Մոլորակներ, Արեգակ, Լուսին

1. Բնագիտություն
Սրբուհի ՄԱՇԻՆՅԱՆ
4.2 դասարան

2. ԱՐԵԳԱԿՆԱՅԻՆ
ՀԱՄԱԿԱՐԳ
• Արեգակի վրա կանգնելով մենք կտեսնենք նրա շուրջը պտտվող երկու խումբ մոլորակների,
որոնք չունեն իրենց սեփական լույսը և լուսավորվում են Արեգակից:
• Ալդ մոլորակները պտտվում են ժամանակի սլաքի հակառակ ուղղությամբ: Նրանց բոլորի
արագությունները տարբեր են իրարից:
• Մոլորակներն իրարից բաժանվում են աստերոիդներով:
• Արեգակին ավելի մոտ գտնվող մոլորակներն են՝ Մերկուրին, Վեներան, Երկիրը եւ Մարսը,
որոնք քար ու մետաղից են կազմված, չափսերով փոքր են, բայց շատ ծանր են:
• Իսկ ահա աստերոիդների գոտուց այն կողմ արդեն գտնվում են արտաքին մոլորակները՝
Յուպիտերը, Սատուրնը, Ուրանը եւ Նեպտունը, որոնք կազմված են գազերից, չափսերով շատ
մեծ են եւ Արեգակի շուրջը պտտվում են շատ արագ:
• Իսկ ահա ամենափոքրիկը նրանց մեջ դա Պլուտոնն է, որին ես շատ եմ սիրում: Չնայած
գիտնականները նրան լիարժեք մոլորակ չեն համարում: Դրա համար էլ Պլուտոնը <նեղացած>
անընդհատ փոխում է իր տեղը արեգակնային համակարգում: Զարմանալի է, որ Պլուտոնը ծանր
մոլորակ է, կազմված պինդ նյութերից եւ սառույցով պատված: Բայց նա անընդհատ պտտվում է
գազային մոլորակների շուրջ:

3. Մոլորակներ

4. Մերկուրի
Հին հռոմեական դիցարանի
առեւտրի աստծո պատվին է
դրված նրա անունը:
Փոքրիկ մոլորակ է, արտաքինից
նման է Լուսինին:
Արբանյակ չունի:
Չնայած որ արևին ամենամոտ
մոլորակն է, բայց նա ամենատաք
մոլորակը չէ: Նա մթնոլորտ
չունի, որ պահպանի
տաքությունը: Նույնիկս
հյուսիսային բևեռում
հայտնաբերվել է սառույց, որը չի
հալչում:

5. Վեներա
Վեներան էլ է փոքր մեր Երկիր
մոլորակից եւ արբանյակ չունի:
Հին հռոմեական դիցարանի
սիրո եւ գեղեցկության
աստվածուհու պատվին է նրա
անունը:
Ամենատաք մոլորակն է:
Ջերմաստիճանն այստեղ
հասնում է մինչև +4750C:
Վեներայի շուրջ պտտվում են
դեղնավուն, թունավոր
նյութերից գոյացած ամպեր,
որոնցից, սակայն անձրև չի
գալիս:

6. Մարս
• Այս կարմիր մոլորակը հին հռոմեական
դիցարանի պատերազմի աստվածի պատվին է
անվանվում Մարս:
• Մարսի հողը եւ լեռնային ապարները կարմիր
են: Մարսի նույնիսկ երկինքն է կարմիր՝
մթնոլորտում պտտվող կարմիր փոշու
պատճառով:
• Բավական երկար տարիներ մարդիկ հույս
ունեին, որ Մարսի վրա էլ կարող է կյանք լինել:
Մարսի վրա երեւում էին ջրանցքներ ու
շինություններ հիշեցնող գծեր: Բայց մարդիկ
համոզվեցին, որ այնտեղ կյանք չկա այն
ժամանակ, երբ Մարս ուղարկեցին մի քանի
տիեզերական հետախույզ ապարատներ:
• Ամեն դեպքում, Մարսի երկու բևեռներն էլ
ծածկված են սառույցով:

7. Երկիր
«Երկիր» բառը նշանակում է «երկու
իր», այն պատճառով, որ Երկիրը
կազմված է հողից ու ջրից։ Մի
ժամանակ տարածված է եղել այն
տեսակետը, որ մեզ շրջապատող
բոլոր մարմինները, լինեն դրանք
երկրային թե երկնային, կազմված են
չորս տարրերից՝ հողից, ջրից, օդից և
կրակից։
Երկիր մոլորակը մարդկության և
միլիոնավոր այլ
կենդանատեսակների և
բուսատեսակների հայրենիքն է։
Մինչև հիմա մարդկությանը հայտնի
միակ տիեզերական մարմինն է, որի
վրա բնակվում են կենդանի
օրգանիզմներ։ Երկիր մոլորակը
երբեմն կոչում են նաև կապույտ
մոլորակ ։

8. Յուպիտեր
• Հին հռոմեական դիցարանի թագավոր՝
կայծակի եւ որոտի աստվածի պատվին է
Յուպիտերի անունը: Նույնն է, ինչ հին
հունական Զեւսը:
• Նրա քաշը երկուս ու կես անգամ
ավելին է, քան մնացած բոլորինը
միասին:
• Նրա ներսում կարելի է տեղավորել
ավելի քան 1000 հատ Երկիր մոլորակ:
Այս հսկայի մեկ օրը տևում է 9 ժամ 50
րոպե: Յուպիտերն ավելի արագ է
պտտվում իր առանցքի շուրջը քան
Երկիրը:

9. Սատուրն
• Անվանվել է Տիտանի պատվին: Հին հունական
Քրոնոսին է համապատասխանում:
• Արեգակնային համակարգում իր չափսերով
երկրորդն է: Հսկա մոլորակ է, բայց եթե այն գցենք
ջրի մեջ՝ չի սուզվի: Որովհետեւ այն միակ
մոլորակն է, որի խտությունը փոքր է ջրի
խտությունից:
• Սատուրնի վրա փչում են հզոր եւ երկարատեւ
քամիներ:
• Այս մոլորակը ամենից հայտնի է իր գեղեցիկ
օղակներով:
• Դրանք հիմնականում կազմված են սառցե
բեկորներից եւ շողշողում են Արեգակի
ճառագայթներից եկող լույսից:

10. Ուրան
• Հին հունական երկինքի աստվածն է:
• Չնայած, որ Ուրանը գիշերային
երկնքում տեսանելի է նույնիսկ անզեն
աչքով, աստղագետները շատ երկար
ժամանակ այն շփոթում էին հեռու
աստղի հետ:
• Միայն 18-րդ դարում անգլիացի
աստղագետ Հերշելը հեռադիտակի
օգնությամբ հաստատեց, որ Ուրանը
մոլորակ է:
• Այն երրորդն է իր տրամագշով եւ
չորրորդն է իր զանգվածով:

11. Նեպտուն
• Նեպտունը դա հին հռոմեական դիցարանի
ծովերի աստվածի անունով է կոչվել:
Համապատասխանում է հին հունական
Պոսեյդոնին:
• Նեպտունը առաջին մոլորակն է, որը
հայտնաբերվել է ոչ թե դիտելով, այլ
մաթեմատիկական հաշվարկների շնորհիվ:
• Իսկ ահա 1989թ. Ամերիկյան <Վոյջեր-2>
ապարատը մոտիկից լուսանկարեց
Նեպտունին:
• Նեպտունի վրա փչում են գերձայնային
քամիներ: Պատկերացնում եք, քամին փչում է,
իսկ դրա ոռնոցը լսվում է միայն որոշ
ժամանակ անց:

12. Պլուտոն
• Հին հռոմեական աշխարհի մեռյալների աշխարհի
տիրակալ աստծո պատվին է:
• Հայտնաբերվել է 1930թ.: Մինչեւ 2006թ. Համարվել է
Արեգակնային համակարգի մոլորակ:
• Այնուհետեւ գիտնականները այն դասակարգել են
փոքր մոլորակների շարքում՝ որպես <գաճաճ
մոլորակ>:
• Պլուտոն անունը առաջարկել է մի 11-ամյա
անգլիացի աղջնակ՝ Օքսֆորդի աշակերտուհի
Վենեցիա Բերնին: Նա շատ էր սիրում
աստղագիտությունը եւ հին դիցաբանությունը:
Վենեցիան գտնում էր, որ այդ հեռու և մութ
մոլորակի համար կհամապատասխանի
մեռյալների աշխարհի տիրակալի անունը:

13. ԱՐԵԳԱԿ
• Արեգակը ձևավորվել է մոտ 5
միլիարդ տարի առաջ: Այն առաջացել
է տիեզերական փոշու ամպից:
Աստիճանաբար ամպը խտացել է և
դարձել է թանձր: Այնուհետեւ
խտանալուց այն պնդվել է և
կենտրոնում՝ ընդերքում սկսել է
տաքանալ եւ արդյունքում այն շիկացել
է, ու սկսել է լույս և ջերմություն
արձակել: Իսկ ահա ամպի մնացած
մասնիկներից էլ առաջացել է
Արեգակնային համակարգը՝
մոլորակներով, արբանյակներով,
գիսաստղերով եւ աստերոիդներով:

14. Արեւի ջերմաստիճանն այնքան բարձր է, որ
մակերեսը շիկացած է կուրացնելու
աստիճանի և արձակում է հզոր ջերմային և
լուսային ճառագայթներ: Արեգակն
ամբողջովին կազմված է ջրածնից (քիմիական
տարր է), որը աստիճանաբար վերածվում է
հելիումի (դա այն գազն է, որով փչում ենք մեր
սիրելի թռչող փուչիկները)՝ արձակելով
ջերմություն: Արեգակի պայծառ տեսանելի
թաղանթը անվանում են լուսոլորտ:

15. • Արեւը 109 անգամ մեծ է Երկիր մոլորակից: Արևի ամենատաք կետը գտնվում է
կենտրոնում: Արևին նայելը շատ վտանգավոր է: Ով նայում է Արևին
հեռադիտակով կամ աստղադիտակով, ամբողջ կյանքում կարող է կույր մնալ:
• Արևի վրա պարբերաբար մուգ բծեր են հայտնվում: Երկրից այն կարելի է դիտել:
Դրանք գազի հզոր լուսային հոսանքներ են, որոնց անվանում են
ժայթաքալեզուներ:
• 1543թ. Կոպեռնիկոսը իր աշխատության մեջ հաստատեց այն փաստը, որ
երկրագունդը չի տիեզերքի կենտրոնը: Նա ապացուցեց, որ տիեզերքի կենտրոնը
Արեգակն է:
• Գիտնականները համարում են, որ միլիոնավոր տարիների ընթացքում
Արեգակը աստիճանաբար կմեծանա՝ մի քանի անգամ գերազանցելով իր այսօրվա
չափերը, կվերածվի կարմիր հսկայի, որը Երկրագունդը հեշտությամբ կարող է
կուլ տալ: Սակայն ժամանակի ընթացքում կարմիր հսկան կփոքրանա եւ կդառնա
փոքրիկ աստղ, որին կանվանեն սպիտակ թզում, այնուհետեւ կսառչի եւ
կանհետանա:

17. ԼՈՒՍԻՆ
• Ամեն գիշեր բոլորս էլ սիրում ենք հայացք նետել
երկինք եւ հիանալ այդ արփաթափայլ
գեղեցկուհու լույսով:
• Լուսինը 3.5 անգամ փոքր է Երկրից: Հնարավոր
է, որ Լուսինն առաջացել է տիեզերքում որև
մոլորակի և Երկիր մոլորակի բախումից:
Բեկորներից ձևավորվել է ամպ, որն էլ պտտվել
է Երկրի շուրջը և ժամանակի ընթացքում
դրանից առաջացել է Լուսին:
• Լուսնի մակերևույթը պատված է կրատերներով
եւ հսկայական հարթավայրերով, որոնք
ընդունված է անվանել ծովեր՝ առանց ջրի:

18. • Լուսինը չունի մթնոլորտ և այնտեղ չեն լինում հրաբուխեր:
• Առաջին տիեզերանավը որ իջավ Լուսնի վրա դա ամերիկյան <Ապոլոն-11>
տիեզերանավն է: Հրամանատարն էր Նիլ Արմսթոնգը: Նա առաջինը ոտք դրեց
Լուսնի վրա եւ ասաց. <Սա մի փոքր քայլ է մարդու համար, եւ հսկայական քայլ՝
մարդկության համար>:
• Լուսինը չի հեռանում Երկիր մոլորակից, որովհետեւ այն պահպանվում է Երկրի
ձգողականության շնորհիվ:
• Ամսվա ընթացքում Լուսնի տեսքը փոփոխվում է՝ մահիկից դառնալով
կիսալուսին, ապա լիալուսին՝ լրիվ Լուսին:
• Լուսինը սեփական լույս չունի եւ լուսավորվում է Արեգակից:
• Լուսինը Երկրից թեթեւ է 6 անգամ: Այսինքն մարդու քաշը Լուսնի վրա թեթև
կլինի վեց անգամ եւ մենք կարող ենք ցատկել Լուսնի վրա վեց անգամ բարձր:
• Լուսնի փոշու մեզ տիեզերագնացների ոտնահետքերը երբեք չեն ջնջվի,
որովհետև այնտեղ նույնիսկ ամենաթույլ քամի չկա:
• Լուսնի մեկ պտույտը տևում է 29 օր եւը վեց ժամ: