1. Wyewoluowane moduły
ludzkiego umysłu na których
opiera się religia
Łukasz Budzicz

7. • 2008: Cognitive Science
of Religion
• 2011: Evolutionary
Approaches to the
Study of Religion

9. Ważne (lub ciekawe) artykuły
Atran, S., Norenzayan A. (2004). Religion's evolutionary landscape: Counterintuition,
commitment, compassion, communion. Behavioral and Brain Sciences, 27, 713-730.
Rossano, M. (2006). The Religious Mind and the Evolution of Religion. Review of General
Psychology, 10(4), 346–364.
Bloom, P. (2012). Religion, morality, evolution. Annual Review of Psychology, 63, 179-199.
Schloss, J. P., Murray, M. J. (2011). Evolutionary accounts of belief in supernatural
punishment: a critical review. Religion, Brain & Behavior, 1, 46-99.
Barrett, J. L., Lanman, J. A. (2008). The science of religious beliefs. Religion, 38(2), 109–124.
doi:10.1016/j.religion.2008.01.007
Gervais, W. M., Willard, A. K., Norenzayan, A., Henrich, J. (2011). The Cultural Transmission
of Faith. Why innate intuitions are necessary, but insufficient, to explain religious belief.
Religion, 41(3), 389–410. doi:10.1080/0048721X.2011.604510
Sosis, R., C. Alcorta. (2003). Signaling, Solidarity, and the Sacred: The Evolution of Religious
Behavior. Evolutionary Anthropology, 12, 264–274.
Pyysiäinen, I., Hauser, M. (2010). The Origins of Religion: Evolved Adaptation or By-product?
Trends in Cognitive Sciences, 14, 104–109.
Boyer, P. (2003). Religious Thought and Behaviour as By-products of Brain Function. Trends
in Cognitive Sciences, 7, 119–124.
Boyer, P., P. Lienard. (2006). Why Ritualized Behavior? Precaution Systems and Action-
parsing in Developmental, Pathological and Cultural Rituals. Behavioral and Brain
Sciences, 29, 1–56.
Barrett, J.L. (2000). Exploring the Natural Foundations of Religious Belief. Trends in Cognitive
Science, 4, 29–34.

10. Cechy religii, które nie są
uniwersalne
• Moralizowanie
– Roes, F. L., & Raymond, M. (2003). Belief in moralizing gods. Evolution and Human
Behavior, 24(2), 126–135.
• Wyjaśnianie
• Kojenie lęku egzystencjalnego
– Phelps, A. C., Maciejewski, P. K., Nilsson, M., Balboni, T. A., Wright, A. A., Paulk, M. E., …
Block, S. D. (2009). Religious coping and use of intensive life-prolonging care near death in
patients with advanced cancer. JAMA: the journal of the American Medical Association,
301(11), 1140–1147.

11. O co chodzi w religii?
• Zbiór twierdzeń, dotyczący
nadprzyrodzonych intencjonalnych bytów,
ich historii i wzajemnych powiązań
• O interakcje z tymi bytami, szczególnie
takie interakcje, które są istotne z punktu
widzenia dostosowania (szczególnie
leczenie)
• Interakcje są realizowane szczególnie
poprzez rytuały

12. Mechanizmy poznawcze
eksploatowane przez religie
• Przeczulony mechanizm wykrywania
bytów intencjonalnych
• Myślenie teleologiczne
• Intuicyjny dualizm

13. Mechanizm wykrywania bytów
intencjonalnych
ang. (Hyperactive) Agency Detection Device

15. Mechanizm wykrywania działania
bytów intencjonalnych
OK koszt niewielki
!!!!!
(bycie zjedzonym) OK
RZECZYWISTOŚĆ
REPREZENTACJA
UMYSŁOWA

16. Teoria zarządzania błędami
(Error Management Theory)
• Przykłady:
– looming effect
– awersja do jedzenia
– przecenianie zainteresowania seksualnego u osób płci
przeciwnej (mężczyźni) lub sceptycyzm co do poziomu
zaangażowania emocjonalnego u osób płci przeciwnej (kobiety)
• Haselton, M. G., & Nettle, D. (2006). The Paranoid
Optimist: An Integrative Evolutionary Model of Cognitive
Biases. Personality and Social Psychology Review,
10(1), 47–66. doi:10.1207/s15327957pspr1001_3

17. Mechanizm wykrywania działania
bytów intencjonalnych
OK
Bycie
uważanym za
paranoika
!!!!!
Zignorowanie
realnego
zagrożenia
OK
RZECZYWISTOŚĆ
REPREZENTACJA
UMYSŁOWA

18. Mechanizm wykrywania działania
bytów intencjonalnych
• Morewedge, C. K. (2009). Negativity bias in attribution of external
agency. Journal of Experimental Psychology: General, 138(4), 535.
• Negatywne zdarzenia były częściej
uznawane za przejaw działalności innych
ludzi

20. Myślenie teleologiczne

21. Pytanie: dlaczego istnieje młotek?

22. Pytanie: dlaczego istnieją chmury?

23. Myślenie teleologiczne u dorosłych
• Kelemen, D., & Rosset, E. (2009). The human function
compunction: Teleological explanation in adults. Cognition, 111(1),
138-143.
• Twierdzenia teleologiczne np.
– Słońce emituje światło, żeby rośliny mogły wzrastać
– Mchy porastają skały, żeby zatrzymać erozje gleb
– Ziemia ma warstwę ozonową, żeby zatrzymać promieniowanie
UV
• Twierdzenia kontrolne np.
– Zebry mają paski, bo jedzą węgiel
– Chleb rośnie, bo zawiera drożdże

24. Myślenie teleologiczne u dorosłych
• Kelemen, D., & Rosset, E. (2009). The human function compunction:
Teleological explanation in adults. Cognition, 111(1), 138-143.
• Wyniki
• Twierdzenia kontrolne:
– Brak ograniczeń czasowych: 91 % poprawnych
– Średnia ilość czasu: 93 % poprawnych
– Mało czasu: 94 % poprawnych
• Twierdzenia teleologiczne:
– Brak ograniczeń czasowych: 29 % odpowiedzi „tak” (35 %)
– Średnia ilość czasu: 36 % odpowiedzi „tak” (41 %)
– Mało czasu: 47 % odpowiedzi „tak” (51 %)

25. Myślenie teleologiczne u dzieci
• Kelemen, D., & DiYanni, C. (2005). Intuitions about origins: Purpose and intelligent
design in children’s reasoning about nature. Journal of Cognition and Development,
6(1), 3–31.
• Dlaczego pojawiły się pierwsze rzeki?
– Pierwsze rzeki pojawiły się, ponieważ wielkie bloki śniegu stopniały i
stworzyły wiele wody.
– Pierwsze rzeki pojawiły się, żeby ryby i krokodyle miały, gdzie żyć.
• Dlaczego pojawiły się pierwsze ptaki?
– Pierwsze ptaki pojawiły się, ponieważ zwierzęta żyjące na lądzie
rozwinęły skrzydła i zaczęły latać.
– Pierwsze ptaki pojawiły się, żeby zjadały robaki i owady, żeby nie było
ich zbyt wiele

26. Myślenie teleologiczne u dzieci
• Kelemen, D., & DiYanni, C. (2005). Intuitions about origins: Purpose and
intelligent design in children’s reasoning about nature. Journal of Cognition
and Development, 6(1), 3–31.

27. Myślenie teleologiczne u dzieci
• Kelemen, D., & DiYanni, C. (2005). Intuitions about origins: Purpose and
intelligent design in children’s reasoning about nature. Journal of Cognition
and Development, 6(1), 3–31.

28. Myślenie teleologiczne u dzieci
• Evans, E. (2001). Cognitive and contextual factors in the emergence
of diverse belief systems: Creation versus evolution. Cognitive
Psychology, 42(3), 217-266.
• Skąd wzięły się zwierzęta:
• 5-7 letnie dzieci: kreacjonizm lub
spotaniczne pojawienie się
• 8-10 letnie dzieci: kreacjonizm
• Starsze dzieci i dorośli: w zależności od
światopoglądu grupy społecznej

32. Sens adaptacyjny?
• Silna tendencja do myślenia o artefaktach
w kategoriach celowości
• Myślenie o pochodzeniu i ogólnej
celowości istnienia zwierząt lub
naturalnych obiektów nieożywionych nie
ma istotnego adaptacyjnego znaczenia
• Myślenie o pochodzeniu w/w zostało
„zaadoptowane” przez moduł myślenia o
artefaktach

33. Argument o zegarmistrzu

34. Intuicyjny dualizm

35. Dualizm
• „duchy przodków wędrują po świecie”
• „dusze po śmierci przenoszą się z
jednego ciała do drugiego”
• „dusze po śmierci przenoszą się do
innego świata”
• szeroko rozpowszechniony koncept kulturowy ducha
za: Boyer, P. (2001). Religion explained. The evolutionary origins of
religious thought. New York: Basics Books.

36. Kuhlmeier, V.,
Bloom, P., Wynn,
K. (2004). Do 5-
month-old infants
see humans as
material objects?
Cognition, 94,
95–103.

37. Kuhlmeier, V.,
Bloom, P., Wynn,
K. (2004). Do 5-
month-old infants
see humans as
material objects?
Cognition, 94, 95–
103.

38. Bering, J.M., Bjorklund, D.F. (2004). The natural
emergence of afterlife reasoning as a developmental
regularity. Developmental Psychology, 40, 217–233.

39. Bering, J.M., Bjorklund, D.F. (2004). The natural
emergence of afterlife reasoning as a developmental
regularity. Developmental Psychology, 40, 217–233.

40. Bering, J. M. (2002). Intuitive conceptions of dead agents’ minds: The
natural foundations of afterlife beliefs as phenomenological boundary.
Journal of Cognition and Culture, 2, 263–308.

41. Bering, J. M. (2002). Intuitive conceptions of dead agents’ minds: The
natural foundations of afterlife beliefs as phenomenological boundary.
Journal of Cognition and Culture, 2, 263–308.

42. Sens adaptacyjny
• Teoria umysłu jest modułem operującym
niezależnie od czysto fizycznej percepcji
zachowania.
• Teoria symulacji mentalnych zakłada, że
najtrudniej jest wyobrażać sobie brak tych
procesów, które towarzyszą nam zawsze,
a najłatwiej tych, których czasami nie
doświadczamy.

43. Inne moduły ludzkiego umysłu
eksploatowane przez religię

44. Nadmierne naśladowanie
• Horner, V., Whiten, A. (2005).
Causal knowledge and
imitation/emulation switching in
chimpanzees (Pan troglodytes)
and children (Homo sapiens).
Animal Cognition, 8, 164–181.
• Whiten, A., McGuigan, N.,
Marshall-Pescini, S., & Hopper, L.
M. (2009). Emulation, imitation,
over-imitation and the scope of
culture for child and chimpanzee.
Philosophical Transactions of the
Royal Society B: Biological
Sciences, 364(1528), 2417–2428.

45. Lepsza transmisja treści społecznych
• Mesoudi, A., Whiten, A. Dunbar, R. (2006) A bias for social information in human
cultural transmission. British Journal of Psychology 97(3), 405-423

47. Dziękuję za uwagę.
lukasz.budzicz@gmail.com