Downloaded 118 times
ระบบสุริยะ
- 1. กําเนิดระบบสุรยะ ิ ระบบสุริยะ (Solar System) ประกอบดวยดวงอาทิตยและบริวาร ซึ่งโคจรอยูรอบดวงอาทิตยไดแก ดาวเคราะห 9 ดวง บริวารของดาวเคราะห ดาวเคราะหนอยและดาวหาง ดาวเคราะห 4 ดวงที่อยูใกลดวง อาทิตยเรียกวา ดาวเคราะหชั้นใน ซึ่งเปนดาวเคราะหขนาดเล็กและมีพื้นผิวเปนของแข็ง ไดแก ดาวพุธ ดาว ศุกร โลกและดาวอังคาร ดาวเคราะห 5 ดวงที่อยูถัดออกไปเรียกวา ดาวเคราะหชั้นนอก ซึ่งมีขนาดใหญ และมีองคประกอบสวนใหญเปนกาซ ยกเวนดาวเคราะหดวงนอกสุด คือ ดาวพลูโตที่มีขนาดเล็กและมี พื้นผิวเปนของแข็ง ภาพที่ 1 ระบบสุริยะ (ที่มา: JPL/ NASA) ระบบสุริยะเกิดจากกลุมกาซและฝุนในอวกาศ ยุบรวมกันภายใตอทธิพลของแรงโนมถวง เมื่อ ิ 4,600 ลานปที่ผานมา ทีใจกลางของกลุมกาซเกิดเปนดาวฤกษ คือ ดวงอาทิตย เศษฝุนและกาซที่เหลือ ่ จากการเกิดเปนดาวฤกษ เคลื่อนที่อยูลอมรอบ เกิดการชนและรวมตัวกันเปนภายใตอทธิพลของแรงโนม ิ ถวงในชวงเวลาหลายรอยลานป ในที่สุดกลายเปนดาวเคราะหบริวารและวัตถุอื่นๆ ในระบบสุรยะ ิ ภาพที่ 2 กําเนิดระบบสุริยะ ขอมูลที่นารู • ระบบสุริยะมีขนาดเสนผานศูนยกลาง 12,000 ลานกิโลเมตร • 99% ของเนื้อสารทังหมดของระบบสุริยะ รวมอยูทดวงอาทิตย ้ ี่ Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 1/6
- 2. ตําแหนงของโลกในจักรวาล โลก (The Earth) โลกของเรามีขนาดเสนผานศูนยกลาง 12,756 กิโลเมตร โลกอยูหางจาก ดวงอาทิตย 150 ลานกิโลเมตร แสงอาทิตยตองใชเวลาเดินทางนาน 8 นาที กวาจะถึงโลก ระบบสุริยะ (Solar System) ประกอบดวยดวงอาทิตยเปนดาวฤกษอยูตรงศูนยกลาง มีดาวเคราะห 9 ดวง เปนบริวารโคจรลอมรอบ ดาวเคราะหแตละดวงอาจมีดวงจันทรเปน บริ วารโคจล อมรอบอี กที หนึ่ ง ดาวพลู โตอยู ห างจากดวงอาทิ ตย 6 พันลานกิโลเมตร แสงอาทิตยตองใชเวลาเดินทางนาน 5 ชั่วโมงครึ่ง กวาจะถึงดาวพลูโต ดาวฤกษเพื่อนบาน (Stars) ดาวฤกษแตละดวงอาจมีระบบดาวเคราะหเปนบริวาร เชนเดียวกับระบบ สุริยะของเรา ดาวฤกษแตละดวงอยูหางกันเปนระยะทางหลายลานลาน กิโลเมตร ดาวฤกษที่อยูใกลที่สุดของดวงอาทิตยชื่อ “ปรอกซิมา เซนทอ รี” (Proxima Centauri) อยูหางออกไป 40 ลานลานกิโลเมตร หรือ 4.2 ปแสง ดาวฤกษซึ่งมองเห็นเปนดวงสวางบนทองฟา สวนมากจะอยูหางไม เกิน 2,000 ปแสง กาแล็กซี (Galaxy) กาแล็กซีคืออาณาจักรของดวงดาว กาแล็กซีของเราชื่อ “กาแล็กซีทาง ชางเผือก” (The Milky Way Galaxy) มีขนาดเสนผานศูนยกลาง 1 แสน ปแสง ประกอบดวยดาวฤกษประมาณ 1 พันลานดวง ดวงอาทิตยของเรา อยูหางจากใจกลางของกาแล็กซีเปนระยะทางประมาณ 3 หมื่นปแสง (2 ใน 3 ของรัศมี) กระจุกกาแล็กซี (Cluster of galaxies) กาแล็กซีอยูรวมกันเปน กลุม (Group) หรือกระจุก (Cluster) “กลุม กาแล็กซีของเรา” (The local group) มีจํานวนมากกวา 10 กาแล็กซี กาแล็ ก ซี เ พื่ อ นบ า นของเรามี ชื่ อ ว า “กาแล็ ก ซี แ อนโดรมี ด า” (Andromeda galaxy) อยูหาง 2.3 ลานปแสง กลุมกาแล็กซีทองถิ่น มีขนาดเสนผานศูนยกลาง 10 ลานปแสง ซูเปอรคลัสเตอร (Supercluster) ซูเปอรคลัสเตอร ประกอบดวยกระจุกกาแล็กซีหลายกระจุก “ซูเปอรคลัส เตอรของเรา” (The local supercluster) มีกาแล็กซีประมาณ 2 พัน Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 2/6
- 3. กาแล็กซี ตรงใจกลางเปนที่ตงของ “กระจุกเวอรโก”(Virgo cluster) ซึ่งประกอบดวยกาแล็กซีประมาณ 50 ั้ กาแล็กซี อยูหางออกไป 65 ลานปแสง กลุมกาแล็กซีทองถิ่นของเรา กําลังเคลื่อนทีออกจากกระจุกเวอรโก ดวย ่ ความเร็ว 400 กิโลเมตร/วินาที เอกภพ (Universe) “เอกภพ” หรือ “จักรวาล” หมายถึง อาณาบริเวณโดยรวมซึ่งบรรจุทุกสรรพสิ่งทั้งหมด นักดาราศาสตรยังไม ทราบวา ขอบของเอกภพสิ้นสุดที่ตรงไหน แตพวกเขาพบวากระจุกกาแล็กซีกําลังเคลือนที่ออกจากกัน นั่นแสดง ่ ใหเห็นวาเอกภพกําลังขยายตัว เมื่อคํานวณยอนกลับนักดาราศาสตรพบวา เมื่อกอนทุกสรรพสิ่งเปนจุด ๆ เดียว เอกภพถือกําเนิดขึ้นดวย ”การระเบิดใหญ” (Big Bang) เมื่อประมาณ 13,000 ลานปมาแลว โครงสรางของโลก กําเนิดโลก เมื่อประมาณ 4,600 ลานปมาแลว กลุมกาซในเอกภพบริเวณนี้ ไดรวมตัวกันเปนหมอกเพลิงมีชื่อวา “โซลารเนบิวลา” (Solar แปลวา สุริยะ, Nebula แปลวา หมอกเพลิง) แรงโนมถวงทําใหกลุมกาซยุบตัวและ หมุนตัวเปนรูปจาน ใจกลางมีความรอนสูงเกิดปฏิกิริยานิวเคลียรแบบฟวชั่น กลายเปนดาวฤกษที่ชอวาดวง ื่ อาทิตย สวนวัสดุที่อยูรอบๆ มีอณหภูมต่ํากวา รวมตัวเปนกลุมๆ มีมวลสารและความหนาแนนมากขึ้นเปน ุ ิ ชั้นๆ และกลายเปนดาวเคราะหในที่สุด (ภาพที่ 1) ภาพที่ 1 กําเนิดระบบสุริยะ โลกในยุคแรกเปนของเหลวหนืดรอน ถูกกระหน่ําชนดวยอุกกาบาตตลอดเวลา องคประกอบซึ่งเปน ธาตุห นัก เช น เหล็ ก และนิ เกิ ล จมตัวลงสูแ กนกลางของโลก ขณะที่องค ประกอบซึ่งเปนธาตุเบา เช น ซิลิกอน ลอยตัวขึ้นสูเปลือกนอก กาซตางๆ เชน ไฮโดรเจนและคารบอนไดออกไซด พยายามแทรกตัวออก จากพื้นผิว กาซไฮโดรเจนถูกลมสุริยะจากดวงอาทิตยทําลายใหแตกเปนประจุ สวนหนึ่งหลุดหนีออกสู Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 3/6
- 4. อวกาศ อีกสวนหนึ่งรวมตัวกับออกซิเจนกลายเปนไอน้ํา เมื่อโลกเย็นลงเปลือกนอกตกผลึกเปนของแข็ง ไอน้ําในอากาศควบแนนเกิดฝน น้ําฝนไดละลายคารบอนไดออกไซดลงมาสะสมบนพื้นผิว เกิดทะเลและ มหาสมุ ท ร สองพั น ล า นป ต อ มาการวิ วั ฒ นาการของสิ่ ง มี ชี วิ ต ได นํ า คาร บ อนไดออกไซด ม าผ า นการ สังเคราะหแสง เพื่อสรางพลังงาน และใหผลผลิตเปนกาซออกซิเจน กาซออกซิเจนที่ลอยขึ้นสูชั้นบรรยากาศ ชั้นบน แตกตัวและรวมตัวเปนกาซโอโซน ซึ่งชวยปองกันอันตรายจากรังสีอุลตราไวโอเล็ต ทําใหสิ่งมีชีวิต มากขึ้น และปริมาณของออกซิเจนมากขึ้นอีก ออกซิเจนจึงมีบทบาทสําคัญตอการเปลี่ยนแปลงบนพื้นผิวโลก ในเวลาตอมา (ภาพที่ 2) ภาพที่ 2 กําเนิดโลก โครงสรางภายในของโลก โลกมีขนาดเสนผานศูนยกลางยาว 12,756 กิโลเมตร (รัศมี 6,378 กิโลเมตร) มีมวลสาร 6 x 1024 กิโลกรัม และมีความหนาแนนเฉลี่ย 5.5 กิโลกรัมตอลูกบาศกเมตร (หนาแนนกวาน้ํา 5.5 เทา) นักธรณีวิทยาทําการศึกษาโครงสรางภายในของโลก โดยศึกษาการเดินทางของ “คลื่นซิสมิค” (Seismic waves) ซึ่งมี 2 ลักษณะ คือ ภาพที่ 3 คลื่นปฐมภูมิ (P wave) และคลื่นทุติยภูมิ (S wave) Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 4/6
- 5. • คลื่นปฐมภูมิ (Pwave) เปนคลื่นตามยาวที่เกิดจากความไหวสะเทือนในตัวกลาง โดย อนุภาคของตัวกลางนั้นเกิดการเคลื่อนไหวแบบอัดขยายในแนวเดียวกับที่คลื่นสงผานไป คลื่นนี้สามารถเคลื่อนที่ผานตัวกลางที่เปนของแข็ง ของเหลว และกาซ เปนคลื่นที่สถานีวัด แรงสั่นสะเทือนสามารถรับไดกอนชนิดอืน โดยมีความเร็วประมาณ 6 – 8 กิโลเมตร/วินาที ่ คลื่นปฐมภูมทําใหเกิดการอัดหรือขยายตัวของชั้นหิน ดังภาพที่ 3 ิ • คลื่นทุติยภูมิ (S wave) เปนคลื่นตามขวางที่เกิดจากความไหวสะเทือนในตัวกลางโดย อนุภาคของตัวกลางเคลื่อนไหวตั้งฉากกับทิศทางที่คลื่นผาน มีทั้งแนวตั้งและแนวนอน คลื่นชนิดนี้ผานไดเฉพาะตัวกลางที่เปนของแข็งเทานั้น ไมสามารถเดินทางผานของเหลว คลื่นทุติยภูมิมีความเร็วประมาณ 3 – 4 กิโลเมตร/วินาที คลื่นทุติยภูมิทําใหชั้นหินเกิดการ คดโคง ภาพที่ 4 การเดินทางของ P wave และ S wave ขณะเกิดแผนดินไหว ขณะที่เกิดแผนดินไหว (Earthquake) จะเกิดแรงสั่นสะเทือนหรือคลื่นซิสมิคขยายแผจากศูนยเกิด แผนดินไหวออกไปโดยรอบทุกทิศทุกทาง เนื่องจากวัสดุภายในของโลกมีความหนาแนนไมเทากัน และมี สถานะต า งกั น คลื่ น ทั้ ง สองจึ ง มี ค วามเร็ ว และทิ ศ ทางที่ เ ปลี่ ย นแปลงไปดั ง ภาพที่ 4 คลื่ น ปฐมภู มิ ห รื อ P wave สามารถเดินทางผานศูนยกลางของโลกไปยังซีกโลกตรงขามโดยมีเขตอับ (Shadow zone) อยู ระหวางมุม 100 – 140 องศา แตคลื่นทุติยภูมิ หรือ S wave ไมสามารถเดินทางผานชั้นของเหลวได จึง ปรากฏแตบนซีกโลกเดียวกับจุดเกิดแผนดินไหว โดยมีเขตอับอยูที่มุม 120 องศาเปนตนไป Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 5/6
- 6. โครงสรางภายในของโลกแบงตามองคประกอบทางเคมี นักธรณีวิทยา แบงโครงสรางภายในของโลกออกเปน 3 สวน โดยพิจารณาจากองคประกอบทางเคมี ดังนี้ (ภาพที่ 5) • เปลือกโลก (Crust) เปนผิวโลกชั้นนอก มีองคประกอบสวนใหญเปนซิลิกอนออกไซด และ อะลูมิเนียมออกไซด • แมนเทิล (Mantle) คือสวนซึ่งอยูอยูใตเปลือกโลกลงไปจนถึงระดับความลึก 2,900 กิโลเมตร มีองคประกอบหลักเปนซิลิคอนออกไซด แมกนีเซียมออกไซด และเหล็กออกไซด • แกนโลก (Core) คือสวนที่อยูใจกลางของโลก มีองคประกอบหลักเปนเหล็ก และนิเกิล ภาพที่ 5 องคประกอบทางเคมีของโครงสรางภายในของโลก Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 6/6
- 7. ภาพที่ 6 โครงสรางภายในของโลก โครงสรางภายในของโลกแบงตามคุณสมบัติทางกายภาพ นักธรณีวิทยา แบงโครงสรางภายในของโลกออกเปน 5 สวน โดยพิจารณาจากคุณสมบัติทางกายภาพ ดังนี้ (ภาพที่ 6) • ลิโทสเฟยร (Lithosphere) คือ สวนชั้นนอกสุดของโลก ประกอบดวย เปลือกโลกและแมนเทิล ชั้นบนสุด ดังนี้ o เปลือกทวีป (Continental crust) สวนใหญเปนหินแกรนิตมีความหนาเฉลี่ย 35 กิโลเมตร ความหนาแนน 2.7 กรัม/ลูกบาศกเซนติเมตร o เปลือกสมุทร (Oceanic crust) เปนหินบะซอลตความหนาเฉลีย 5 กิโลเมตร ความ ่ หนาแนน 3 กรัม/ลูกบาศกเซนติเมตร (มากกวาเปลือกทวีป) o แมนเทิลชั้นบนสุด (Uppermost mantle) เปนวัตถุแข็งซึ่งรองรับเปลือกทวีปและ เปลือกสมุทรอยูลึกลงมาถึงระดับลึก 100 กิโลเมตร • แอสทีโนสเฟยร (Asthenosphere) เปนแมนเทิลชันบนซึ่งอยูใตลิโทสเฟยรลงมาจนถึงระดับ ้ 700 กิโลเมตร เปนวัสดุเนื้อออนอุณหภูมิประมาณ 600 – 1,000°C เคลื่อนที่ดวยกลไกการพา ความรอน (Convection) มีความหนาแนนประมาณ 3.3 กรัม/เซนติเมตร Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 7/6
- 8. • เมโซสเฟยร (Mesosphere)เปนแมนเทิลชั้นลางซึ่งอยูลึกลงไปจนถึงระดับ 2,900 กิโลเมตร มี สถานะเปนของแข็งอุณหภูมิประมาณ 1,000 – 3,500°C มีความหนาแนนประมาณ 5.5 กรัม/ เซนติเมตร • แกนชั้นนอก (Outer core) อยูลึกลงไปถึงระดับ 5,150 กิโลเมตร เปนเหล็กหลอมละลายมี อุณหภูมิสูง 1,000 – 3,500°C เคลื่อนตัวดวยกลไกการพาความรอนทําใหเกิดสนามแมเหล็ก โลก มีความหนาแนน 10 กรัม/ลูกบาศกเซนติเมตร • แกนชั้นใน (Inner core) เปนเหล็กและนิเกิลในสถานะของแข็งซึ่งมีอุณหภูมสูงถึง 5,000 °C ิ ความหนาแนน 12 กรัมตอลูกบาศกเซนติเมตร จุดศูนยกลางของโลกอยูทระดับลึก 6,370 ี่ กิโลเมตร สนามแมเหล็กโลก แกนโลกมีองคประกอบหลักเปนเหล็ก แกนโลกชั้นใน (Inner core) มีความกดดันสูงจึงมีสถานะ เปนของแข็ง สวนแกนชั้นนอก (Outer core) มีความกดดันนอยกวาจึงมีสถานะเปนของเหลวหนืด แกนชั้นในมีอุณหภูมิสูงกวาแกนชั้นนอก พลังงานความรอนจากแกนชั้นใน จึงถายเทขึ้นสูแกนชั้นนอกดวย การพาความรอน (Convection) เหล็กหลอมละลายเคลื่อนที่หมุนวนอยางชาๆ ทําใหเกิดการเคลื่อนที่ของ กระแสไฟฟา และเหนี่ยวนําใหเกิดสนามแมเหล็กโลก (The Earth’s magnetic field) ภาพที่ 7 แกนแมเหล็กโลก อยางไรก็ตามแกนแมเหล็กโลกและแกนหมุนของโลกมิใชแกนเดียวกัน แกนแมเหล็กโลกมีขั้วเหนือ อยูทางดานใต และมีแกนใตอยูทางดานเหนือ แกนแมเหล็กโลกเอียงทํามุมกับแกนเหนือ-ใตทางภูมิศาสตร (แกนหมุนของโลก) 12 องศา ดังภาพที่ 7 Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 8/6
- 9. ภาพที่ 8 สนามแมเหล็กโลก สนามแมเหล็กโลกก็มิใชเปนรูปทรงกลม (ภาพที่ 8) อิทธิพลของลมสุริยะทําใหดานที่อยูใกลดวง อาทิตยมีความกวางนอยกวาดานตรงขามดวงอาทิตย สนามแมเหล็กโลกไมใชส่ิงคงที่ แตมีการเปลี่ยนแปลง ความเขมและสลับขั้วเหนือ-ใต ทุกๆ หนึ่งหมื่นป ในปจจุบันสนามแมเหล็กโลกอยูในชวงที่มีกําลังออน สนามแมเหล็กโลกเปนสิ่งที่จําเปนที่เอื้ออํานวยในการดํารงชีวิต หากปราศจากสนามแมเหล็กโลกแลว อนุภาคพลังงานสูงจากดวงอาทิตยและอวกาศ จะพุงชนพื้นผิวโลก ทําใหสิ่งมีชีวิตไมสามารถดํารงอยูได (ดูรายละเอียดเพิ่มเติมในบทที่ 3 พลังงานจากดวงอาทิตย) เกร็ดความรู: ทิศเหนือที่อานไดจากเข็มทิศแมเหล็ก อาจจะไมตรงกับทิศเหนือจริง ดวยเหตุผล 2 ประการคือ • ขั้วแมเหล็กโลก และขั้วโลก มิใชจดเดียวกัน ุ • ในบางพื้นที่ของโลก เสนแรงแมเหล็กมีความเบี่ยงเบน (Magnetic deviation) มิไดขนาน กับเสนลองจิจูด (เสนแวง) ทางภูมศาสตร แตโชคดีทบริเวณประเทศไทยมีคาความ ิ ี่ เบี่ยงเบน = 0 ดังนั้นจึงถือวา ทิศเหนือแมเหล็กเปนทิศเหนือจริงได Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 9/6
- 10. การเคลื่อนตัวของเปลือกโลก เปลือกโลกมิไดเปนแผนเดียวตอเนื่องติดกันดังเชนเปลือกไข หากแตเหมือนเปลือกไขแตกราว มี แผนหลายแผนเรียงชิดติดกันเรียกวา “เพลต” (Plate) ซึ่งมีอยูประมาณ 20 เพลต เพลตที่มีขนาดใหญ ไดแก เพลตแปซิฟก เพลตอเมริกาเหนือ เพลตอเมริกาใต เพลตยูเรเซีย เพลตแอฟริกา เพลตอินโด-ออสเตรเลีย และเพลตแอนตารกติก เปนตน เพลตแปซิฟกเปนเพลตที่ใหญที่สุดและไมมีเปลือกทวีป กินอาณาเขตหนึ่ง ในสามของพื้นผิวโลก เพลตทุกเพลตเคลื่อนตัวเปลี่ยนแปลงขนาดและรูปรางอยูตลอดเวลา (ดูภาพที่ 1) ภาพที่ 1 การเคลื่อนตัวของเพลต กระบวนการเคลื่อนตัวของเปลือกโลก เพลตประกอบดวยเปลือกทวีปและเปลือกมหาสมุทรวางตัวอยูบนแมนเทิลชั้นบนสุด ซึ่งเปนของแข็ง ในชั้นลิโทสเฟยร ลอยอยูบนหินหนืดรอนในชั้นแอสทีโนสเฟยรอีกทีหนึ่ง หินหนืด (Magma) เปนวัสดุ เนื้อออนเคลื่อนที่หมุนเวียนดวยการพาความรอนภายในโลก คลายการเคลื่อนตัวของน้ําเดือดในกาตมน้ํา การเคลื่ อ นตั ว ของวั ส ดุ ใ นชั้ น แอสที โ นสเฟ ย ร ทํ า ให เ กิ ด การเคลื่ อ นตั ว เพลต (ดู ภ าพที่ 2) เราเรี ย ก กระบวนการเชนนี้วา “ธรณีแปรสัณฐาน” หรือ “เพลตเทคโทนิคส” (Plate Tectonics) ภาพที่ 2 กระบวนการธรณีแปรสัณฐาน Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 10/6
- 11. • การพาความรอนจากภายในของโลกทําใหวัสดุในชั้นแอสทีโนสเฟยร (Convectioncell) ลอยตัวดัน พื้นมหาสมุทรขึ้นมากลายเปน “สันกลางมหาสมุทร” (Mid-ocean ridge) หินหนืดรอนหรือแมกมา ซึ่งโผลขึ้นมาผลักพื้นมหาสมุทรใหเคลื่อนที่ขยายตัวออกทางขาง • เนื่องจากเปลือกมหาสมุทรมีความหนาแนนมากกวาเปลือกทวีป ดังนั้นเมื่อเปลือกมหาสมุทรชน กับเปลือกทวีป เปลือกมหาสมุทรจะมุดตัวต่ําลงกลายเปน “เหวมหาสมุทร” (Trench) และหลอม ละลายในแมนเทิลอีกครังหนึ่ง ้ • มวลหินหนืดที่เกิดจากการรีไซเคิลของเปลือกมหาสมุทรทีจมตัวลง เรียกวา “พลูตอน” (Pluton) มี ่ ความหนาแนนนอยกวาเปลือกทวีป จึงลอยตัวแทรกขึ้นมาเปนแนวภูเขาไฟ เชน เทือกเขาแอนดีส ทางฝงตะวันตกของทวีปอเมริกาใต ภาพที่ 3 รอยตอของเพลต รอยตอของขอบเพลต (Plate boundaries) • เพลตแยกจากกัน (Divergent) เมื่อแมกมาในชั้นแอสทีโนสเฟยรดันตัวขึ้น ทําใหเพลตจะขยายตัว ออกจากกัน แนวเพลตแยกจากกันสวนมากเกิดขึ้นในบริเวณสันกลางมหาสมุทร (ภาพที่ 3) • เพลตชนกัน (Convergent) เมื่อเพลตเคลื่อนที่เขาชนกัน เพลตที่มีความหนาแนนสูงกวาจะมุดตัว ลงและหลอมละลายในแมนเทิล สวนเพลตที่มีความหนาแนนนอยกวาจะถูกเกยสูงขึ้นกลายเปน เทือกเขา เชน เทือกเขาหิมาลัย เกิดจากการชนกันของเพลตอินเดียและเพลตเอเชีย เทือกเขา แอพพาเลเชียน เกิดจากการชนกันของเพลตอเมริกาเหนือกับเพลตแอฟริกา • รอยเลื่อน (Transform fault) เปนรอยเลื่อนขนาดใหญ มักเกิดขึ้นในบริเวณเทือกเขากลาง มหาสมุทร แตบางครั้งก็เกิดขึ้นบริเวณชายฝง เชน รอยเลื่อนแอนเดรียส ที่ทําใหเกิดแผนดินไหวใน รัฐแคลิฟอรเนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา เกิดจากการเคลื่อนที่สวนกันของเพลตอเมริกาเหนือและ เพลตแปซิฟก วัฏจักรวิลสัน หินบนเปลือกโลกสวนใหญมีอายุนอยไมกี่รอยลานป เมื่อเทียบกับโลกซึ่งมีอายุประมาณ 4,000 ลานป และเปลือกโลกก็มีการเคลื่อนที่อยูตลอดเวลา นักธรณีวิทยาชาวแคนาดาชื่อ ทูโซ วิลสัน ไดตั้งสมมติฐานไววา เพลตขนาดใหญถูกทําลายและสรางขี้นใหมในลักษณะรีไซเคิลทุกๆ 500 ลานป เนื่องจากโลกของเรามีเสน รอบวงยาวประมาณ 40,000 กิโลเมตร จึงคํานวณไดวา เพลตเคลื่อนที่ดวยความเร็วปละ 4 เซนติเมตร ดังนั้นเพลตสองเพลตซึ่งแยกตัวออกจากกันในซีกโลกหนึ่ง จะเคลื่อนที่ไปชนกันในซีกโลกตรงขามโดยใช เวลาประมาณ 500 ลานป ดูรายละเอียดในภาพที่ 4 Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 11/6
- 12. ภาพที่ 4 วัฏจักรวิลสัน • ภาพที่ 4 ก. เพลตเกิดขึ้นใหมจากการโผลขึ้นของแมกมาในจุดรอนใตมหาสมุทร แมกมาดันเปลือก ทวีปทั้งสองแยกจากกัน และเคลื่อนที่ไปชนเปลือกมหาสมุทรในซีกโลกฝงตรงขามซึ่งมีอุณหภูมิ ต่ํากวาและจมตัวลง การชนกันทําใหมหาสมุทรทางดานตรงขามมีขนาดเล็กลง • ภาพที่ 4 ข. เปลือกทวีปชนกันทําใหเกิดทวีปขนาดยักษในซีกโลกหนึ่ง และอีกซีกโลกหนึ่งกลายเปน มหาสมุทรขนาดยักษเชนกัน • ภาพที่ 4 ค. เมื่อเวลาผานไปเปลือกโลกเกิดการแยกตัวเนื่องจากจุดรอนขางใต ทําใหเกิดเปลือก มหาสมุทรอันใหม ดันเปลือกทวีปใหแยกตัวจากกัน และเคลื่อนที่ไปชนกับเปลือกมหาสมุทรในซีก ตรงขามที่เย็นกวา ทําใหมหาสมุทรทางดานตรงขามมีขนาดเล็กลง และในที่สดเปลือกทวีปทั้งสอง ุ จะชนกัน เปนอันครบกระบวนการของวัฏจักรวิลสัน ภาพที่ 5 โลกเมื่อ 200 ลานปกอน ทวีปในอดีต เมื่อมองดูแผนที่โลก หากเราตัดสวนที่เปนพื้นมหาสมุทรออก จะพบวาสวนโคงของขอบแตละทวีป นั้น โคงรับกันราวกับนํามาเลื่อนตอกันไดเสมือนเกมสตอแผนภาพ (Jigsaw หรือ puzzle) นักธรณีวิทยา พบวา ตามบริเวณแนวรอยตอของเพลตตางๆ มักเปนที่ตั้งของเทือกเขาสูงและภูเขาไฟ ทั้งบนทวีปและใต มหาสมุทร การศึกษาการเคลื่อนที่ของเปลือกโลกดวยทฤษฎีเพลตเทคโทนิคส ประกอบกับรองรอยทาง Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 12/6
- 13. ธรณีวิทยาในอดีตพบวา เมื่อ 200ลานปกอน ทุกทวีปอยูชิดติดกันเปนแผนดินขนาดใหญเรียกวา “แพนเจีย” (Pangaea) โดยมีดินแดนทางตอนเหนือชื่อ “ลอเรเซีย” (Lawresia) และดินแดนทางใตชื่อ “กอนดวานา” (Gonwana) ซึ่งแบงแยกดวยทะเลเททิส ดังที่แสดงในภาพที่ 5 ภาพที่ 6 สภาพภูมิอากาศในอดีต สีเขียวคือปาเขตรอน สีขาวคือธารน้ําแข็ง ภาพที่ 6 แสดงใหเห็นวาเมื่อ 200 ลานปกอน ทางตอนใตของทวีปอเมริกาใต แอฟริกา อินเดีย ออสเตรเลีย เคยอยูชิดติดกับทวีปแอนตารกติกในบริเวณขั้วใต ซึ่งเปนเขตหนาวเย็น โดยมีหลักฐานเปน รองรอยของธารน้ําแข็งในอดีต ในขณะที่ตอนใตของทวีปอเมริกาเหนือ ยุโรป และเอเชีย มีหลักฐานบงชี้วา เคยเปนเขตรอนแถบศูนยสูตรมากอน เนื่องจากอุดมสมบูรณดวยถานหินและน้ํามัน ซึ่งเกิดจากการทับถม ของพืชในอดีต ประกอบกับหลักฐานทางฟอสซิลในภาพที่ 7 แสดงใหเห็นวา เมื่อครั้งกอนแผนดินเหลานี้เคย อยูชิดติดกัน พืชและสัตวบางชนิดจึงแพรขยายพันธุบนดินแดนเหลานี้ในอดีต ภาพที่ 7 การแพรพันธุของสัตวในอดีต Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 13/6