ерөнхий хими

1. Шүлтийн метали Кали

2. оршил
Кали нь үелэх системийн үндсэн дэд бүлгийн элемент
юм. Устай урвалд орж шүлт үүсгэдэг учраас түүнийг
шүлтийн металл гэж нэрлэдэг. Химийн идэвхи
сайтай, цахилгаан дулаан сайн дамжуулдаг. Калигийн
талаар товч тодорхойлбол:
Харицангуй атом масс 39.09
Дэс дугаар 19 Үеийн дугаар 4
Бүлгийн дугаар 1 Валент 1
Исэлдхүйн хэм +1
Электроны давхраандаа S1 элекронтой.

3. Байгальд орших
Химийн идэвхи сайтай учир байгальд нэгдэл
хэлбэрээр оршдог. Газрын гадаргын массын
18% орчим нь кали агуулсан нэгдэл
(ортоклаза) байдаг ба дэлхийн гадаргын
цардсын 2.6%-г эзэлдэг. Кали агуулсан гол
эрдсүүд нь KNO3 – шүү, KCl•NaCl –
сильвинит KCl•MgCl2•6H2O – карналлит
K2O•Al2O3•6SiO2 – калийн жонш зэрэг юм.
Кали нь ургамлын гаралтай хүнсэнд
агуулагдана.

4. Гарган авах арга
Электролизийн болон ангижруулах гэсэн
2 аргаар түрдэг.
Элекролизийн арга нь: кали агуулсан
давсыг хайлуулж электролизд оруулахад
катод дээр кали ялгарна.
K+ + 1e- = K0

5. Ангижруулах арга
 Калийн оксидийг хүчтэй
ангижруулагчаар үйлчлэхэд кали
ялгарна. Энэ урвал нь G<0 үед
явагдах боломжтой.

6. Хими шинж чанар
Хүчилтөрөгчтэй урвалд орж оксид
үүсгэнэ.
K+O2=K2O
Галогенүүдтэй шууд харилцан
үйлчилнэ. Шүлтийн металлын
галогент нэгдлийг галид гэнэ.
2K+CL2=2KCL

7. Шүлтийн металлууд маш хүчтэй
ангижруулагчид юм. Эдгээр нь
валентын нэг электроноо хялбархан
алдаж тогтмол +1 исэлдхүйн хэм
үзүүлдэг.
Хүхэртэй урвалд орж сульфид
үүсгэнэ.

8. Азот, фосфор, цахиур, нүүрс
төрөгч зэрэг бодистой халаалтаар
урвалд ордог.
Кали нь азотын хүчлээс бусад
хүчлүүдийн усан уусмалаас
болон уснаас устөрөгчийг түрдэг.
2K+H2SO4=K2SO4+H2
2K+2H2O=2KOH+H2

9. ФИЗИК ШИНЖ ЧАНАР
Мөнгөлөг цагаан өнгөтэй. Хөнгөн
хутгаар хялбархан зүсэгддэг ба зүсхэд
мөнгөлөг цагаан өнгө нь харагдана.
Агаарт маш хялбархан исэлдсэнээс
өнгө нь хувирдаг. Иймээс шүлтийн
металлыг керосин дотор хадгалдаг.
Шүлтийн металлуудын цахилгаан ба
дулаан дамжуулах чанар өндөр
байдаг.

10. Нягт нь 0.86г/см3
Хайлах температур нь 63.65ºс
Буцлахтемператур нь 774ºс
Цахилгаан сөрөг чанар нь 0.82
Иончлолын энерги нь 418.8

11. Чухал нэгдлүүд
Оксид нь усанд уусч шүлт үүсгэнэ.
K2O + HOH = 2KOH
Хүчил төрөгчийн орчинд шатаавал хэт
оксид үүсгэнэ.
Энэ нь маш хүчтэй исэлдүүлэгч, хүйтэн
усанд уусгавал хүчтэй шүлт ба устөрөгчийн
хэт оксидийг үүсгэнэ.
K2O2 + 2H2О = 2NaOH + H2O2
 H2O2-устөрөгчийн хэт оксид

12. Калийг шүлтийн метал болохыг тодорхойлох
нэгдэл
2K+2H2O=KOH
Энд үүсэж буй шүлт нь усанд сайн уусдаг талст бодис юм.
Галогент нэгдэл галид. Энэ нь өнгөгүй усанд сайн
уусдаг, таст бодис юм.
Калийг халаахад нэгдэж карбид үүсгэх ба
карбидууд нь ус болон сул хүчлээр үйлчлэхэд
нүүрсустөрөгчдийг ялгаруулан гидроксид
үүсгэдэг.
K tº +C=K4C
K4C + 4H2O = 4KOH + CH4

13. Хүчилтөрөгчтэй хүчлийн
давсууд зарим нь уусдаг зарим
нь уусдаггүй. Гэхдээ SO42-,
PO43-, NO3-, NO2- гэсэн
хүчлийн үлдэгдэлтэй давснууд
нь сайн уусдаг.

14. Хэрэглээ
KCl -бордоонд, тэсрэмтгий махбодид
KNO₃-бодис гарган авахад
хэрэглэнэ.
 Кали нь амьдралын зайлшгүй байх
элементүүд бөгөөд хүний бие
махбодод байнга байж бодисын
солилцоонд оролцдог.

15. Кали нь эсийн дотоод элемент юм. Бие
махбодод агуулагдаж байгаа бүх калийн
98% нь эсийн дотор зөвхөн 2% нь эсийн
гаднах шингэнд оршино. Кали нь бие
махбодийн бүхий л хэсэгт тархан орших
ба зүрхний хэвийн үйл ажиллагаанд
хэрэгтэй. Насанд хүрсэн хүн хоногт хоол
хүнсээр 2-3г, хүүхдэд энэ хэмжээ 6 дахин
их калийг авах шаардлагатай. Калийн
дудагдал болсон хүнд КСl-ийг өдөрт 1г-
аар 4-5 удаа өгдөг.

16. Кали болон тэдгээрийн нэгдлийг техникт өргөн
хэрэглэдэг. Калийн натритай хайлшийг атомын
эрчим хүчинд шингэн төлвийн дулаан зөөгч
болгодог
Идэмхий калийг шингэн саван үйлдвэрлэхэд
ашиглаж байна. (KOH)
Кали дутагдвал зүрхний хэм алдагдаж, арьс
хуурайшиж, хавагнаж, нойргүйтнэ. Харин
калийн тунг хэтрүүлбэл зүрхний хэм алдагдаж,
даралтанд өөрчлөлт орно. Иймд кали тун нь
таарвал хүний биед асар их хэрэгтэй бодис юм.

17. Дүгнэлт
Кали нь нэгдүгээр бүлэг, дөрөвдүгээр
үеийн шүлтийн металл юм. Металлын
идэвхийн эгнээнд дахь хамгийн
идэвхитэй металл юм. Тийм ч учраас
байгальд дандаа нэгдэл хэлбэрээр оршдог.
Мөнгөлөг цагаан өнгөтэй, хутгаар
амархан зүсэгддэг, цахилгаан дулаан
дамжуулах чадвар сайтай металл.

18. Кали нь хүний биед тодорхой хэмжээгээр
заавал байх ёстой. Хэрвээ кали дутагдвал
хүний зүрхний хэм алдагдаж, даралт
өөрчлөгдөж, арьс хуурайших шинж тэмдэг
илэрнэ. Харин биенд байх калийн хэмжээ
хэтэрвэл мөн л зүрхний хэм алдагдаж даралт
өөрчлөгдөнө. Калийг өөрөөр техникт өргөн
хэрэглэнэ. Энэ мэтчилэн кали нь хүний бие
болон амьдралд зайлшгүй чухал хэрэгцээ
болдог чухал элемент юм.