การผลิตสินค้าเกษตรในรูปแบบแปลงใหญ่ในประเทศไทย

1. การวิเคราะห์ห่วงโซ่อุปทานและห่วงโซ่คุณค่า
(Supply Chain and Value Chain)
การผลิตสินค้าเกษตรในการดาเนินการรูปแบบ
แปลงใหญ่
โดย
เชิญ ไกรนรา
สานักพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมภาคกลาง
สานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
26 พฤษภาคม 2558

2. หัวข้อการนาเสนอ
1.เกี่ยวกับผู้บรรยาย
2.ห่วงโซ่อุปทานการผลิตสินค้าเกษตรคืออะไร
3. องค์ประกอบของอุปทานการผลิตสินค้าเกษตรมีอะไรบ้าง
4.การวิเคราะห์ห่วงโซ่อุปทานการผลิต (Supply Chain) สินค้าเกษตรในการ
ดาเนินการรูปแบบแปลงใหญ่
5.การวิเคราะห์ห่วงโซ่การผลิต (Value Chain) สินค้าเกษตรในการดาเนินการ
รูปแบบแปลงใหญ่
6.ฝึกปฏิบัติ
6.1 การวิเคราะห์ห่วงโซ่อุปทานการผลิตสินค้าเกษตรแปลงใหญ่
6.2 การวิเคราะห์ห่วงโซ่การผลิตพืชรายชนิด
6.3 การจัดทาแผนการดาเนินงานเพื่อการผลิตสินค้าเกษตรในการดาเนินการ
รูปแบบแปลงใหญ่

4. 1.เกี่ยวกับผู้บรรยาย
การศึกษา
• ปริญญาตรี นิเทศศาสตร์บัณฑิต มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
• ปริญญาโท Urban Environmental Management
จาก Asian Institute of Technology (AIT) ประเทศไทย
• Ph.D. Candidate สาขา Regional and Rural Development
Planning จาก Asian Institute of Technology (AIT) ประเทศไทย

5. การทางาน: นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชานาญการ
• ศึกษาวิจัยเกี่ยวกับการพัฒนาอย่างยั่งยืนในพื้นที่ภาค
กลางโดยเฉพาะการพัฒนาการเกษตรยั่งยืนและการ
พัฒนาขีดความสามารถในการแข่งขันของสินค้าเกษตร
และเกษตรกรในพื้นที่ภาคกลาง
• พิจารณาคุณภาพแผนพัฒนาจังหวัดและกลุ่มจังหวัดใน
พื้นที่ภาคกลาง
• ให้คาแนะนาและข้อเสนอแนะในการจัดทายุทธศาสตร์
การพัฒนาจังหวัดและกลุ่มจังหวัดในพื้นที่ภาคกลาง

6. 2.ห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain) การ
ผลิตสินค้าเกษตรคืออะไร
• คือเครือข่ายของอุปสงค์และอุปทานของสินค้าเกษตรที่มีความ
ซับซ้อนและเป็นพลวัตร
• เป็นเครือข่ายของความเชื่อมโยงทางธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับการจัดหา
สินค้าและบริการที่เป็นความต้องการของผู้บริโภคคนสุดท้าย การ
จัดการห่วงโซ่การผลิตครอบคลุมการเคลื่อนย้ายทั้งหมดและการ
เก็บรักษาวัตถุดิบ ภารกิจที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการจัดทาสินค้าคง
คลังและสินค้าสาเร็จรูปจากจุดที่ผลิตไปยังจุดของการบริโภค
• ใน 1 ห่วงโซ่อุปทานจะเชื่อมโยงกับหลายๆห่วงโซ่การผลิต (Value
Chain)

7. 3. องค์ประกอบของอุปทานการผลิตสินค้าเกษตรมีอะไรบ้าง
ใน 1 ห่วงโซ่อุปทานประกอบด้วย 5 ห่วงโซ่อุปทานย่อย
โครงสร้างพื้นฐานและการขนส่ง
ปัจจัยการผลิต ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
เกษตรกร กระบวนการผลิตและผลผลิต
การแปรรูป
ผู้บริโภค การตลาดและการกระจายสินค้า

8. ตัวอย่างการวิเคราะห์ปัญหาของห่วงโซ่อุปทานการผลิตสินค้า
เกษตรในพื้นที่ภาคกลาง
1.ห่วงโซ่ย่อยโครงสร้างพื้นฐานและการขนส่ง
• ระบบโลจิสติกส์ของพืชผลทางการเกษตรมีความยุ่งยากกว่า
สินค้าอื่นๆ เนื่องจากผลผลิตเน่าเสียง่าย ผลผลิตออกพร้อมกัน
ทาให้อุปทานล้นตลาด และต้องการโลจิสติกส์ที่มีคุณภาพสูง
เพื่อกระจายผลผลิต ตลอดทั้งต้องรักษามาตรฐานด้านความ
สะอาดของผลผลิต
• เกษตรกรขาดองค์ความรู้ด้านโลจิสติกส์โดยเฉพาะการจัดการ
ในห่วงโซ่ของการรักษาความเย็น
• ราคาน้ามันและก๊าซธรรมชาติสูงขึ้นส่งผลให้ต้นทุนการขนส่งที่
สูงขึ้น

9. 2.ห่วงโซ่ย่อยปัจจัยการผลิต ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
• หนี้สินของเกษตรกรทั้งในและนอกระบบเพิ่มสูงขึ้น และราคา
ปัจจัยการผลิตสูงขึ้น ส่งผลให้ต้นทุนการผลิตเพิ่มสูงขึ้น
• เกษตรกรจานวนมากไม่มีที่ดินทากินเป็นของตนเอง ต้องเช่า
ที่ดิน ส่วนเกษตรกรที่มีที่ดินจานวนมากแต่ละปีต้องสูญเสียที่ดิน
ให้กับสถาบันการเงิน และพื้นที่เกษตรกรรมในภาคกลางได้
ลดลงไปมากเนื่องจากแปรเปลี่ยนไปเป็นพื้นที่เกษตรกรรมและ
เมือง
• ปัญหาดินเสื่อมโทรมจากการใช้สารเคมีติดต่อกันเป็นเวลานาน

10. • การเข้าไม่ถึงทรัพยากรการผลิตโดยเฉพาะน้า ป่า และทรัพยากร
พันธุกรรมทั้งหลายที่อยู่ในป่า
• น้าเพื่อการเกษตรมีไม่เพียงพอ จึงต้องพึ่งพาน้าท่าจากภาคเหนือ และมี
การแย่งใช้น้าระหว่างภาคเกษตรกับภาคอุตสาหกรรม
• ผลกระทบจากสภาวะโลกร้อนทาให้การคาดการณ์เกี่ยวกับฤดูกาลและ
ภัยธรรมชาติโดยเฉพาะภัยแล้งและอุทกภัยทาได้ยากและมีแนวโน้ม
รุนแรงขึ้น รวมทั้งปัญหาการระบาดของโรคพืชและแมลงศัตรูพืช

11. 3.ห่วงโซ่ย่อยเกษตรกร กระบวนการผลิตและผลผลิต
• ยังเน้นกระบวนการผลิตที่ใช้ปัจจัยการผลิตเข้มข้น เช่น ปุ๋ยเคมี
และยาฆ่าแมลง โดยยังไม่ให้ความสาคัญกับการผลิตสินค้า
เกษตรปลอดภัยและเกษตรอินทรีย์ โดยเฉพาะปริมาณสินค้า
เกษตรอินทรีย์ยังมีน้อย
• เกษตรกรบางส่วนมีปัญหาด้านสุขภาพเนื่องจากมีการใช้สารเคมี
เพื่อการเกษตรติดต่อกันเป็นระยะเวลานาน
• คนรุ่นใหม่จะเลือกทางาในเมืองใหญ่มากกว่าสืบทอดกิจการของ
ครอบครัวที่ต่างจังหวัด
• สินค้าเกษตรที่ได้มาตรฐานเชิงการค้าระหว่างประเทศมีน้อย และ
มีปริมาณและคุณภาพไม่สม่าเสมอและไม่ต่อเนื่องตลอดปี

12. 4.ห่วงโซ่ย่อยการแปรรูป
• การแปรรูปสินค้าเกษตรยังมีน้อยและขาดการรวมกลุ่ม
เกษตรกรเพื่อแปรรูปสินค้าเกษตร
5.ห่วงโซ่ผู้บริโภค การตลาดและการกระจายสินค้า
• เกษตรกรขาดความรู้และให้ความสาคัญกับภาคการตลาดน้อย
ขาดการรวมกลุ่มในการขายสินค้าทาให้ขาดอานาจการต่อรอง
ขาดการเชื่อมโยงสินค้าและการตลาดระหว่างเกษตรกร หรือกลุ่ม
ผู้ผลิตและผู้ซื้ออย่างเป็นระบบ
• เงื่อนไข มาตรฐานและกฎระเบียบระหว่างประเทศต่างๆ ส่งผล
ต่อปริมาณการส่งออกสินค้าเกษตรของภาคกลาง

13. • ในระยะยาวปริมาณความต้องการอาหารจะเพิ่มขึ้นตามจานวน
ประชากรที่เพิ่มมากขึ้น ส่งผลให้อาหารอาจขาดแคลนหรือมีราคาสูงขึ้น
ได้
• เกษตรกรไม่มีส่วนร่วมในการกาหนดราคาตลาด ราคาผลผลิตจึงไม่เป็น
ธรรม ไม่แน่นอน ผันผวน ตามอานาจซื้อของพ่อค้าคนกลางซึ่งส่งผล
กระทบต่อรายได้ของเกษตรกร
• ตลาดสินค้าเกษตรอินทรีย์ยังมีน้อยส่งผลให้ผู้บริโภคยังไม่ตื่นตัวในการ
บริโภคสินค้าเกษตรอินทรีย์

14. 4.การวิเคราะห์ห่วงโซ่อุปทานการผลิตสินค้าเกษตรในการ
ดาเนินการรูปแบบแปลงใหญ่
• ศึกษาและเปรียบเทียบความคล้ายคลึงและความแตกต่างของ
ปัญหาของห่วงโซ่อุปทานการผลิตสินค้าเกษตรระหว่างภาค
กลางและภาคเหนือ
• ประยุกต์ความคล้ายคลึงของประเด็นปัญหาของแต่ละห่วงโซ่
อุปทานย่อยจากภาคกลางสู่ภาคเหนือ
• ประยุกต์แนวคิดดังกล่าวสู่การดาเนินการผลิตสินค้าเกษตรใน
รูปแบบแปลงใหญ่หรือคลัสเตอร์สินค้าเกษตรในภาคเหนือ

15. 5.การวิเคราะห์ห่วงโซ่การผลิต (Value Chain) สินค้าเกษตร
ในการดาเนินการรูปแบบแปลงใหญ่
ห่วงโซ่การผลิตหรือห่วงโซ่คุณค่า (Value Chain) คือกิจกรรม
ทั้งหมดเพื่อใช้เพิ่มมูลค่าในการผลิตสินค้าหรือบริการซึ่งมี
กระบวนการผลิตหลายขั้นตอน ตั้งแต่การจัดการวัตถุดิบและ
ปัจจัยอื่นๆ จนกระทั่งถึงการจัดส่งสินค้าและบริการให้ผู้บริโภค
คนสุดท้าย

16. ประกอบด้วย 6 ห่วงโซ่ย่อยหรือขั้นตอน
การจัดหาปัจจัยการผลิต (ต้นน้า)
การผลิต (กลางน้า)
การรวบรวมผลผลิต การทาความสะอาดและการคัดเกรดสินค้า
การค้า/ค้าส่ง (ปลายน้า)
การแปรรูปและบรรจุหีบห่อ
การขายปลีก/การส่งออก

17. ปัจจัยสนับสนุน
• การบริการที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ การเงิน สินเชื่อเพื่อการเกษตร การรับรอง
มาตรฐาน การให้คาแนะนา การส่งเสริมการเกษตร เป็นต้น
• บรรยากาศทางธุรกิจ โอกาสทางธุรกิจหรือสภาวะตลาด

18. 6.ฝึกปฏิบัติ
6.1 การวิเคราะห์ห่วงโซ่อุปทานการผลิตสินค้าเกษตรแปลงใหญ่
คาถาม: ห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain) ที่จาเป็นสาหรับการผลิตสินค้าเกษตรแปลงใหญ่หรือ
แบบคลัสเตอร์ควรในพื้นที่ท่านรับผิดชอบควรประกอบด้วยอะไรบ้าง
6.2 การวิเคราะห์ห่วงโซ่การผลิตพืชรายชนิด
ฝึกวิเคราะห์ห่วงโซ่การผลิต (Value Chain) สาหรับการผลิตสินค้าเกษตรในรูปแบบแปลงใหญ่ เป็น
รายชนิดสินค้า เช่น ข้าว ลาไย ลิ้นจี่ ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ผัก หรือพืชอื่นๆ ที่ท่านรับผิดชอบในแปลง
ใหญ่
6.3 การจัดทาแผนการดาเนินงานเพื่อการผลิตสินค้าเกษตรในการดาเนินการรูปแบบแปลงใหญ่
ฝึกจัดทาแผนการดาเนินงานหรือแผนการผลิตสินค้าเกษตรเป้าหมายตามการวิเคราะห์ห่วงโซ่การ
ผลิตข้อ 6.2

19. ขอบคุณครับ!
สอบถามเพิ่มเติม
Email: Choen@Nesdb.Go.Th
โทร.089-035-7233