Zabudowa pompy ciepła w budynku jednorodzinnym jest możliwa w różnego rodzaju pomieszczeniach. Nie musi być to tradycyjna kotłownia jak dla kotłów grzewczych. Dzięki braku spalania i małemu hałasowi, pompę ciepła można instalować nawet w pomieszczeniach mieszkalnych nie przeznaczonych do stałego przebywania ludzi (do 4 h na dobę). Główny wymóg dotyczy zapewnianie odpowiedniej kubatury pomieszczenia dla pompy ciepła. Wynika to zabezpieczenia przed ewentualną nieszczelnością w układzie chłodniczym. Są to niskie wymagania i zazwyczaj kubatura pomieszczenia dla pompy ciepła jest i tak większa od wymaganej, ponieważ producenci zalecają trzymanie odpowiednich odstępów od ścian i sufitu dla prowadzenia dogodnego montażu i serwisu pompy ciepła.

1. Wymagania dla kotłowni z pompą ciepła
 Jakie czynniki wpływają na możliwości zabudowy pompy ciepła w budynku?
 Czy można zainstalować pompę ciepła w pomieszczeniach mieszkalnych?
 Jak zaplanować zabudowę pompy ciepła nie mając jej doboru?
Wydanie 1/2017
30.12.2017
www.eko-blog.pl www.vaillant.pl

2. 2
Pompa ciepła – wpływ na projekt budynku
 Pompy ciepła stanowią w wielu krajach najpopularniejsze
rozwiązanie dla ogrzewania budynków. Na przykład
w Szwecji 95% nowych domów ogrzewanych jest pompą
ciepła, w Szwajcarii niewiele mniej, a w Niemczech, czy
Austrii ponad 30%. Również w Polsce następuje dynamiczny
rozwój w tym segmencie urządzeń. Rynek pomp ciepła
wzrósł o 55% w roku 2017 (w stosunku do 2016 r.), według
danych PORT PC (Polska Organizacja Rozwoju Technologii
Pomp Ciepła).
 Budynki mające być wyposażone w pompę ciepła powinny
uwzględniać ten fakt już na etapie projektu budowlanego.
Dzięki temu można obniżyć całkowity koszt inwestycji,
eliminując np. budowę komina, przyłącza gazu ziemnego,
a nawet budowy odrębnego pomieszczenia kotłowni.
 Wymagania dla zabudowy pompy ciepła w budynku są
niewielkie. Sprowadzają się do zapewnienia odpowiedniej
(stosunkowo niewielkiej) kubatury pomieszczenia i jego
wentylacji.

3. 3
Pompa ciepła, a kocioł grzewczy – ogólne
porównanie cech charakterystycznych
 Pompa ciepła w porównaniu do kotłów grzewczych cechuje się odmienną specyfiką pracy,
możliwościami funkcjonalnymi, a tym samym wymaganymi warunkami zabudowy.
Pompa ciepła Kocioł na gaz ziemny Kocioł na paliwo stałe
Przyłącza
mediów
Budynek może korzystać
jedynie z energii elektrycznej
Konieczne przyłącze gazu
do budynku
Wystarczy przyłącze energii
elektrycznej, potrzebny skład paliwa
Klasy
efektywności Dla celów grzewczych Kotły kondensacyjne Kotły węglowe Kotły na pelet
Chłodzenie
budynku
Możliwe pasywne lub aktywne
zależnie od typu urządzenia
Możliwe przy zastosowaniu niezależnego systemu klimatyzacji
(dodatkowa instalacja, większy wzrost kosztów inwestycji)
Kubatura
kotłowni
Zależna od rodzaju i ilości
czynnika chłodniczego w
układzie pompy ciepła
Przy zamkniętej komorze
spalania i mocy nominalnej
do 30 kW  min. 6,5 m3
Do 30 kW wynikają z potrzeby
zachowania odstępów minimalnych
od krawędzi kotła
Zabudowa
urządzenia
Możliwa w pomieszczeniach mieszkalnych nie przeznaczonych
do stałego przebywania. Kotły z zamknięta komorą spalania
dają większe możliwości niż wcześniejsze z komorą otwartą.
Do 10 kW możliwe w pomieszczeniu
mieszkalnym  min. 30 m3 lub 4 m3
na 1 kW mocy
Dodatkowe
wymagania
brak
Do 30 kW  podłoga i ściany
z materiałów niepalnych,
dodatkowe dla gazu płynnego
Do 10 kW  niepalna podłoga
i ściany. Powyżej 25 kW wyższe
wymagania
A+++A++ A C D A A+

4. 4
Jakie pomieszczenie dla zabudowy pompy
ciepła w domu jednorodzinnym?
 Pompa ciepła nie wymaga specjalnych warunków zabudowy i budowy odrębnej „kotłowni”
w takim rozumieniu jak dla kotłów grzewczych. Pomieszczenie musi być odpowiednio
wentylowane, pozbawione środków chemicznych i z dodatnią temperaturą wewnętrzną.
Należy zwrócić uwagę na wymagania montażowe producenta, a także na kwestie
zapewnienia właściwej kubatury pomieszczenia i ochrony przed nadmiernym hałasem (który
dla nowoczesnych pomp ciepła jest niewielki – porównywalny z lodówką).

5. 5
Wymagania dla pomieszczenia z pompą ciepła
Wymagania dla
pomieszczenia
z pompą ciepła

6. 6
 Dla zabudowy elementów pompy ciepła w budynku
(monoblok wewnętrzny lub jednostka wewnętrzna pompy
ciepła typu Split), wytyczne producenta określają zwykle
szczegółowe wymagania funkcjonalne.
 Wymagania producenta są związane przede wszystkim
z zapewnieniem odpowiedniej przestrzeni dla montażu
przyłączy hydraulicznych oraz dodatkowego osprzętu,
a w szczególności dla przeprowadzania czynności
montażowych i serwisowych.
 Istotne są jednak w pierwszej kolejności wymagania
normowe, dyktowane przez grupę norm PN-EN 378
(instalacje ziębnicze i pompy ciepła), które określają
m.in. sposoby ograniczania skutków ewentualnych
nieszczelności w układzie chłodniczym (ziębniczym).
Wymagania producenta dla zabudowy
pompy ciepła w budynku

7. 7
 Zapobieganie skutkom ewentualnych nieszczelności
układu chłodniczego w małych instalacjach domowych
sprowadza się praktycznie do zapewnienia
odpowiedniej kubatury pomieszczenia z pompą ciepła.
Zapewnia się w ten sposób niższe od dopuszczalnego
stężenie czynnika chłodniczego w powietrzu.
 Stosowane w ostatnich latach czynniki chłodnicze
(ziębnicze) takie jak R407C, czy R410A są niepalne
i nietoksyczne. Zagrożenie jakie stwarzają w razie
nieszczelności układu polega na wypieraniu tlenu
z powietrza, stąd wymagana jest odpowiednia
kubatura pomieszczenia (zawartość tlenu).
Zalecenia dla pomp ciepła ze względu
na rodzaj i ilość czynnika chłodniczego
 Pompy ciepła małej mocy
(do ok. 10÷12 kW mocy cieplnej)
zawierają zwykle nie więcej niż
2÷3 kg czynnika chłodniczego.

8. 8
Określenie wymaganej kubatury pomieszczenia
dla zabudowy pompy ciepła
VKUB =
G [kg]
c [kg/m3]
VKUB – wymagana kubatura pomieszczenia [m3]
G – ilość czynnik chłodniczego w pompie ciepła [kg]
c – współczynnik kubaturowy zależny od rodzaju
czynnik chłodniczego [kg/m3]
Czynnik chłodniczy R407C R410A R134A
Współczynnik c [kg/m3] 0,31 0,44 0,25
 Jeżeli pompa ciepła lub jej jednostka zabudowana wewnątrz budynku zawiera czynnik
chłodniczy, to należy sprawdzić jaka jest jego ilość (kg) i jaka będzie wymagana w związku
z tym kubatura „kotłowni” (VKUB).
 Obliczenie wymaganej kubatury pomieszczenia dla pompy ciepła wymaga jedynie
przyjęcia 2 wartości: ilości czynnika w pompie ciepła G [kg] oraz odpowiedniej dla danego
czynnika wartości współczynnika c [kg/m3].

9. 9
Przykładowe wymagania kubatury
pomieszczenia w zależności od pompy ciepła
Model pompy ciepła
Moc
grzewcza
Typ urządzenia
Rodzaj i ilość
czynnika
Wymagana kubatura
„kotłowni”
aroTHERM
VWL 85/2A
8,1 kW
(A7/W35)
Typ: monoblok do zabudowy
na zewnątrz budynku
Zastosowanie: ogrzewanie,
chłodzenie, podgrzewanie
wody użytkowej
R410A
[1,95 kg]
nie dotyczy
aroTHERM VWL
VWL 155/2A
14,6 kW
(A7/W35)
R410A
[4,40 kg]
nie dotyczy
flexoTHERM exclusive
VWF 58/4
6,2 kW
(A7/W35)
Typ: duoblok (wymiennik
powietrze/glikol), czynnik
w jednostce wewnętrznej
Zastosowanie: ogrzewanie,
chłodzenie, podgrzewanie
wody użytkowej
R410A
[1,50 kg]
> 3,4 m3
flexoTHERM exclusive
VWF 118/4
11,5 kW
(A7/W35)
R410A
[2,50 kg]
> 5,7 m3
 Zakładając, że pompy ciepła małej mocy (do 10÷12 kW mocy cieplnej) zawierają zwykle
nie więcej niż 3 kg czynnika chłodniczego, to kubatura pomieszczenia dla jej zabudowy nie
powinna być mniejsza niż 6,9 m3 (przy czynniku R410A) i 9,7 m3 (R407C). Pompy ciepła
Vaillant małej mocy wykorzystują czynnik R410A, co przekłada się na mniejsze wymagania
kubatury pomieszczenia. Przy wysokości pomieszczenia 2,5 m oznacza to, że wystarczy
już powierzchnia 2,8 m2 dla spełnienia normowych wymagań. Zwykle są to i tak większe
pomieszczenia dla zapewnienia wygody montażu i serwisu urządzeń grzewczych.

10. 10
Kubatura pomieszczenia dla pompy ciepła,
zależnie od powierzchni budynku
 Jeżeli budynek jest projektowany zgodnie z warunkami WT 2017, a zastosowanie ma mieć
pompa ciepła z czynnikiem R410A, to minimalna kubatura kotłowni powinna wynosić:
Kubatura min.: 3,5 m3
100 m2 Powierzchnia min. (wys. 2,5 m): 1,4 m2
Zapotrzebowanie ciepła maksymalne dla ogrzewania domu:
40 W/m2, Pompa ciepła: 5,0 kW, Ilość czynnika R410A : 1,5 kg
Kubatura min.: 4,8 m3
150 m2 Powierzchnia min. (wys. 2,5 m): 2,0 m2
Zapotrzebowanie ciepła maksymalne dla ogrzewania domu:
40 W/m2, Pompa ciepła: 7,0 kW, Ilość czynnika R410A: 2,1 kg
Kubatura min.: 6,2 m3
200 m2 Powierzchnia min. (wys. 2,5 m): 2,5 m2
Zapotrzebowanie ciepła maksymalne dla ogrzewania domu:
40 W/m2, Pompa ciepła: 9,0 kW, Ilość czynnika R410A : 2,7 kg
Projekty domów archipelag.pl Dane dla pomp ciepła flexoTHERM/flexoCOMPACT

11. 11
Jaką ilość czynnika chłodniczego posiada
pompa ciepła – metoda wskaźnikowa
 Dane producenta powinny wskazywać na rodzaj i ilość czynnika chłodniczego
wykorzystywanego przez dany model pompy ciepła. Jeżeli na etapie projektu czy nawet
budowy domu nie jest jeszcze znany konkretny model urządzenia, to warto przyjąć
bezpieczny margines dla doboru wymaganej kubatury pomieszczenia (dla pompy ciepła).
Moc cieplna nominalna [kW (B0/W35)]
IlośćczynnikaR410A[kg/kW]
 Przykładowo pompy ciepła Vaillant serii
flexoTHERM i flexoCOMPACT mogące
pracować zarówno z powietrzem, jak
i gruntem jako dolnym źródłem ciepła,
zawierają od 0,20 do 0,28 kg czynnika
R410A na 1 kW nominalnej mocy grzewczej
(w punkcie pracy B0/W35).
 Podobne wskaźniki uzyskują te same
pompy ciepła w wariancie powietrze/woda
w nominalnym punkcie pracy A7/W35.
Wskaźnik ilości czynnika
chłodniczego R410A:
0,20÷0,28 kg/kW

12. 12
Wpływ rodzaju czynnika chłodniczego
na wymaganą kubaturę pomieszczenia
 Rodzaj czynnika chłodniczego
ogrywa także istotne znaczenie
dla doboru odpowiedniej kubatury
pomieszczenia dla pompy ciepła.
Jak wskazuje poglądowy przykład,
pompa ciepła z czynnikiem R410A
ma o około 30% mniejsze potrzeby
dla kubatury „kotłowni”.
Moc grzewcza 11,5 kW
(w punkcie A7/W35)
Czynnik R407C
Kubatura >11,2 m3
Moc grzewcza 11,5 kW
(w punkcie A7/W35)
Czynnik R410A
Kubatura >7,9 m3
Obliczenia przy założeniu ogólnym że ilość
czynnika nie jest znana (np. na etapie projektu
domu) i jest określana wskaźnikowo jako
0,30 kg/kW mocy cieplnej pompy ciepła.
 W rzeczywistości znając dane
pompy ciepła (w przykładzie
flexoTHERM exclusive VWF 117/4),
która posiada 2,5 kg czynnika,
można precyzyjnie określić
wymaganą kubaturę (w tym
przykładzie wystarczy 5,7 m3).

13. 13
Jaką powierzchnię „kotłowni” przewidzieć
dla pompy ciepła
 Zazwyczaj gotowe projekty domów zakładają możliwość wyboru różnych źródeł ciepła
i kubatura kotłowni powinna z marginesem bezpieczeństwa pozwala na zastosowanie
pompy ciepła. Przykładowo w projekcie stosunkowo małego domu uwzględniono budowę
niewielkiej kotłowni o powierzchni 5,1 m2 i kubaturze 12,8 m3. Ze wskaźnikowych obliczeń
wynika że dla domu zbudowanego w standardzie WT 2017 wymagana moc cieplna pompy
ciepła powinna wynosić ok. 6,2 kW (dla obliczeniowej temperatury zewnętrznej, z dodatkiem
na podgrzew CWU). Pompa ciepła powietrze/woda o mocy 11,5 kW (A7/W35) będzie mieć
moc 6,9 kW (A-15/W35). Wskaźnikowo min. kubatura powinna wynieść 7,84 m3, a więc
mniej niż pozostaje do dyspozycji (12,8 m3).
Przykład projektu: Riko G1 (Archipelag.pl)
Powierzchnia użytkowa: 131 m2
Kotłownia: 5,1 m2, 12,8 m3
VKUB = = = 7,84 m3
G [kg]
c [kg/m3]
0,30 × 11,5
0,44
OK

14. 14
Jakie są rozwiązania w sytuacji małej
kubatury dla zainstalowania pompy ciepła?
 Jeżeli kubatura pomieszczenia będzie zbyt
mała dla zabudowy pompy ciepła, to można
rozważyć jej zabudowę w innym pomieszczeniu
niż kotłownia (nie przeznaczonym do stałego
przebywania ludzi). Należy dążyć do uzyskania
jak najniższych potrzeb cieplnych domu i co za
tym idzie jak najmniejszej wymaganej wielkości
pompy ciepła ( mniejsza kubatura „kotłowni”).
 Rozwiązanie dla domów o małej kubaturze
„kotłowni” stanowi przy okazji pompa ciepła typu
monoblok do zabudowy zewnętrznej. Wówczas
całość czynnika chłodniczego znajduje się poza
budynkiem co eliminuje wymóg uzyskania
minimalnej kubatury „kotłowni” w domu
(np. pompy ciepła serii Vaillant aroTHERM VWL).

15. 15
Możliwości zabudowy
i wymagania dla
pompy ciepła
wody użytkowej
Pompa ciepła wody użytkowej – możliwości
zabudowy w budynku

16. 16
Pompa ciepła wody użytkowej – możliwości
zabudowy w budynku
 b  Dużą popularnością cieszą się również pompy
ciepła przeznaczone wyłącznie do podgrzewania
ciepłej wody użytkowej. W istniejących domach są
one stosowane np. przy okazji wymiany drogiego
w eksploatacji bojlera elektrycznego.
 W nowych budynkach pompy ciepła tego rodzaju
są chętnie stosowane w połączeniu z kotłami na
paliwa stałe, a także kotłami na olej opałowy czy
gaz płynny. W przypadku kotłów na paliwa stałe,
możliwe jest dzięki temu trwałe wyłączanie ich po
sezonie grzewczym.
 Pomimo małej mocy grzewczej (np. 1,65 kW)
mogą narzucać większe wymagania co do kubatury
pomieszczenia w porównaniu do pomp ciepła
wyższej mocy służących do ogrzewania budynków.
Pompa ciepła wody użytkowej
typoszeregu Vaillant aroSTOR VWL

17. 17
Pompa ciepła wody użytkowej – wymagana
kubatura ze względu na czynnik chłodniczy
 Pompy ciepła wody użytkowej z ze względu na małą moc
cieplną i zwartą budowę zawierają małą ilość czynnika
chłodniczego. Przykładowo pompa ciepła Vaillant aroSTOR
VWL BM 290/4 zawiera 0,95 kg czynnika R134a.
 Po przeliczeniu wymagana kubatura pomieszczenia
wynosi min. 3,8 m3 (1,5 m2 dla wys. 2,5 m).
 W praktyce biorąc pod uwagę wymagania producenta
dla odległości pomiędzy pompą ciepła, a przegrodami,
można już zapewnić wymaganą kubaturę pomieszczenia.
 UWAGA! Tak niewielka kubatura pomieszczenia
dla pompy ciepła wody użytkowej dotyczy jedynie
sytuacji, gdy pracuje ona niezależnie od powietrza
wewnętrznego. Konieczne jest wtedy zastosowanie
przewodów powietrza pobieranego i usuwanego
z pompy ciepła na zewnątrz budynku. W przeciwnym
razie kubatura pomieszczenia dla pompy ciepła
musi wynosić co najmniej 30 m3, a wentylacja
pomieszczenia zakładać wymianę 450 m3/h powietrza
(w przypadku pompy ciepła aroSTOR VWL)

18. 18
Pompa ciepła wody użytkowej – kubatura
pomieszczenia zależnie od wariantu zabudowy
Praca z wykorzystaniem
powietrza wewnętrznego
Praca niezależna
od powietrza wewnętrznego
Kubatura min.: 3,8 m3
Powierzchnia min. pomieszczenia
(przy wysokości 2,5 m): 1,5 m2
Kubatura min.: 30 m3
Powierzchnia min. pomieszczenia
(przy wysokości 2,5 m): 12,0 m2

19. 19
Jaka „kotłownia” dla pompy ciepła?
– konsultacje na etapie projektu domu
 Warto już na samym początku procesu projektowania domu, podjąć konsultacje
z fachowcem w zakresie doboru systemu grzewczego. To kluczowy dla kosztów inwestycji
i eksploatacji element budynku. Jego staranny dobór już na wstępie pozwoli uniknąć błędów
budowlanych i instalacyjnych oraz zbędnych wydatków od momentu inwestycji aż po
późniejszą eksploatację systemu.

20. Chłodzenie
Ogrzewanie
Energia odnawialna
Kotły gazowe
Kotły olejowe
Pompy ciepła
Kolektory słoneczne
Systemy wentylacji
www.eko-blog.pl www.vaillant.pl