Een presentatie over de tragische schelm in Die Blechtrommel van Günter Grass, Midnight’s Children van Salman Rushdie, en De langverwachte van Abdelkader Benali

1. Symposium 18 november 2014
ONTWORTELING. DE SCHRIJVER ALS NOMADE
Universiteit Utrecht
Slingerend tussen worteling
en ontworteling
De tragische schelm in Die Blechtrommel, Midnight’s
Children, en De langverwachte
Sjoerd-Jeroen Moenandar
(moenandar@gmail.com)

2. Ontworteling en verhaal
“Het is niet erg ontworteld te zijn, zolang je er een
verhaal van kan maken. Een verhaal is in staat de
ontworteling de baas te worden” (Abdelkader
Benali)
Maar: met wat voor soort verhaal kun je de
ontworteling de baas zijn?

3. Drie verhalen
Günter Grass, Die
Blechtrommel (1959)
Salman Rushdie,
Midnight’s Children (1981)
Abdelkader Benali, De
langverwachte (2002)
 Passen in de traditie van
de schelmenroman
(picareske)
 Breiden deze traditie uit

4. De schrijver als nomade
Perspectief van de nomade: van bovenaf (vgl.
Rask Knudsen, 2004)
“From the sky there are no frontiers” (Rushdie,
2002)
Maar: “The frontier is the physical proof of the
human race’s divided self, the proof that [this]
utopian sky-vision is a lie” (Rushdie)
Spanning: grenzeloze utopie vs door grenzen
bepaalde werkelijkheid

5. Perspectief van de nomade en
perspectief van de schelm
Buitenstaander/marginaal
Destabiliseert grenzen want voortdurend in
beweging
Biedt alternatief voor grote verhaal van
samenleving en haar grenzen

6. Schelmenroman
Subtraditie van de schelmverteller
Versterkt het perspectief van de schelm:
ontmaskering en destabilisering
Vaak gekoppeld aan onnatuurlijke narratie (vertelling
construeert werkelijkheid die zichzelf etaleert als
onwerkelijk)

7. DBT, MC & DLV als picaresken:
eerste zinnen
“Ik geef toe: ik ben patiënt in een psychiatrische inrichting; mijn verpleger let
nauwkeurig op mij en verliest mij nauwelijks uit het oog, want in de deur zit een
kijkgat en het oog van mijn verpleger is van dat soort bruin dat mij, de blauwogige,
niet kan doorzien.”
Die Blechtrommel
“I was born in the city of Bombay… once upon a time. No, that won’t do, there’s
no getting away from the date. I was born in Doctor Narlikar’s Nursing Home on
August 15th, 1947. And the time? The time matters, too. Well then: at night. No, it’s
important to be more… On the stroke of midnight, as a matter of fact.”
Midnight’s Children
‘Ik heb een gave. Zo, nu heb ik het gezegd. Ze wachten op me, vlak voor het begin
van het nieuwe jaar, maar ik ga mijn geboorte nog even uitstellen’.
De langverwachte

8. Eerste zinnen DBT, MC & DLV
“IK”
Verklaring die verteller een status aparte geeft

9. Die Blechtrommel (1959)
 picareske perspectief
 Ontleden van grote verhalen
 Geschikt voor een verhaal over
transitie
 Maar voegt iets toe (Reddick,
1975):
 Oskar is schelm en slachtoffer
 Buitenstaander en verlangen erbij te
horen
 Hybride genre: schelmenroman
/Bildungsroman
 Bakhtin: zijn elkaars
tegenovergestelden (Bakhtin, 1986)
 Hybride van de vorm weerspiegelt
hybriden van het verhaal

10. Midnight’s Children (1981)
 Saleem Sinaï is als Oskar
(vgl. Merivale, 1994)
 Praten zichzelf de wereld in
door macht over de plot
(muthos - Ricoeur, 1984)
 Post hoc ergo propter hoc
 Gelijktijdigheden
Toevoeging: alwetendheid
 Versterkt encyclopedische
karakter
 Metafictief commentaar op
muthos

11. De langverwachte (2002)
 De langverwachte is als Saleem
Sinai en Oskar Matzerath
 Toevoeging: verteller verwijderd
uit het verhaal
 Langverwachte is pure muthos
 Worteling door ontworteling
 Messianistische ontertoon (al in
de eerdere romans) versterkt
 Oskar Matzerath en Saleem Sinai
lossen op in geschiedenis
 De Langverwachte is oplossing van
geschiedenis

12. Concluderend
 Plot suggereert betekenis, tragedie ontkracht dit (vgl.
Nietzsche)
Antitraditie van onnatuurlijke narratie herinnert ons aan
fictieve karakter van alle muthos (Ricoeur, 1984)
Oskar, Saleem en Langverwachte: misvormde narrators
 laten zien: narratie misvormt
Verzet tegen onderdrukking inherent aan narratie
 Combinatie van schelm & Bildung (ontworteling & worteling): de
tragische schelm
 Onnatuurlijke narratie (herinnert aan fictieve karakter van alle
muthos (Ricoeur, 1984))

13. Bedankt voor uw aandacht
Website: https://sjmoenandar.blogspot.com
Twitter: @SJMoenandar
LinkedIn: https://www.linkedin.com/pub/dr-sjoerd-jeroen-moenandar/
31/90/341
 Genoemde secundaire literatuur:
 Bakhtin, Mikhail. Speech Genres and Other Late Essays (1986).
 Merivale, Patricia. “Saleem Fathered by Oskar. Intertextual Strategies in Midnight’s
Children and The Tin Drum” (1994).
 Reddick, John. The ‘Danzig Trilogy’ of Günter Grass (1975).
 Rask Knudsen, Eva. The Circle and the Spiral (2004).
 Ricoeur, Paul. Temps et récit 1 (1983).
 Rushdie, Salman. Step Across this Line (2002).