Εισήγηση με θέμα «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ, ΔΟΜΗ, ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ» (Πέμπτη 11 Μαΐου, 14.00-15.00, Πάντειο) στη διημερίδα της ΕΕΚΠ

1. Επιστημονική Διημερίδα ΕΕΚΠ
«Κρίση και Κοινωνική Πολιτική στην Ελλάδα»
11-12 Μαΐου 2017, Πάντειο Πανεπιστήμιο
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ, ΔΟΜΗ, ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΕΣ
ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Σταύρος Μαυρουδέας
Τμήμα Οικον. Επιστημών
Παν. Μακεδονίας
Web: http://stavrosmavroudeas.wordpress.com
e-mail: smavro@uom.edu.gr

2. Βασικές ενότητες
Η δομή, οι στόχοι και η αποτυχία των
Προγραμμάτων Οικον. Προσαρμογής (ΠΟΠ)
Η προέλευση των προγραμμάτων: το ΔΝΤ και
τα προγράμματα της δεκαετίας του 1990
Ειδικά χαρακτηριστικά των ελλην.
προγραμμάτων
Τεχνικά προβλήματα
Κοινωνικές επιπτώσεις, πολιτικο-οικονομικά
προβλήματα και συμπεράσματα

3. Δομή, Στόχοι και αποτυχίες των ΠΟΠ
• Τα 3 ελλην. ΠΟΠ είναι ουσιαστικά ένα που
τροποποιείται και επαναπαραμετροποιείται συνεχώς
• Βιαστικά και άτεχνα κατασκευασμένα
• Το ΔΝΤ την τεχν. κατάρτιση, η ΕΕ τις πολιτικές
κατευθύνσεις/ προβλήματα συγκρουόμενων
συμφερόντων και συντονισμού
• Πρόγραμμα μεσαίας διάρκειας διάσωσης από
χρεωκοπία και δομικού μετασχηματισμού: δάνεια
(περίπου €300δις) έναντι οικον. όρων (περικοπές
λιτότητας περίπου €70δις μέχρι σήμερα)

4. • Θεραπεία σοκ: εμπροσθοβαρής, πολύ σύντομη
συνολ. διάρκεια, στοχεύουσα σε γρήγορη επιστροφή
(αρχικά σε 3 έτη) στις διεθνείς αγορές. Στόχος: 120%
λόγος χρέους προς ΑΕΠ (πολ. επιλογή: Ιταλία)
• 2 δηλωμένοι στόχοι:
1) βραχυπρόθεσμος: αποκατάσταση εμπιστοσύνης
και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας μέσω (α)
δημοσιονομικής «εξυγίανσης» και (β)
σταθεροποίησης του χρηματοπιστωτικού τομέα.
2) μακροπρόθεσμος: βελτίωση ανταγωνιστικότητας
και δομικός μετασχηματισμός προς ένα φιλικό
προς ιδιωτ. επενδύσεις και βασιζόμενο σε
εξαγωγές μοντέλο.

5. 1ο ΠΟΠ (2010): υπεραισιόδοξο και άτεχνο
• Στόχος: μείωση δημοσιον. ελλείμματος από 13.6% του ΑΕΠ (2009) σε
μικρότερο του 3% το 2014
• Μετά από 5 έτη σχεδόν πλήρης ανάκαμψη της οικονομίας: 2 αρχικά έτη
μείωσης του ΑΕΠ (αθροιστικά -6.6%) ακολουθούμενα από 3 έτη μεγέθυνσης
(αθροιστικά 5.3%)
• Αρχικά μέτρα: λιτότητα στο δημ. τομέα (έμφαση στη δημοσιον.
«εξυγίανση»), λιτότητα στον ιδιωτ. τομέα όχι απαραίτητη
• Αποτυχία προβλέψεων και ενδιάμεσων στόχων: η ανεξέλεγκτη ύφεση
εκτροχίασε (α) το δημοσιον. ισοζύγιο και (b) το λόγο χρέους/ΑΕΠ
2009 2010 2011 2012 2013 2014
Real GDP growth (Percent change
over the previous period)
-2 -4.0 -2.6 1.1 2.1 2.1
Table 1 First Greek EAP’s projections
2009 2010 2011 2012
Real GDP growth (Percent change
over the previous period)
-3.1 -4.9 -7.1 -6.4
Table 2 Actual GDP growth rates

6. 2ο ΠΟΠ (2012): υπεραισιοδοξία μαζί με
καθυστερημένη και αναποτελεσματική
αναδιάρθρωση χρέους (PSI)
• Επέκταση της λιτότητας στον ιδιωτ. τομέα (για βελτίωση
ανταγωνιστικότητας) και εμβάθυνση της στο δημ. τομέα
• PSI €107δις διαγραφή, αστεία καθαρά αποτελέσματα (€16δις)
γιατί χρεωκόπησε τράπεζες και ασφαλιστικό σύστημα και
χρειαζόταν ένα πρόσθετο δάνειο
• Το ΠΟΠ συνέχισε να αποτυγχάνει οικτρά: ρυθμοί μεγέθυνσης
δραματικά κατώτεροι των προβλεπόμενων που εκτροχίασαν
τους λόγους δημ.χρέους προς ΑΕΠ και δημοσιον.ελλείμματος
προς ΑΕΠ.
• Κατάρρευση εγχώριας ζήτησης και παγίων επενδύσεων

7. • Μία σχετικά πρόδρομη αποτίμηση από το ΔΝΤ
(2013, σ.13) δίνει μία εύγλωττη εικόνα των
εξωφρενικά άστοχων προβλέψεων των ΠΟΠ

8. 3ο ΠΟΠ (2015): ένας ασαφής διάδοχος
• Ήδη πριν την εκλογή ΣΥΡΙΖΑ υπήρχε εκτεταμένη συζήτηση για
νέο ΠΟΠ. Μετά τις αδιέξοδες διαπραγματεύσεις ΣΥΡΙΖΑ και την
πλήρη υπαναχώρηση του βιαστική υπογραφή του 3ου ΠΟΠ
• Συνέχιση των προηγούμενων αποτυχημένων ΠΟΠ
• Ασαφής ο ακριβής σχεδιασμός του: δάνειο (μέχρι €86δις),
εκταμιευόμενο στην περίοδο 2015-8, νέος γύρος λιτότητας
• Οι στόχοι του 3ου ΠΟΠ είναι ίδιοι με αυτούς των προηγούμενων
(με αυξημένη έμφαση στη θεσμική αλλαγή) : (1) δημοσιον.
βιωσιμότητα, (2) διαφύλαξη χρηματοπιστωτ. σταθερότητας,
(3) μεγέθυνση, ανταγωνιστικότητα, επενδύσεις και (4) ένα
σύγχρονο κράτος με αντίστοιχη δημ. διοίκηση

9. Προέλευση των ΠΟΠ
• Προγράμματα Δομ. Προσαρμογής (ΠΔΠ) του ΔΝΤ στα τέλη των
‘90: τροποποίηση των παραδοσιακών προγραμμάτων του σε
απάντηση στις κρίσεις των ‘90
• Washington Consensus (σύμφυση ήπιου νεοφιλελευθερισμού(ν-
φ) και Νέου Κεϋνσιανισμού (συμβαδίζει με Νέα Μακροοικον.
Συναίνεση). Ακολουθεί το δόγμα της «Αναπτυξιακής
Λιτότητας».
• «Παγκοσμιοποίηση» και ν-φ ανοικτής οικονομίας
• Προκυκλικότητα: σε κρίσεις τα παραδοσιακά Κεϋνσιανά αντι-
κυκλικά μέτρα αποτυγχάνουν, αντιθέτως η «Αναπτυξιακή
Λιτότητα» λειτουργεί

10. Προκυκλικότητα:
Πρακτικός κανόνας: συνειδητή επιδείνωση της κρίσης ώστε
η οικονομία «να πιάσει πάτο» γρηγορότερα και έτσι η
ανάκαμψη να είναι ταχύτερη (V-shaped recovery)
Μιμείται με ένα παραεφθαρμένο τρόπο το Μαρξιστικό
επιχείρημα ότι ο καπιταλισμός μπορεί να ξεπεράσει μία
κρίση υπερσυσσώρευσης μόνο μέσω της δραστικής
απαξίωση κεφαλαίου (δηλ. μέσω μιας διαδικασίας
καταστροφής και ανοικοδόμησης).
Οι επιδόσεις και το ιστορικό εφαρμογής των ΠΔΠ είναι οικτρό
(πολλές αποτυχίες, οικονομίες φτώχειας κλπ.)

11. • Βασικές κατευθυντήριες των ΠΔΠ:
(1) Δημοσιον. ‘Εξυγίανση» (για μείωση δημοσιον. ελλείμματος)
(2) Απορρύθμιση αγοράς εργασίας (για βελτίωση
ανταγωνιστικότητας)
(3) Μετασχηματισμός από οικονομία με ηγετικό τομέα τον
δημόσιο σε μία με ηγετικό τον ιδιωτικό (μέσω
ιδιωτικοποιήσεων, απορρύθμισης κλπ.)
(4) Υποτίμηση νομίσματος (για βελτίωση ανταγωνιστικότητας)
(5) Άνοιγμα της οικονομίας (για προσέλκυση ξένων
κεφαλαίων)
(6) Αναδιάρθρωση χρέους (για ελάφρυνση χρέους)
• Στόχος η δημιουργία ανοικτών, ανταγωνιστικών οικονομιών
βασισμένων στις εξαγωγές και σε ξένα κεφάλαια

12. Ειδ. χαρακτηριστικά των ΠΟΠ
• Τροποποίηση των ΠΔΠ:
− Μακρύτερα (4 έτη+)
− Εμπροσθοβαρή
− Χωρίς αρχική αναδιάρθρωση χρέους
− Χωρίς υποτίμηση
• 2 στόχοι:
− Βραχυπρόθεσμος: βιωσιμότητας χρέους
− Μεσοπρόθεσμος: μετατροπή της Ελλάδας σε «ειδ.
οικον. ζώνη» της ΕΕ (χαμηλού κόστους εξαγωγική
πλατφόρμα για τις πολυεθνικές της ΕΕ ειδικευμένη
σε χαμηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας
προϊόντα)

13. Τεχν. προβλήματα
(1) Προβληματική Ορθόδοξη διάγνωση των
αιτίων της ελλην. κρίσης: κρίση χρέους
προκληθείσα με βάση την (Νέα Κεϋνσιανή)
Υπόθεση Δίδυμων Ελλειμμάτων (ΥΔΕ), δηλ. ότι
το δημοσιον. έλλειμμα (ΔΕ) προκαλεί το
έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών
(ΕΙΤΣ) / συγκυριακή αντί για δομική διάγνωση
της κρίσης: υπαίτιες οι εσφαλμένες επιλογές
πολιτικής και όχι δομικά και συστημικά
προβλήματα

14. Η ΥΔΕ είναι η αναλυτική ραχοκοκαλια των
Ορθόδοξων αναλύσεων: ΔΕ → ΕΙΤΣ
 Θεωρούν την ελληνική απλά σαν μία κρίση χρέους
Πλήρης εκδοχή:
υπέρμετρες μισθολογικές αυξήσεις (ULC)
↑ΔΕ (δημ.τομέας) ↑ εμπορ. έλλειμμα(ιδιωτ.τομέας)
↑ ΕΙΤΣ
 Νεο-Κευνσιανό επιχείρημα (vs ν-κ Ρικαρδιανή
Ισοδυναμία). Η Ορθοδοξία το ξεπέρασε με μικρές
γκρίνιες
 Οι εμπειρικές μελέτες δεν επιβεβαιώνουν την ΥΔΕ για
την Ελλάδα (Vamvoukas (1997) vs Katrakilidis & Trachanas (2011), Nikiforos et al.
(2013)

15. • Οι μισθοί θεωρούνται υπαίτιοι για ΔΕ και ΕΙΤΣ.
• Θα μπορούσαν να επιλεγούν άλλα αίτια: το ΔΕ να αποδοθεί
στην πασίγνωστη φοροαποφυγή του κεφαλαίου (↓ δημ.
εσόδων) και διαπλοκή (↑δημ. δαπανών). Για προφανείς
ταξικούς λόγους δεν επιλέγονται.
• Βάσιμες κριτικές αυτής της αντίληψης:
(Ι) Τα ονομαστικά ΜΚΕ δεν είναι ικανοποιητικό μέτρο
ανταγωνιστικότητας.
(ΙΙ) Το παράδοξο Kaldor: η ανταγωνιστικότητα βασίζεται κυρίως
σε ποιοτικούς παράγοντες (δομ. ανταγωνιστικότητα)και όχι στην
ανταγωνιστικότητα κόστους (και μάλιστα μόνο των μισθών).
(ΙΙΙ) ‘Αγώνας δρόμου προς τον πάτο’: Μία μείωση των μισθών για
βελτίωση της ανταγωνιστικότητας προϋποθέτει ότι οι
ανταγωνίστριες οικονομίες δεν θα κάνουν το ίδιο.

16. (IV) Οι ελλην. μισθολογικές αυξήσεις μονίμως
υπολείπονταν των αυξήσεων της παραγωγικότητας.
Συνεπώς τα πραγματικά ΜΚΕ (δηλ. το μερίδιο των
μισθών) μειώνεται διαρκώς εδώ και δεκαετίες.

17. (2) Το δόγμα της «Αναπτυξιακής Λιτότητας»: η
δημοσιον. Λιτότητα στην έναρξη της κρίσης θα προκαλέσει
«αποτέλεσμα εμπιστοσύνης» που θα οδηγήσει σε γρήγορη
ανάκαμψη
• 3 προϋποθέσεις:
Ο λόγος χρέους/ΑΕΠ να είναι εξαιρετικά ψηλός
Η κυβέρνηση να επιδείξει σθένος στη δημοσιον.
λιτότητα επιβάλλοντας τα πιο αντιδημοφιλή μέτρα
στην αρχή
Χαλάρωση της νομισμ. Και συναλλαγματικής πολιτικής
έτσι ώστε να εξισορροπηθεί η δημοσιον. λιτότητα
• Μία προβληματική θεωρία: οι εμπειρικές εκτιμήσεις των
Reinhart & Rogoff’s αποδείχθηκαν προβληματικές
• Στην ελλην. περίπτωση η 3η προϋπόθεση δεν ισχύει: η
πολιτική της ΕΚΤ δεν καθορίζεται με βάση τις ανάγκες
μίας οικονομίας του 2% του ΑΕΠ της ευρωζώνης

18. (3) Εσφαλμένοι τεχν. υπολογισμοί: Ο δημοσιον.
πολλαπλασιαστής και ο ρόλος του δημ. τομέα σε μία
μεσαίας ανάπτυξης οικονομία
Πολύ βαριά δημοσιον. λιτότητα (EC (2010) σ.13: Το
μέγεθος της απαιτούμενης δημοσιον. εξυγίανσης στην
αρχική φάση ξεπερνά πολύ την αναγκαία μείωση του
δημοσιον. ελλείμματος λόγω «κακής» διάρθρωσης της
οικονομίας.
Το αποτέλεσμα Gershenkron: ο κρίσιμος δομικός ρόλος
του δημ. τομέα για την ανάπτυξη των late-comers
Η υποτίμηση του δημοσιον. πολλαπλασιαστή (Blanchard
& Leigh (2013)): οι δομικές αλλαγές (δηλ. η συρρίκνωση
του δημ.τομέα και η προώθηση του ιδιωτικού) ήταν πιο
υφεσιακές απ’ ότι αρχικά υπολογιζόταν. Επίσης οι
Ορθόδοξες αναλύσεις αγνόησαν ότι σε περιόδους κρίσης
τα ιδιωτ. κεφάλαια δεν επενδύουν

19. (4) Η αναδιάρθρωση χρέους έγινε αργά και
αναποτελεσματικά με συνέπεια η δυναμική του χρέους να
παραμείνει μη-βιώσιμη
(5) Λόγω της απουσίας μηχανισμού συναλλ. υποτίμησης
υποτέθηκε ότι η «εσωτ. υποτίμηση» μπορεί μόνη της να
βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα. Παραγνώριση της
δυνατότητας του κεφαλαίου να αυξήσει τα περιθώρια κέρδους
κρατώντας σταθ. τις τιμές παρά την μείωση των μισθών.
(6) Η στρατηγική της βασιζόμενης σε εξαγωγές
μεγέθυνσης παραγνωρίζει τα δομικά χαρακτηριστικά των ελλην.
εξαγωγών (βασίζονται σε εισαγωγές, χαμηλής προστιθέμενης
αξίας, χαμηλής εισοδ. ελαστικότητας). Εξωπραγματικοί στόχοι:
το 1ο ΠΟΠ υπέθετε ότι οι εξαγωγές θα αύξαναν κατά 65% σε 6 έτη
(ούτε η Γερμανία στις πιο ανταγωνιστικές φάσεις της).
(7) Παραγνώριση των δομικών προβλημάτων: οι δομικές
αλλαγές σαν ένα γεν. φιλο-επιχειρηματικό πλαίσιο και όχι σαν
διακριτική βιομηχ. Πολιτική. Μελέτη McKinsey και ΕΣΠΑ:
αναπαραγωγή του αποτυχημένου παλιού παραγ. προτύπου

20. Κοινωνικές επιπτώσεις, πολιτικο-οικονομικά
προβλήματα και συμπεράσματα
• Τα ΠΟΠ είναι η Ορθόδοξη στρατηγική που επιβλήθηκε από την
άνιση συμμαχία μεταξύ ΔΝΤ (δηλ. ΗΠΑ), ΕΕ και ελλην. αστικής
τάξης. Αυξανόμενες αντιθέσεις μεταξύ των 2 πρώτων.
• Ακολουθεί μία εσφαλμένη Ορθόδοξη ερμηνεία της ελλην.
κρίσης ως απλά κρίσης χρέους και υποτιμά τα συστημικά και
δομικά αίτια της
• Οδηγός τους είναι ότι η αναδιάρθρωση της ελλην. οικονομίας
πρέπει να γίνει μέσα στην ΕΕ και υπό τους περιορισμούς της
• Συνεπώς η ελλην. οικονομία να εξαρτηθεί περισσότερο από
δυτικο-ευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας αντι να ακολουθήσει έναν
αυτόνομο δρόμο

21. • Δεδομένου του μικρού μεγέθους και της κατώτερης
παραγωγικότητας και τεχνολ. εξειδίκευσης της ελλην.
οικονομίας η επιλογή αυτή αναγκαστικά οδηγεί στην
υποβάθμιση της μέσα στις πανευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας σε
χαμηλό εξάρτημα παραγωγής χαμηλής προστιθέμενης αξίας
και κόστους προϊόντων με βάση χαμηλούς μισθούς και φθηνά
περιουσιακά στοιχεία
• Συνοψίζοντας, δεδομένων των ενδο-ιμπεριαλιστικών
αντιθέσεων μεταξύ ΕΕ και των άλλων παγκ. πόλων, η Ελλάδα
προορίζεται να ανήκει στην ομάδα των φτωχών και
εξαρτημένων χωρών που θα απαρτίζουν τις «ειδ. οικον.
ζώνες» των χαμηλότερων ταχυτήτων της κλυδωνιζόμενης
ευρωπαϊκής ενοποίησης.

22. Τα θεμελιώδη προβλήματα της στρατηγικής των ΠΟΠ είναι πολύ
ευρύτερα: τόσο τα άμεσα όσο και τα δομικά μέτρα της
διαταράσσουν επικίνδυνα τις ισορροπίες της αρχιτεκτονικής του
μεταπολεμικού ελλην. καπιταλισμού και έχουν βαθύτατες
πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις:
(1) Αλλάζουν βίαια την εσωτ. δομή του κεφαλαίου
επηρεάζοντας εταιρικούς ομίλους, κλαδική διάρθρωση κλπ.:
 Ισχυροί όμιλοι υποβαθμίζονται ενώ νέοι αναδύονται
 Επεκτείνεται ο ρόλος του ξένου κεφαλαίου έναντι του
ελληνικού
Καθώς αυτή η διαδικασία είναι επίπονη και χρονοβόρα κάνει τις
ενδο-αστικές αντιθέσεις εξαιρετικά βίαιες.

23. (2) Οι μικρο-μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) –
μία παραδοσιακά μεγάλη κατηγορία
συρρικνώνονται ραγδαία και η συγκέντρωση και
συγκεντροποίηση του κεφαλαίου αυξάνει. Αυτό
οδηγεί την μικροαστική τάξη – μία εξαιρετικά
μεγάλη κατηγορία συγκρινόμενη με τα α δυτικά
δεδομένα – στην προλεταριοποίηση και
υποβαθμίζει ένα παραδοσιακό σύμμαχο του
κεφαλαίου. Επιπλέον αποδιοργανώνει ορισμένες
κρίσιμες οικον. λειτουργίες που δεν είναι έυκολο
πάντα να αντικατασταθούν.

24. (3) Το επίπεδο διαβίωσης της μεγάλης πλειονότητας των
εργαζομένων μειώνεται δραματικά από αυτό μιας ευρω-
περιφερειακής οικονομίας σε αυτό μιας Βαλκανικής οικονομίας.
Μόνο μέσω μιας τόσο ραγδαίας υποτίμησης της αξίας της εργ.
Δύναμης και συνακόλουθης αύξησης της εκμετάλλευσης της
εργασίας μπορεί να ανακάμψει η κερδοφορία του κεφαλαίου.
(4) Ταυτόχρονα όμως απαιτείται και η δραστική απαξίωση
του κεφαλαίου ώστε να ανακάμψει επαρκώς η κερδοφορία του
κεφαλαίου. Αυτό απαιτεί ακόμη μεγαλύτερη ύφεση καθώς ο
ιδιωτ. τομέας αποφεύγει να επωμισθεί τα κόστη και τους
κινδύνους της αναδιάρθρωσης και ο δημ. τομέας συρρικνώνεται
και δεν μπορεί να το κάνει.

25. (5) Η επανεκκίνηση της οικον. μεγέθυνσης δεν σημαίνει το
τέλος ούτε της λιτότητας ούτε της φτώχειας των λαϊκών και
μικρο-μεσαίων στρωμάτων. Για να είναι βιώσιμη η ανάκαμψη της
κερδοφορίας του κεφαλαίου είναι αναγκαία η συνέχιση της
λιτότητας.
(6) Ακόμη και μία ενδεχόμενη ανάκαμψη της οικονομίας
δεν μπορεί να είναι διαρκής αλλά θα ακολουθήσει κύκλους που,
δεδομένου του βάρους του χρέους, της κοινων. κρίσης και του
αυξανόμενα ασταθούς διεθνούς περιβάλλοντος, θα κινδυνεύει
διαρκώς να επιστρέψει στην ύφεση.