1. Төсөл
МОНГОЛ УЛСЫН
СОНГУУЛИЙН ЕРӨНХИЙ ХОРООНЫ
ТОГТООЛ
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийг ажиглах,
сурвалжлах тухай журам батлах тухай
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 8 дахь
хэсэг, Сонгуулийн төв байгууллагын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.7 дахь заалт,
12 дугаар зүйлийн 12.3 дахь хэсгийг үндэслэн Монгол Улсын Сонгуулийн ерөнхий
хорооноос ТОГТООХ нь:
1. “Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийг ажиглах, сурвалжлах тухай журам”-ыг
хавсралтаар баталсугай.
2. Дээрхи журмыг хэрэгжүүлж ажиллахыг сонгуулийн хороодын дарга нарт,
биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг Хорооны нарийн бичгийн дарга /Ч.Содномцэрэн/-д
тус тус даалгасугай.
3. Энэхүү тогтоол батлагдсантай холбогдуулан Сонгуулийн ерөнхий хорооны
2008 оны 1 дүгээр сарын 30-ны өдрийн “Журам батлах тухай” 07 дугаар тогтоол, 2008
оны 5 дугаар сарын 09-ний өдрийн “Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын ажилтан
сонгуулийн үйл ажиллагааг сурвалжлах журам батлах тухай” 19 дүгээр тогтоолуудыг
тус тус хүчингүй болсонд тооцсугай.
ГАРЫН ҮСЭГ

2. Сонгуулийн ерөнхий хорооны
2012 оны ... дүгээр сарын ...-ны өдрийн
... дугаар тогтоолын хавсралт
МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН СОНГУУЛИЙГ
АЖИГЛАХ, СУРВАЛЖЛАХ ТУХАЙ ЖУРАМ
Нэг. Нийтлэг үндэслэл
1.1. Нам, эвсэл, бие даан нэр дэвшигчийн томилсон болон дотоод, гадаадын
байгууллагаас томилсон ажиглагч /цаашид “ажиглагч” гэх/, хэвлэл, мэдээллийн
байгууллагаас томилогдсон сурвалжлагч /цаашид “сурвалжлагч” гэх/ Монгол Улсын
Их Хурлын сонгуулийн явцыг ажиглах, сурвалжлахтай холбогдсон харилцааг
зохицуулахад энэхүү журмын зорилго оршино.
1.2. Ажиглагч, сурвалжлагч нь Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн явцыг
ажиглаж, сурвалжлахдаа Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын Их Хурлын
сонгуулийн тухай хууль болон бусад хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөнө.
1.3. Сонгуулийн ерөнхий хороо дотоод, гадаадын байгууллагаас томилогдсон
ажиглагч, хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын сурвалжлагч нарыг, хэсгийн хороо нам,
эвсэл, бие даан нэр дэвшигчээс томилсон ажиглагчдыг тус тус бүртгэж, үнэмлэх
олгоно.
1.4. Ажиглагч, сурвалжлагч нь сонгуулийн явцыг ажиглах, сурвалжлах үедээ
сонгуулийн хороодоос олгосон үнэмлэхийг энгэртээ зүүсэн байна. Ажиглагч,
сурвалжлагчийн үнэмлэх нь иргэний үнэмлэх болон зураг бүхий, албан газрын хүчин
төгөлдөр үнэмлэхийн хамт хүчинтэй.
1.5. Дотоод, гадаадын байгууллагын ажиглагч, сурвалжлагчийн бүрэн эрх нь
Сонгуулийн ерөнхий хороонд бүртгүүлж үнэмлэх авснаар эхэлж сонгуулийн албан
ёсны дүн гарсан өдрөөр, нам, эвсэл, бие даан нэр дэвшигчээс томилсон ажиглагчийн
бүрэн эрх хэсгийн хороонд бүртгүүлж үнэмлэх авснаар эхэлж, тухайн хэсгийн
хорооноос санал хураалтын дүнг гаргаж зарласнаар тус тус дуусгавар болно.
Хоёр. Сонгуулийн хороодын эрх, үүрэг
2.1. Сонгуулийн хороод энэ журмын 3.4, 4.3, 5.2-т заасан баримт бичгийг
хүлээн авч, бүртгэн үнэмлэх олгоно.
2..2. Сонгуулийн хороодын дарга, эсхүл нарийн бичгийн дарга сонгуулийн
ажлын явц, дүнгийн талаар сонгуулийн хороог төлөөлж ярилцлага, сурвалжлага өгч,
мэдээлэл хийнэ.
2.3. Сонгуулийн хороодын дарга, нарийн бичгийн дарга нь сонгуулийн хорооны
шийдвэрийн талаар тайлбарлах, нийтэд мэдээлэх, ярилцлага, сурвалжлага өгөхдөө

3. зөвхөн сонгуулийн хорооны хуралдаанаар хэлэлцэн олонхийн саналаар шийдвэрлэсэн
асуудлаар мэдээлэл өгнө.
2.4. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хууль тогтоомж зөрчсөн,
сонгуулийн хороодын ажилд хөндлөнгөөс оролцож, саад учруулсан ажиглагч,
сурвалжлагчид хэсгийн хорооны дарга, нарийн бичгийн дарга хууль тогтоомж
биелүүлэх талаар шаардлага тавих, тавьсан шаардлагыг хүлээн аваагүй тохиолдолд
түүний үнэмлэхийг хураан авч, сонгуулийн хорооны болон санал авах байрнаас гаргах
эрхтэй. Хэсгийн хороо энэ тухай тэмдэглэл үйлдэнэ.
2.5. Сонгуулийн хороод ажиглагч, сурвалжлагч нарыг дараахь боломжоор
хангана:
2.5.1. сонгуулийн бэлтгэл ажлын болон сонгуулийн санал хураалтын үйл
явцын талаар мэдээлэл авах;
2.5.2. хороодын ажлын зохион байгуулалт, үйл ажиллагаатай танилцах;
2.5.3. санал авах байрны зохион байгуулалт, сонгогчдын нэрийн
жагсаалттай танилцах;
2.5.4. сонгогчийн саналыг зөөврийн битүүмжилсэн хайрцгаар авах үйл
явцын талаар мэдээлэл авах, сурвалжлага хийх;
2.5.5. санал авах, санал тоолох, дүн гаргах, мэдээлэх, мэдээллийг
дамжуулах зэрэг ажиллагаатай танилцах, эдгээр ажиллагаатай холбогдсон
мэдээ, мэдээлэл, сурвалжлага авах;
2.5.6. хууль тогтоомжид заасан бусад эрх эдлэх.
2.6. Хэсгийн хороо үнэмлэхийг нь хураан авсан гадаад, дотоодын
байгууллагын ажиглагч, сурвалжлагчийн талаар Сонгуулийн ерөнхий хороонд нэн
даруй мэдэгдэнэ.
2.7. Хэсгийн хороо нам, эвсэл, бие даан нэр дэвшигчийн томилсон ажиглагчийн
бүрэн эрхийг, Сонгуулийн ерөнхий хороо дотоод, гадаадын байгууллагын ажиглагч,
сурвалжлагчийн бүрэн эрхийг хүчингүй болгоно.
2.8. Ажиглагч, сурвалжлагч нь энэ журмын 2.7-д заасны дагуу эрхээ хасуулсан
бол түүнийг санал болгосон байгууллага, нам, эвсэл, нэр дэвшигчээс орны хүнийг
ажиллуулахгүй.
Гурав. Дотоод, гадаадын байгууллагын ажиглагч
3.1. Дотоод, гадаадын байгууллага нь Улсын Их Хурлын сонгуулийг
ажиглуулахаар томилсон этгээдээ бүртгүүлэх хүсэлтээ санал авах өдрөөс өмнө
Сонгуулийн ерөнхий хороонд албан ёсоор гаргаж, бүртгүүлнэ.
3.2. Дотоод, гадаадын байгууллагын томилсон ажиглагч нь Монгол Улсын хууль
тогтоомжийн хүрээнд сонгуулийг ажиглаж, үйл ажиллагаагаа чөлөөтэй явуулна.
3.3. Гадаадын байгууллагаас томилогдсон ажиглагчийн Монгол Улсад зорчих
эрх, Монгол улсад байх зөвшөөрөл болон зардлыг түүнийг урьсан, эсхүл илгээсэн тал,
эсхүл ажиглагч өөрөө хариуцна.

4. 3.4. Гадаадын ажиглагчаар бүртгүүлэхэд дараах баримт бичиг бүрдүүлнэ:
3.4.1. Энэхүү журмын 2 дугаар хавсралтаар баталсан гадаадын
ажиглагчийн товч анкет;
3.4.2. Биеийн байцаалтын хуулбар /паспорт, үнэмлэх/;
3.4.3. Цээж зураг /4х6/ 1 хувь;
3.4.4. Сонгууль ажиглах тухай хүсэлт.
3.5. Санал авах ажиллагаа дууссаны дараа сонгуулийн ажиглалтын тайлан,
санал дүгнэлтээ Сонгуулийн ерөнхий хороонд хүргүүлэх, хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслээр илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрхтэй.
3.6. Гадаадын ажиглагчийг урьсан байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ:
3.6.1. Гадаадын ажиглагчийг бүртгүүлэх;
3.6.2. Гадаадын ажиглагчийн үйлчилгээг бүрэн хариуцах;
3.6.3. Эрхээ хэрэгжүүлэхэд нь тэдэнд туслалцаа үзүүлэх;
3.7. Гадаадын ажиглагчийн орчуулагч нь гадаадын ажиглагчийн нэгэн адил
бүртгүүлж, үнэмлэх авсан байна.
Дөрөв. Нам, эвсэл, бие даан нэр дэвшигчээс
томилсон ажиглагч
4.1. Улсын Их Хурлын сонгуулийн үйл ажиллагааг ажиглуулахаар нам, эвсэл,
бие даан нэр дэвшигчээс томилогдсон, хэсгийн хороонд бүртгүүлж үнэмлэх авсан
этгээдийг “ажиглагч” гэнэ.
4.2. Хэсгийн хороо санал авах өдрөөс 3-аас доошгүй хоногийн өмнө энэ журмын
4.3-т заасан баримт бичгийг үндэслэн ажиглагчийг бүртгэж, үнэмлэх олгоно.
4.3. Ажиглагч хэсгийн хороонд бүртгүүлэхдээ дараах баримт бичиг бүрдүүлнэ:
4.3.1. энэхүү журмын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан ажиглагчийн товч
анкет;
4.3.2. ажиглагчаар томилсон нам, эвслийн шийдвэр, бие даан нэр
дэвшигчийн хүсэлт;
4.3.3. иргэний үнэмлэхийн хуулбар.
4.4. Санал авах байранд болон зөөврийн битүүмжилсэн хайрцгаар санал авах
үед ажиллах ажиглагчийн тоог хэсгийн хороо хуралдаанаараа хэлэлцэн тогтооно.
4.5. Зөөврийн битүүмжилсэн хайрцгаар санал авахад ажиглагч дагалдан явж
ажиглана.
4.6. Нам, эвсэл, бие даан нэр дэвшигчийн төлөөллийн тус бүр нэг ажиглагч
хэсэгт санал хураалт дууссаны дараа тухайн хэсэг дэх санал тэмдэглэсэн саналын
хуудасны зурган болон тоон үзүүлэлтийг цахим хэлбэрээр хуулбарлан авч болно.

5. Тав. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын
ажилтан сонгууль сурвалжлах
5.1. Сонгуулийн ерөнхий хороо сонгуулийн үйл ажиллагааг сурвалжлах
сурвалжлагчийг энэ журмын 5.2-т заасан баримт бичгийг үндэслэн бүртгэж, үнэмлэх
олгоно.
5.2. Ажиглагч нь бүртгүүлэхдээ дараах баримт бичгийг бүрдүүлнэ:
5.2.1. түүнийг томилсон хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын шийдвэр,
хүсэлт;
5.2.2. ажлын газрын үнэмлэхийн хуулбар.
5.3. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага нь сонгуулийн хороодын болон
сонгуулийн үйл ажиллагааны талаар үнэн бодит мэдээллийг шуурхай түгээх үүрэгтэй.
5.4. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагын сурвалжлагч нь сонгуулийн үйл
ажиллагааг сурвалжлахдаа баримт нотолгоо, үнэн зөв мэдээлэлд тулгуурлан хараат
бус, шударга, хууль дээдлэх зарчим, сэтгүүлчийн ёс зүйг баримтлана.
5.5. Сурвалжлагч нь зураг бүхий, ажлын газрын хүчин төгөлдөр үнэмлэхтэй
байх ба тухайн хэвлэл мэдээллийн байгууллагын таних тэмдэг бүхий хувцас,
хэрэглэлтэй байж болно.
5.6. Сонгуулийн үйл ажиллагааг сурвалжлах хэвлэл мэдээллийн байгууллагын
ажилтан нь зөвхөн сонгуулийн хорооны дарга, эсхүл нарийн бичгийн даргаас
холбогдох мэдээлэл, ярилцлага авна.
Зургаа. Ажиглагч, сурвалжлагчийн хүлээх үүрэг
6.1. Ажиглагч, сурвалжлагч нь сонгуулийн үйл явцыг ажиглах, сурвалжлахдаа
дараахь үүрэг хүлээнэ:
6.1.1. Монгол Улсын Үндсэн хууль болон сонгуулийн тухай хууль
тогтоомжийг хүндэтгэн сахих;
6.1.2. сонгуулийн хороодын үйл ажиллагаанд хутгалдан оролцохгүй,
зөвхөн хөндлөнгөөс ажиглаж, сурвалжлах;
6.1.3. саналаа нууцаар гаргаж буй сонгогчийн эрхийг хүндэтгэх, тэдэнд
саад учруулахгүй байх;
6.1.4. санал тоолох, дүн гаргах ажиллагаанд саад учруулахгүй байх;
6.1.5. санал авах байрны дэг журмыг сахих, сонгуулийн хорооны гишүүд,
сонгогчидтой зөв боловсон, хүндэтгэлтэй хандах.
Долоо. Ажиглагч, сурвалжлагчийн эрх
7.1. Ажиглагч, сурвалжлагч нь сонгуулийн үйл явцыг ажиглах, сурвалжлахдаа
хуульд заасны дагуу дараах эрх эдэлнэ:
7.1.1. сонгогчдын нэрийн жагсаалттай танилцах;
7.1.2. саналын хуудасны битүүмжлэгдсэн байдалтай танилцах;
7.1.3. санал тоолох ажлыг ажиглах;

6. 7.1.4.бие даан нэр дэвшигчийн дэмжигч-сонгогчдоос гарын үсэг
цуглуулсан маягттай танилцах;
7.1.5. зөөврийн битүүмжилсэн хайрцгаар санал авах сонгогчдын нэрийн
жагсаалт, тэднээс санал авах чиглэл, хуваарьтай танилцах;
7.1.6. санал бэлтгэх бүхээг, саналын хайрцаг болон санал авах байр
хууль тогтоомжийн дагуу бэлтгэгдсэн эсэхтэй танилцах;
7.1.7. санал авах байранд сонгуулийн санал авах үйл явцыг бүхэлд нь
ажиглаж болохуйц суудалтай байх;
7.1.8. санал авах үйл явцад зөрчил гарвал хэсгийн хорооны даргад
мэдэгдэж, залруулахыг хүсэх, илэрсэн зөрчлийн талаар тэмдэглэл хөтлөх, дуу,
дүрс бичлэгийн хэрэгсэл ашиглан баталгаажуулах, гэрчээр гарын үсэг зуруулах;
7.1.9. хэсгийн хорооны гишүүдээс холбогдох мэдээлэл авах;
7.1.10. ажиглалтын тайлангаа нийтэд тавих, хэвлэн нийтлэх.
7.2. Нам, эвсэл, бие даан нэр дэвшигчийн төлөөллийн тус бүр нэг ажиглагч
хэсэгт санал хураалт дууссаны дараа санал тэмдэглэсэн тухайн хэсэг дэх саналын
хуудасны зурган болон тоон үзүүлэлтийг цахим хэлбэрээр хуулбарлан авч болно.
Найм. Ажиглагч, сурвалжлагчийн
үйл ажиллагаанд хориглох зүйл
8.1. Сонгуулийн үйл явцыг ажиглаж, сурвалжилж буй ажиглагч, сурвалжлагчдад
дараах зүйлийг хориглоно:
8.1.1. сонгогчийн өмнөөс сонгогчдын нэрийн жагсаалтад гарын үсгээ
зурах;
8.1.2. санал бэлтгэх бүхээгт сонгогчтой хамт байх;
8.1.3.сонгогчийн хүсэлтээр болон өөрийн санаачлагаар түүний өмнөөс
санал өгөх;
8.1.4. сонгогчтой сонголтынх нь талаар асууж, ярилцах;
8.1.5. сонгуулийн үйл ажиллагааг ажиглах, сурвалжлах үедээ, ялангуяа
санал авах өдөр нам, эвсэл, нэр дэвшигчийг дэмжсэн, эсхүл эсэргүүцсэн утга
илэрхийлсэн хувцас, эд хэрэглэл өмсөх, хэрэглэх, ийм төрлийн сурталчилгааны
зүйлс биедээ авч явахгүй байх;
8.1.6. сонгогчдод болон сонгуулийн хорооны гишүүдэд хүч хэрэглэх,
айлган сүрдүүлэх, худал хуурамч мэдээлэл олон нийтэд тараах зэрэг хууль бус
арга хэрэглэх;
8.1.7. Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хууль болон энэ журамд
зааснаас бусад төрлийн эрх эдлүүлэхийг шаардах.
--- оОо ---

7. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийг
ажиглах, сурвалжлах тухай журмын
1 дүгээр хавсралт
УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН СОНГУУЛИЙГ АЖИГЛАХ
АЖИГЛАГЧИЙН ТОВЧ АНКЕТ
2012 оны ..... дугаар сарын .....-ны өдөр
1 Эцэг /эх/-ийн болон өөрийн нэр
2 Нас, хүйс
3 Иргэний үнэмлэх, регистрийн дугаар
4 Боловсрол, мэргэжил
5 Ажил, албан тушаал /одоогийн/
6 Намын харъяалал
Ажиглагчаар томилсон нам, эвсэл,
7
бие даан нэр дэвшигчийн нэр
8 Харилцах хаяг, утасны дугаар
9 Хэсгийн хороонд бүртгүүлсэн огноо
10 Ажиглагчийн үнэмлэхийн дугаар
АНКЕТ БИЧСЭН: /...................................../

8. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийг
ажиглах, сурвалжлах тухай журмын
2 дугаар хавсралт
УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН СОНГУУЛИЙГ АЖИГЛАХ 4х6
ГАДААДЫН АЖИГЛАГЧИЙН ТОВЧ АНКЕТ
зураг
2012 оны ..... дугаар сарын ......-ны өдөр
1 Овог /эцэг, эхийн нэр/
2 Нэр
3 Нас, хүйс
4 Иргэний харъяалал
5 Ажил, албан тушаал /одоогийн/
6 Мэргэжил
Төлөөлж буй улс, байгууллагын
7
нэр
8 Урьсан байгууллага
9 Харилцах хаяг, харилцах утас
Ажиглагчийн орчуулагч, туслах
10
хүний нэр, хаяг, утасны дугаар
АНКЕТ БИЧСЭН: /...................................../