2. Բարեխառն գոտու ասեղնատերև անտառները տարածվում են
Եվրասիայի և Հյուսիսային Ամերիկայի բարեխառն
լայնություններում:Բարեխառն գոտու հյուսիսային շրջաններում
(տունդրայից հարավ), որտեղ օդի ջերմաստիճանը ցածր է, տարածվում
են ասեղնատերև անտառները, որտեղ ծառերի ու թփերի տերևները
վերաճել են ասեղների (ունի պաշտպանիչ նշանակություն) և ծածկված
են լավ զարգացած մեխանիկական հյուսվածքով. դրանք նպաստում են
վեգետացիայի շրջանում խոնավության լրիվ յուրացմանը, իսկ ձմռանը
ծառերը պահպանում են չորացումից: Տերևների յուրահատուկ ձևը նեղ
սաղարթների հետ միասին առատ ձյան ծածկույթից սաղարթի
չկոտըրվելու, ինչպես նաև Արեգակի ցածր դիրքում նրա լույսն
օգտագործելու հարմարանք է: Մութ ասեղնատերև անտառներում
գերիշխում են ստվերասեր ծառատեսակները (եղևնի, սիբիրական
սոճի), լուսավոր ասեղնատերև անտառներում` լուսասեր կվենին և
սոճին:
Մութ ասեղնատերև անտառները սովորաբար ունեն 2–3 շարահարկ:
Առաջին շարահարկը ծառային է, երկրորդը՝ խոտային, երրորդը՝
մամռային: Թփերը հանդիպում են հատուկենտ և ինքնուրույն
շարահարկ չեն կազմում: Անտառի թույլ լուսավորվածության
պայմաններում բազմաթիվ բույսեր կորցրել են քլորոֆիլը և անցել
սապրոտրոֆ կյանքի:
Լուսավոր ասեղնատերև անտառների ծառերն ավելի նոսր են
դասավորված, ստորին շարահարկերում գերիշխում են քարաքոսերը,
լույսի համեմատաբար մեծ ինտենսիվությունը նպաստում է թփուտային
շարահարկի զարգացմանը:
Ասեղնատերև անտառներում անողնաշարավոր կենդանիների
գերակշռող մասը, որոշ կաթնասուններ, երկկենցաղներ և սողուններ
խստաշունչ ձմեռների ժամանակ անցնում են պասսիվ վիճակի: Որոշ
կենդանիների համար բնորոշ են սեզոնային գաղթերը (միգրացիաները):
Ասեղնատերև անտառներում ամբողջ տարին կա անհրաժեշտ
քանակությամբ թարմ և մատչելի կեր:

3.  Բարեխառն գոտու խառը և լայնատերև անտառները տարածվում են Արևմտյան Եվրոպայի բարեխառն
լայնություններում, Ռուսաստանի եվրոպական մասի միջին և հարավային շրջաններում, Ղրիմում, Կովկասում,
Ասիայի ներքին ցամաքային շրջաններում, Հեռավոր Արևելքում, Սախալինում, Կամչատկայում,
Մանջուրիայում, Արևելյան Չինաստանում, Հյուսիսային Ճապոնիայում, Հյուսիսային Ամերիկայի
մերձատլանտյան նահանգներում:Այս անտառները բնորոշ են բարեխառն գոտու տաք և խոնավ կլիմայով
շրջաններին: Դրանցում զարգացած է փարթամ մեզոֆիլ բուսականությունը: Լայնատերև անտառները
տերևածածկ են միայն ամռանը` վեգետացիայի համար բարենպաստ ամիսներին, իսկ աշնանը ջերմաստիճանի
նվազման հետևանքով տերևաթափվում են և ձմռանը մերկանում: Լայնատերև ծառատեսակներ են հաճարենին,
կաղնին, շագանակենին, հացենին, լորենին, ընկուզենին և այլն: Այս անտառներում հանդիպում են նաև
մանրատերև ծառեր՝ կեչի և կաղամախի:
 Լայնատերև ծառերն աչքի են ընկնում լայն տերևաթիթեղիկներով, տերևներն ունեն վառ կանաչ գույն, զուրկ են
մազածածկից: Ծառերի բներն ու ճյուղերը ծածկված են հաստ կեղևով, իսկ բողբոջները՝ ամուր իրար վրա նստած
թեփուկներով: Այս առանձնահատկությունները ձմռանը նվազեցնում են գոլորշիացման ինտենսիվությունը:
 Ի տարբերություն ասեղնատերևավորների՝ լայնատերև անտառներն աչքի են ընկնում լավ զարգացած (2
ծառային, 2 թփուտային և մի քանի խոտային) շարահարկայնությամբ, հարուստ ենթանտառով և
խոտածածկույթով:
 Լայնատերև անտառների կենդանական աշխարհը հարուստ է և բազմազան:

4.  Մերձարևադարձային չորասեր անտառները տարածվում են միջերկրածովային կլիմայով
շրջաններում՝ Միջերկրական ծովի ափերին, Ղրիմի թերակղզու հարավում, Հյուսիսային
Ամերիկայում՝ Կալիֆոռնիա թերակղզում, Ավստրալիայի հարավարևմտյան շրջաններում,
Աֆրիկայի հարավային մասում՝ Կարպի մարզում: Ամառն այստեղ շոգ է և չոր, իսկ ձմեռը՝
տաք: Այստեղ զարգանում են կոշտատերև անտառները: Չորային պայմաններին
հարմարվելու հետևանքով բույսերը ձեռք են բերել քսերոմորֆ կառուցվածք: Տերևները կոշտ
են, կաշեկերպ, ունեն լավ զարգացած մեխանիկական հյուսվածքներ: Արեգակի
ճառագայթների ազդեցությունը մեղմացնելու համար տերևները սովորաբար թեք են
դասավորվում Արեգակի ճառագայթների նկատմամբ: Կան այնպիսի բուսատեսակներ,
որոնց տերևները հետաճել են, և լուսասինթեզը կատարվում է կանաչ ցողունների միջոցով:
Որոշ բույսեր ամբողջ տարվա ընթացքում շարունակում են իրենց վեգետացիան,
մշտադալար են: Այս անտառները կազմված են 2, երբեմն` 1 ծառային, 1 թփուտային և
խոտային շարահարկերից: Մամռաքարաքոսային շարահարկը թույլ է արտահայտված:

5.  Մերձարևադարձային խոնավ անտառները տարածվում են գոտու առավել խոնավ
շրջաններում՝ Հյուսիսային Ամերիկայում (հարավային մերձափնյա շրջաններում և
Ֆլորիդայում), Ճապոնիայում, Նոր Զելանդիայում, Հիմալայների հարավային լանջերին,
Այսրկովկասում: Հիմնականում կազմված են երկշաքիլավոր բույսերից, երբեմն հանդիպում
են նաև ասեղնատերև ծառեր: Ծառերի տերևներն օժտված են խոշոր տերևաթիթեղներով,
փայլուն են, կաշեկերպ, ձվաձև, ունեն վառ կանաչ գույն, խոշոր միջբջջային
տարածություններ և զուրկ են թավոտությունից: Արեգակի ճառագայթների նկատմամբ միշտ
դասավորվում են ուղղահայաց:
 Այս անտառների բարենպաստ պայմանները՝ մեղմ ձմեռները, տաք հողերը, կերային բարձր
արժեք ունեցող սերմերի ու պտուղների առատությունը, նպաստել են հողում և անտառային
թաղիքում բնակվող անողնաշարավորների ու վերգետնյա կյանք վարող մի շարք բուսակեր
կենդանիների բազմազանությանը:

6. Արևադարձային փշոտ չորասեր
նոսրանտառները
 Արևադարձային փշոտ չորասեր նոսրանտառները բնորոշ են մերձհասարակածային
գոտուն: Դրանք տարածվում են Աֆրիկայում, Հարավային Ամերիկայում և Ավստրալիայում.
կազմված են ցածրահասակ ծառերից և թփերից, որոնք չորային ժամանակաշրջանում
տերևաթափվում են: Կան նաև մշտադալար տեսակներ: Այստեղ ծառերը և թփերը նոսր են
դասավորված, ունեն ծռմռված բուն: Երբեմն հանդիպում են շշաձև ծառեր, որոնք ունեն
հաստ բուն, որտեղ ջուր են պաշարում: Այս անտառներին բնորոշ է փշոտ, ամուր բնափայտ
ունեցող ծառերի առատությունը, որի համար դրանց հաճախ անվանում են կացնակոտրուկ
(կեբրաչո):
 Չորային ժամանակաշրջանում չորասեր նոսրանտառների կենդանիների գերակշռող
մեծամասնությունը չի բազմանում. անողնաշարավորներն ու երկկենցաղները քուն են
մտնում իրենց թաքստոցներում, որոշ կենդանիներ կեր են պաշարում անբարենպաստ
շրջանի համար, իսկ մի մասն էլ քոչում և կենտրոնանում է գոտու այն ոչ մեծ
տարածքներում, որտեղ առկա են իրենց գոյության համար բարենպաստ պայմաններ:
 Չորասեր նոսրանտառներն ավելի խոնավ շրջաններում փոխարինվում են արևադարձային
տերևաթափ անտառներով: Չորային ժամանակաշրջանում սովորաբար տերևաթափվում
են միայն վերին շարահարկի ծառերը, երկրորդ շարահարկինը մշտադալար են: Այս
անտառներում գերակշռում են ցածրահասակ ծառերը: Առատ տեղումներով շրջաններում
տարածվում են արևադարձային կիսամշտադալար անտառները, որտեղ վատ է
արտահայտված շարահարկայնությունը. թփուտային շարահարկը հիմնականում
բացակայում է: Այս անտառները տարածվում են Հարավարևելյան Ասիայում,
Հնդկաստանում, Հնդկաչինում, Հարավային Ամերիկայում, Աֆրիկայում:

7. Խոնավ մշտադալար
արևադարձային
 Խոնավ մշտադալար արևադարձային «անձրևային» անտառը բուսականության ուրույն տիպ է, որի
գոյությունը կապված է առավել բարենպաստ բնակլիմայական պայմանների հետ: Դրանք
տարածվում են տաք և խոնավ շրջաններում, որտեղ այս 2 գործոնները տարվա ընթացքում
հավասարաչափ են բաշխվում: Այս անտառներն անընդհատ գոտի չեն կազմում, որովհետև
անտառներով զբաղեցված հարթավայրերն ընդհատվում են բարձրավանդակներով և լեռներով:
Խոնավ արևադարձային անտառները տարածվում են Հարավային Ամերիկայում՝ Ամազոն գետի
ավազանում, Կենտրոնական Ամերիկայի արևելյան ափերին, Աֆրիկայում՝ Կոնգո գետի
ավազանում և Գվինեական ծոցի մերձափնյա շրջաններում, Հարավարևելյան Ասիայում,
Ֆիլիպինյան կղզիների հարավային մասերում, Շրի Լանկայիհարավարևմտյան մասում և Մալակա
թերակղզում:
 Խոնավ արևադարձային անտառների ծառերը և թփերն աչքի են ընկնում իրենց յուրահատուկ
տերևներով: Դրանք խոշոր են, կոշտ, կաշեկերպ և պարունակում են մեծ քանակությամբ
կայծքարահող, էլիպսաձև են, տերևաթիթեղի վերին մակերեսը հարթ է և փայլուն, իսկ ստորինը
երբեմն` թավոտ: Փայլուն մակերեսն ունի պաշտպանական նշանակություն. անդրադարձնում է
արևի ճառագայթները և նպաստում տերևների վրայից անձրևի կաթիլների արագ արտահոսքին:
 Խոնավ արևադարձային անտառները հարուստ են ծառերի բների վրա բնակվող բույսերով՝
էպիֆիտներով, և աչքի են ընկնում կենդանիների բազմազանությամբ:


8. Լուսինե Գևորգյան
9-րդ դասարան
Հիմնական դպրոց
Մխիթար Սեբաստացի
կրթահամալիր