✅✅

1. แนวคิด หลักการพยาบาลแบบองครวม
สําหรับมารดาทารกที่มีภาวะเสี่ยง
การประเมิน การคัดกรอง และการสงตอ
อาจารยบังอร ศิริสกุลไพศาล

8. วัตถุประสงคของการคัดกรอง
• 1.เพื่อคน า จำแนก และ ิเคราะ ภา ะเ ี่ยงจากปจจัยเ ี่ยงที่มีกอนการ
ตั้งครรภและในระยะตั้งครรภ
• 2.เพื่อเปนแน ทางในการปองกันอันตรายจากปจจัยเ ี่ยง และภา ะ
แทรกซอนที่มีผลกระทบตอ ุขภาพ
• 3.เพื่อการดูแลรัก าร มกันในทีม ุขภาพอยางทันท งทีซึ่งจะ ามารถลด
ค ามรุนแรงและภา ะแทรกซอนและลดอัตราการตายของ ตรีมีครรภ
และทารกในครรภ

9. ภาวะเสี่ยง
•ภา ะเ ี่ยงของ ตรีตั้งครรภ มายถึง
ปญ า ุขภาพ รือ ถานการณที่
ไมพึงประ งค
ที่อาจเกิดขึ้นในเ ลาใดเ ลา นึ่งของการต

10. ภาวะเสี่ยง
• เกิดจากปจจัยทางชี ภาพ ังคม ัฒนธรรม
ิ่งแ ดลอม พฤติกรรม ุขภาพ เ ร ฐกิจ
และการเมือง
• ามารถคะเนไดล ง นาจากการตร จและ
การดูแลในคลินิกฝากครรภ

11. ภาวะเสี่ยงสูงของการตั้งครรภ
( High risk pregnancy )
• ปญ า ุขภาพที่เกิดขึ้น
• ในระยะตั้งครรภ
• ระยะคลอด
• และระยะ ลังคลอด ที่อาจ งผลใ เกิดอันตรายถึงชี ิต
ของ ตรีตั้งครรภและทารกในครรภ รืออาจกอใ เกิด
ค ามพิการตอทารกอยางรุนแรง

12. หลักการพิจารณาภาวะเสี่ยง
• อุบัติการณของการเกิดปญ า ( Incidence )
มายถึงค ามถี่ของการเกิดปญ า
**** ตรีตั้งครรภที่อายุมากก า 35 ป มีภา ะ
เ ี่ยงตอการใ กำเนิดทารกกลุมอาการดา นและ
ตรีที่มีอายุมากก า 45 ป จัดเปนกลุมที่มีค าม
เ ี่ยง ูง

13. หลักการพิจารณาภาวะเสี่ยง
• ค ามรุนแรงของปญ า ( Severity ) พิจารณาจากปญ าที่
เกิดขึ้นและ งผลกระทบตอภา ะ ุขภาพในระดับใด
• อันตรายถึงชี ิต...................เ ี่ยง ูง เชน ภา ะค ามดัน
โล ิต ูงในขณะตั้งครรภ
• ไมเฉียบพลัน และไมรุนแรงมาก............ภา ะโล ิตจาง

14. ปจจัยเสี่ยง ( Risk factor )
•ขอมูล รือ ถานการณใดๆที่เกิดขึ้น และ
เปนขอบงชี้ของการเกิดปญ า เชน อายุ
มากก า 35 ป เปน าเ ตุของการเกิด
ค ามผิดปกติทางโครโมโซมของทารกใน
ครรภ ( Down’s syndrome )

15. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ปจจัยดานชีวภาพ
คุณลักษณะของสตรีตั้งครรภ..
***อายุ
***เชื้อชาติ
***นํ้าหนักตัว
***การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพอื่นๆ เชน
ความดันโลหิต การขับถาย เปนตน

16. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ปจจัยดาน ังคมและ ัฒนธรรม
***ค ามเชื่อ
***การ ึก า
*** ัฒนธรรมชุมชน

17. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• การ ึก านอย เ ร ฐฐานะต่ำ
• …Poor antenatal care
• …Poor nutrition
• …Anemia
• …Preeclampsia
**LBW**
**IUGR**

18. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ค ามเชื่อ
….ในระยะตั้งครรภ
….ระยะคลอด
….ระยะ ลังคลอด
….การดูแลทารกแรกเกิด

19. ความเชื่อในระยะตั้งครรภ
• ไมไปงาน พ
• ไมตกปลา ไมฆา ัต 
• ไมกลา เท็จ เพื่อช ยใ  ุขภาพจิตดี
• ใ นั่งถัดบันไดจะทำใ คลอดงาย
• ดื่มน้ำมะพรา ออน จะทำใ ผิ พรรณดี
• ามรับประทานกล ยน้ำ าจะทำใ คลอดยาก

20. ความเชื่อในระยะคลอด
• ามนั่งคาประตู รือคาบันได
• ใ อยูในทาเอน ลัง รือครึ่งนั่งครึ่งนอน
• ปลอยใ ฝเย็บฉีกขาดเองตามธรรมชาติ
• ใช ุราลางแผล
• ใชผิ ไมร กตัด าย ะดือ

21. ความเชื่อในระยะหลังคลอด
• การอยูไฟ
• การอบ มุนไพร
• การประคบ มุนไพร
• การเขากระโจม
• การนั่งถาน
• งดอา ารโปรตีน รับประทานขา ตมกับเกลือ ปลา
แ ง
• ดื่มยาดองเ ลา

22. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ปจจัยดาน ิ่งแ ดลอม
... ภาพที่อยูอา ัย
......อาชีพ
.........ลัก ณะการทำงาน
.............มลภา ะที่เปนอันตรายจาก
โรงงานอุต า กรรม

23. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• การที่ตอง ัมผั กับรัง ี ารเคมี รือ ารพิ ที่เปนอัน
ตราย
• …ไดรับอันตรายจาก ารเคมี รือ ารพิ ที่เปนอันตราย
• ** Spontaneous abortion **
• **Congenital anomalies**
• **Preterm Labour**
• **LBW**

24. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ปจจัยดานพฤติกรรม
• ....พฤติกรรมดานสุขภาพ
...........บริโภคนิสัย
...............เสพสารเสพติด
...................สุขนิสัยสวนบุคคล
.......................วิถีชีวิต

25. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ค ามเครียด ค าม ิตกกัง ล
….Poor nutrition
.......Poor ANC
** Spontaneous abortion **
**Prematurity**
**LBW**

26. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• บุ รี่
• ..Hypertension
• ..Cancer
• **Low birth weight**
• **Preterm**

27. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ยาเ พติด
..Malnutrition
..HIV/ AIDS
• **Birth defect
• **LBW
• **Neonatal withdrawal

28. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
• ดื่ม ุรา
…...Malnutrition
…… Hepatic effects
• **Fetal Alcohol Syndrome

29. การจําแนกปจจัยเสี่ยง
•ปจจัยดานเ ร ฐกิจและการเมือง
• ถานการณใ บริการ ุขภาพของรัฐ
ครอบคลุมการบริการ
•ระดับค าม ามารถของ ถานบริการ

30. • ระดับของค ามเ ี่ยง

31. ระดับของความเสี่ยง
•1.กลุมเ ี่ยงต่ำ ( Low risk )
คือ กลุมที่ไมมีภา ะแทรกซอนในการ
ตั้งครรภทั้งในอดีตและปจจุบัน ทารกมีการ
เจริญเติบโตและพัฒนาการเปนปกติ ไม
จำเปนตองไดรับการตร จ ินิจฉัยใดๆ

32. ระดับความเสี่ยง ( ตอ )
• 2.กลุมเ ี่ยงปานกลาง ( Moderate risk ) คือ กลุม
ที่มีภา ะเ ี่ยงมีผลกระทบตอมารดาและทารกมาก
ก ากลุมที่มีภา ะเ ี่ยงต่ำ ตองไดรับการตร จ
ินิจฉัยและเฝาระ ังค ามรุนแรงของภา ะเ ี่ยง
.....อายุมากก า 35 ป
......เคยคลอดบุตรน้ำ นักนอยก า 2500 กรัม

33. ระดับความเสี่ยง ( ตอ )
• 3.กลุมเ ี่ยง ูง ( High risk ) คือ กลุมที่มีภา ะเ ี่ยงมี
ผลกระทบตอมารดาและทารกอยางรุนแรง ตองไดรับ
การดูแลอยางใกลชิดทุกระยะของการตั้งครรภ
.....ค ามดันโล ิต ูง
.....เบา าน
..... ั ใจ
.....ครรภแฝด

34. ระดับความเสี่ยง ( ตอ )
......เลือดออกในขณะตั้งครรภ
เชน Placenta previa
Abruptio placenta
......การตั้งครรภเกินกำ นด

35. การประเมินภาวะเสี่ยงในการตรวจครรภครั้ง
แรก
• ขอมูล  นบุคคล
.....อายุ อาชีพ ลัก ณะการทำงาน ภูมิลำเนา ลัก ณะที่อยู
อา ัย และ ภาพแ ดลอม
• ประ ัติ ุขภาพ
.....พันธุกรรมในครอบครั การเจ็บป ยในอดีต โรคประจำตั
การเ พ ารเ พติด บริโภคนิ ัย และประ ัติทาง ูติกรรม

36. การประเมินภาวะเสี่ยงในการตรวจครรภครั้ง
แรก
• การตร จรางกาย เชน น้ำ นัก  น ูง ค ามดัน
โล ิต เปนตน
• การตร จทาง องปฏิบัติการ
.... ตร จป า ะ ตร จ VDRL Anti HIV
Hepatitis B มูเลือด ระดับค ามเขมขนของเลือด

37. การประเมินภาวะเสี่ยงในการตรวจครรภครั้ง
แรก
• การตร จครรภ
• ถานบริการ ใ บริการในระดับ
ใด
• มีเครือขายในการ งตออยางไร

38. การประเมินภาวะเสี่ยงในการตรวจครรภครั้ง
หลัง
• การเพิ่มขึ้นของน้ำ นักตั
• คาค ามดันโล ิต
• ค าม ัมพันธของขนาดมดลูกและอายุครรภ
• ทาของทารกในครรภ
• การดิ้นของทารกในครรภ

39. การประเมินภาวะเสี่ยงในการตรวจครรภครั้ง
หลัง
• ผลการตร จทาง องปฏิบัติการ
• อาการผิดปกติ เชน ภา ะเลือดออกกอนคลอด
( Placenta previa / Abruptio placenta ) การติดเชื้อ
• อายุครรภ...ครรภเกินกำ นด รือการเจ็บครรภคลอด
กอนกำ นด

40. เกณฑการประเมินภาวะเสี่ยง
ประวัติอดีต
1.เคยมีทารกตายในครรภหรือเสียชีวิตแรก
เกิด (1 เดือนแรก)
2.เคยแทง 3 ครั้ง ติดตอกันหรือ
มากกวาติดตอกัน

41. • 3.เคยคลอดบุตร นน.นอยกวา 2,500 กรัมหรือ
คลอดเมื่ออายุครรภนอยกวา 37 สัปดาห
• 4.เคยคลอดบุตรนํ้าหนักมากกวา 4,000 กรัม
• 5.เคยเขารับการรักษาพยาบาล HTระหวาง
ตั้งครรภหรือครรภเปนพิษ
• 6.เคยผาตัดอวัยวะในระบบสืบพันธุ

42. ประวัติปจจุบัน
7.ครรภแฝด
8.อายุ < 17ป (นับถึง EDC.)
9.อายุ ≥ 35 ป(นับถึง EDC.)
10. Rh Negative
11. เลือดออกทางชองคลอด

43. ประวัติปจจุบัน
• 12.มีกอนในอุงเชิงกราน
• 13.ความดันโลหิต Diastolic ≥ 90 mmHg
• 14.BMI < 18.5 กก/ตรม.หรือ ≥ 23 กก/ตรม.

44. ประวัติทางอายุรกรรม
15.โลหิตจาง
16.โรคเบาหวาน
17.โรคไต

45. 18.โรคหัวใจ
19.ติดยาเสพติด ติดสุรา สูบบุหรี่ คนใกลชิด
สูบบุหรี่
20.โรคอายุรกรรมอื่นๆ เชน ไทรอยด
SLE
ฯลฯ

46. หลักการชวยเหลือเบื้องตนและการสงตอเพื่อ
การรักษา
• 1.คน า ตรีในระยะตั้งครรภที่มีภา ะเ ี่ยง อาจ
แตกตางกันขึ้นอยูกับเกณฑเ ี่ยง รือเครื่องมือ
( Screening tools )ที่นำมาใช โดยคำนึงถึงขีด
ค าม ามารถในการดูแล และค าม ะด ก
ร ดเร็ ในการ งตอ

47. หลักการชวยเหลือเบื้องตนและการสงตอเพื่อ
การรักษา
• 2.ใ การดูแลรัก าอยางเ มาะ มในแตละ
เกณฑเ ี่ยง โดยคำนึงถึง
***ค ามพรอม
***บุคลากร
***และภา ะแทรกซอนที่อาจเกิดขึ้นจาก
ภา ะเ ี่ยง

48. หลักการชวยเหลือเบื้องตนและการสงตอเพื่อ
การรักษา
• 3. งตอ ตรีในระยะตั้งครรภที่มีภา ะเ ี่ยงอยางเ มาะ ม
ภา ะเ ี่ยงบางอยางจำเปนตองไดรับการตร จ ินิจฉัย
การรัก าตั้งแตระยะตั้งครรภ เชน ธาลั ซีเมีย เบา าน
เปนตน ปจจัยเ ี่ยงบางอยางเปนภา ะเ ี่ยงในระยะคลอด
เชน
* ทารกอยูในทาผิดปกติ ทากน ( Breech
presentation )
* ีร ะทารกไมได ัด  นกับชองเชิงกราน (CPD)

49. แนวปฏิบัติในการสงตอ
• 1.ภาวะเสี่ยงตํ่า ามารถใ การดูแลในระดับโรง
พยาบาล งเ ริม ุขภาพตำบลได โดยใ การดูแล
เ มือน ตรีในระยะตั้งครรภปกติและเฝาระ ังภา ะ
เ ี่ยง และ งตอไป รพ.ชุมชนเมื่อมีค ามผิดปกติเกิด
ขึ้น

50. หลักการชวยเหลือเบื้องตนและการสงตอเพื่อ
การรักษา
• 2.ภาวะเสี่ยงปานกลาง ค รไดรับการดูแลใน
รพ.ชุมชน รือ รพ.ทั่ ไปเพื่อตร จ ินิจฉัยเบื้องตนและ
เฝาระ ังค ามรุนแรง และ งตอไปยัง รพ. ูนย รือ รพ.
ที่มีแพทยเฉพาะทางเพื่อตร จ ินิจฉัยเพิ่มเติม รือ
ภา ะเ ี่ยงนั้นรุนแรงเพิ่มขึ้น

51. หลักการชวยเหลือเบื้องตนและการสงตอเพื่อ
การรักษา
• 3.ภาวะเสี่ยงสูง ค รไดรับการดูแลในโรง
พยาบาลขนาดใ ญที่มีแพทยเฉพาะทาง รือโรง
พยาบาล ูนย โดยรับไ ในคลินิกภา ะเ ี่ยง ูง มีการ
ตร จติดตามและใ การดูแลอยางใกลชิด

52. บทบาทของพยาบาล
• การใ การพยาบาลในระยะเริ่มแรก โดยร บร มขอมูล ิเคราะ 
ค ามเ ี่ยง และระดับค ามรุนแรง บันทึกขอมูลและใ คำแนะนำ
• ...การฝากครรภกอนอายุครรภ 12 ัปดา 
• ... ินิจฉัยการตั้งครรภ คาดคะเนอายุครรภ กำ นด ันคลอดอยาง
ถูกตอง
• ...ประเมินภา ะเ ี่ยง และ งตอ

53. บทบาทของพยาบาล ( ตอ )
• ...ใ คำแนะนำการปฏิบัติตั
• ...การ ังเกตอาการผิดปกติ
• ...อาการที่ค รมาพบแพทยกอนนัด
• ...ประเมิน ภาพอารมณ จิตใจ และค ามตองการ
• ....บันทึกขอมูลตางๆใ ครอบคลุม เพื่อผูที่เกี่ย ของจะ
ได ามารถใ การดูแลไดอยางตอเนื่อง

54. บทบาทของพยาบาล ( ตอ )
• การดูแลอยางตอเนื่อง
• ... างแผนการพยาบาลตามขอ ินิจฉัยการพยาบาลที่ตั้งไ  ทั้งระยะ
ั้น ระยะยา ร มกับ ตรีมีครรภ ครอบครั และทีม ุขภาพ
• ...การนัดตร จอยาง ม่ำเ มอ
• ...ใ ค ามรูเกี่ย กับการดูแลตนเอง การรัก า ตามภา ะเ ี่ยง

55. บทบาทของพยาบาล ( ตอ )
• ... งเ ริมภา ะ ุขภาพและปองกันอันตรายที่อาจจะเกิด
ขึ้นกับมารดาและทารก
• ...เตรียมค ามพรอม ำ รับการคลอดและการปฏิบัติตั
ในระยะ ลังคลอด
• ...ติดตามผลการตร จพิเ เชน การตร จภายในU/S
NST CST Amniocentesis GCT OGTT

56. บทบาทของพยาบาล ( ตอ )
• ใ การพยาบาลเพื่อลดค ามเครียด ค าม ิตกกัง ล
• ... ิเคราะ ภา ะเครียดของ ตรีมีครรภและครอบครั
• ...ประเมินการปรับตั ไดแก การรับรู การไดรับการ นับ นุน
ิธีการแกปญ า ค าม ามารถในการแกปญ า
• ...เปดโอกา ใ แ ดงค ามรู ึก ซักถามขอ ง ัย มี  นร มในการ
รัก า

57. บทบาทของพยาบาล ( ตอ )
• ...ประ านงานดานคาใชจายในการรัก า
• ...ใ ค ามรูและเ ตุผลการพยาบาลด ยค ามชัดเจน
• ...อธิบายผลของภา ะเ ี่ยงและแน ทางการดูแลรัก า
ตลอดจน ิธีการปฏิบัติตั เพื่อปองกันภา ะเ ี่ยง
• ... งตอไปยัง น ยงานที่เ มาะ ม เพื่อปองกันภา ะ
แทรกซอนที่รุนแรงขึ้น

58. บทบาทของพยาบาล ( ตอ )
• การประเมินผล
• ...ค รมีการประเมินผลลัพธ ิเคราะ ผลลัพธ เพื่อปรับ
เปลี่ยนแผนการพยาบาลตามค ามจำเปน ตลอดจนการ า
แน ทางที่เ มาะ ม
• การ ึก า ิจัย ร มทั้งการใช ลักฐานเชิงประจัก ในการ
ใ การพยาบาล เพื่อพัฒนาองคค ามรูทางการพยาบาล

65. เกณฑการประเมินภาวะเสี่ยง

81. Classifing Form
ไม่มีความเสี่ยง
มีความเสี่ยง
ผูตั้งครรภ
ทุกคน
Women’s Flow Chart
basic
component
basic component +
ให้การดูแล และตรวจ
ติดตามพิเศษ
Refe
r

82. เสนทางลูกรัก

83. ภาวะโภชนาการ

84. สมุดบันทึกสุขภาพ

85. บันทึกการตรวจครรภ