
diye sorduğumuzda ise öğrenciler eleştirel ve yansıtıcı düşünme becerilerini de
kullanarak, sorunun sorumluluğunu alırlar, sürece aktif katılarak mantıklı
açıklamalarda bulunurlar.

68. Örnek: 6
• 6.3.1. Maddenin Tanecikli Yapısı
Konu/Kavramlar: Tanecikli yapı, boşluklu yapı, hareketli yapı
6.3.1.1. Maddelerin; tanecikli, boşluklu ve hareketli yapıda olduğunu kavrar.
• 50 mL su ile 50 mL etil alkol
karıştırılırsa toplam hacim kaç
mL olur? Neden? Cevabınızın
nedenini etkinlik kağıdınıza
yazınız.

69. Örnek: 6
… ?
• Tahmininizle gözlemlerinizi
kıyaslayın..
• Öğrenciler sıvı haldeki maddelerin
tanecikli ve boşluklu yapıda olduğunu
ön yaşanmışlıkları doğrultusunda,
sürece aktif bir şekilde katılarak,
araştırarak sorgulayarak ve deneyerek
bulurlar. Eleştirel ve Yansıtıcı düşünme
becerilerini kullanırlar.

70. Örnek: 7
7.3.3. Karışımlar
Konu/Kavramlar: Homojen karışım, çözelti (çözünen, çözücü), çözünme,
çözünme hızına etki eden faktörler, heterojen karışım
7.3.3.2. Homojen karışımların çözelti olarak da ifade edilebileceğini belirtir.

71. Örnek: 7
• Yarısına kadar suyla dolu olan beher içine bir miktar kum atılırsa ne olmasını
beklersiniz? Neden?
• Odun talaşı eklerseniz ne olur? Neden
• Yarısına kadar su dolu olan başka bir behere bir miktar tuz eklenirse ne olur?
• Tuz eklemeye devam ederseniz sizce ne olacaktır? Neden?
• Doygun tuzlu su çözeltisine bir kaşık şeker ilave ediliyor. Şeker çözünür mü?
Tahminlerinizi ve nedenlerinizi etkinlik kağıdına yazınız.

72. Örnek: 8
• 7.3.3.4. Çözünme hızına etki eden faktörleri deney yaparak belirler.
Temas yüzeyi, karıştırma ve sıcaklık faktörlerine değinilir.
• Sıcaklığın katıların çözünürlüğüne ilişkin yapılan bir deneyde;
• öğrenciler günlük hayatlarında sıcaklığın artmasıyla katıların çözünürlüğünün
de arttığına bir çok kez şahit olmuşlardır. Örneğin, dolaptan aldıkları bir
bardak soğuk süte koydukları bir kaşık şeker bardağın dibine çökerken, sabah
kahvaltılarında çaya ekledikleri iki üç kaşık şekerin tamamen çözünmesi gibi..
• Ama bu her zaman böyle midir? Öğrenciler yapılan deneyde yansıtıcı ve
eleştirel düşünme becerilerini kullanırlar.

73. Örnek: 8
 Doygun KNO3 çözeltisi ısıtıldığında ne olacağını tahmin ediniz.
 Isıtılan KNO3 çözeltisi soğutulursa ne olmasını beklersiniz?
 Potasyum nitratın sudaki çözünürlüğüne sıcaklığın etkisine ilişkin ne söylenebilir?
 Doygun Ca(Ac)2 çözeltisi ısıtılırsa ne olmasını beklersiniz.
 Isıtılan Ca(Ac)2 çözeltisi soğutulursa ne olmasını beklersiniz.
 Kalsiyum asetatın sudaki çözünürlüğüne sıcaklığın etkisine ilişkin ne söylenebilir?

74. Örnek: 8
• İki farklı deney tüpünde doygun KNO3 ve doygun Ca(CH3COO)2 çözeltilerini
hazırla, öğrencilerin her iki deney tüpünün dibindeki katıya dikkat etmelerini sağla.
Önce KNO3 çözeltisini ısıt ve öğrencilerin deney tüpünün dibindeki katının gözden
kaybolmasına dikkat etmelerini sağla. Etkinlik kağıdındaki soruları TGA tekniğine
bağlı kalarak sor.
• Sonra çözeltiyi bir buz banyosunda soğut ve öğrencilerin katının tekrar
görünmesine dikkat etmelerini sağla. (100mL suda 10 ◦C de 22g, 100 ◦C de 244g
çözünür.)
• Sonra doygun Ca(Ac)2 çözeltisiyle yukarıdaki işlemi tekrarla. Öğrencilerin çözelti
ısıtıldığında daha fazla çökelek oluştuğuna ve soğutulduğunda çökeleğin
çözündüğüne dikkat etmelerini sağla. (100mL suda 10 ◦C de 36g, 100 ◦C de 29g
çözünür.)

75. • Yaratıcı düşünmeyle, Bireylerin öznel, yeni, farklı, sıra dışı, orijinal ve özgün (sentez
düzeyi) ürünler ortaya koyması ve çözüm yolları bulmasını amaçlamalıyız.
• Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma, irdeleyici
bir bakış açısıyla yorum yapma ve bir ölçüte göre yargıda bulunma/karar verme
becerilerini içerir. Gerçeği bize aktarıldığı şekliyle olduğu gibi değil, nesnel bir
şekilde, akıl yürüterek algılama sürecidir.
• Yansıtıcı düşünmede ise; öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından kendi
deneyimleriyle bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı, yeni etkileşimlerine
aktarmalı ve yeni durumlarda kullanmalıdır. Geçmiş yaşantılardan ders çıkarma söz
konusudur. Yani geçmişte elde edilen deneyimlerin geleceğe yansıtılmasıdır.
Sonuç:

76. Sonuç:
• Okul öncesinde çocuklar her şeyi sorgulayarak merek ederek araştırarak
öğrenirken, okula başladıktan sonra çocukların öğrenmesi belli kalıplar
içerisine hapsedilmekte ve sınırlandırılmaktadırlar. Bu sebepten dolayı
yaratıcılıkları yıllar içinde körelmektedir. Öğretmenler olarak öncelikle bizler
bu düşünme becerilerine sahip olmalıyız, kendimizi geliştirmeliyiz ve
geleceğimiz olan gençlerimize yaratıcı, eleştirel ve yansıtıcı düşünme
becerilerini geliştirebilecekleri uygun ortamı sağlamalıyız.

77. Kaynaklar
 Ödev-5’ i hazırlarken yararlandığım tüm kaynaklar
 Orhon, G. (2011). Yaratıcılık. Ankara: Pegem.
 Demirel, Ö. (2011). Eğitimde Yeni Yönelimler. Ankara: Pegem.
 Özerbaş, M.,A. (2011). Yaratıcı Düşünme Öğrenme Ortamının Akademik
Başarı ve Bilgilerin Kalıcılığa Etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(3), 675-
705.
 Murat Yayınları. Öğretim Metotları.
 Yaratıcı düşünme teknikleri sunum – Volkan Türker
 http://www.slideshare.net
 https://www.google.com.tr
 https://scholar.google.com.tr/

78. Dinlediğiniz için Teşekkürler
