Өмнө нь ашиглагдаж байсан учир тэр чигээр нь хуулбарлахгүй байхыг хүсье..

1. ӨМНӨД БОЛОН ЗҮҮН-ӨМНӨД
АЗИЙН УЛСЫН АРХИТЕКТУР

2.  Дундад зуунд Өмнөд болон Зүүн- өмнөд азийн өргөн цар хүрээтэй
газар нутгуудын төрөл бүрийн улс орон боолчлолын үеэс гарч, анхны
соёл хөгжсөн юм. Түүний голомтын хамгийн хүчирхэг нь нэгэн цаг
үед хөгжиж байсан, эртний соёлыг хадгалагч, хөрш улсуудынхаа
хөгжилд хувь нэмэр оруулсан томоохон төрт улсууд болох - Энэтхэг
болон Хятад юм. Үр дүнд нь соёлын хөгжилд олон нийтэд алдартай 2
үндсэн бүлэг улсууд бий болсон. Эдгээр нь Энэтхэг, Цейлон,
Индонези, Непал, Камбодж, Бирма, Тайланд, Лаос, Вьетнамын
зарим хэсэг болон алс зүүн хязгаарын – Хятад, Япон, Солонгос,
Монгол зэрэг юм.
 Эдгээр улсуудад феодалийн харилцаа нь МЭ I-р зуунд
 (Индонезид – IV-V зуунд,
 Хятадад – III зуунд,
 Японд – IV зуунд) бий болсон. Зүүнтний феодализмийн үзэл
сурталын томоохон утга санаа нь буддизмийн тархалтыг голчилж
байв.
 МЭӨ VI-р зуунд Энэтхэгт гарал үүсэлтэй энэхүү шашин шүтлэг нь
Хятад болон бусад улс оронуудад тархах болжээ. Хятад дахь
феодализмын үед , хожим Солонгос ба Японд буддизмын тархалт нь
эдгээр улс орнуудын амьд харилцаанд ихээхэн хувь нэмэр оруулжээ.
Энэтхэгт гэхэд л эртний брахманизм болон буддизмын догматын
үндсэн нийлэгжилтийн эриний эхэнд гарч ирсэн индуизмийн шашин
нь үр ашигтай байсан юм.

3.  Өмнөд болон зүүн-өмнөд азийн улс орнуудын
шашины бүтэц нь түүхэн барилга байгууламжид
тэргүүлэх байр суурийг эзэлж байв. Суваргуудыг
дотор орон зайн хөгжилгүйгээр чандарыг
хадгалах их бүтэц, харин залбирагсадад
зориулж хяналт болон мөргөлд зориулж сүмийн
буддын барилгыг байрлуулж, шашины байр
суурьтай барилга байгууламж, бүтэцүүдийг
багтаасан шашин хийдийн цогцолборууддыг
барьж, ангилж эхлэв. Шашины архитектурын
нийтлэг шинж нь дундад зууны эхэн үед байсан
агуйн сүм юм.

5. БАРИЛГЫН АРГА БАРИЛ БА БАЙГУУЛАЛТ
 Улс орнуудын ихэнхийх нь
байгалийн нөөцийн
ерөнхий онцлог нь бараг
бүхэлдээ (Бирмаагаас
бусад нь) дугариг арк
болон хүнхэр тааз байлаа.
Дундад Азийн болон хөрш
дорнодын улсуудаас
мусульман феодалаараа
дайтсан Хойд Энэтхэг
болон Деканд нуман
бүтэцтэй болон хүнхэр
куполийн загварууд
хөгжиж байлаа. Энэтхэг
болон будас Азийн
орнуудын барилга барих
арга барил нь нийтлэг
зураглал болон онцлогтой
байсан.
 Шашины барилга байгууламжийн
барилгын ажилд олон жилийн настай
материалууд болох – чулуу болон
шатаасан тоосгыг ашигладаг байв.
Зарим орнуудад (Камбодж ба
Тайландад) нийтлэг чулуу-модны
холимог байгуулалттай сүм,
ордонуудыг (тоосго эсвэл чулуун
элементээс бүрдсэн, эсвэл модоор
дээвэрийг нь хучсан) барьдаг байв. I-
VII зуунд Энэтхэгт цавчиж янзалсан
чулууг барилгадаа нийтлэг болгон
ашиглаж эхлэсэн. Энэтхэгийн барилга
байгууламжид ханыг нь үндсэн
материал буюу шатсан тоосго болон
модон хүрээ хийдэг байв. Тоосгыг
гидротехникийн байгууламжид өргөн
ашиглаж байв.
Ерөнхий онцлог Барилгын материал

6.  Энэтхэгт (магадгүй бусад улсуудад ч) барилгад
тавигдах дурам журам, сударыг даган мөрддөг
байв. Архитектурийн удирдлага болох
“Ваштушастра” –г барилга байгууламжийн
техникийн үндсэн дүрэм журам болгон
ашигладаг байсан.
 Ярусны барилга байгууламжид үе шаттай
пирамид хэв маягийг ашиглаж байв.
 XIII-XVIII зуунд Энэтхэгт тусгаарлагдсан хүнхэр-
куполийн байгуулалт нь сүм хйидийн болон
мавзолийн барилгуудад илүү их хөгжиж ирсэн.
Эдгээрээс мавзолийн барилгуудаас хамгийн
сүржин нь дэлхийн томоохон куполийн хучилттай
барилгуудын нэг (диаметр нь 41м )- Биджапур
дахь Адиль-шаха “Гол-Гумбаз” (1626-1660 он)
юм.

7. Купол нь хэд хэд давхарласан давхарга бүхий хэв маягийг чулуун
цагираг эгнээтэй хослуулан баригджээ.
БИДЖАПУР ДАХЬ АДИЛЬ-ШАХА “ГОЛ-ГУМБАЗ”
(1626-1660 ОН)

8.  Хятад, япон болон бусад алс хязгаарын улсуудын
барилгын ололт амжилт нь илүү сонирхолтой модон
давхаргатай хөгжилтэй байв. Модоор зөвхөн жирийн
орон сууцнуудыг барих биш мөн язгууртнуудын
ордон болон шашины барилгуудыг барьж байв.
 Модон байгууламжийн төрөл нь Хятадад VI-VII зуунд
барилгын үндсэн төрөл болгон ашиглах болсон.
Дээврийн хэв загвар нь хоёр талт, 4н талт, жигд,
майхан хэлбэрт, олон яруст эрмэгт зэрэг байдаг.
Барилгыг цилиндр тоосгоор бүрж байв.
 Хятадад барилга байгууламжидаа тоосгыг өргөн
ашиглаж - буддын шашины сүм хийдийг барьж ирэв.
Хятадад металлургийн хөгжилд төмөр болон
хүрэлийг ашиглаж ирэв (Даньян дахь 13 давхар
төмөр пагод, 1061 он).
 Чулууг ашиглаж барьсан зоригтой шийдэлтэй
барилга байгууламжууд нь инженерчлэлд ашиглаж
байв

9. Хятадын Хэбей хот дахь
Аньцзицяо гүүр (581 – 618
он) нуман давхаргат
бүтэцийн хөгжилийг
илэрхийлдэг. Аркийн, 34см
өргөнтэй параллель
суурилагдсан 28 ширхэгтэй,
гүехэн алгасал нь 37,5м,
барилгын жин нь 2
хажуугийн хос аркан дээр
суурилж даацаа авдаг
Сычуань дахь Дадухэ,1701
он дүүжин гүүр нь 100-150м
–ийн урттай 2,5-3м өргөнтэй.

10. БҮТЭЦ БОЛОН БАРИЛГЫН ТЕКТОНИК
 Энэтхэгийн түүхэн барилгуудад уран барилгын аргыг
хэрэглэж байсан бол Хятадын барилгуудад модон
ордерт үндэслэн архитектурын байгууламжийн
элементийг тусгаж байгуулж байв.
 Хятадын модон байгууламжит ордер нь илүү
оновчтой байлаа. Доугуны тусламжтай карниз нь
галерейг нарны халуун элч болон борооноос
хамгаалдаг.
 Барилга ба архитектурын урлагийн хэмжээнээс
хамаарч ордерийн хэсгүүдийн харьцаа өөрчлөгдөн
түүнийг даган доугуны систем нь хүндэрч эсвэл
хялбаршиж байсан. Ордерийн гол хэсгүүдийг
ихэнхдээ тодоор будаж, уламжлалт хээ угалз зурж
улаан, ногоон, цэнхэр, цагаан өнгийн лакаар буддаг
байв.

11.  Модон байгууламжийн оновчтой шийдэл нь
каркасын систем ба японы өөрчлөгдөх
чадвартай барилгын дүүргэлт юм. Энгийн
гадна хэлбэртэй тул доторх байдлийг
идвэхтэй бас хувьсах боломжтой болгон
гадаад орчинтой уялдуулжээ. Энэ нь японы
гоо зүйн төлөөлөл бөгөөд гоёл чимэглэл
бараг ороогүй, уг каркасын өөрийн гоо зүйн
чанарыг ил гарган барилгын материалын
шинж төрхийг чухалчлан үзсэн нь бүтцийн
тогтолцооны оновчтой шийдэл болжээ.
Энгийн хялбар бүтэц нь өөрийн уян хатан,
орон зайт, динамик байдлаараа байгальтай
зохицдог байна.

13. ЭНЭТХЭГ БОЛОН БУСАД ЗҮҮН-ӨМНӨД АЗИЙН ОРНУУДЫН
АРХИТЕКТУР (БАРИЛГУУД БОЛОН БУСАД АРХИТЕКТУРЫН
ЦОГЦОЛБОРУУД)
 Дундад зууны Энэтхэг нь боолчлол хөгжиж байх
үеийн (МЭӨ III зуунаас МЭ III зуун) бөгөөд
буддизмын (МЭӨ VII зуунд үүссэн) ноёрхлын гол
улс байжээ. Дундад зууны үед ид баригдаж байсан
суврага, хадны сум болон хийдүүд г.м Энэтхэгийн
гол шүтээн дурсгалын байгууламжууд нь энэ эринд
хамааралтай.

14.  Санчи дахь суврага нь (МЭӨ 3-1 зуун)
 буддын шүтээнүүдийг хадгалах эсвэл сүсэгтэн олны хүндэтгэлийн үйл явдлын үед
баригддаг байв
 Хагас сфер хэлбэртэй массыг тоосгоор өрж улаан элсэнцэрээр өнгөлжээ.
Суврагын өндөр нь 23,6 м ; суурийн диаметр нь 36,6 м. Суврагын үүд болон
хаалтууд нь чулуун дээр өөрийн модны хэв шинжийг харуулсан нь сонирхолтой.

15. ТАНЖУРДАХЬТОМСҮМ(1010ОН)
Түүний өндөр нь ойролцоогоор 60м ба тэр цаг үеийн хамгийн
том байгууламж. Сүрлэг шикхара пирамид нь купол оройтой
ба олон тооны ярусуудад хэсэгчлэгдсэн бөгөөл алсаас олон
давхар ордны барилгатай төстэй. Жижиг элементүүдтэй
баялаг пластик нь ерөнхий хөндлөн хэсэгчлэлд хамаардаг ба
урд зүгийн хэв маягийг бодвол хэлбэр нь тод, тэнцвэртэй.

16. КХАНДЖУРАХОДАХЬКАНДАРЬЯГИЙНСҮМ,ОЙРОЛЦООГООР1000
ЖИЛ
хойд хэсгийн хэв маягийн жишээ юм (125 зураг). Интерьер нь Энэтхэгийн хэв
маяг буюу 3 хэсэгт хуваагдна: үүдний баганат асар, залбирагчдын зал,
шүтээн буюу түүний дээрх парабол хэлбэрийн төв цамхаг – шикхара. Энэ
сүмийн хэмжээ нь тийм ч том биш (өндөр нь 35,5 м) ба гол зохиомжийнх нь
босоо композицийн дагуух босоо хэсэгчлэлтэй барималууд нь нэгэн бүхэл
масс болдог ба олон тооны цамхаг хэлбэрийн объёмууд нь үүнд нийлж гол
сүмийнхээ композицийг түвэгтэй болгож байдаг.

17. ЧИДАМБАРАМЕСҮМИЙНЦОГЦОЛБОРЫНМУДАРАИ
/XII–XVIЗУУН/
өөр хэмжээтэй барилгууд нь бассейнийг тойрон байрладаг
Шаталсан пирамид композицтой годурам нь өмнөх үеийн өмнөд
зүгийн уламжлалт хэв маягийг хөгжүүлсэн байна.

18. АГРАДАХЬТАЖ-МАХАЛБУНХАН(1632-1650ОН)
уг цогцолборт төвийн куполт барилга ба төв барилгын 4 талд байрлах гоёмсог минарет
орно. Хөт төлөвлөх урлаг хөгжиж 1728 онд шинэ нийслэл болох Ражастана-Жайпурыг
барьсан ба энэ нь тухайн үеийн хөт төлөвлөлтийн хамгийн сайн ансамбль-хот байсан.
Барилгын дэвшилтэд техник болон конструкци болох арк, свод, купол; хүний дүрстэй
барималыг зүсэлт болон геометр дүрс ба ургамлын хэлбэртэй чимэглэлээр сольжээ.

19. ИНДОНЕЗИЙНТӨВЯВДАХЬБОРОБУДУРЫНСҮМИЙНЦОГЦОЛБОР
(VIII-IXЗУУН)
энэ байгалийн толгодыг тойрсрн шаталсан пирамид хэлбэртэй юм
(байгууламжийн хэмжээ нь суурьтаа 111х111м, өндөр нь 35м ). Голд нь
хонх хэлбэртэй том чулуун хаалт байдаг ба түүнийг тойрон 3 тойрог
үүсгэсэн 72 ширхэг жижиг чулуун хаалтуудтай.

20. КАМБОДЖДАХЬАНКОР-ВАТАНСАМБЛЬ
(XIIЗУУНЫЭХНИЙХАГАС)
Агуу том хэмжээтэй (1500х1300м төлөвлөттэй, өндөр нь 65,5м )ба тухайн
үеийн хөшөө дурсгал болон геометрийн хэлбэрийн төлөвлөлтийг үзүүлжээ.

21. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА! 