2. Երկիր վրա գոյություն ունեցող բոլոր
օրգանիզմները և այն միջավայրը, որտեղ
նրանք ապրում են կազմում է երկրի
կենսոլորտը: կենսոլորտը երկրի
արտաքին թաղանթն է` պատված
կենդանի օրգանիզմներով:

3. Աշխարհագրական
թաղանթում կենսոլորտը տարածվում է
քարոլորտի վերին շերտում (մինչև 4-
5 կմ),մթնոլորտում մինչև օզոնի շետը (25-
30կմ) և ջրոլորտում ամբողջությամբ:

4. Կենդանի օրգանիզմները միանգամից
չեն առաջացել երկրագնդի վրա:
Դրանք առաջացել են միլիարդավոր
տարիների
ընթացքում, աստիճանական
զարգացման ճանապարհով: Սկզբում
առաջացել են պարզագույն
օրգանիզմները, մանրէները, ապա
ստորակարգ բույսերը, բակտերիաներն
ու ջրիմուռները, հետո, բարջրակարգ
բույսերը, ապա կենդանիներ:

6. Երկրի վրա գոյություն ունեն մոտ 1,3 մլն
կենդանատեսակ եւ մոտ 0,4 մլն
բուսատեսակ: Ընդ որում, ցամաքում է
գտնվում բույսերի ու կենդանիների 92-
93% - ը: Ցամաքում բույսերը կազմում են
կենսազանգվածի 99% - ը, իսկ
Համաշխարհային օվկիանոսում
գերակշռում է կենդանիների
կենսազանգվածը:

7. Միմյանց եւ շրջապատի հետ
փոխկապակցված լինելու շնորհիվ
օրգանիզմները կարողանում են զարգանալ ու
պահպանել իրենց գոյությունը:
Օրինակ, բույսերը անօրգանական նյութերից
օրգանական նյութեր ստեղծելու ընթացքում
արտադրում են նաեւ թթվածին: Նրանց
անհրաժեշտ են
ջուր, սննդանյութեր, ածխաթթու գազ, լույս եւ
ջերմություն:

8. Օրգանիզմների փոխազդեցությունը
մթնոլորտի վրա տեղի է ունենում
գազփոխանակության ճանապարհով:
Բույսերը կատարում են
լուսասինթեզ, ստեղծելով օրգանական
նյութեր: Այդ ընթացքում բույսերը օդից
կլանում են ածխաթթու գազ եւ
արտազատում թթվածին:

9. Օրգանիզմների ազդեցությունն առանձնապես մեծ է
Համաշխարհային օվկիանոսի վրա: Ապրելով այդ
ջրերում, ջրում ապրող օրգանիզմները ներշնչում են
ջրերի թթվածինը, ջրի մեջ արտաշնչելով ածխաթթու
գազ: Ծովերում ապրող օրգանիզմները ջրից վերցնում
են նաեւ քիմիական նյութեր, զանազան աղեր եւ
դրանցով ոչ միայն սնվում են, այլեւ կառուցում են
իրենց կմախքներն ու խեցիները: Օրգանիզմները
ջրոլորտի վրա ներգործում են նաեւ բույսրի եւ
կենդանիների մահցումից առաջացած նստվածքների
միջոցով: Դրանց կուտակումից ջրերի հատակում
գոյանում են օրգանական նստվածքներում: Որոշ
տեսակի մանրէներ ապրելով ջրային խոր
ավազաններում, կարող են փոխել ջրի քիմիական
հատկանիշները:

11. Խորը եւ բազմակողմանի է օրգանիզմների
ազդեցությունը քարոլորտի վրա: Այդ
ներգործությունն առանձնապես մեծ է
քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն
առանձնապես մեծ է քարոլորտի վերին շերտը
կազմող երկրակեղեւի վրա: Երկրակեղեւի
տարբեր խորություններում օրգանիզմների
մնացորդներից առաջանում են մի շարք
օրգանական նստվածքային
ապարներ, նավթ, բնական գազ, ածուխ եւ այլն
: Հսկայական է նաեւ օրգանիզմների դերը
հողառաջացման պրոցեսում:

13. Բուսականությամբ է պայմանավորված բուն
կյանքի եւ դրա համար անհրաժեշտ բնական
միջավայրի գոյությունը եւ հարատեւումը:
Բուսականությունը միաժամանակ բնական
ռեսուրս է, որն օգտագործվում է նյութական
արտադրության ոլորտում:

14. Բուսական ռեսուրսները կենդանական
ռեսուրսների հետ միասին կազմում են
կենսածին (բիոտիկ) ռեսուրսները: Դրանց
ընդհանուր ծավալը Երկրի վրա վիթխարի
է, մոտավորապես 1 տրիլիոն 840 մլրդ տ: Այս
քանակության միայն 0,1% - ն է բաժին
ընկնում կենդանական
ռեսուրսներին, հիմնական մասը 99,9% -
ը, կազմում են բուսական ռեսուրսները:

15. Ըստ կիրառության
բնագավառների բուսական
ռեսուսները բաժանվում են
հետեւյալ խմբերի սննդային
բույսեր, դեղաբույսեր, տեղնիկա
կան
բույսեր, կերաբույսեր, դեկորատ
իվ բույսեր:

16. Սննդային բույսերը մարդու կողմից
անմիջականորեն օգտագործվում են որպես
սնունդ, կամ էլ հումք են ծառայում սննդի
արտադրության համար: Սննդային բույսերը
բաժանվում են մի քանի խմբի: Օրինակ
, առանձին խմբեր են կազմում պտուղներն ու
հատապտուղները, համեմունք ծառայող
բույսերը, օսլա պարունակող բույսերը եւ այլն:

17. Դեղաբույսերը պարունակում են մարդու
օրգանիզմի վրա ֆիզիոլոգիական
ազդեցություն ունեցող տարբեր
նյութեր, եթերայուղեր, գլիկոզիտներ, դաբ
աղանյութեր, ալկալոիդներ, վիտամիններ
:

18. Տեխնիկական մշակաբույսերը դրանք բոլոր այն
բույսերն են, որոնք արդյունաբերության
տարբեր ճյուղերում կարող են օգտագործվել
որպես հումք: Դրանցիցի են
կաուչուկատուները, որոնցից ներկայումս
ստացվում է ռետինի համաշխարհային
արտադրության 30% - ը: Հիմնական
կաւոչուկատու բույսը, բրազիլական հեվեա
ծառն է:

19. Կերակրաբույսերը կարեւոր նշանակություն
ունեն
գյուղատնտեսության, մասնավորապես, անաս
նապահության համար: Դրանք աշխարհում
զբաղցնում են 30 մլն, այսինքն ամբող
աշխարհի ցամաքիշուրջ 20% - ը:
Կերակրաբույսերը հատկապես հարուս են
նսսդանյութերով
(շաքարներ, սիտակուցներ, վիտամիններ):

21. Երկրագնդի բուսական ծածկույթում
առանձնահատուկ տեղ են գրավում անտառները:
Դրանք զբաղեցնում են համեմատաբար ոչ մեծ
տարածք, Երկրագնդի ցամաքային մակերեսի ¼ -
ից քիչ ավելին (41 մլն քկմ):

22. Անտառների կարեւորագույն ֆունկցիան
ջրի, թթվածնի, ազոտի, ածխածնի եւ այլ
կարեւոր նյութերի շրջապտույտի
ապահովումն է: Անտառները պաշտպանում
են հողը էրոզիայից, որի շնորհիվ
ջրամբարները, գետերը, լճերը զերծ են մնում
տիղմի զանգվածի կուտակումից: Անտառն
օգնում է, որ տեղումների ու հալոցքների
ջրերը ներծծվեն հողի մեջ , պակասեցնում է
հեղեղների ուժգնությունը, նպաստում է
ստորերկրյա ջրավազանի պաշարների
վերականգնմանը: Անտառը մարդուն
ապահովում է փայտանյութով, բազբաթիվ
բույսերի ու կենդանիների
տեսակներով, որոնցից ստացվում են 5000
տեսակի տարբեր ապրանքներ:

23. Անտառները բաժանվում են երկու խոշոր
խմբի, արեւադարեւային եւ բարեխառն
անտառներ:
Արեւադրաձային անտառներն էլ իրենց
հերթին բաժանվում են խոնավ ու չոր
անտառների: Արեւադարձային խոնավ
անտառները գտվում են այն
վայրերում, որտեղ անձրեւները հաճախակի
բնույթ են կրում, իսկ չոր անտառները
կարելի է հանդիպել այն
շրջաններում, որտեղ անձրեւները

24. Արեւադարձային խոնավ անտառները մշտադալար են:
Լայնատերեւ ծառերի սաղարթները դիպչում են մեկը
մյուսին, կազմելով փակ ծածկ, որը հուսալիորեն
պաշտպանում է արեւի ճառագայթներից, ստեղծելով
հուսալի եւ հարուստ ապրելավայր բազմաթիվ
տեսակների համար: Գոյություն ունեն բազբատեսակ
խոնավ անտառներ: Արեւադարձային խոնավ
անտառները աչքի են ընկնում կենդանիների ու բույսերի
արտակարգ տարատեսակությամբ: Ծախկելով Երկրի
հողային մակերեւույթի ընդամենը 5% - ը, նրանք
աշխարհի բուսական ու կենդանական
տեսակների, առնվազն 50% - ի բնակավայր են:

25. Արեւադարձային չոր անտառների
բուսածածկը ավելի նոսր է, տարվա
ամենաչոր եղանակին բացառված
չէ տերեւաթափը: Այս անտառները
նույնպես հարուստ են
բազբատեսակ կենդանիներով ու
բույսերով, բայց ոչ խոնավ
անտառների չափ:

26. Բարեխառն անտառները տարածվում են
բարեխառն լայնություններում: Այս
անտառները չափազանց օգտակար են
մարդկանց համար: Նրանք պահպանում են
գետերի ավազանները եւ պաշտպանում են
ջրհեղեղներից: Դա հատկապես կարեւոր է
Ասիայի համար: Հնդկաստանի, հեղեղից
վտանգված տարածքները 1960-1990 թթ.
ընթացքում անտառազրկման պատճառով 25
մլն հա - ից հասան 40 մլն հա - ի: Թեեւ
բարեխառն անտառների
կենսաբազմազանության մակարդակը ցածր
է, այնուամենայնիվ, այստեղ հանգրվանում են
բազմաթիվ հազվագյուտ տեսակներ:

29. Գիտնականների կարիծիքով անտառները ծածկել են երկրի
ցամաքի մակերեսի մոտ 45% - ը: Ներկայումս արդեն դրանց
ավելի քան 50% - ը ոչնչացվել է, հիմնականում
գյուղատնտեսության համար տարածք
ստեղծելու, վառելափայտ ստանալու եւ կոմերցիոն
անտառահատումների հետեւանքով: Ըստ Բնության
համաշխարհային հիմնադրամի հաշվարկների, երկրագնդի
վրա յուրաքանչյուր տարի 20 - մլն հա անտառածածկ տարածք
անտառազրկվում կամ քայքայվում են:

30. Ողջ աշխարհում անտառածածկից ազատված 800
մլն հա - ից 300 մլն հա - ը, մեկ երրորդից
ավելին, բաժին է ընկնում զարգացած երկրներին:
Ներկայումս այդ երկրները ավելի խնայողաբար են
օգտագործվում անտառային
պաշարները, միաժամանակ մեծ միջոցներ ներդնելով
դրանց վերականգնմանը: Հիմա ավելի ուշադրության
են արժանի զարգացող երկրների անտառազրկման
խնդիրը, քանի որ այդ երկրներում անտառային
ռեսուրսները 20 - րդ են հասել ավելի լավ վիճակում
եւ այժմ գերշահագործվում են:

31. Անտառազրկման պատճառները
· Փայտամշակություն եւ թղթի
արտադրություն
· Անտառահատումներ վառելափայտ եւ
անասնակեր ստանալու նպատակով
· Անտառահատում գյուղատնտեսական
նպատակներով
· Թթվային անձրեւներ
· Հորատման եւ կառուցապատման
ծրագրեր
· Կլիմայի փոփոխությամբ
պայմանավորված կորուստներ
·
Պատերազմներ, քաղաքաշինություն, ծխ
ախոտի մշակում

32. Անտառապատ տարածությունների
կրճատման հետեւանքները
· Մթնոլորտում CO2 քանակի ավելացում
· Մթնոլորտում O2 քանակի նվազում
· Ջերմոցային էֆեկտ
· Կլիմայի տաքացում
· Հողերի էրոզիայի ուժեղացում
· Երաշտների հաճախականության մեծացում
· Անապատացում
· Ջրային հոսքի ուժեղացում
· Ջրհեղեների քանակի ավելացում

33. Ներկայումս անատառահատումների տարեկան
ծավալը անբողջ աշխարհում գերազանցում է 3.5
մլրդ մ 3 - ին: Դրա մոտավորապես կեսը
օգտագործվում է որպես վառելափայտ, իսկ մյուս
կեսը, արդյունաբերական վերամշակման ու
շինարարության համար:

35. Բուսական ռեսուրսների
պահպանության, ռացիոնալ օգտագործման ու
վերականգնման ուղություններն ու կոնկրետ
եղանակները բազմազան են: Բուսական
ռեսուրսների պահպանության կարեւորագույն
ուղղությունը բույսերի
բազբազանության, գենոֆոնդի պահպանումն է:

36. Գենոֆոնդը բուսատեսակների
ժառանգական հատկանիշների ու
հատկությունների ամբողջությունն է: Ամեն
մի բուսատեսակ ունի իր ուրույն, միայն
իրեն բնորոշ ժառանգական
հատկությունները: Գենոֆոնդը կյանքի
շարունակման անհրաժեշտ պայմանն է:

37. Ֆլորան շատ է տուժում բնակչության կողմից
հատկապես դեկորատիվ, սննդային եւ
դեղաբույսերի անկանոն հավաքից: Դրա
հետեւանքով բազմաթիվ բուսատեսակներ
կամ ընդհանրապես ոչնչացել են, կամ
դարձել են հազվադեպ հանդիպող:
Բուսատեսակների պահպանության գործում
կարեւոր է դրանց հավաքի ճիշտ
կազմակերպումն ու վերահսկումը:

38. Բուսական ռեսուրսների պահպանման ու
վերականգնման հիմնական ուղղություններն
են
· Գենոֆոնդի պահպանում
· Հատուկ պահպանվող տարծքների
առանձնացում
· Բույսերի << Կարմիր գրքի >> ստեղծում
· Անտառային տնտեսության կազմակերպում
· Անտառային հրդեհների դեմ պայքար

39. Միջազգային եւ առանձին պետությունների
մակարդակով գենոֆոբդի պահպանմանը
նպաստելու նպատակով կազմում են << Կարմիր
գրքեր >>, որոնք բազմակողմանի
տեղեկություններ են պարունակում հազվադեպ
եւ ոչնչացման վտանգի տակ գտնվող
բուսատեսակների մասին:

40. Յուրաքանչյուր << Կարմիր գիրք >>
առանձնացնում եւ խմբավորում է այն
տեսակները որոնք,
· Գտնվում են ոչնչացման վտանգի տակ
· Որոնց քանակը արագորեն կրճատվում է
· Ընդհանրապես սակավաթիվ են, դրանց
համար ներկայումս թեեւ վտանգ չկա, բայց
ապագայում կարող են հայտնվել ոչնչացման
եզրին
· Որոնք մինչեւ վերջերս գտնվում են վտանգի
տակ, բայց մի շարք միջոցառումների շնորհիվ
այժմ վերականգնվում է դրանց քանակը

41. Բնապահպանական միջոցառումների շարքում
առանձնահատուկ կարեւորություն ունի
արոտավայրերի բուսածածկույթի
պահպանումը: Արոտավայրերին մեծ վնաս է
հասցնում թունաքիմիկատների ոչ ճիշտ
կիրառումը: Թունաքիմիկատները
օգտագործելով մոլախոտերի եւ վնասակար
միջատների դեմ, մարդը հաճախ ոչնչացնում է
նաեւ արժեքավոր բուսատեսակները, նպաստում
է անցանկալի բուսատեսակների տարածմանը:
Օրինակ ՀՀ - ում արոտավայրերի 10 հա - ն միջին
հաշվով կարող է կերակրել 6-7 գլուխ խոշոր
անասուն:

43. Կենդանական աշխարհը, ինչպես
բուսականությունը կեսնոլորտի կարեւորագույն
բաղադրիչներից է: Բույսերի հետ մեկտեղ
կենդանիները մասնակցում են մոլորակի վրա
ընթացող քիմիական նյութերի
շրջապտույտին, սպառում են բույսերի կողմից
ստեղծված կենսազանգվածը: Սնվելով բույսերով
եւ մեկը մյուսով, կենդանիները կարեւոր դեր են
խաղում կեսնոլորտում ընթացող նյութի
շրջապտույտում, ապահովելով դրա ընդհանուր
հաշվեկշռի պահպանումը: Բուսականության
հետ մեկտեղ կենդանական աշխարհը բնական
միջավայրի գոյության անհրաժեշտ նախադրյալ
է:

45. Կենդանական աշխարհը միաժամանակ
արտադրամիջոց է, բնական ռեսուրս, որը
հումք է տալիս արդյունաբերության մի
շարք ճյուղերի, սննդի
արդյունաբերությանը, կաշվի - մորթեղենի
արտադրությանը եւ այլն: Կենդանական
ռեսուրսները ըստ իրենց նշանակության
բաժանվում են երկու
խմբի, որսորդաարդյունագործական եւ
միջավայրաստեղծ:

46. Բնական լանդշաֆտների անընդհատ փոփոխության, մարդածին
լանդշաֆտների ընդարձակման, կենդանիների չկարգավորվող
որսի հետեւանքով երկրագնդի կենդանական աշխարհը
հսկայական կորուստներ է կրել, պակասել է կենդանիների մեծ
մասի գլխաքանակը, շատերը վերացել են, եւ խիստ նվազել է
ֆաունայի տեսակային բազմազանությունը: Կենդանիների
բազմաթիվ տեսակներ կամ ընդհանրապես ոչնչացել են կալ էլ
դրանց թվաքանակը այնքան է պակասել, որ դարձել են
հազվադեպ եւ պահպանության կարիք ունեն: Այդպիսի
կենդանատեսակներից են, սայգակ այծքաղը, կուլանը, սպիտակ
արջը, ուսուրական վագրը: Մի շարք վնասակար կենդանիներ
էլ, հարմարվելով փոփոխված պայմաններին, բազմացել են եւ
ավելի տարածվել (մկնանման
կրծողները, մակաբույծները, վնասակար միջատներ եւ այլն):

49. Միայն 20 - րդ դարում 2,5 անգամ ավելի շատ
կաթնասուններ եւ գրեթե 4 անգամ
թռչունների տեսակներ են անհետացել, քան
մարդկության գոյության հազարավոր
տարիների ընթացքում մինչեւ 1800 թ - ը:
Ուսումնասիրությունները ցույց են
տվել, որ այժմ ոչնչացման վտանգի տակ է
գտնվում թռչունների յուրաքանչյուր 10 -
րդ տեսակը, կաթնասունների
հինգերորդը, կաթնասունների
հինգերորդը, իսկ երկկենցաղների եւ
սողունների 4 - րդ տեսակը:

50. Կենդանական ռեսուրսներով հատկապես
հարուստ է համաշխարհային օվկիանոսը:
Գիտնականները պարզել են, որ արժեքավոր
ձկների տարեկան վերարտադրությունը
մոտավորապես 200 մլն տ է, որի 1/3 մասն է միայն
որսվում: Չնայած դրան, ինտենսիվ որսի
հետեւանքով մի շարք արժեքավոր ձկների եւ
ջրաբնակ այլ կենդանիների թվաքանակը խիստ
նվազել է , դրանց փոխարեն բազմացել են պակաս
արժեքվորները:

52. Կենդանական ռեսուրսների պահպանման ու
վերականգնման գլխավոր ուղղություններն են
· Կենդանիների համար միջավայր ծառայող
ջրային եւ բուսական ռեսուրսների
պահպանում եւ վերականգնում
· Որսի կարգավորում
· Կենսատեխնիկական միջոցառումների
կիրառում
· Կլիմայավարժեցում եւ վերաբնակեցում
· Ձկների ձվադրման եւ միգրացիայի ուղիների
պահպանում
· Արժեքվոր ձկնատեսակների մրցակիցների
ոչնչացում
· Աքվակուլտուրայի զարգացում
· Հատուկ պահպանվող տարածքներ
ստեղծում

53. Որոշակի տարածքում ապրող բուսական
եւ կենդանական աշխարհը, ինչես նաեւ
նրանց վրա ազդող ֆիզիկական ու
էկոլոգիական գործոնների միասնությունը
կոչվում է էկոհամակարգ:
Էկոհամակարգում ամեն մի բուսատեսակ
ու կենդանատեսակ ունի իր որոշակի դերը
եւ մյուս բուսատեսակների ու
կենդանատեսակների, ինչպես բնակատեղի
հետ գտնվում է կայուն եւ օրինաչափ
կապերի մեջ: Այս կապերի շնորհիվ է, որ
պահպանվում է կենսոլորտի եւ փոքր
էկոհամակարգերի գոյությունը, դրանց
էկոլոգիական հավասարակշռությունը, եւ
պահպանվում է կյանքը երկրագնդի վրա:

54. Էկոհամակարգերում բաղադրիչների կապի
լավագույն օրինակը `սննդային շղթան
է, որի առանձին օղակներն են
հանդիսանում պրոդուցենտները
(արտադրողները), կոնսումենտները
(սպառողները) եւ ռեդուցենտները
(քայքայողները) Պրոդուցենտ - կոնսումենտ
- ռեդուցենտ շղթայի միջոցով տեղի է
ունենում նյութի եւ էներգիայի
կենսաբանական շրջապտույտ
կենսոլորտում եւ մյուս բոլոր մանր
էկոհամակարգերում:

60. ´