Η παραπληροφόρηση και πώς εξαπλώνεται

1. Η παραπληροφόρηση και πώς εξαπλώνεται
Οι διαδικτυακές συζητήσεις γύρω από την παραπληροφόρηση, ή τα «fake
news» όπως μάθαμε να τα λέμε, τείνουν να επικεντρωθούν στα ίδια λίγα θέματα
όπως, για παράδειγμα, οι προεδρικές εκλογές στις Η.Π.Α.
Αλλά η παραπληροφόρηση είναι ένα πολύ σοβαρότερο, χρόνιο και παγκό-
σμιο πρόβλημα. Διασταυρώνεται με τα πάντα, από την απασχόληση μέχρι τη δη-
μόσια υγεία και τη βία στον πραγματικό κόσμο. Και συχνά, οι χρήστες του διαδι-
κτύου σε περιβάλλοντα χαμηλών πόρων-πηγών πληροφόρησης είναι ακόμη πιο
ευάλωτοι στην παραπληροφόρηση.
Στην Αφρική και ιδιαίτερα στην Ανατολική, συναντάται η μεγαλύτερη σε διά-
δοση παραπληροφόρηση. Για τον λόγο αυτό έρχεται η Pollicy να καλύψει τον Δι-
αδικτυακό αναλφαβητισμό με την δημιουργία διαδικτυακών εφαρμογών ελεύθε-
ρης πρόσβασης από κάθε νεοφώτιστο ιστοναύτη που θέλει να εντοπίσει και α-
ντιμετωπίσει την παραπληροφόρηση και να αποφύγει την θυματοποίησή του.
Η Pollicy είναι μια ομάδα τεχνολόγων, επιστημόνων δημιουργικού, λογισμι-
κού και δεδομένων και ακαδημαϊκών που επιθυμούν να καινοτομήσουν στην πα-
ροχή κυβερνητικών υπηρεσιών σε όλη την Αφρική. Σαν οργάνωση έχουν την έ-
δρα τους στην Ουγκάντα και υποστηρίζουν την τεχνολογία των πολιτών σε ολό-
κληρη την Αφρικανική ήπειρο.
Συνεργάζονται με τις κυβερνήσεις, την κοινωνία των πολιτών, τις ΜΚΟ και τις
υπηρεσίες επανασχεδιασμού του ιδιωτικού τομέα γύρω από τις ανάγκες και τις
απαιτήσεις των πολιτών. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της στρατηγικής διαβούλευ-
σης, του σχεδιασμού με επίκεντρο τον χρήστη, της έρευνας και της ανάπτυξης ι-
κανοτήτων των βασικών παραγόντων που υλοποιούν την διακυβέρνηση.
Η Neema Iyer, ιδρυτής και διευθυντής της Pollicy και δημιουργός του διαδι-
κτυακού παιχνιδιού «Επιλέξτε τα δικά σας Fake News», λέει: «Η παραπληροφόρηση
έχει πραγματικές επιπτώσεις. Μπορεί να απειλήσει τις ζωές των ανθρώπων, την
ελευθερία της έκφρασης και την ευημερία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε μέρη της Α-
νατολικής Αφρικής, όπου οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με το διαδίκτυο για
πρώτη φορά και δεν έχουν ακόμη το κατάλληλο πλαίσιο για να διακρίνουν το α-
ξιόπιστο από το αναξιόπιστο». Και συνεχίζει λέγοντας, «το παιχνίδι μας, διδάσκει
τους νέους χρήστες του διαδικτύου πώς να είναι πιο απαιτητικοί σχετικά με τις
πληροφορίες που λαμβάνουν».
Αυτή είναι η κεντρική ιδέα πίσω από το «Choose Your Own Fake News» (Επι-
λέξτε τα δικά σας Fake News), ένα διαδικτυακό παιχνίδι (1) που διερευνά το πώς η
παραπληροφόρηση εξαπλώνεται σε όλη την Ανατολική Αφρική.
Οι παίκτες επιλέγουν έναν από τους τρεις φανταστικούς χαρακτήρες που
ζουν στην Ανατολική Αφρική: έναν φοιτητή, έναν καταστηματάρχη ή μια συντα-
ξιούχο γιαγιά. Στη συνέχεια, μπαίνουν στη ζωή αυτού του χαρακτήρα και πρέπει
να ελέγξουν τα πρωτοσέλιδα των ειδήσεων, τα βίντεο, τις δημοσιεύσεις στο
Instagram και άλλα περιεχόμενα/πληροφορίες που έχουν να κάνουν με ευκαιρίες
εργασίας, εμβόλια και εκλογική βία.
(1) Αν επιθυμείτε, μπορείτε να παίξετε το παιχνίδι στο https://chooseyourownfakenews.com (α-
σφαλής τοποθεσία)

2. Οι αποφάσεις των παικτών που λαμβάνονται μέσα από την μέχρι εκείνης της
στιγμής γνώση και εμπειρία τους στον χειρισμό του διαδικτύου κάνουν τη διαφο-
ρά και ο παίκτης ή θα απομυθοποιήσει σωστά την παραπληροφόρηση ή θα γί-
νει θύμα απάτης, και πιθανόν, κατά λάθος υποκινητής οχλοκρατικών αντιδράσε-
ων.
Σε αυτό λοιπόν το διαδραστικό παιχνίδι, το «Choose Your Own Fake News»
(Επιλέξτε τα δικά σας Fake News), ο εικονικός χαρακτήρας Τζο ακούει τη συζήτη-
ση μεταξύ δύο ανδρών που φορτίζουν τα κινητά τηλέφωνά τους στο μαγαζί του.
Μένουν μόνο μερικοί μήνες για τις εκλογές. Συζητούν για ένα νέο βίντεο ενός υ-
ποψηφίου της αντιπολίτευσης που δίνει εντολή στους υποστηρικτές του να εκφο-
βίσουν και να επιτεθούν στους αντιπάλους του, ιδιαίτερα σε εκείνους που εργά-
ζονται σε μικρές επιχειρήσεις .
Τι πρέπει να κάνει ο Τζο;
 Να εξετάσει την αγορά μεταλλικών προστατευτικών για την προστασία
του καταστήματός του;
 Να βεβαιωθεί ότι και άλλες μικρές επιχειρήσεις στην περιοχή γνωρίζουν
την κατάσταση;
 Να καλέσει τον αδερφό του στην πόλη για να επιβεβαιώσει αν οι πλη-
ροφορίες είναι αληθινές;
Αποφασίζει να απευθυνθεί στον αδελφό του που μένει στην πόλη. Ο αδερ-
φός του τον ενημερώνει ότι είναι στην πρωτεύουσα για μια συνάντηση, αλλά θα
ρωτήσει τριγύρω. Σίγουρα ακούγεται παράξενο.
Πράγματι, καλεί τον Τζο ύστερα από λίγο και τον πληροφορεί ότι ο υποψή-
φιος της αντιπολίτευσης είναι ένας φιλειρηνικός άνθρωπος, ο οποίος υποστηρίζει
μια σειρά κοινωνικών υποθέσεων. Το βίντεο είναι σίγουρα ψεύτικο.
Τώρα ο Τζο έχει δύο επιλογές:
 Να πιστέψει τον αδερφό του και να μην ασχοληθεί άλλο με αυτό.
 Να πιστέψει τον αδελφό του και να αντιμετωπίσει τους άνδρες σχετικά με
τις ψευδείς πληροφορίες.
Αποφασίζει να ασχοληθεί με τις ψευδείς πληροφορίες και ρωτάει τους ά-
ντρες από πού έλαβαν τις πληροφορίες. Αυτοί του δείχνουν το βίντεο.
Είναι πράγματι ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης που εμφανίζεται στο βίντεο,
και πράγματι προτρέπει για άσκηση βίας! Το βίντεο είναι πολύ κακής ποιότητας
αλλά δεν φαίνεται να τον προβληματίζει.
Ο Τζο ψάχνει για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το βίντεο. Δεν υπάρ-
χει καμία αναφορά σχετική με αυτό στις εφημερίδες.
Το πρόσωπο στο βίντεο μοιάζει με τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης. Ακού-
γεται σαν αυτόν. Ο αδαής Τζο αναρωτιέται, πώς θα μπορούσε το βίντεο να είναι
ψεύτικο;
Η παραπληροφόρηση είναι ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που αντιμε-
τωπίζει το Διαδίκτυο και η Κοινωνία σήμερα. Και η τεχνητή νοημοσύνη (AI – Artifi-
cial Intelligence) που τροφοδοτεί το διαδίκτυο είναι συνένοχη. Πλατφόρμες όπως
το YouTube και το Facebook συνεχώς προτείνουν και ενισχύουν περιεχόμενα που
θα μας κρατήσουν κοντά τους με το να κάνουμε κλικ, κλικ, κλικ, ακόμα και αν από
την αρχή είναι λάθος ή εντελώς λάθος μέχρι το τέλος. Αυτά τα βαθειά ψεύτικα
(Deepfakes) περιεχόμενα έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τη μυθοπλασία να
φαίνεται αυθεντική. Και τέτοια περιεχόμενα μπορεί να καταπνίξουν την ελεύθερη
έκφραση.

3. O J. Bob Alotta (1) αναφέρει σχετικά ότι, «Η τεχνητή νοημοσύνη διαδραματίζει
κεντρικό ρόλο στην τεχνολογία των καταναλωτών σήμερα — επιμελείται τις ειδή-
σεις μας, μας συνιστά με ποιον να βγαίνουμε και μας βομβαρδίζει με στοχευμένες
διαφημίσεις. Μια τόσο ισχυρή τεχνολογία θα πρέπει να είναι αποδεδειγμένα άξια
εμπιστοσύνης, αλλά συχνά δεν είναι.»
Ο τομέας των Βραβείων Δημιουργικών Μέσων του Mozilla εφιστά την προ-
σοχή σε αυτό, και επίσης συνηγορεί υπέρ της προστασίας της ιδιωτικής ζωής,
της διαφάνειας και της ανθρώπινης ευημερίας μέσα από την τεχνητή νοημοσύνη.
Τα προϊόντα βαθιάς απομίμησης-παραπληροφόρησης (Deepfakes) είναι
βίντεο που υπέστησαν ψηφιακή επεξεργασία ώστε να εμφανίσουν ένα άτομο να
λέει ή να κάνει κάτι που το άτομο αυτό ουδέποτε είπε ή έκανε. Μπορούν να δημι-
ουργηθούν με την ανταλλαγή προσώπων μέσω ενός αλγόριθμου τεχνητής νοη-
μοσύνης που ονομάζεται κωδικοποιητής. Μπορούν επίσης να δημιουργηθούν με
την υπερένθεση ενός αλγορίθμου επί ετέρου, μέσω ανατροφοδότησης σχετικά
με την απόδοσή τους, κάνοντας χρήση μιας δυνατότητας της τεχνητής νοημοσύ-
νης που στα απλά (!) ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως «βαθειά μάθηση».
Εντάξει, τώρα σας «φώτισα» !
Με πολύ-πολύ απλά λόγια, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να δημιουργήσει ει-
κόνες ή βίντεο από ψεύτικα γεγονότα που δεν συνέβησαν ποτέ πραγματικά.
Αυτό το βίντεο του υποψηφίου της αντιπολίτευσης είναι ένα είδος παραπλη-
ροφόρησης που δημιουργήθηκε με κακόβουλη πρόθεση.
Υπάρχουν μερικά ενδεικτικά σημάδια που μας κάνουν να καταλάβουμε ότι
έχουμε μπροστά μας ένα προϊόν βαθιάς απομίμησης-παραπληροφόρησης, αλ-
λά με την συνεχή βελτίωση των τεχνολογιών, ακόμη και αυτά μάλλον θα είναι δύ-
σκολο να εντοπιστούν στο εγγύς μέλλον.
Παραπληροφόρηση
Η παραπληροφόρηση, κακή και υστερόβουλη, σκοπούμενη και μη, εν γνώ-
σει ή μη της αναλήθειας που εμπεριέχει, έχει να κάνει με:
 Ιστορίες που μοιάζουν με πραγματικές ειδήσεις, αλλά είναι φάρσες,
(1) Αντιπρόεδρος του Mozilla στον τομέα των Παγκόσμιων Προγραμμάτων
Ασύγχρονο ανοιγοκλείσιμο ματιών
Διαφορετικά σκουλαρίκια
Ασάφειες χαρακτηριστικών
Βαθιά ψεύτικο(Deepfake)Πρωτότυπο

4. προπαγάνδα, και παραπληροφόρηση.
 Ψευδείς ειδήσεις που εμφανίζονται συνήθως σε ιστότοπους που φαίνο-
νται επαγγελματικοί.
Οι ιστορίες συχνά σχετίζονται με θέματα και άτομα που έχουν τάσεις στο
Google και το Facebook. Έχουν, συνήθως, εξωφρενικούς και κραυγαλέους τίτ-
λους για να επηρεάσουν τους επισκέπτες να κάνουν κλικ και να διαβάσουν το
κείμενο ή να δουν το βίντεο.
Εταιρείες και οργανισμοί που ασχολούνται με την διαχείριση της πληροφο-
ρίας, είτε πρόκειται για φωτο-βίντεο είτε για κείμενο, έχουν κωδικοποιήσει την πα-
ραπληροφόρηση στις παρακάτω επτά (7) κατηγορίες:
Σάτιρας ή Παρωδίας, όταν δημοσιοποιείται μια πληροφορία χωρίς πρόθεση
να προκαλέσει βλάβη, αλλά με δυνατότητα να ξεγελάσει τον αποδέκτη.
Παραπλανητικού Περιεχομένου, όταν δημοσιοποιείται μια παραπλανητική
πληροφορία με σκοπό την παραμόρφωση/παραποίηση ενός ζητήματος ή την
παγίδευση/δυσφήμιση ενός ατόμου.
Απατηλής Μίμησης, όταν δημοσιοποιείται μια πληροφορία μιμούμενη (δήθεν
εκπορευόμενη από) γνήσιες πηγές.
Κατασκευασμένου Περιεχομένου, όταν δημοσιοποιείται μια πληροφορία όχι
απαραίτητα πραγματικής υπόστασης, κατασκευασμένη από τον συντάκτη της,
με ενδεχόμενη πρόθεση να προκαλέσει βλάβη, αλλά με δυνατότητα να ξεγελάσει
τον αποδέκτη.
Διαφωνίας Τίτλου – Περιεχομένου, όταν δημοσιοποιείται μια πληροφορία
και οι απεικονίσεις τίτλων ή οι λεζάντες δεν υποστηρίζουν, δεν έχουν σχέση με το
περιεχόμενο.
Ψευδούς Περιεχομένου, όταν δημοσιοποιείται μια πληροφορία γνησίου περι-
εχομένου συνεκφερόμενη με ψευδή συμφραζόμενα.
Χειραγωγημένου Περιεχομένου, όταν δημοσιοποιείται μια πληροφορία γνη-
σίου περιεχομένου, τροποποιημένη από τον συντάκτη της για να εξαπατήσει τον
αποδέκτη.
Πώς να αναγνωρίσετε την παραπληροφόρηση
Κάποια στιγμή θα βρεθείτε μπροστά σε μια ιστορία που θα σας πλασάρουν
τα ιστολόγια των ΜΜΕ, ΜΚΔ, Google, Amazon, Blogs, Wordpress, κ.τ.τ. Αν «κρε-
μάσει» το σαγόνι σας, βρίσκεσθε σε καλό δρόμο και κάνατε το πρώτο βήμα, αυτό
της αμφισβήτησης. Μη μείνετε όμως εκεί . . .
 Διαβάστε πέρα από τον τίτλο.
 Ελέγξτε ποιος είναι ο συγγραφέας της δημοσίευσης.
 Ελέγξτε ποιος είναι ο δημοσιεύων το δελτίο ειδήσεων.
 Ελέγξτε την ημερομηνία και την ώρα της δημοσίευσης.
 Εξετάστε τις συνδέσεις και τους χορηγούς της δημοσίευσης.
 Προσέξτε για αμφισβητήσιμα εισαγωγικά και φωτογραφίες.
 Ψάξτε αν άλλοι ιστότοποι το αναφέρουν.
 Έχετε το νου σας για ενδεχόμενη προκατάληψη στη δημοσίευση.
 Προβληματιστείτε πριν μοιραστείτε (share) την δημοσίευση.
 Προβληματιστείτε αν η δημοσίευση σας ζητάει να κάνετε αξιολόγηση ή
αν σας ζητάει να πείτε αν σας αρέσει (like) ή αν είναι σχετική με τα ενδι-

5. αφέροντά σας.
Υπάρχουν μερικά βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να ελέγξουμε την
παραπληροφόρηση. Αλλά πρέπει πρώτα να αντιληφθούμε ότι είναι ένα μεγαλύ-
τερο πρόβλημα από όσο μπορούμε να φανταστούμε. Και μερικές φορές, με πολύ
σοβαρές συνέπειες.
Πρέπει να είμαστε συνεχώς ενήμεροι σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η τε-
χνητή νοημοσύνη και άλλες αναδυόμενες τεχνολογίες συμβάλλουν στην παρα-
πληροφόρησή μας. Ποιοι είναι οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους εκδηλώ-
νονται και ποιες είναι οι ενδεχόμενες επιπτώσεις.
Με το διαδίκτυο να έχει καταντήσει χειρότερο και από τα δημόσια αφοδευτή-
ρια (όσοι τα θυμούνται), καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας την ρήση των κου-
τόφραγκων «με γέλασες μια φορά, ντροπή σου. Με γέλασες δυο, ντροπή μου.»
(Fool me once, shame on you. Fool me twice, shame on me.).
Μόνο που εδώ μιλάμε για την ασφάλειά μας, τόσο των προσωπικών μας
δεδομένων όσο και της φυσικής μας, αυτής καθ΄ εαυτής. Και όποιος δεν ξέρει,
ρωτάει.
Ιούνιος 2020
Κων-νος Παπανικολάου