Հայ դիցարան

1. Հայ դիցարան

2. Արամազդ
• Հին հայերի գերագույն աստվածն էր
Արամազդը, երկնքի և երկրի արարիչը,
բոլոր աստվածների հայրը։

3. Անահիտ
• Արամազդի դուստրն էր կամ կինը Անահիտը՝
հայոց ամենասիրելի և պաշտելի դիցուհին։ Նա
մայր աստվածուհի էր, պատկերվում էր երեխան
գրկին՝ հայ մայրերին կամ կանանց հատուկ գլխի
հարդարանքով, մինչև ուսերը իջնող գլխաշորով։
Նա կոչվում էր «Մեծ տիկին Անահիտ», բոլոր
տեսակ խոհեմությունների ու
պարկեշտությունների մայր, մարդկանց
բարերար, հայ ժողովրդին պահող ու
փառաբանող։ Հավատում էին, թե նրա շնորհիվ
միշտ եղել է, կա ու գոյություն կունենա Հայոց
աշխարհը։

4. Վահագն
• Հայոց դիցարանի երրորղ աստվածն էր
Վիշապաքաղ Վահագնը, մի վառվռուն ու
խարտյաշ պատանի՝ հրեղեն մազերով,
բոցավառ մորուքով և արեգակնափայլ
աչքերով։

5. Աստղիկ
• Վահագնի տարփածուն էր Աստղիկ դիցուհին՝ հայոց սիրո և ջրի
աստվածուհին, որի պաշտամունքը կապված էր Արուսյակ
(Վեներա) մոլորակի հետ։ Աշտիշատում գտնվող նրա տաճարը
կոչվում էր «Վահագնի սենյակ», ուր Աստղիկը հանդիպում էր իր
սիրած Վահագնին։ Աստղիկի և Վահագնի ամուսնությունը
համարվում էր սրբազան. այդ ամուսնության հետևանքով անձրև
էր տեղում երկրի վրա, ծաղկեցնում երկիրը, բերք ու բարիք տալիս
մարդկանց։
• Աստղիկին պատկերում էին մերկ, չքնաղ գեղեցկուհու տեսքով,
հաճախ՝ լողանալիս։ Նա ամեն գիշեր լողանում էր Եփրատ գետում։
Նրա սիրով տարված երիտասարդ տղաները Տարոնի Դաղոնաց
սարի վրա գիշերները խարույկներ էին վառում, որպեսզի դրանց
լույսի տակ կարողանան տեսնել Եփրատում լողացող դիցուհուն,
հիանան նրա չքնաղ գեղեցկությամբ։ Բայց Աստղիկը ամեն գիշեր
Տարոնի դաշտը մշուշով էր պատում, որպեսզի իրեն ոչ մի օտար
աչք չկարողանա տեսնել։

6. Նանե
• Հին հայերի հաջորդ դիցուհին Նանեն է՝
Արամազդի դուստրը, հավանաբար ռազմի
աստվածուհի, որի պաշտամունքը սերտորեն
կապված էր մայր դիցուհու՝ Անահիտի
պաշտամունքին։ Եվ պատահական չէր, որ
Նանեի հարուստ տաճարը գտնվում էր Եկեղյաց
գավառի Թիլ ավանում, Անահիտի տաճարի
մոտակայքում։ Ժողովրդի մեջ մինչև այժմ էլ մեծ
մորը, այսինքն՝ տատին, նանե են կոչում, մի բան,
որ վկայում է Նանե դիցուհու մայր
աստվածության հետ ունեցած կապի և
ժողովրդական խավերում նրա անվան ու
պաշտամունքի լայն տարածվածության մասին։

7. Միհր
• Երկնային լույսի և արեգակի աստվածն
էր լուսաճաճանչ Միհրը՝ Արամազդի
մյուս որդին, Անահիտի և Նանեի
եղբայրը։ Նրա գլխավոր տաճարը
գտնվում էր Դերջան գավառի
Բագահառիճ գյուղում։ Միհրին էր
նվիրված նաև Գառնիի հեթանոսական
տաճարը։

8. Տիր
• Հին հայերի իմաստությունների, ուսման,
գիտության աստվածն էր Տիրը՝ Արամազդ
գերագույն աստծո գրիչը կամ
քարտուղարը, որի պաշտամունքատեղին
գտնվում էր հին Արտաշատի
մոտակայքում և կոչվում էր Արամազդի
գրչի դիվան կամ գիտությունների
ուսուցման մեհյան։

9. Ամանոր և Վանատուր
• Հայերի համաժողովրդական սիրո ու ճանաչման
արժանացած աստվածներն էին Ամանորը և Վանատուրը։
Ամանորը, որ հին հայերենում նշանակում է նոր տարի, հին
հայերի նոր տարին անձնավորող աստվածն էր և
համարվում էր «նոր պտուղների ամենաբեր»։ Նրա տոնն ու
պաշտամունքը կատարվում էր հայոց նոր տարվա օրերին՝
Նավասարդին, որ հայոց հին տոմարով համընկնում էր
հուլիսի վերջերին և օգոստոսի սկզրներին, տարվա այն
ամիսներին, երբ հասունանում էին նոր մրգերն ու
պտուղները։Կարծիքներ կան, որ Վանատուրն ու Ամանորը
մեկ աստված են, Վանատուրը Ամանոր աստծո մակդիրն է և
նշանակում է օթևան տվող, հյուրընկալ Ամանոր։ Կամ էլ,
կարծում են, Վանատուրը հյուրընկալ Արամազդ աստծո
մակդիրն է։
•