Akıl Yürütme Metotları: Tümdengelim ve Tümevarım (Dedüksiyon - Endüksiyon) Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Metadolojisi Dersine Yön Göstermesi İçin Hazırlanmıştır.

1. Dedüksiyon – Endüksiyon
(Tümdengelim – Tümevarım)
TOLUNAY AKAY

2. Giriş
• Akıl yürütme, düşünceleri bilinçli, tutarlı, belli bir amaçla bir araya
getirme işlemidir. Bu tanımdan yola çıkarak akıl yürütmenin bir
kanıtlama faaliyeti olduğunu söyleyebiliriz.
• Bir kanıtlama işleminin gerçekleştirilmesi için en az iki düşüncenin
olması gerekmektedir. Bu sayede düşüncelerden birisi diğerini
kanıtlayarak bir sonuca ulaşılmasını sağlayacaktır.
• Var olan bir problemi çözebilmek için belirli bir soruna cevap bulmak
gerekir. Bulunan cevabın ise kanıtlanması gerekmektedir.
• Tümdengelim veTümevarım da bu kanıtlama işlemleri için kullanılır.

3. Giriş
• Mantıkta bir yargı bildiren düşünceye önerme denir. İki değerli mantıkta
(Aristoteles mantık sistemi) doğruluk değeri (yargı) iki adet olup doğru ya da
yanlıştır. Bir başka ifadeyle bulanık mantık (fuzzy logic) gibi yargının
belirsizlik sonucu verdiği görülmez.
Yaz geliyor. (Bir önermedir ve D veyaY olabilir.)
Arkadaşlarım tatile gidiyor. (Bir önermedir ve D veyaY olabilir.)
Yaz geldiği için arkadaşlarım tatile gidiyor. (Bir önermedir ve D veyaY
olabilir.)
«Tatile gidelim mi?» «Okuyor musun?» «Bana geçelim.» gibi ifadeler
bir önerme değillerdir ve doğruluk ya da yanlışlık değeri alamazlar.
• Mantık bir çeşit kanıtlama mekanizmasıdır. Bir bilimsel kuram ortaya
konulduktan sonra öncüllerin sonucu kanıtlayıp kanıtlamadığını denetler.

4. Tümdengelim (Dedüksiyon)
• Tümdengelim genel ilkelerden hareket ederek olaylar hakkında tek
tek yargıya ulaşma durumudur. Bir başka değişle genelden özele
giderken tümdengelim metodunu kullanırız.
Hamsi bir balıktır.
Bütün balıklar denizde yaşar.
O halde hamsi denizde yaşar.
I. Öncül
II. Öncül
Sonuç
• Tümdengelim bir akıl yürütme
disiplinidir.
• Geçerli bir tümdengelim aslında
bir çıkarımdır.
• Hamsi denizde yaşar ifadesi
zaten bütün balıklar denizde
yaşar önermesinde saklı olarak
bulunmaktadır.

5. Tümdengelim (Dedüksiyon)
• Doğru öncüllerden hareket edildiğinde, tümdengelimin sonucu da
doğru olarak vermesi kaçınılmazdır.
• Tümdengelim akıl yürütme metotları içerisinde geçerli olabilen tek
akıl yürütme türüdür.
Tüm A’lar B’dir.
X birA’dır.
O halde X bir B’dir.
Yandaki biçimde belirtilen format,
Tümdengelimin genel formülüdür.

6. Tümevarım (Endüksiyon)
• Tümevarım, tümdengelimin tersidir.
• Bu yöntem tek tek olandan genele ve bütüne varmak yoluyla yapılan
bir tür genellemedir.
• Özelden genele yapılan bu akıl yürütmeyle doğada ki tek tek gözlem
ve deney sonuçlarından kalkarak aynı koşullar hakkında genel
yargılara varma işlemi tümevarımdır.
• Bir başka deyişle tümevarımda sonuç önermesine tek tek olgulardan
geçiş yapılarak ulaşılır.
• Tümevarım, ‘EksikTümevarım’ ve ‘TamTümevarım’ olmak üzere ikiye
ayrılır.

7. Tümevarım (Endüksiyon)
EKSIK TÜMEVARIM
• Belli bir konuda çok sayıda
deney ve gözlem verisi
toplayarak tümü hakkında bir
yargıda bulunmaktır.
Bütün metaller genleşir’ önermesi eksik
tümevarımla elde edilmiş bir önermedir
çünkü tüm metallerin sınaması
yapılmamıştır.
TAM TÜMEVARIM
• Gözlem ve deney yapılan olguların
hepsini kapsayan sayma işlemi
tam tümevarımdır.
• Çıkarımın geçerliliği tam
tümevarımla gözlemlenerek
ispatlanabilir.
Bu evde 5 kişi vardır.
Bu kişilerin 5’i de gitar çalmaktadır.
O halde, bu evdeki tüm kişiler gitar
çalmaktadır.

8. Teşekkürler
BILGI & ÖNERI & GÖRÜŞ: TOLUNAYAKAY@GMAIL.COM