Synopsis van toespraak drs. G. A. Egas Repáraz, tijdens de afscheidbijeenkomst als directeur-bestuurder a.i. van de Zeeuwse Bibliotheek, op maandagmiddag 4 november 2013 in Hotel Van der Valk te Middelburg.
Werd Léon Finné dan toch niét in Overijse vermoord?Thierry Debels
Het dossier van de Bende van Nijvel is het meest complexe dossier sinds de creatie van de Belgische staat. Het bewijs is dat de justitie vandaag, ruim een kwart eeuw na de gruwelijke feiten, geen antwoord heeft. Binnen dat kader is de informatie van voormalige magistraten altijd zinvol. Daarom geven we – onder dubbel voorbehoud – de open brief mee van voormalig magistraat Edwig Steppé van 21 juni 2019.
Synopsis van toespraak drs. G. A. Egas Repáraz, tijdens de afscheidbijeenkomst als directeur-bestuurder a.i. van de Zeeuwse Bibliotheek, op maandagmiddag 4 november 2013 in Hotel Van der Valk te Middelburg.
Werd Léon Finné dan toch niét in Overijse vermoord?Thierry Debels
Het dossier van de Bende van Nijvel is het meest complexe dossier sinds de creatie van de Belgische staat. Het bewijs is dat de justitie vandaag, ruim een kwart eeuw na de gruwelijke feiten, geen antwoord heeft. Binnen dat kader is de informatie van voormalige magistraten altijd zinvol. Daarom geven we – onder dubbel voorbehoud – de open brief mee van voormalig magistraat Edwig Steppé van 21 juni 2019.
Veiligheid, terreur, migratie: het is niet meteen de corebusiness van de socialisten. Maar SP.A-voorzitter John Crombez laat zich niet langer in de hoek duwen. Een uitgebreid gesprek, met de voeten vooruit. 'Ook veel linkse mensen zijn de toon kotsbeu waarop jonge moslims verkondigen wat hier de norm moet zijn.'
El Haski begin september voor Hof van BeroepThierry Debels
Lahoussine El Haski (44), die verdacht wordt van de gijzeling van een jongen, verschijnt begin september voor het Hof van Beroep van Mons volgens Koen Geens.
Auteur en journalist Thierry Debels (Kroongeheimen) werkte ruim een jaar samen met Jean-Marie Dedecker. Hij zag hoe het er werkelijk aan toe gaat in de politiek.
De proportionele toepassing van rechten van de mens van pg liégeoisPascal Renes
Tussenkomst van PG Yves Liégois tijdens de pleinaire slotzitting van de veiligheidsconferentie ‘Diefstal in woningen’ van 1 juni 2012 van de provincies Antwerpen en Limburg.
In de plenaire slotzitting hield de heer Yves Liégeois, procureur-generaal bij het Hof van Beroep van Antwerpen, een tussenkomst onder de titel ‘De proportionele toepassing van rechten van de mens’ waarin de rechten van slachtoffers en daders van diefstal in woningen tegen elkaar werden afgewogen.
Als bijlage vindt u de schriftelijke versie van deze tussenkomst.
Hieronder alvast een markante passus uit de tussenkomst van procureur-generaal Yves Liégeois:
“Willen we woninginbraken efficiënt aanpakken, moet bij wijze van voorbeeld kunnen afgesproken worden dat bepaalde straffen hoe dan ook – en zelfs de korte straffen – effectief worden uitgevoerd zodat dit een afschrikkend effect kan hebben op dievenbendes. Dan pas kunnen we spreken van proportionele toepassing van rechten en geen steeds verder groeiende rechten tegenover onbestaande of uitgeholde verplichtingen.”
Met dank aan de stuurgroep "Veiligheidsconferentie 2012".
Volgens bankier Erwin Blumenthal hebben twee Belgische premiers grote geldsommen van Mobutu ontvangen. Met name Leburton zou volgens de Duitse topbankier 750.000 dollar in cash ontvangen hebben van de Congolese leider.
Volgens bankier Erwin Blumenthal hebben twee Belgische premiers grote geldsommen van Mobutu ontvangen. Met name Leburton zou volgens Blumenthal 750.000 dollar in cash ontvangen hebben van de Congolese leider.
Schets op basis van vele lezingen in die periode van de strategische stand van zaken van Nederland. Kernboodschap: De PVV met zijn boodschap van discriminiatie en tweedeling, komt op omdat er onder Nederlanders terecht een gevoel is van neergang en scherpere concurrentie, het bestuurlijk leiderschap faalt volledig in het bieden van houvast en koers, dat zal leiden tot een neergaand, zelfs depressief gevoel, hetc antwoord zit in een meer coherente, proactieve, innovatieve strategie met emotioneel, retorisch begaafder leiderschap. In 2014 zien we de eerste tekenen dat voor strategie er ook aandacht komt van WRR studie over een lerende economie.
Blowende burgemeester kop van Jut voor De CremThierry Debels
De Crem: "Van legalisering van drugs kan geen sprake zijn. Het verwondert mij dat u dat niet in uw vraagstelling aangehaald hebt. De uitspraken van de burgemeester van Vorst in de pers daarover laat ik volledig voor zijn rekening. Ik hoop dat hij, naar analogie van een eerdere uitspraak die ik hierover gedaan heb, niet geblowd had op het moment dat hij die uitspraken heeft gedaan. Ik vind het bijzonder ongepast een dodelijke schietpartij aan te grijpen om een dergelijke visie te communiceren. Het is allerminst mijn visie."
Op donderdag 7 december 2017 werd in de Bibliotheek Oss de 3e bijeenkomst van het Leesavontuur Homo Deus gehouden. Er werd gesproken over enkele filmpjes én vooral over een artikel van de Tsjechische econoom Tomáš Sedláček, dat nauw aansluit bij de gedachten van Yuval Noah Harari. De noodzaak om met een 'ander' verhaal te komen.
Arafat gaf opdracht om Belgische diplomaat te vermoordenThierry Debels
Begin maart 1973 werden in Khartoum de VS-ambassadeur Cleo Noel, zijn zaakgelastigde Curtis Moore en de Belgische diplomaat Guy Eid ontvoerd en vermoord door de ‘Zwarte September’, een onderdeel van Yasser Arafats “El Fatah” (PLO).
Arafat gaf opdracht om Belgische diplomaat te vermoordenThierry Debels
In een document dat eind 2016 door de CIA werd vrijgegeven, kunnen we lezen dat Arafat wel degelijk de opdracht gegeven heeft om de diplomaten te vermoorden. Arafat feliciteerde na de executie van die drie mensen persoonlijk de beulen ('he personally congratulated the guerillas after the execution', lezen we in de nota). Ter info: Arafat kreeg in 1994 de Nobelprijs voor de Vrede.
Teaching & Learning is a selection of students’ work collected during my international collaborations (2011-20).
In chronical order Gwen Frostic School of Art (USA), Designskolen Kolding (DK), University of Derby (UK), National Institute of Design and Unitedworld Institute of Design (IN).
Veiligheid, terreur, migratie: het is niet meteen de corebusiness van de socialisten. Maar SP.A-voorzitter John Crombez laat zich niet langer in de hoek duwen. Een uitgebreid gesprek, met de voeten vooruit. 'Ook veel linkse mensen zijn de toon kotsbeu waarop jonge moslims verkondigen wat hier de norm moet zijn.'
El Haski begin september voor Hof van BeroepThierry Debels
Lahoussine El Haski (44), die verdacht wordt van de gijzeling van een jongen, verschijnt begin september voor het Hof van Beroep van Mons volgens Koen Geens.
Auteur en journalist Thierry Debels (Kroongeheimen) werkte ruim een jaar samen met Jean-Marie Dedecker. Hij zag hoe het er werkelijk aan toe gaat in de politiek.
De proportionele toepassing van rechten van de mens van pg liégeoisPascal Renes
Tussenkomst van PG Yves Liégois tijdens de pleinaire slotzitting van de veiligheidsconferentie ‘Diefstal in woningen’ van 1 juni 2012 van de provincies Antwerpen en Limburg.
In de plenaire slotzitting hield de heer Yves Liégeois, procureur-generaal bij het Hof van Beroep van Antwerpen, een tussenkomst onder de titel ‘De proportionele toepassing van rechten van de mens’ waarin de rechten van slachtoffers en daders van diefstal in woningen tegen elkaar werden afgewogen.
Als bijlage vindt u de schriftelijke versie van deze tussenkomst.
Hieronder alvast een markante passus uit de tussenkomst van procureur-generaal Yves Liégeois:
“Willen we woninginbraken efficiënt aanpakken, moet bij wijze van voorbeeld kunnen afgesproken worden dat bepaalde straffen hoe dan ook – en zelfs de korte straffen – effectief worden uitgevoerd zodat dit een afschrikkend effect kan hebben op dievenbendes. Dan pas kunnen we spreken van proportionele toepassing van rechten en geen steeds verder groeiende rechten tegenover onbestaande of uitgeholde verplichtingen.”
Met dank aan de stuurgroep "Veiligheidsconferentie 2012".
Volgens bankier Erwin Blumenthal hebben twee Belgische premiers grote geldsommen van Mobutu ontvangen. Met name Leburton zou volgens de Duitse topbankier 750.000 dollar in cash ontvangen hebben van de Congolese leider.
Volgens bankier Erwin Blumenthal hebben twee Belgische premiers grote geldsommen van Mobutu ontvangen. Met name Leburton zou volgens Blumenthal 750.000 dollar in cash ontvangen hebben van de Congolese leider.
Schets op basis van vele lezingen in die periode van de strategische stand van zaken van Nederland. Kernboodschap: De PVV met zijn boodschap van discriminiatie en tweedeling, komt op omdat er onder Nederlanders terecht een gevoel is van neergang en scherpere concurrentie, het bestuurlijk leiderschap faalt volledig in het bieden van houvast en koers, dat zal leiden tot een neergaand, zelfs depressief gevoel, hetc antwoord zit in een meer coherente, proactieve, innovatieve strategie met emotioneel, retorisch begaafder leiderschap. In 2014 zien we de eerste tekenen dat voor strategie er ook aandacht komt van WRR studie over een lerende economie.
Blowende burgemeester kop van Jut voor De CremThierry Debels
De Crem: "Van legalisering van drugs kan geen sprake zijn. Het verwondert mij dat u dat niet in uw vraagstelling aangehaald hebt. De uitspraken van de burgemeester van Vorst in de pers daarover laat ik volledig voor zijn rekening. Ik hoop dat hij, naar analogie van een eerdere uitspraak die ik hierover gedaan heb, niet geblowd had op het moment dat hij die uitspraken heeft gedaan. Ik vind het bijzonder ongepast een dodelijke schietpartij aan te grijpen om een dergelijke visie te communiceren. Het is allerminst mijn visie."
Op donderdag 7 december 2017 werd in de Bibliotheek Oss de 3e bijeenkomst van het Leesavontuur Homo Deus gehouden. Er werd gesproken over enkele filmpjes én vooral over een artikel van de Tsjechische econoom Tomáš Sedláček, dat nauw aansluit bij de gedachten van Yuval Noah Harari. De noodzaak om met een 'ander' verhaal te komen.
Arafat gaf opdracht om Belgische diplomaat te vermoordenThierry Debels
Begin maart 1973 werden in Khartoum de VS-ambassadeur Cleo Noel, zijn zaakgelastigde Curtis Moore en de Belgische diplomaat Guy Eid ontvoerd en vermoord door de ‘Zwarte September’, een onderdeel van Yasser Arafats “El Fatah” (PLO).
Arafat gaf opdracht om Belgische diplomaat te vermoordenThierry Debels
In een document dat eind 2016 door de CIA werd vrijgegeven, kunnen we lezen dat Arafat wel degelijk de opdracht gegeven heeft om de diplomaten te vermoorden. Arafat feliciteerde na de executie van die drie mensen persoonlijk de beulen ('he personally congratulated the guerillas after the execution', lezen we in de nota). Ter info: Arafat kreeg in 1994 de Nobelprijs voor de Vrede.
Teaching & Learning is a selection of students’ work collected during my international collaborations (2011-20).
In chronical order Gwen Frostic School of Art (USA), Designskolen Kolding (DK), University of Derby (UK), National Institute of Design and Unitedworld Institute of Design (IN).
1. Some evidence of my involvement
in the Graphic Arts during my
professional career as an Art Director
of magazine Vrij Nederland
2.
3. HerwoltvanDoornen
Herwolt van Doornen
BUITENLAND
KoColijn
Hettribunaalleeftnog
D
edoodvanMiloseviczorgdevooreen
explosie aan commentaren op het
nut van tribunalen. Even leek het of
Den Haag slechts de gastheer was van het
Milosevic-tribunaal, alsof er niet tientallen
procedures tegen andere verdachten lopen.
Dedoodvandevoormaligedictatorbeteken-
devolgenssommigenmeteendemislukking
vanhetICTY(InternationalCriminalTribunal
for the former Yugoslavia). Anderen gingen
minder ver, maar zelfs Carl Bildt, voormalig
EU-gezant voor ex-Joegoslavië, spreekt van
eenernstigebeschadigingvanhettribunaal.
En overal rees de vraag of de rechtszaak niet
watkorterhadgekund.
Het is een dilemma, ook bij toekomstige za-
kentegenoorlogsmisdadigers.Jekuntkiezen
vooreenkortenkrachtigproces,opgeruimd
staat netjes. Maar met die efficiënte aanpak
laatjeallerleipijnlijkeenbelastendepunten
liggenenschepjeeenlegitimiteitsprobleem.
Kies je daarentegen voor lang en zorgvuldig
handelen, dan schuilt het risico in procedu-
rele overkill. Wie Milosevic zesenzestig ver-
schillende aanklachten voorlegt, 295 getui-
gen tegen hem laat spreken en vijfduizend
verklaringentegenheminzamelt,looptkans
datdeprocedureonderwegergensverzandt
en de verdachte de regie overneemt. Met de
dood, gewild of ongewild, als slotacte. Want
datishettweederisicovanlang&zorgvuldig:
wie boeven op leeftijd naar Scheveningen
haalt en ze aan slepende procedures bloot-
stelt, loopt domweg kans dat die boeven
voortijdig bezwijken. En dat is niet wense-
lijk, al was het maar om speculaties over ver-
giftigingsscenario’s te voorkomen en om
achterbannen die figuren als Milosevic gre-
tig tot martelaar uitroepen geen kans te ge-
ven.‘DitisaldezesdeServiërdiesterftinhan-
den van dit tribunaal,’ riep de huisadvocaat
vandefamilieMiloseviczaterdag,sentimen-
ten aanwakkerend over anti-Servische com-
plotten.Metterugwerkendekrachtzullende
rechtersmisschienspijthebbenvandebeslis-
sing op 24 februari om Milosevic een behan-
delingineenMoskousehartkliniekteweige-
ren. Maar medisch gezien was er geen reden
voor de trip naar Moskou. Buitenlandse spe-
cialisten mochten naar Den Haag komen,
goedeziekenhuizengenoeginderesidentie,
en bij dat al mag niet vergeten worden dat
Milosevicnuttigeadviezenvandedoktervol-
komen aan zijn laars lapte. Hij bleef ketting-
roken, dronk te veel koffie en wilde van zijn
procesuitallemachteenone-man-showma-
ken,hetgeenhemzijnnachtrustkoste.Indit
opzicht is het Tribunaal, dat hem zijn eigen
verdediging liet voeren en hem geen advo-
caat toewees, misschien juist te veel coulan-
ce te verwijten. Hij mocht een tergend lange
Milosevic-show opvoeren en zorgvuldig aan
zijnmartelaarschapbouwen.
Aandelange&zorgvuldigeproceduremogen
dannadelenkleven,hetandereuitersteiseen
efficiëntproceszonderalteveelrechtenvoor
de verdachten. Je hoeft niet meteen aan het
Saddam-tribunaalofGuantánamotedenken
omtotdeconclusietekomendatdeinterna-
tionalerechtsordedaarooknietmeegediend
is.Enresultaatgerichtiszo’nproceduretrou-
wensooknietvanzelf:inGuantánamozitten
veel verdachten al langer vast dan Milosevic
inzijnScheveningsecelzat.
Debesteaanpakzitwaarschijnlijktussende-
zetweeuiterstenin.ICTY-rechterClaudeJorda
zei eind vorig jaar dat achttien maanden ge-
noeg kunnen zijn voor een degelijk proces.
HetJoegoslavië-Tribunaalistienjaargeleden
bewustontworpenineenonafhankelijkeop-
zet. Geen overwinnaarsrechtspraak, geen
exposure in Belgrado. Daar is wel tegen in-
gebracht dat berechting in eigen land beter
zou zijn voor de politieke verzoening en het
helen van trauma’s. De oprichting van het
Internationaal Strafhof in Den Haag is al een
stap in die richting, omdat dat hof geen za-
ken onderzoekt die door staten zelf kunnen
wordenafgehandeld.
Datbrengtweerhetgevaarmetzichmeedat
oorlogsmisdadigers er te gemakkelijk van
af zullen komen. Het is dus tasten en zoeken
methetinternationalestrafrecht.Maarzorg-
vuldigheid moet voorlopig toch het zwaarst
wegen.
Staat het tribunaal van Carla del Ponte nu
met lege handen? Gelukkig niet. Er ligt een
berg aan bewijsmateriaal tegen Milosevic,
dat ook tegen andere verdachten gebruikt
kan worden. Dit materiaal zal de Balkan-
geschiedschrijvers ter beschikking staan en
moet dan maar langs indirecte weg tot ge-
noegdoening en afronding dienen bij de
slachtoffers en politieke erfgenamen. Dat
leidt dan wel niet tot een veroordeling in ju-
ridische zin, maar wel tot een postuum oor-
deeloverderolvanMilosevic. V
BINNENLAND
FrankPoorthuis
Allehelpersderingin
D
e eerste keer dat ik Jan Peter Balke-
nendesprakwashijnetkamerlidge-
worden, najaar 1998. Ik had hem al
weleenpaarwekenals‘embeddedverslagge-
ver’ in de CDA-fractievergaderingen mogen
gadeslaan. Telkens als hij het woord kreeg,
zag je Jaap de Hoop Scheffer instemmend
knikken en stralen: wat was die Jan Peter
toch een slimmerd! Nu praatten we in het
restaurant van de Tweede Kamer ruim een
uuroverzijnbeweegredenenomdepolitiek
integaan,zijninzichten,zijnportefeuille(fi-
nanciën) en even over zijn gezin. Die avond
realiseerde ik me dat ik uiteindelijk alleen
hadonthoudendathijeenvrouweneenlief
kleindochtertjehad.
Toen dacht ik nog dat het aan mij lag. Maar
al snel merkte ik dat ik niet de enige was
die, tegenover hem gezeten, het spoor bijs-
ter raakte. Nadien zagen wij elkaar nog zeer
geregeld en ik garandeer u: aan de emoties
van Jan Peter Balkenende mankeert niets.
Hij kan uitstekend vertellen waarom hij
kwaad op je is, je zelfs officieel doodzwij-
gen. Maar ook een ruzie bijleggen en dan
weer met warmte over vrouw en kind spre-
ken.
Maarwanneerhijovernormenenwaarden,
nieuwe regels en instrumenten, eigen ver-
antwoordelijkheid en soevereiniteit in ei-
gen kring praat, droom je vanzelf weg. Hij
mag een helder denker zijn, hij mist de
woorden die je bijblijven. De omarming
van iemand die troost biedt na een verve-
lende boodschap.
Publieke communicatie, wou ik maar zeg-
gen, is dus nooit het sterke punt geweest
van de man die al kort na ons eerste tref-
fen (ik claim geen oorzakelijk verband)
een stormachtige carrière doormaakte.
Hij volgde De Hoop Scheffer op als CDA-
leider en werd zomaar premier van alle
Nederlanders na de grootste politieke om-
wenteling die Nederland de afgelopen de-
cennia trof. Dat hij in 2003 nog eens de ver-
kiezingen won, was feitelijk een veel groter
wonder dan de eerste keer. Zijn grootste te-
genstander van toen zal hij ook in 2007 te-
gen het lijf lopen: Wouter Bos. In zijn on-
langs verschenen boekje laat Bos over veel
zaken mist drijven, maar over één ding is
hijduidelijk:hijzalBalkenendeproberente
verslaanopdeleiderschapskwestie.Bosbe-
looft ons een bindend leiderschap. Dat lijkt
me eerlijk gezegd dubbelop, maar alla.
Vooralsnog ziet het ernaar uit dat het tus-
sen die twee zal gaan. Het is spijtig voor
de VVD, maar Rutte maakt geen schijn van
kans. Slechts als Henk Kamp zich over een
paar maanden laat smeken om alsnog
lijsttrekker te worden (en ik verwacht dat
Kamp daarop speculeert) zullen we de libe-
ralen bij de strijd van mei volgend jaar seri-
eus kunnen nemen. Rutte kan zeggen dat
hij het hele liberale spectrum van midden
tot uiterst rechts dekt: het is onzin. Hij laat
de complete rechterflank open. Wilders,
Pastors en het CDA klappen in hun handen
bij de gedachte aan Rutte. ‘Drie man op het
podium, waarvan alleen de onze een strop-
das draagt,’ grapte deze week een CDA-stra-
teeg. ‘Graag!’
Wie wel eens in de zaaltjes is geweest waar
de VVD-achterban zijn grieven bespreekt,
weethoesociaal-liberalenalsRuttedaarlig-
gen.DiewillendehardheidvanVerdonk.Of
Kamp.
Leiderschap dus. Bos tegen Balkenende. In
zijn CDA knijpen ze ’m daarom natuurlijk.
Niet zonder reden. Want Balkenende mag
dan in de loop der jaren langzamer zijn
gaan spreken, gel in zijn haar hebben ge-
smeerd en meer, heel veel meer ervaring
met de media hebben opgedaan: een war-
mepersoonlijkheidineenzaalmetmensen
of voor de camera is hij nog steeds niet.
Hij blijft de instrumenteel leider van een
kabinet dat geen vergezicht biedt. Wat me
een van de noodzakelijkheden voor poli-
tiek leiderschap lijkt: vertellen waar al on-
ze ellende voor nodig is. Een opwekkend
vergezicht schetsen. Dit kabinet neemt van
de mensen zonder te laten zien wat ze er-
voor terug krijgen. Ook waar het, op imma-
teriële zaken, zijn barmhartigheid kan la-
ten blijken, straalt het meedogenloosheid
uit. Dat de top van het CDA daar het afgelo-
penweekeindeoververgaderde,isechtniet
de eerste keer.
Ik denk eerlijk gezegd dat ze de hoop heb-
benopgegevendathetvanBalkenendegaat
komen. Ze zitten in een dead-lock daar. De
meest voor de hand liggende oplossing is
onmogelijk: een leiderschapswisseling.
Ook al hoor je met steeds grotere regel-
maat de namen van Gert Leers en Joop Wijn
opduiken: geen schijn van kans. Het imago
van een grote regeringspartij die haar lei-
der loost, is die van een reddeloze bende.
Wat we wel mogen verwachten? Dat zagen
we afgelopen zondag in het tv-programma
Buitenhof. Camille Eurlings, ook ooit eenBuitenhof. Camille Eurlings, ook ooit eenBuitenhof
lieveling van De Hoop Scheffer, haalde óm
de zin uit naar Wouter Bos. Bos is een leu-
genaar, een mooiprater, dat was wat ons
moest bijblijven.
Dit wordt geen gewone verkiezingsstrijd.
De aanvallen die de VVD afgelopen we-
ken op de PvdA uitvoerde, waren plaag-
stootjes vergeleken bij wat het CDA in
petto heeft. De partij heeft zich voorge-
nomen alle helpers de ring in te sturen.
Het belooft een vuile strijd te worden.V
MaxvanWeezelisopreis.
DekomendetijdzalFrankPoorthuis
zijncolumnwaarnemen.
24
ALLEREERST
DE OPINIEMAKERS
25
VRIJ NEDERLAND
18 MAART 2006
Opiniemakers-1 24-25 18-05-2006 09:58:16
4.
5. MartheNagengast
Kortverhaal
D
AAR ZIT HIJ. GEHULD IN TIE-
dye, een snoer van appelpitten
om zijn hals, een sfeer van flo-
werpower uitstralend. Daar zit
hij, in gedachten verzonken te
midden van zijn potten, wor-
tels,kokers,kruidenendezwar-
tekatmetdeframbozentong.
Daarzithij,belastmetdedrukvangeërfdeontdekkin-
gen. Een oudoom had goudaderen gebracht in varikeu-
zehellingen.Overgrootpapahadprinseninpaddenver-
anderd.Watzijnvaderbetreft,diehadpaleizengebouwd
meteengrootshandgebaar.
Daar zit hij bij de haard de nek van de zwarte kat te
krabben en in het vuur te staren. De hele dag en nacht
broedt hij op de gedachte dat het leven aan hem voor-
bijgaat.
Komnaarbed,mijnlief
AnitaNair
Danspringthijineenopwellinguitzijnschommelstoel.
In een pot gooit hij een handvol as, een schep zand en
eendozijnzeeschelpen.Hijzetdepotophetvuuromte
smeltenentepruttelen.
Daar zit hij te waken bij het vuur dat de schoorsteen
inspringt.
Nustaathijopenlooptnaarzijnstoofpot.Hijpakteen
rietstengelendraaiterzachtjesmeeindepot,eendrup-
pel gesmolten massa bijeengarend. Hij zet de stengel
aan zijn mond en blaast er een vreemde melodie in die
dedruppelzaloverhaleneenvormaantenemen.
Dehelenachtblaasthijdoorenalsdezondeluchtbe-
gint te kleuren, haalt hij de vorm behoedzaam van de
pijp en legt hem tussen de gloeiende kolen. Hij ligt in
zijn bed en kijkt toe. Het aanbreken van de dag. De ge-
boortevanglas.
Zonder dat hij het weet, vliegt er een kleine glastraan
H
etislekker als een
schrijfster schaamteloos
toegeeft dat ze van
pulpliteratuur houdt. De
Indiase Anita Nair doet daar
niet moeilijk over. In de streek
waar ze opgroeide was er
gewoon niets anders en ze
heeft ervan geleerd een verhaal
te vertellen en spannend te
houden. Daarnaast is Nair
natuurlijk een verdomd
slimme meid die goed om
zich heen kijkt, analyseert en
met vormen en genres durft te
experimenteren. Bovendien is
ze niet bang om uit te komen
voor haar mening, ongeacht
of India daar op zit te wachten
of niet. Zo schreef ze in een
recensie dat de alom geprezen
roman Witte tandenvan
Zadie Smith maar ‘naar de
tandarts’ moest, want het boek
rammelde aan alle kanten.
Inhaareigenliterairewerk
paktezeIndiasetaboesaan.Zo
geefthaarromanLadies’Coupe
–haarinternationaledoor-
braak,metvertalingeninze-
ventwintiglanden–debeper-
kingenaandievrouweninIndia
wordtopgelegd.Tot1998waser
inhetstationvanBangaloreeen
aparterijvoorvrouwen,ouden
vandageneninvaliden,enNair
vraagtzichafwaaromvrou-
wendataccepteerden.Inde
romanreisteengroepjevrou-
wensamenineenvandevrou-
wencoupés.Doordatzevreem-
denvoorelkaarzijn,vertellen
OverAnitaNair
‘Komnaarbed,mijnliefste’vandeIndiase
AnitaNairbegintsprookjesachtig,engaat
overineenmodernevertelling.Maarwaar?
zeopenhartigoverhunleven.
Zoherinnerteenvrouwzich
hoezeervangenootineenvolle
busbetastteworden.Datkwam
Nairopenormekritiekvande
Indiasefeministentestaan,
maardeIndiasevrouwen,dege-
nendiemisschiennietzofemi-
nistischzijn,verslondenhet.
AlsjournalistwildeNairde
wereldverbeteren,maar
waarschijnlijkheeftzemeer
bereiktmetLadies’Coupe.
Datzeookliterairelefheeft,
toondezebeginditjaaraan
metdeambitieuzeroman
Minnares.Dezebegintals
eenclichématig,Bollywood-
achtigoverspelverhaal,maar
ontwikkeltzichalnaeenpaar
bladzijdentoteengrootse
vertellingmetsprookjesachtige
passages.Datallesverteld
binnenhetraamwerkvande
klassiekeenuiterstcomplexe
Kathakali-dans.Nairhoudt
allesindehand.Ervaltover
tediscussiërenofalleeindjes
welzonetjesaanelkaar
geknooptmoetenworden,
maarbevredigendisdatwel
enNairweetmooimetde
verwachtingenvandelezerte
spelen.
Dattalenthadzeoverigens
vanafhetbegin,wanthetisalte
vindeninhaardebuutSatyrof
theSubway.Deverhalenbundel
verscheenbijeenkleineIndiase
uitgeverenwerdvorigjaar
opnieuwuitgebracht.Het
zalinvertalingbijSignature
verschijnen.Ookinditboek
maaktzesomsnetteveel
duidelijkaanheteinde.Bij
hetverhaalvaneenmoeder
dieeenvoorspellingkrijgt,
maardienietkanduiden–een
verhaalmeteenschitterende
sfeertekeningenstructuur–
neemteenkrantenbericht
aanheteindealletwijfelweg.
‘Jammer!Nietdoen!’roepik
dan.Antwoordenmakeneen
verhaalnietaltijdsterker.
‘Komnaarbed,mijnlief’,het
verhaalvandezeweek,iszo
magischenvreemddatjeer
misschiennietuitkomt.Of
iederopzijneigenmanier.
InditverhaalspeeltNair
netalsinMinnaresmethet
sprookjeselement.Hetverhaal
opentermeeenhetisniet
eenvoudigomvasttestellen
waarinhetmoderneverhaal
demagieophoudtende
werkelijkheidbegint.Enhet
verbandtussendemagische
openingenderestvande
vertelling?Nairmaildemijdat
zenahetlezenoverglasblazen,
‘heteenmooiemetafoorvond
voorhetbijeenhoudenvaneen
huwelijk,metdeveerkrachten
debreekbaarheidvanglas.Die
tweeeigenschappenwisselen
elkaarafenzijnmetelkaar
verbonden.’
Dedaadvandeechtgenoot
lijkteenliefdesdaad,maar
stelthijstiekemnietook
eenvoorwaardeenisdie
voorwaardeeenvormvan
wraak?Hetiseenbeklemmend
avontuur,waarvanjede
betekeniswaarschijnlijkeerder
kuntvoelendankuntduiden.
Datisdemagievanproza.
LidewijdeParis
ANITA NAIR
1966 Geboren in Mundakot-
takurissi, India en
groeide op in Chennai
(voorheen Madras),
India. Studeerde Engelse
Taal- en Letterkunde in
Kerala en werkt daarna
als makelaar, tentoonstel-
lingontwerper, journalist
en copywriter. Krijgt als
copywriter vele prijzen.
Woont tegenwoordig in
Bangladore, het zuiden
van India. Publiceert
vanaf de jaren negentig
verhalen en artikelen in
tijdschriften en voor de
radio
1997 Satyr of the Subway,Satyr of the Subway,Satyr of the Subway
debuut, verhalenbundel
waarvoor ze een
fellowship wint aan het
Virginia Center for Creative
Writing in Amerika
1997 Malabar Mind, gedichten
2000 The Better Man, roman
2001 Ladies’ Coupe, roman
2002 Ladies’ Coupe gekozen
tot een van de beste vijf
romans van India
2004 The Puffin Book of Worlds
Myths and Legends
2005 Mistress, roman
2006 Heruitgave Satyr of the
Subway, verhalen
2006 Adventures of Nonu,
the Skating Squirrel,
kinderboek
2007 Living Next Door To Alise,
kinderboek
56
DE REPUBLIEK DER LETTEREN
57
VRIJ NEDERLAND
31 MAART 2007
6. hetraamuit.Alseendauwdruppelblijfthijstekenineen
hart.Slameteenhameropdeglazendruppel;brekenzal
hij niet. Knip de krul van zijn staart en hij zal versplin-
teren.
Bellaisgeenkoningin.Bellaisgeenkeizerin.Bellaisniet
de vissersvrouw die keizerin werd en toen weer een vis-
sersvrouw.
Bella is een prinses. Bella zit graag in haar toren haar
haren te kammen. Bella voelt graag hoe de tanden van
dekamhaarschedelraken.Bellahoorthaarharengraag
zingen.
Bella zit te wachten. Bella wacht tot de hoeven onder
haar toren roffelen. Bella wacht tot ze een witte hengst
hoort hinniken en snuiven. Bella wacht op de prins met
het witte paard. Bella wacht op de ridder die haar redt
van de draak. Bella wacht tot hij haar de reikwijdte van
zijnliefdetoont.Bellawachtmethaarhoopvollehart.
De strengen van Bella’s haar zijn de snaren van een
harp.Zullenwezedanharpijennoemen?
Half vrouw, half monsterlijke vezeldraad; elke streng
heeft een verhaal te vertellen. Als de tanden van de kam
eraanrukken,latenzeteretonenlos:Bella’sdromen.
Do…nkereduivelszalhijvoorhaarbevechten,weetje
datzedatdroomt?Re…aliseerjejedatzenooitstoptter-
wijl ze ons om haar vingers windt? Mi…sschien houdt
zepasopalszeonseenlokkanafknippendiezeaanhem
geeft om op zijn borst te dragen. Fa…ah! So…rry! Dat
wist ik niet. Ik weet dat ze denkt dat ze hem tot boven-
menselijke prestaties zal stimuleren. La…at hij in haar
fantasieën niet vooral blijken hoezeer hij haar zal lief-
hebben? Si…mpel: tot hij komt, is zij bereid te wach-
ten.
Bella heeft haar sprookjes door elkaar gehaald. Bella
isGoudlokjemetdegroteogen.BellaishetLelijkeJonge
Eendje dat een zwaan werd. Bella is Doornroosje en
Raponsje. Bella is de Sneeuwkoningin wier kus kouder
isdanglas.
Bella is als de glazen druppel in haar hart. In haar bin-
nenste heerst een staat van permanente consternatie.
Enzokanikhaarblazen,modelleren,draaienoftrekken
inonverschilligwelkevorm,textuurofstemming.Maar
ikkanhaarnooitdwingen.
Misschien ziet Bella een verwante geest in glas. Ze
heeftzichaltijdtotglasaangetrokkengevoeld.
Ik heb glas voor haar gekocht. Verschillende soorten.
Gebrandschilderd glas, glinsterend glas, melkglas, ge-
zandstraald glas, geslepen glas, krullen van glas, glas
metsubtielelichtjeserinverwerkt.
Maardiestukkenvansilicaenzanddedenergeenvan
alle toe. Ze hield ze alleen een ogenblik in haar hand,
drukteplichtmatighaarlippenopdemijneenlietzeop
dedichtstbijzijndetafelliggen.Daarlagenzedanstof en
onachtzaamheid te vergaren. Tot ik ze in de pronkkast
wegborg en voor mezelf etaleerde hoe weinig aanslui-
tingikmethaarleektehebben.
Alleen dat ene glas moest het zijn. Ik zag hoe je ogen er
telkens naar zochten als we bij de Fernandes thuis wa-
ren.Ikkonzienhoezeerjeerjezinnenophadgezet.Enik
vroegmeafwaaromjehetzobekoorlijkvond.
Watwashetuiteindelijk?Gewooneensouveniruiteen
bar in Amerika. Een glas op een voetje, waarin een cock-
tailwasgeserveerdenwaardenaamvandebaropstond.
Een overblijfsel van iemands vakantie. En aan dit niets-
zeggendestukglashadjijjehartverloren.
Vergeet niet dat ik heb gezegd dat ik jou zo’n glas kon
latenbezorgen.
Vergeet niet dat ik zelfs heb beloofd dat ik er een keer
met jou naartoe zou gaan. Maar dat was niet wat je wil-
de.HetmoesthetglasvandeFernandesjeszijn,enniets
anders.
Het glas. Plotseling was het een symbool. Iets wat je
me zomaar ineens voorhield om te zeggen: bewijs het,
bewijsdatikzo’nliefdewaardben.Laatmezienhoeveel
je van me houdt, haal het voor me en laat me zien hoe-
veel.
Vanavond ben ik de ridder. Ik ben de prins. Vanavond
benikdescheppervandesprookjesachtigeafloop.
Kijk me aan, Bella. Ik ben je knappe held niet. Mijn
is niet genoeg dat ik ’s nachts wakker bleef om de luier
te verschonen en het flesje te maken. Of dat ik de wieg
schommelde terwijl jij sliep met je haar op het smette-
lozekussensloopgedrapeerd.
Het is niet genoeg, hè, mijn lieve Bella, dat ik al die ja-
ren nooit een andere vrouw heb begeerd? Voor jou had
hetnietstebetekenen,hè,datikmeelkeavondnaarhuis
haastte om bij jou te zijn? Of dat ik nooit ergens anders
hebwillenzijndanbijjou?
Je zit daar in de auto, de motor uitgeschakeld, je ogen
dicht. Je golvende haar. Zulk mooi haar. Zulke mooie
ogen.Maarnietvoormij.Toch,mijnschoonheid?
Vijfentwintig jaar als eerste wakker worden om voor
jou een kop thee te maken zodat je je dag met heldere
blik kon beginnen. Vijfentwintig jaar jou het eerst de
krantlatenlezen.Vijfentwintigjaarzienhoejeogenwa-
zig worden en langs me heen kijken als ik je in mijn ar-
men sluit. Vijfentwintig jaar denken dat jij eerder moet
klaarkomendanik.Vijfentwintigjaartoegeeflijkheiden
genegenheid.
Hetisgewoonnietgenoeg,hè?
Ik ga de trap op. Langzaam. Eén tree tegelijk. Geen
haast.
Ik pak het glas en doe het in de met vilt gevoerde tas
dieikbijmeheb.Iklaatinplaatservaneenglazenkikker-
tje achter. Misschien denkt de familie Fernandes dat ze
een kabouter op bezoek hebben gehad. Misschien mer-
kenzehetnieteens.Terwijlikhethuisuitloop,klinkter
eenvreemdzingeninmijnaderen.
Want vannacht ben ik de galante ridder die meer dan
windmolens heeft bestormd. Vannacht verbrijzel ik het
glas waar jij jezelf in hebt opgesloten. Vannacht ontlok
ik aan jou, lichaam en ziel, een reactie. Vannacht, mijn
prinses, is je tijd gekomen. Vannacht, mijn liefste, kreu-
kenwedelakensmetmeerdanslapen. V
Vertaling:LauravanCampenhout
borstkas omspant het universum niet. Ik ben gewoon
eengemiddeldemanmetgemiddeldekrachten.
Jehadnietgedachtdatikhetzoudoen,hè?Jehadniet
gedachtdatikmijnreputatieenalhetanderewaarvoor
ikzohardhebgewerktophetspelzouzetten.
Jezitdaareenhaarstrengomeenvingertewinden.Jezit
daaronaangedaanalsglas.Jezitdaaralsofernietsiswat
ikkanzeggenofdoenomjewakkertekrijgen.Jezitdaar
indeauto.Tewachten.
Ikstavoordeanderhalvemeterhogemuurbegroeidmet
klimplant.Ikplaatsmijnhandenmetdehandschoenen
opdegetandebovenkantendrukmezelfomhoog.
Ziezo.Ikbenoverdemuurheen.Driehondendwalen
over het terrein. Ik wacht tot ze mijn geur oppikken. De
honden kennen me en toch grommen ze. Voor hen heb
ikvlees,goedgemarineerdineenmengelingvanhoest-
siroopenvaliumpoeder.Dommemormels,kijktochhoe
makkelijkzezichlatenbedwelmen.Eentjeliktzelfsmijn
hand.
Mijnrubberzolenverstorendestiltevandenachtniet.
Ik steek het gazon over en loop naar de eetkamer. Dit is
makkelijk.
Toen we hier eerder vanavond kwamen eten, heb ik een
raam ontgrendeld. Ik klim er nu door naar binnen. Ik
ben binnen en alles is vertrouwd. Ik moet op adem ko-
men. Ik loop de huiskamer in en ga in een leunstoel zit-
ten.Hetglasstaatbovenopeenopenplankentussenmij
enhetglasliggenvijfentwintigtreden.Eéntreevoorelk
jaardatwesamenhebbendoorgebracht.
Vijfentwintig jaar en nog steeds hangt er iets afwach-
tends om je heen. Terughoudends. Afstandelijks. Een
sfeervanraak-me-niet-aan.
Het is voor jou niet genoeg dat ik elke centimeter van
je bemin. Je nu-niet-zo-stevige borsten, je mondhoeken
dieomlaagwijzen,jeslobberigebuik,deblauweaderen,
dekraaienpootjes,delijneninjehals,jeslappedijen...
Mijn liefde is dus niet genoeg? Dat ik je baarmoeder
heb gevuld met kinderen en je borsten met melk? Het
59
VRIJ NEDERLAND
31 MAART 2007
58
DE REPUBLIEK DER LETTEREN
KOM NAAR BED, MIJN LIEF
7.
8.
9. Woensdag 26 juli 2006, omstreeks half elf in de ochtend. Het vertrek van de helikopter vanaf de
helihaven van Tryco International, nabij het vliegveld van Kaboel
Door Thijs Niemantsverdriet
en Freke Vuijst
Illustraties Cyprian Koscielniak
H
et is woensdagochtend 26 ju-
li als de Amerikaan Stuart
Moulder op de heliport in
Khost zijn gezin opwacht. Zijn
vrouw Darlene (55) en doch-
ters Bryn (21) en Caroline (17) komen hem
opzoeken in Afghanistan, waar Stuart werkt
voor Fluor, een Amerikaans ingenieurs- en
constructiebedrijf.Fluorbouwtinopdracht
Hetgedoemde
werkpaard
Op26julivanditjaar
stortteinAfghanistaneen
burgerhelikopterneer.Bij
hetongelukkwamentwee
Nederlandsemilitairen
om.Zewarendeeerste
slachtoffersvandemissie
inAfghanistan.Erblijven
veelvragenover.Wiewaren
deandereinzittenden?Hoe
bonafidewasdeexploitant
vandehelikopter?Watging
ermistijdensdevlucht?
Reconstructievaneen
tragischongeval.
Stuarts vrouw en dochters zullen nooit aan-
komen. De volgende ochtend treft een red-
dingsteam van Amerikaanse soldaten het
wrakaanvandehelikopter,vijfentwintigki-
lometertennoordoostenvanKhost.Hettoe-
stelisneergestorteninbrandgevlogen.Het
heeft een zwarte krater geslagen in de berg
en is op de bodem van een ravijn beland.
Geen van de inzittenden heeft het ongeluk
overleefd.
Contingentscommando
Naast het gezin van Moulder bevonden zich
aanboordvandehelikopterooktweesolda-
ten: Bart van Boxtel en Jan van Twist. Ze wa-
ren de eerste Nederlandse militairen die in
Afghanistan omkwamen. Van Boxtel (29, af-
komstiguithetLimburgseUrmond)wasser-
geantbijdeluchtmobielebrigade.VanTwist
(47, Zwijndrecht) was luitenant-kolonel bij
de luchtmacht. De twee militairen maakten
deel uit van het centrale Nederlandse con-
tingentscommando in Kaboel. Van Twist
was daar juridisch adviseur. Ze reisden naar
KhostomdebeveiligingvanhetProvinciaal
Reconstructie Team (PRT) te bestuderen, al-
dus het persbericht van Defensie. Wellicht
konden ze iets leren voor de beveiliging van
de Nederlandse basis in Uruzgan, die vijf da-
genlateroperationeelzouworden.
De dood van de twee soldaten leidde in
Nederland meteen tot vragen. Waarom za-
ten Van Twist en Van Boxtel in hemelsnaam
in een civiele helikopter en niet in een mili-
tair toestel, wilde de Tweede Kamer weten.
Het ministerie van Defensie gaf geen ant-
vanhetPentagoneenmilitairebasisvoorhet
Afghaanse leger en Moulder werkt er sinds
novemberalsbouwopzichter.
Stuart Moulder is trots op zijn werk en hij
verheugt zich erop zijn gezin rond te leiden
opdebasis,diebijnaaf is.Zijnvrouwendoch-
terszullenéénnachtinKhostblijven.Danzal
hetvoltalligegezinterugreizennaarKaboel,
waardeMoulderseenpaardagendestadzul-
len verkennen om vervolgens de rest van de
vakantieinIstanboeldoortebrengen.
Het is elf uur. In de vallei die zich van de
heliportopdeAfghaansebasisinKhostnaar
Gardez in het noordwesten uitstrekt, hangt
een lichte mist. Zal de piloot daar doorheen
vliegen, vraagt Moulder zich af, of zal hij
naarKaboelterugkeren?Moulderdenktdat
de mist geen belemmering zal zijn. Zo dicht
lijkt het niet. Hij kan de contouren van de
bergenzien.
Moulders vrouw en kinderen hebben er
al een lange reis op zitten. Ze zijn van uit
hun woonplaats Atlanta, via Amsterdam
en Istanboel, naar Kaboel gevlogen. Daar
zijn ze overgestapt op de helikopter van het
particuliere bedrijf Tryco dat door Stuarts
werkgever Fluor is ingehuurd. Hoewel
Darlene tegen de reis met de helikopter
opzag, is de vlucht van vijfendertig minu-
ten te verkiezen boven een autorit van acht
uur. Bovendien heeft Moulder zelf vaker
gevlogen met de helikopter van Tryco. Hij
weet uit ervaring dat de Russische beman-
ninggeenrisico’sneemtenlieverrechtsom-
keertmaaktdaninslechtweerterechtkomt.
Gevaarlijk zal het niet worden, denkt hij.
ReconstructieEenongelukinAfghanistan
46
KERST 2006
47
10. woord, maar stelde een commissie in onder
leiding van oud-CDA-Kamerlid Hans Hillen.
Dezecommissiemoetdeoorzaakvanheton-
gevalonderzoeken,alsmede‘welkefeitenen
omstandigheden hebben geleid tot de aan-
wezigheid van twee Nederlandse militairen
aanboordvandehelikopter’.
Bij de bekendmaking van het ongeluk
wees een Nederlandse woordvoerder op
slechte weersomstandigheden als de moge-
lijke oorzaak van het ongeluk: door de zwa-
re regen en mist zou de helikopter tegen de
bergzijngevlogen.Overeeneventueeltech-
nisch mankement aan het toestel werd niet
gerept. Ook de mogelijkheid dat de helikop-
ter was neergeschoten werd vrijwel onmid-
dellijk verworpen, hoewel er een e-mail op-
dookwaarineneMuhammadHanif claimde
dattaliban-strijdershettoestelhaddenneer-
gehaald.
Twijfels
Wat is er die ochtend in juli gebeurd? Een
voorlichter van Defensie verwijst ons door
naar commissievoorzitter Hans Hillen, die
op zijn beurt zegt niet op de inhoud van
zijn rapport vooruit te willen lopen. Vrij
Nederland ging zelf op onderzoek uit. We
stelden vast dat er aan de bedrijfsvoering
van Tryco, de eigenaar en exploitant van de
helikopter,eenhoopnietdeugt.Zoblijktdat
Amerikaansemilitairennietmetdehelikop-
tersvanTrycovervoerdmochtenworden.Er
was op 26 juli noch een vliegplan, noch een
passagierslijst. Diverse betrokkenen plaat-
senvraagtekensbijdekundigheidvandepi-
loten, die niet in het bezit waren van een in-
ternationaal vliegcertificaat. Ook blijkt dat
de Nederlandse militairen niet onderweg
waren naar het Amerikaanse PRT in Khost,
zoals Defensie mededeelde, maar naar een
in aanbouw zijnde Afghaanse basis, vijfen-
veertig kilometer verderop. Ze gingen daar
kijken naar de verrichtingen van een par-
ticulier beveiligingsbedrijf, dat ze wellicht
wilden inhuren voor de beveiliging van het
NederlandsekampinUruzgan.
De ernstigste twijfels betreffen Tryco’s
vliegtuigbrandstof.Naarnublijkt,heefteen
voormalige hoofdtechnicus het bedrijf vo-
rig jaar juni voor de federale rechtbank in
Virginia gesleept. Belangrijkste aanklacht:
Tryco zou in Afghanistan brandstof gebrui-
ken die niet voldeed aan de standaard van
decontractenendienietwasgecontroleerd
omdat Tryco niet over de benodigde testap-
paratuurbeschikte.
Zakenman
Aan Airport Road in Kaboel ligt de heliha-
ven van Tryco International. Hier stijgt op
26 juli de helikopter op die later die dag in
de bergen bij Khost zal verongelukken. Het
Amerikaanse Tryco is de grootste leveran-
ciervanbrandstofvoorauto’senvliegtuigen
in Afghanistan. Het is eigendom van Franz
Zenz, een tot Amerikaan genaturaliseerde
Oostenrijksezakenman.Eennevenactiviteit
van het bedrijf is de verhuur van vier trans-
porthelikopters van Russische makelij van
hettypeMI-8.
Tryco doet goede zaken met de helikop-
ters. Vijf jaar na de Amerikaanse inval heeft
Afghanistan nog steeds vrijwel geen wegen.
Helikopterszijnnietalleenaanzienlijksnel-
ler. Ze zijn, nu het gevaar van bermbom-
men is toegenomen, ook stukken veiliger.
En iedereen – ngo’s, bedrijven, ambassades
– kan bij Tryco terecht. Grootste klant is de
Amerikaanse overheid, die de helikopters
van Tryco inhuurt voor de strijd tegen de
opiumteelt. Tryco opereert als subcontrac-
torvanLockheedMartin(inNederlandvoor-
al bekend vanwege de Joint Strike Fighter),
dat op zijn beurt afspraken heeft met
het Counter Narcoterrorism Technology
Program Office van het Amerikaanse minis-
terievanDefensie.
Helaas voor Tryco komt er een kink in de
kabel. Amerikaanse militairen mogen hele-
maalnietvliegenmetdehelikoptersvanhet
bedrijf. Burgervliegtuigen en -helikopters
die Amerikaanse militairen vervoeren moe-
ten namelijk in het bezit zijn van een certi-
ficaat van de Amerikaanse luchtvaartdienst
(Federal Aviation Administration, FAA). En
dat is niet het geval: de Afghaanse papieren
van Tryco worden door de FAA niet erkend.
LockheedMartindoeteenpogingomophef-
fingvanhetvliegverbodtekrijgenenstuurt
een Amerikaanse expert naar Kaboel, die
twee lovende rapporten over Tryco schrijft.
Maar het mag niet baten. Regels zijn regels.
Geen FAA-certificaat? Geen militairen aan
boord.
BetekenthetvliegverbodvanhetPentagon
datdeTryco-helikoptersnietveiligzijn?Niet
per se. MI-8’s vliegen in al hun civiele en mi-
litaire varianten in meer dan vijftig landen,
waaronder diverse NAVO-leden. Sinds de ja-
ren zestig zijn er meer dan twaalfduizend
van geproduceerd. De MI-8 is een solide jon-
gen: hij wordt vaak omschreven als ‘werk-
paard’ of ‘de tractor in de lucht.’ Ook zijn ci-
vielehelikoptersnietperdefinitieonveiliger
danmilitaire.MaaralsdeNederlandsekrijgs-
machtzijnsoldatenaanboordlaatgaanvan
een niet-militair toestel, ‘dan geef je de ver-
antwoordelijkheiduithanden’,zoalsdevak-
bond van militairen, de AFMP, het na het on-
gelukverwoordde.
Over de helikopters van Tryco bestaan
twee openbare rapporten. Ze zijn opgesteld
door Guy Cannady, de deskundige die werd
ingehuurd door Lockheed Martin om ont-
heffing op het militaire vliegverbod te be-
werkstelligen. De documenten, geschre-
vennatweebezoekenaanTrycoinKaboelin
2005, zijn lovend. Cannady noemt het ma-
nagement, de operaties en het onderhoud
van Tryco ‘superb’. De piloten – Russen en
Afghanen – zijn ‘zeer ervaren veteranen met
oorlogservaring’. De onderhoudsmonteurs
zijn‘minstenszodeskundig’.‘Veiligheid,’ju-
beltCannady,‘iseenfundamenteelaspectin
debedrijfsvoeringvanTryco.’
Een‘joke’
We vonden Guy Cannady in Myrtle Beach,
South Carolina, waar hij voor een bedrijfje
werkt dat kleine vliegtuigen verhuurt. Hij
bleek niet op de hoogte te zijn van de crash
op 26 juli. Cannady wilde niets zeggen over
zijninspectievanTryco.Uitanderebronnen
vernamenweechterdatCannady’sexpertise,
die breed wordt uitgemeten in het rapport,
behoorlijk te wensen overlaat. Cannady is
weliswaarpiloot,maarhijweetnietsvanhe-
likopters. Ook erkende hij dat de Afghaanse
luchtvaartdienst, die de vergunningen aan
piloten verstrekt, een ‘joke’ is. De piloten, zo
vertelde hij, worden niet eens medisch ge-
keurd.
In zijn twee rapporten geeft Cannady
hoog op van het patriottisme van Tryco en
noemt hij eigenaar Franz Zenz ‘een zaken-
man met buitengewone capaciteiten voor
wie kwaliteit en veiligheid de allerhoogste
prioriteit hebben’. Hoe Cannady dit weet
is een raadsel. In zijn rapport beweert hij
‘gedetailleerde discussies’ gevoerd te heb-
ben met de eigenaar van Tryco. Maar die
verklaart tegenover Vrij Nederland nog
nooit van Cannady gehoord te hebben.
ErismetTryconogietsandersaandehand.
RussellDoyenwerktevanaugustus2002tot
februari 2004 als hoofdtechnicus van Tryco
in Kaboel. Bij een federale rechtbank in de
staat Virginia ligt een klacht van hem tegen
Tryco en eigenaar Franz Zenz. Het is een ex-
plosief document. Volgens Doyen leverde
Tryco ondeugdelijke diesel aan de NAVO,
hetAmerikaanselegerenhetministerievan
Buitenlandse Zaken. De brandstof was ver-
vuildmetwaterenanderestoffen.Ookleng-
de Tryco volgens Doyen de diesel aan met
kerosine, wat het brandgevaar verhoogde.
VerderwasdeluchtvaartbrandstofvanTryco
‘nietvolgensdestandaard’vanhetcontract.
Tryco behoorde alle brandstof zelf te testen,
maar beschikte niet over de benodigde ap-
paratuur.DoyenhadZenznaareigenzeggen
geconfronteerdmetdevraag:‘Belazerjehet
leger en de andere klanten?’ en was prompt
ontslagen. Het openbaar ministerie onder-
zochtdeklachtvandeklokkenluiderencon-
cludeerde dat er niet voldoende bewijs was
om Tryco en Zenz te vervolgen. Maar het is
ooknietzodatdeklachtniet-ontvankelijkis
verklaard. Doyens document ligt nog altijd
bijderechtbankinVirginia.
Vlottebabbelaar
Wieisde‘patriot’FranzZenz?DeOostenrijkse
Amerikaan is een bekende figuur in Kaboel
en omstreken. Een kennis kenschetst hem
als een ‘crazy guy’: een gezette man van be-
gin zestig, een vlotte babbelaar die rond-
loopt met een gouden Dior-bril en zich van
vier verschillende mobieltjes tegelijk be-
dient. Desondanks is Zenz moeilijk te berei-
ken voor de verslaggever. Wanneer hij ein-
delijkopneemt,wensthijgeenuitsprakente
doenoverdehelikoptercrash.‘Hetenigewat
ikkwijtwil,’zegthij,‘isdatwetotdezezomer
nooitéénongevalhebbengehad.Werunnen
hier een superstrakke business.’ Voor Zenz
lijkt de helikopterverhuur van Tryco niet
meer dan een bijzaak. Op het moment van
het ongeval was hij niet in Afghanistan, ver-
telthij.HijzatinhetoerwoudvanCambodja,
‘voorzaken’.
IndeafgelopenvijftienjaarheeftZenz’be-
drijf minstens drie verschillende gedaan-
tes gehad. In maart 1991, vlak na de eerste
Golfoorlog, duikt Tryco voor het eerst op in
hetMidden-Oosten,alsexporteurvanaspiri-
neenpenicillinenaarKoeweit.Aanheteinde
van de jaren negentig komt de Oostenrijkse
Amerikaan tevoorschijn in een nieuwe ge-
daante: hij verkoopt telecommunicatieap-
paratuur, onder meer aan de Amerikaanse
overheid. Daarna is Zenz naar eigen zeggen
actief inSaoedi-Arabië.In2002neemthijzijn
derde gedaante aan: die van brandstofmag-
naat in Afghanistan. Tryco opent een ‘tank
farm’ naast het vliegveld van Kaboel, waar
uit Pakistan geïmporteerde benzine en die-
sel gefilterd en verkocht wordt. Binnen kor-
tetijdvliegtenrijdtheelAfghanistanophet
spul van Tryco: naar eigen zeggen heeft het
bedrijf op dit moment negentig procent
van de Afghaanse brandstofmarkt in han-
den. Onder Zenz’ klanten zijn de Verenigde
Naties, het Amerikaanse leger, de NAVO en
ngo’s. Het gaat Zenz dermate voor de wind
dathijinoktober2005vijftigmiljoendollar
wilinvestereninAfghanistanseersteolieraf-
finaderij te Heyraton, vlak bij de grens met
Oezbekistan.
Zenzzietzichalseenonverschrokkenpio-
nierenbeschouwtzijnzakeninAfghanistan
als een spannende bezigheid. Voor zichzelf
doet Zenz het allemaal niet, zegt hij. Nee, hij
ishieromhetAfghaansevolkteverheffenuit
armoede en afhankelijkheid. De publicaties
van Tryco staan bol van de filantropie: niet
alleen wil het bedrijf de Afghanen ‘minder
afhankelijk maken van het buitenland’, ook
scheptheteen‘aanzienlijketoenamevande
werkgelegenheid.’ En daar houdt Zenz’ pas-
sie voor de Afghaanse zaak niet op. ‘Over vijf
jaar,’verklaarthijplechtig,‘isTrycovanplan
om zijn onderneming in Afghanistan naar
de beurs te brengen. Op die manier kunnen
zoveelmogelijkAfghanendeleninonzesuc-
cessen.’
In werkelijkheid lijkt het Zenz voorname-
lijktedoenomdehardedollarsdieteverdie-
nenzijnineenrisicovollandalsAfghanistan.
‘Bij Franz is niets gratis,’ zegt Uli Gack, een
Duitse journalist die twee jaar geleden een
televisie-item maakte over de ondernemer.
‘Toen ik met hem optrok, zei hij tegen mij:
“Ik ben geen Robin Hood!”’ Bij wíe hij die
harde dollars verdient, dat maakt hem alle-
maalnietuit.‘Nichtvielfragen,nurmachen,’
zo omschrijft hij zijn zakenadagium in het
tv-item van Gack. Zenz lijkt nog het meest
op een personage uit een roman van John
le Carré of Graham Greene: een archetypi-
sche ‘derde man’ die zich in een oorlogsge-
bied soepeltjes tussen alle fronten beweegt.
Maar is hij ook een dermate grote oorlogs-
profiteurdathijvóór2001handeldreef met
het fundamentalistische taliban-regime?
Uiteraard treedt hij daar niet over in detail,
maardetekenenwijzensterkindierichting.
Recente rapporten van Tryco benadrukken
dat Zenz al geruime tijd in Afghanistan ver-
toeft en goed geworteld is in het land. Zo be-
schikt hij over ‘contacten die meer dan een
decennium teruggaan’. Ook zou hij eind ja-
rennegentigsamenmetdetalibaneennieu-
wenationaletelecomfirmahebbenopgezet.
En, zo meldt Zenz trots: ‘Hoewel onze olie
vanuit Pakistan per tankwagen wordt aan-
gevoerd over bergwegen die in handen zijn
vantaliban-strijders,heeftTrycoindeafgelo-
pendriejaarslechtstweetrucksverloren.Ter
vergelijking: andere organisaties zijn naar
verluidtalleenalin2005meerdanhonderd
auto’skwijtgeraakt.’
Beveiligingsfirma
Terug naar 26 juli, de heliport van de
Afghaanse legerbasis bij Khost. Het is
twaalf uur ’s middags. De Amerikaan Stuart
Moulder heeft nog altijd geen bericht over
hetlotvanzijnvrouwendochters.
Wie zich ondertussen ook ernstige zor-
genbeginttemaken,isRowanPridgeon.Hij
staat al de hele ochtend samen met Stuart
Moulder te wachten. Pridgeon, een Zuid-
Afrikaan, is in dienst van de Britse beveili-
gingsfirmaSSSI.ZijnbaasLourensDuPlessis,
die door iedereen Doepie wordt genoemd,
zit in de helikopter. Als projectmanager van
SSSI is Du Plessis verantwoordelijk voor de
beveiligingvandemensendiedeAfghaanse
basis bouwen. Ook aan boord is George van
Schalkwyk,hoofdvanSSSIinAfghanistan,en
netalsDoepieeenZuid-Afrikaan.
Ongerust over zijn bazen, belt Pridgeon
met zijn SSSI-collega Bevan Campbell in
Kaboel. Die heeft ’s ochtends ontbeten met
Du Plessis en Van Schalkwyk in Kaboel voor-
dat ze om half elf in de helikopter stapten.
OokCampbellisbezorgd.Dehelikoptermet
hunmeerderenislaat,veeltelaat.Misschien
ishettoestelvanwegehetslechteweeruitge-
wekennaardebasisinGardez,ongeveerhal-
verwegedevlucht?Maareentelefoontjenaar
eenSSSI-medewerkerinGardezbevestigtdat
EigenaarZenzzietzichalseenonverschrokkenpionieren
beschouwtzijnzakeninAfghanistanalseenspannendebezigheid
Erwasop26julinocheenvliegplan,nocheenpassagierslijst.Er
warenvraagtekensbijdekundigheidvandepiloten
48
KERST 2006
HET GEDOEMDE WERKPAARD
49
VRIJ NEDERLAND
23 DECEMBER 2006
11. 1
2
4 5
De MI-8 verongelukt in de bergen 35 kilometer ten noordoosten
van Khost en vliegt in brand. De inzittenden:
1. De Amerikaanse Darlene Moulder (55) en haar
dochters Bryn (21) en Caroline (17)
2. De Nederlandse militairen Jan van Twist (47)
en Bart van Boxtel (29)
3. De Zuid-Afrikanen Lourens ‘Doepie’
du Plessis (50) en George van
Schalkwyk (39) van het
beveiligingsbedrijf SSSI
4.De Afghaanse crew: een
piloot, een co-piloot en
een technicus
5. De Turkse ingenieur
Ihsan Özer en zijn
Afghaanse assistent
5150
12. de Tryco-helikopter daar niet is geland. Nu
rijdt Campbell in vliegende vaart naar het
kantoorvanTrycoinKaboel.Daarneemthet
personeelopzijnverzoekcontactopmetde
Amerikaanse Doris Langer, de manager van
Tryco. Ze zit op dat moment in Pakistan. ‘Ik
verteldehaardatdehelikopternietinKhost
was aangekomen en als vermist moest wor-
den beschouwd,’ zegt Campbell. ‘Ook vroeg
ikhaarof zeeenpassagierslijsthad.Zezeidat
er alleen een lijst was aan boord van het ver-
miste toestel.’ Dat is tegen de regels, want er
moetaltijdeenlijstwordenachtergelatenop
kantoor. Ook weet Langer niet hoeveel men-
seneraanboordzijn.
OpdeheliportinKhostkomtomhalf drie
’s middags plots een helikopter van Tryco
aanvliegen. Het is niet de vermiste MI-8,
maareentweedehelidiedoorTrycooppadis
gestuurdomrondtekijkenindebergen.Het
voertuig keert onverrichter zake terug naar
Kaboel.EvenlatervertrekteenAmerikaanse
legerhelikoptervooreen‘searchandrescue’-
missie. In de bergen, zo’n vijfentwintig kilo-
meter ten noordoosten van Khost, spotten
deAmerikanenvanuitdeluchthetwrakvan
eenneergestortehelikopter.Maarzelanden
niet. ‘Dat was niet verstandig geweest,’ zegt
Pridgeon. ‘Het werd al donker. Bovendien
staat dat gebied bekend als hoogst onveilig,
en ze hadden geen troepen op de grond om
deplaatstebeveiligen.’
De Amerikanen keren terug naar de basis
en melden het slechte nieuws. Vanaf de ba-
sis trekt een team van soldaten, geleid door
een Afghaanse gids, te voet de bergen in. De
volgende ochtend bereiken ze het wrak. Ze
zijn niet de eersten. Een Afghaanse grenspa-
trouille heeft de helikopter al gevonden en
houdtwachtopdeplaatsvandecrash.
Rijzendester
Het ongeluk met de helikopter, vertelt
Rowan Pridgeon vanuit Zuid-Afrika, heeft
hem behoorlijk aangegrepen. In één klap is
hij twee collega’s kwijtgeraakt met wie hij
goedkonopschieten.‘Ikbennogenigetijdin
KhostgeblevenalsvervangervanDuPlessis,’
vertelt hij, ‘maar uiteindelijk ben ik naar
huis gegaan. Het was moeilijk om mijn col-
lega’s vaarwel te zeggen, maar het ongeluk
drukte te zwaar op me.’ Pridgeons hoogste
baas in Afghanistan, George van Schalkwyk,
was een geliefd man. Vrienden en beken-
denomschrijvenhemals‘charismatisch’en
‘in alle opzichten een geweldige gozer’. De
chef-Afghanistan, een rijzende ster binnen
SSSI, was eind dertig, lang van postuur en
knap. Hij had zijn dienstplicht in het Zuid-
Afrikaanse leger vervuld als officier bij de
artillerie. Daarna ging hij bij SSSI werken,
dathemnaarAfghanistanzond.VanSchalk-
wyk nam de klus graag aan: het bedrijf be-
taalde hem achttienduizend dollar per
maand.
InKaboelleefdeVanSchalkwykvolgenshet
adagium‘workhard,partyhard’.Hijorgani-
seerde de befaamde ‘donderdagavondfees-
ten’inhetGreenGuestHouse,hetgastenver-
blijf vanSSSI.Daarkwamdeexpat-scenevan
Kaboel samen om na een lange, afmattende
Afghaansewerkdagstoomaf teblazenonder
het genot van een flinke slok bier. Iedereen
kwam:privé-soldaten,werknemersvanngo’s
endeVerenigdeNaties–alleendemilitairen
van de ISAF-vredesmacht lieten het afweten,
omdatzegeenalcoholmochtendrinkenuit
respect voor de moslimbevolking. ‘George
was de grote man achter deze feesten,’ zegt
zijn collega Bevan Campbell. ‘Iedereen ken-
dehem.’Diebijeenkomstenzijnnuverleden
tijd,voegthijermetspijtinzijnstemaantoe.
Niet alleen omdat de grote animator dood
is,maarookomdathetgastenverblijf inmid-
dels door SSSI is overgedaan aan de aanpa-
lendeNederlandseambassade.
Ook‘Doepie’DuPlessis(50)konopdedon-
derdagavondfeesten stevig tekeergaan. Net
als Van Schalkwyk zat hij vóór zijn carrière
bij SSSI in de Zuid-Afrikaanse krijgsmacht.
Daarwashijeenzwarejongen.Een‘memori-
al site’ op internet, gemaakt door voormali-
ge strijdmakkers, toont een fotocollage van
Du Plessis. ‘Our great friend Doep’ blijkt een
besnorde,vlezigeAfrikaner,wiensgelaateen
voorliefde voor bier en barbecues verraadt.
InZuid-AfrikadiendeDoepieeengeheimzin-
nig en berucht legeronderdeel: het 32ste ba-
taljon. Dit eliteregiment werd halverwege
de jaren zeventig opgericht door het apart-
heidsbewind en gestationeerd in Namibië,
vlak bij de grens met Angola. Daar vocht het
tegen de Angolese regeringstroepen. Dat
gebeurde op weinig zachtzinnige wijze: de
Portugese bijnaam van het 32ste luidde ‘Os
Terriveis’, de verschrikkelijken. Het 32ste ba-
taljonkendeeenongebruikelijkesamenstel-
ling:desoldatenwarenzwarteAngolezen,de
officierenblankeZuid-Afrikanen.Doepie,die
opklom tot de rang van majoor, gold onder
zijnmedemilitairenalseenlegende.‘Hijwas
een onverschrokken soldaat en zeer geliefd,’
vertelt zijn oud-compagniegenoot Lourens
van Niekerk vanuit Zuid-Afrika. In 1979 was
Doepie in Angola ook al eens betrokken bij
een helikoptercrash. Toen overleefde hij het
ongeluk.
In het Zuid-Afrika van na de apartheid
was er geen plek meer voor ‘Os Terriveis’. In
1993 werd het bataljon ontbonden. Doepie
vond emplooi bij een internationaal be-
veiligingsbedrijf, net als honderden ande-
re blanke oud-militairen. Hij ging voor SSSI
alsbeveiligernaarAfghanistan.‘Hijwasniet
bepaald te spreken over het werk,’ zegt zijn
vriendLourensvanNiekerk.‘Maarhijmoest
geld verdienen voor zijn gezin. En als blan-
keoud-soldaatkomjeinZuid-Afrikanergens
meeraandebak.’
Oud-officieren
Niet iedereen in Kaboel is bekend met de
naam SSSI. Toch is de Britse firma een van
de grootste ‘private military companies’
(pmc’s) in Afghanistan. SSSI werd in 1998 in
Londen opgericht door drie Britse en twee
Amerikaanseoud-officierenenin2004over-
genomendooreenAmerikaansebedrijf.Het
bedrijf richt zich al in een vroeg stadium op
Afghanistan. Een verstandige keuze. In Irak
is steeds minder werk voor pmc’s nu grote
bedrijven zich beginnen terug te trekken –
Afghanistandaarentegeniseengroeimarkt.
In het land bedient SSSI een breed scala aan
cliënten. Grote internationale bedrijven als
hetAmerikaanseFluor,datdeTryco-helikop-
terop26julihadgehuurd,maarookngo’s,de
VerenigdeNatiesendeAfghanistanNational
Bank(onderbestuurvanING)behorentotde
klantenvandeBritsefirma.Daarnaastbevei-
ligtSSSIdeAmerikaanseenCanadeseambas-
sadesinKaboel.
Opdewebsitevanhetbedrijf staatookhet
Nederlandse ministerie van Buitenlandse
Zaken genoemd als cliënt. Een woordvoer-
der van SSSI in Londen bevestigt dat het be-
drijf een contract heeft met het ministerie,
maar wil verder geen inhoudelijke medede-
lingen doen. Buitenlandse Zaken ontkent
aanvankelijk stellig dat er een contract be-
staat met SSSI. Er waren wel gesprekken, al-
dus een zegsman, maar tot afspraken is het
nooitgekomen.Nageïnformeerdtehebben
in Kaboel, meldt het ministerie dat het tóch
zaken doet met het beveiligingsbedrijf: SSSI
neemt ‘een deel van de beveiliging’ van de
Nederlandse ambassade in Kaboel voor zijn
rekening. Waarom men dit niet wist in Den
Haag, is onduidelijk. Bij werknemers van
SSSI in Afghanistan was het contract met de
Nederlanders gewoon bekend. Sterker nog,
zo vertellen ze ons, er zat een twééde con-
tract in de pijpleiding: voor de Nederlandse
basis in Uruzgan. Dát was het doel van de
reis van Jan van Twist en Bart van Boxtel. ‘De
twee Nederlandse militairen,’ zegt Rowan
Pridgeon,‘kwamenkijkenof SSSIinUruzgan
hetzelfde beveiligingswerk kon gaan doen
alsopdeAfghaansebasisinKhost.’
De basis in Khost werd gebouwd door
Fluor, een Amerikaanse bouwbedrijf dat
internationaal opereert. Op de lijst van
Amerikaanse bedrijven met contracten in
Irak en Afghanistan staat Fluor op de vier-
de plek, na KBR (Halliburton), Bechtel en
Parsons. Stuart Moulder is trots op het werk
dat hij voor Fluor deed. ‘Het was het enige
project in Afghanistan dat op tijd is opgele-
verd,’ zegt hij. ‘Toen ik in Khost kwam had
het project vertraging opgelopen. Maar wij
brachten het weer op schema. We hebben
ongelooflijkgoedwerkverricht.’
Deachtsteinzittende
Op de heliport in Khost stond die ochtend
niemand te wachten op Ihsan Özer. Lang
was zijn naam zelfs niet bekend. De Turkse
ingenieurstapteinKaboelophetlaatstemo-
ment in de gedoemde helikopter van Tryco.
Hij is, naast het gezin van Stuart Moulder,
de Nederlandse militairen en de Zuid-
Afrikaansebeveiligers,deachtsteinzittende
die omkwam. Özer, een deskundige op het
gebied van waterputten, was een ‘sub-sub-
contractor’vanFluor.Veelvanheteigenlijke
werkvandebouwvandelegerbasiswerduit-
gevoerddoorhetTurksebouwbedrijfYuksel,
dat een contract had met Fluor. Yuksel had
op de basis zo’n grote aanwezigheid (acht-
honderd man), dat het zelfs beschikte over
een eigen kliniekje, bemand door medisch
personeel uit Kazachstan. Op zijn beurt
huurde Yuksel weer andere firma’s in, zoals
hetbedrijfjevanIhsanÖzer.
DeingenieurnameenAfghaanseassistent
mee, de negende inzittende. Zijn naam is
niet bekend. Ook heeft Vrij Nederland de fa-
milie van Özer niet kunnen lokaliseren. Hij
blijft dus ‘de onbekende Turk’, zij het dat hij
nueennaamheeft.
Debemanningsleden
En dan had de MI-8 nog drie bemannings-
leden. Wie waren ze? Volgens alle betrok-
kenen waren de piloten Afghanen. En dat is
vreemd, want volgens Tryco zelf werden de
helikopters doorgaans bestuurd door een
Russischecrew.Datwasookdeervaringvan
Stuart Moulder: telkens als hij met Tryco
vloog,trofhijdezelfdeRussischepilotenaan.
De drie waren volgens hem ervaren en voor-
zichtig.Nooitvlogenzeinslechtweer,altijd
keerden ze terug naar Kaboel als er donder-
wolken opdoemden. ‘Soms was dat wel ba-
len,’ vertelt Moulder, ‘dan was je al vijfen-
twintigminutenonderwegendanmoesten
we terug naar Kaboel.’ Rowan Pridgeon van
SSSIismindertesprekenoverdestuurmans-
kunsten van de Tryco-vliegeniers: ‘Ik had
absoluut geen vertrouwen in Tryco. Ik ging
nog liever acht uur lang in de auto naar
Kaboel. Eén keer heb ik aan boord gezeten
vanzo’nhelikopter.Depilotenstegenopals
cowboys, alsof ze nog altijd in een oorlogs-
situatie zaten. We bleven de hele tocht tus-
sen de bergkammen vliegen, in plaats van
erboven. De veiligheidsmaatregelen aan
boord vond ik ook maar zo zo. Vóór het ver-
trekinKaboelzatendepilotengewoontero-
ken in het toestel, in de buurt van de brand-
stoftank. Ook hoorde ik dat ze telkens een
andere vliegroute kozen naar Khost. Ik heb
het management van Fluor daar diverse
kerenopgeattendeerd.’
De kundigheid van de piloten is van extra
belang gezien de weersomstandigheden op
26 juli. Volgens het Nederlandse ministerie
van Defensie stortte het toestel neer ‘onder
slechte weersomstandigheden in bergach-
tiggebied.Erwordtinrapportengesproken
vanzwareregenvalenmist.’
De ‘rapporten’ waarop Defensie doelt
zijn zonder twijfel afkomstig van het
Amerikaanse reddingsteam dat het wrak
vond. Een persbericht van het Amerikaanse
leger rept inderdaad over ‘extreme weers-
omstandigheden’ die een landing bij het
wrak beletten. Maar toen de helikopter het
wrak vond, was het al bijna donker. De Try-
co-helikopter was ’s ochtends neergestort.
StuartMouldergelooftnietdatslechtweerde
oorzaak van het ongeluk was. Ja, zegt hij, er
hingmistindevalleiwaarhijstond.Maaruit-
eindelijk bleek de helikopter door een ande-
re vallei te zijn gevlogen. ‘Onverwacht slecht
weerindeanderevalleiwasonmogelijk,’zegt
hij.‘HetweerinKhostkendeikopmijnduim-
pje. Ik heb zó vaak een plotselinge onweers-
buimetzwareregenzienlosbarsten.Ookals
datopafstandwas,ineenanderevallei,zagje
vanaf de basis de staart van het slechte weer.
Die dag was de lucht helder, behalve dan die
plaatselijkelichtemist.’RowanPridgeon,die
ook vanaf ’s ochtends op de heliport stond,
beaamtMouldersverhaal:‘Hetwaseenvrese-
lijkehetedag.Ikherinnermedatwestonden
tezwetenindehitteterwijlweophelikopter
aanhetwachtenwaren.’
Tenzij er ooggetuigen zijn die in de val-
lei zelf ter plekke waren, lijkt het onmoge-
lijk om vast te stellen of er inderdaad van
slecht weer sprake was. En als het weer niet
de oorzaak was, wat dan wel? Gedroegen de
Afghaanse piloten zich als ‘cowboys’? Was
een van de piloten niet een Tryco-werkne-
mer, maar een hoge Afghaanse militair die
op het laatste moment het stuur nam, zo-
alseenhardnekkiggeruchtbeweert?Of was
het de brandstof, die volgens klokkenluider
RussellDoyennietdeugde?
Vreselijkedag
Vijf maanden later woont Stuart Moulder
alleen met drie katten in het grote huis in
Atlanta dat hij deelde met Darlene, Bryn en
Caroline.Sindskortishijmetonbetaaldver-
lof van zijn baan bij Fluor. Gelukkig kan hij
een vriend helpen met de renovatie van een
oudpand.Zoprobeerthijomnietaandievre-
selijke dag in Khost terug te denken. Wat er
zich later op woensdagmiddag 26 juli heeft
afgespeeld, weet hij niet meer. ‘Ze vertelden
me dat een helikopter van het Amerikaanse
leger het wrak van de Tryco-helikopter van-
uit de lucht had gezien. Toen ben ik inge-
stortenhebbendejongensvanSSSImenaar
het kliniekje gebracht van Yuksel, de Turkse
subcontractor van Fluor. Daar heeft een
Kazachstaanseartsmeeenspuitjegegeven.’
De volgende ochtend vloog Moulder te-
rug naar Atlanta. Drie weken later kwamen
de lijkkisten met zijn vrouw en dochters
aan. Het Rampen Identificatie Team dat de
Nederlandse regering naar Kaboel had ge-
‘Eénkeerhebikaanboordgezetenvanzo’nhelikopter.
Depilotenstegenopalscowboys’
IndebergenspottendeAmerikanenvanuitdeluchthetwrak
vaneenneergestortehelikopter
52
KERST 2006
HET GEDOEMDE WERKPAARD
53
VRIJ NEDERLAND
23 DECEMBER 2006
13. Woensdag 2 augustus 2006,
omstreeks half negen in de
avond. De lichamen van de twee
Nederlandse militairen komen
aan op vliegbasis Eindhoven
stuurd,haddedrievrouwengeïdentificeerd
opbasisvangebitskenmerken.
Moulder is een gebroken man. Haperend,
met heel veel pauzes, vertelt hij over de tele-
foon iets over zichzelf. Eigenlijk wil hij het
liefst slapen, om niet te hoeven denken, om
depijnvanhetverliesniettevoelen.‘Ikdenk
nietdatiemandzichkanvoorstellenwathet
isomallesinéénklapteverliezen,’zegthijna
eenlangepauze.Verontschuldigend:‘Ikben
vaakheelergemotioneel.’
Mouldersgedachtengaanvoortdurendte-
rug naar die fatale julidag. Waarom is de he-
likopterinhemelsnaamneergestort?Navijf
maandenheeftMouldernogaltijdgeenant-
woord op zijn vragen. Niemand heeft hem
ooit gebeld, behalve een Nederlandse admi-
raalvandeambassadeinWashingtoneneen
kolonel uit Den Haag, die bevriend was met
deverongelukteluitenant-kolonelVanTwist.
MoulderhaddeNederlandershetzelfdever-
teld als wat hij nu aan Vrij Nederland vertel-
de.Antwoordenhadhijnooitgekregen.
Moulderkanermoeilijkmeelevendathij
nogsteedsnietsweetoverdeoorzaakvanhet
ongeluk,zegthij.Isersprakevan‘eencover-
up’? ‘Iemand zou ter plekke bij Tryco onder-
zoek moeten doen,’ zegt hij. Zijn advocaten
hebbenbedongendatTrycoalhetbewijsma-
teriaal zal bewaren. Maar of het bedrijf daar
naar zal luisteren? ‘Het is Afghanistan, hè,’
zegtMouldergelaten.
Onderzoek
Behalve het Nederlandse ministerie van
Defensie doet op dit moment niemand on-
derzoek naar het ongeval op 26 juli. De
Amerikaanse luchtvaartdienst heeft geen
controle over Afghanistan, de Afghaanse
overheid zelf is niet in staat tot een onder-
zoek, en het Amerikaanse leger had geen
manschappenaanboord.ISAFinKaboelver-
wijst door naar het Nederlandse onderzoek.
Een civiele helikopter die neerstort in een
landdatineenoorlogssituatieverkeert,valt
doorallemazenvanhetnet.
Dat is niet verwonderlijk. In feite gaf
Defensieopdeochtendvan26juli‘deverant-
woordelijkheid uit handen’ aan een bedrijf
datallevliegregelsaanzijnlaarslapte.Stuart
Moulder somt nog eens op wat hij weet: ‘Er
was geen passagierslijst, geen vliegroute,
geen manier om met de piloten te commu-
niceren.Datopzichisalnalatigheid.’
Moulders familie en de Nederlandse mili-
tairen vlogen met een toestel dat een verle-
denhadindecontroversiëleoorlogtegende
opiumteelt, dat bemand werd door piloten
die zich soms als ‘cowboys’ gedroegen, die
geen medische keuring hadden en wellicht
zelfs geen werknemers van Tryco waren. De
exploitant van de helikopter blijkt een ver-
leden te hebben van dubieuze praktijken
en levering van brandstof die beneden de
maat is. Met andere woorden: Jan van Twist
enBartvanBoxtelstaptenaanboordvaneen
besmettehelikopter.
Het is jammer dat Defensie geen uitleg
wil geven over het reisdoel van de twee mi-
litairen op 26 juli. Want nu blijven er vra-
gen.Bijvoorbeeld:zatdejuristVanTwistaan
boordvandehelikopteromdateronderhan-
deldzougaanwordenmetdeprivatemilita-
ry company SSSI? De weduwe van Van Twist
geeft te kennen geen behoefte te hebben
aan contact met de media. De vriendin van
BartvanBoxtel,diezelf militairis,antwoordt
hetzelfde. Diens ouders willen eerst het rap-
portvanDefensieafwachten.Totdietijd,zegt
ACOM,devakbondvoormilitairen,zullende
familiesgeenjuridischestappennemen.
Andere nabestaanden doen dat wel.
Charmaine Du Plessis, de weduwe van
Doepie, en de vriendin van George van
Schalkwyk hebben een advocaat in de arm
genomen. Charmaine heeft als alleenstaan-
de moeder van twee kinderen hard geld
nodig en wil bovendien het naadje van de
kous weten. In opdracht van de twee wedu-
wes heeft Patricia Barlow, een advocate in
San Francisco die is gespecialiseerd in heli-
kopterongelukken, onlangs de eerste stap-
pen gezet voor een formele aanklacht tegen
FranzZenz,TrycoenFluor.Misschiendateen
rechtszaak meer helderheid verschaft over
degebeurtenissenop26juli?
Aan het slot van een lang en emotioneel te-
lefoongesprek, geeft Stuart Moulder ant-
woord op de vraag die de verslaggever niet
heeft gesteld, maar die onuitgesproken bo-
ven het gesprek hangt. De vraag hoe hij risi-
co heeft kunnen nemen om zijn gezin naar
Afghanistantelatenkomen.
‘De vlucht met de helikopter,’ zegt hij en
haalt diep adem, ‘daarvan heb ik nooit ge-
dachtdat-iegevaarlijkzoukunnenzijn.’
Endanvaltereenlangestilte. V
ZAKEN DOEN
IN EEN OORLOG
CONTRACTEN VAN TRYCO
• Verhuur van twee van de vier MI-8 helikopters
aan het Amerikaanse leger voor de oorlog tegen
de opiumteelt (vijftig uur vliegtijd per helikopter
per maand; niet-gebruikte uren mogen niet
worden meegenomen): twee miljoen dollar
(2005) (bron: Pentagon)
• Levering van diesel en luchtvaartbrandstof,
ondermeer aan het Amerikaanse leger en ISAF:
vijftig miljoen dollar (2004) (bron: studie van het
onafhankelijke onderzoeksinstituut Afghanistan
Research and Evaluation Unit)
CONTRACTEN VAN FLUOR
• Bouw van de Afghaanse legerbasis in Khost:
vijfentachtig miljoen dollar (bron: Pentagon)
• Totaal aan contracten van Fluor in Irak en
Afghanistan: 2,25 miljard dollar (bron: rapport
van het Amerikaanse Congres)
CONTRACTEN VAN SSSI
• Beveiliging van de Amerikaanse ambassade in
Kaboel: 3,6 miljoen dollar (februari 2006)
• Beveiliging Canadese ambassade in Kaboel:
bedrag onbekend (juni 2005)
• Beveiliging Nederlandse ambassade in Kaboel:
datum en bedrag onbekend, in ieder geval sinds
maart 2005
• CDM Constructors: 3,8 miljoen dollar voor
achttien maanden (februari 2006)
• International Relief and Development
(Amerikaanse ngo). Uit een contract van
achtenvijftig miljoen dollar dat IRD heeft met de
Amerikaanse overheid, betaalde het SSSI in 2005
bijna vier miljoen dollar
• Amerikaanse leger: 1,2 miljoen dollar voor
twaalf maanden (september 2005). Verlenging
van een bestaand contract, met opties voor nog
twee verlengingen
• Fluor: één miljoen dollar (februari 2006).
Verlenging van een bestaand contract (bron: pers-
berichten Universal Guardian, moederbedrijf van
SSSI)
‘Ikdenknietdatiemandzichkanvoorstellenwathetisomallesin
éénklapteverliezen’
54
KERST 2006
HET GEDOEMDE WERKPAARD
55
VRIJ NEDERLAND
23 DECEMBER 2006
15. Hijwildegeentheemeerdrinken
uitangstdatzijnhuiderdonkerder
vanwerd
IkzouBapakunnenwijsmakendat
koningGeorgeMiddlemarchhad
geschreven
Zesachttien
Nognooitgezien
Wezijnzoblij
Geenvijferbij
Hetisechtwaar
’43:hetbestejaar.
Ik begon meteen te dromen over het boek dat Bapa nu
misschien voor me zou kopen. Bapa wilde niet dat ik te
veel boeken las. The Reader’s Digest mocht wel, die lasThe Reader’s Digest mocht wel, die lasThe Reader’s Digest
hij zelf ook regelmatig, maar geen boeken. ‘Daar krijg
je maar hoofdpijn van en je wilt toch zeker niet je hele
leven een brilletje op?’ zei hij dan. ‘Het is al erg genoeg
dat die nonnen je Pride and Prejudice lieten lezen in
plaats van je iets nuttigs bij te brengen.’ Maar vandaag,
met mijn acht tienen, kreeg ik misschien wel een boek
van Bapa. En mocht hij bedenkelijk kijken, dan zou ik
hemvertellendatMiddlemarchdooreenzekereGeorge
was geschreven. Dat vond Bapa een mooie naam. In
onze winkel hing een levensgroot portret van koning
George.EvengrootalskoningGeorgezelf,zeimoederal-
tijd. Ik zou Bapa kunnen wijsmaken dat koning George
Middlemarchhadgeschreven.Metmijnachttienenwas
ven moment was hij teruggekomen met een vlinderdasje
omendatwerdzijnhandelsmerk.Hijwildegeentheemeer
drinken uit angst dat zijn huid er donkerder van werd. Als
hijiemandindebazaareenhandgaf,booghijlichtjeszijn
hoofd. Hij sprak met twee woorden en noemde zijn ou-
derspapaenmama.Koudzestienenhijgedroegzichalals
eenstervanhetwittedoek.MoederenBapamochtenhem
graag.Volgenshenhadhijinnerlijkebeschaving.
WemoestenaltijdmetHassanalispelen,nietalleentoen
we klein waren en zij dicht bij de vuurtoren in Mombassa
woonden. Later verhuisde zijn vader met zijn gezin naar
het koelere klimaat van Nairobi, waar de wortels van zijn
kostbarerozennietlangerdoorwittemierenwerdenaan-
gevreten.TweeàdriekeerperjaarbezochtenzeMombassa
en bleven dan langere tijd bij ons. Onze grootvaders wa-
renspeelkameraadjesgeweestinhetzelfdedorpinGujarat
en hadden later de overtocht naar Oost-Afrika gemaakt in
de hoop op een betere toekomst. ‘De familie Visram en wij
komen uit hetzelfde dal, hetzelfde dorp en van dezelfde
dhow,’hieldBapaonsaltijdwaarschuwendvoor.
‘Liever niet, als jullie er geen bezwaar tegen hebben,’
was gewoonlijk het antwoord van Hassanali op de vraag
van mijn broers Mohammed en Sadru of hij zin had bij de
oude haven naar beneden tot aan de inham te klimmen
of stiekem in de boomgaarden achter de sodafabriek rij-
pe vruchten te plukken. Activiteiten in de buitenlucht wa-
ren uit den boze. Sjoelen op onze veranda was eveneens
ondenkbaar: houten schijfjes over een plank zwiepen was
slechtvoorzijnnagels.Binnenlandsenagelswarenkwets-
baarder dan onze zongeharde Mombassa-nagels. Dat be-
weerde Hassanali. Hij beweerde zelfs dat slangen ongeluk
brachten. Volgens Hassanali moest je als je op de kop van
een slang terechtkwam helemaal tot aan het puntje van
de staart glijden, terug naar af, zodat je kansen om te win-
nenverkekenwaren.Wijvondendatgeenleukspel.Wewis-
ten dat het juist een goed teken was als je op de kop van
eenslangtrapte,zohadKrishnaookdeslangkoningKaliya
verslagen. Hij had zijn voet op de vijfkoppige slang gezet
en vervolgens de vijf koppen beetgepakt en onder zijn ar-
men vermorzeld. ‘Jullie zijn zo dom, jullie kennen alleen
maarHindoe-verhalen,’zeihijaltijd.Hassanaliwasheteni-
gekindvoorwiemoederdeplafondventilatoraanzetteals
wevanhaaraandeeettafelmochtenspelen.
‘Geen grapjes over dat vlinderdasje van hem, hoe moe-
tenmensenandersziendathijinEngelandisgeweest?’zei
mijn moeder berispend wanneer we als kleine kinderen
Hassanali nadeden. In onze tienerjaren begon mijn moe-
der zich zorgen te maken of we de familie Visram wel ge-
noeg respect betoonden: ‘Hebben jullie enig idee hoeveel
geld ze aan goede doelen geven? En hebben jullie de gale-
rij van het ziekenhuis gezien? De foto van zijn opa is inge-
kleurdenheefteennieuwelijstgekregen.Jullieopaisnog
steedszwartwit.’Entegenmij:‘Hebjijdieenormediaman-
ten oorhangers in zijn moeders oren weleens gezien? Aan
M
OEDER HAD NIET VERTELD
of de rozenblaadjes die over
mijn bruidsbed waren uit-
gestrooid bedoeld waren
om op te zitten. Ik pakte er
een paar en ging op de kale
chenille zitten wachten op
Hassanali. Zachtjes draaide
hij de deur op slot, bleef er even met een glimlach tegen-
aangeleundstaanenslooptoenopzijntenennaarmetoe,
met de woorden: ‘Ik heb altijd geweten dat je op een dag
mijn vrouw zou worden. Ik moet je een geheimpje vertel-
len.’Hijgingopderozenblaadjeszittendieikopeenhoop-
je had gelegd. ‘Misschien begrijp je het niet omdat je nog
nooit in Engeland bent geweest, maar ik heb iets in mijn
mond, iets waarmee ik volgens mijn vader ben geboren.
Kijknietzobang,hetisietsdatmegelukbrengt.Hetiseen
lepel, die niet in de weg zit, die je niet kunt zien, een lepel
vanzilver,eengelukslepel.’Hijbrachtmijnmethennaver-
sierde handen naar zijn lippen en kuste mijn vingertop-
pen, een keer, misschien twee. ‘Ik wil je lieveling noemen,
zoals ze in Barnet doen. Op een goede dag neem ik je daar
mee naartoe, wacht maar. Eens per jaar kleuren de boom-
bladeren daar goud en als ze eraf zijn gevallen, kun je er-
overheenlopen.’
Ik deed mijn ogen dicht. Ik verlangde naar het donker
vanmijneigenkamerwaarikvaaklagalsikhoofdpijnhad,
verlangde intens naar de verkoelende bries die door on-
ze mangoboom waaide. Die boom was altijd groen en zijn
blaadjes veranderden nooit van kleur en vielen niet op de
grondzodatjeeroverheenkonlopen.
BijMonopolykwamHassanalialtijdalseersteopMayfair
enPiccadilly.NogvoordatmijnbroerseniklangsStartwa-
rengekomenentweehonderdpondhaddengewonnenof
naardegevangenismoesten,washijalbezigomviergroe-
ne huisjes in te wisselen voor een rood hotel, dat hij uitge-
rekend op de straat zette waar een van ons terechtkwam.
Terwijl hij op zijn huur wachtte, draaide hij aan zijn vlin-
derdasje alsof het het stuur was van een auto waarmee hij
onsaanstondsgingoverrijden.
Hassanalihaddikwijlsmetzijnvader,diedaarhadgestu-
deerd, over Mayfair en Piccadilly gewandeld. Op een gege-
wiezalzedezeoorhangersdoorgeven?Denkevengoedna,
beta, één broer en alleen maar jongere zusjes, dus wie is
deaangewezenpersoonvoordiediamanten?’Ikhadgeen
zin om na te denken over de dingen waarover ik van moe-
dermoestnadenken.Ikhieldeenopengeslagenboekvoor
mijn gezicht. Mijn boek was mijn purdah1
, mijn purdah
voormoedersstemendeplannendiezemetmehad.
Ik had moeder nooit verteld dat Mohammed en ik de
spot dreven met Hassanali’s naam. Hassanali sprak zijn
achternaamuitalstweeapartewoorden,metevenveelna-
druk. Dan trok hij zijn wenkbrauwen op en zei: ‘Vis Ram.’
Zodat visklonk als het getal twintig en Ramals de god, zo-
dathetnetleekof zijnnaamdatbetekende:twintiggoden.
Hassanaliwildenietaanhetideedatonzevooroudershin-
doe waren. Hij had zichzelf wijsgemaakt dat we, ondanks
zijn achternaam, altijd moslims waren geweest, ook toen
wenoginGujaratwoonden.Daarommoestenwezolachen
omzijnuitspraakvanVisram.
Ik had nog nooit zoveel vreugdetranen geplengd als op
de dag dat mijn Cambridge eindexamenresultaat bekend
werd.Ikhadachttienen.Ikwasniethetenigemeisje,dehe-
le klas had uitmuntende cijfers gehaald, en we plengden
allemaal zulke zoete tranen. De nonnen waren zo trots op
onsdaterindeaulaeenfeestelijkevieringwerdgehouden.
Moeder-overste lachte ons allemaal toe, ook de drie kauw-
gum kauwende meisjes die een hekel aan school hadden,
voorwiezusterSintViroeenextrapaarweesgegroetjeshad
gezegdendiezesjeshaddenwetentehalen.Diedagkauw-
den ze fier op hun kauwgum. Met z’n allen klapten we en
zongen:
1 Afscheidingsgordijn, een gebruik in sommige islamitische
samenlevingen
57
VRIJ NEDERLAND
3 MAART 2007
56
DE REPUBLIEK DER LETTEREN
TWINTIG GODEN EN DE GRANAATAPPELPITJES
16. Nukijkiknaarhaar,mijnkindjeuit
Barnet,envraagmeaf of zealtijd
alleenzalblijven
‘Nee,nee,onmogelijk,datisveelte
weinig,maakereen80Bvan,en
doetumeermaartienvan’
allesmogelijk.Diedagstormdenwedeschooluit,atenon-
rijpe mango’s en gepofte maïs, en we merkten niet eens
dathetregende.
Moedernoemdehetgezegenderegen,goedkeuringvan
boven. Ze bedoelde niet goedkeuring van mijn eindexa-
mencijfers. Ook de sherbet2
en de kip-biryani waren niet
tererevanmijneindexamencijfers.Weschrijven1943,het
jaar waarin men in de bazaar fluisterde dat er een derde
moesson kwam, het jaar waarin Hassanali’s vader speci-
aal uit Engeland overkwam om ons het huwelijksaanzoek
tedoen.
Deoverigegezinsledenschenenzichweltekunnenvin-
denindeplannenvanmoederenBapa.Zewarenallemaal
in een opperbeste stemming, zagen er piekfijn uit. Sadru,
vanzelfsprekend, de benjamin, die met alle winden mee-
waaide, maar ook Mohammed. Allebei hadden ze hun bo-
venste hemdknoopje dichtgedaan, alsof een vlinderdasje
in aantocht was. Ze hadden Parker-pennen in hun over-
hemdzakje geschoven. Hun schoenen glommen net zo
erg als die van Hassanali. Mohammed, mijn liefste bond-
genoot,mijnelf maandenjongerezelfbenoemdetweeling-
broer, met wie ik een chilipoederverbond had gesloten en
om Hassanali’s achternaam had gegiecheld: Mohammed
begon zich als een vader te gedragen. ‘Ze zijn wel van heel
goede komaf, zusje. Hassanali kan alle boeken van de we-
reld voor je kopen. En over een paar jaar moet je maar een
goed woordje voor me doen zodat ik zijn middelste zus-
je kan krijgen want dat gaat me zonder jouw hulp nooit
lukken.’
Bapakwammijnkamerbinnen.‘Vandaagbenikdetrots-
te man van heel Kenia, omdat mijn prinsesje met een jon-
gen van Visram gaat trouwen, zoon van een advocaat die
zelf ookbijnaadvocaatis–’
‘Bapa,’ begon ik, maar de tranen zaten hinderlijk in de
weg.
‘Benjegelukkigmetdezekeuze,Areh?’
‘Bapa, mag ik alstublieft verder studeren? Toe, bapa, mag
ikalstublieft–’
‘Studeren? Je wilt studeren? Studeren en deze echtge-
noot aan onze neus voorbij laten gaan? Met wie moet je
dan na je studie trouwen? Waar moet ik een professor op-
duikelenvooreengestudeerdmeisje?’
Ik werd op mijn grootmoeders kamer ontboden. Ze zat
in kleermakerszit op haar touwbed, met in de ene hand
haarsnuifdoosjeenindeanderehaarbidsnoer,enophaar
gezicht de eeuwige frons, in weerwil van haar blijdschap.
Ze vroeg: ‘Hoeveel jaar geleden ben je met menstrueren
begonnen?’
‘Vijf jaar,Dadima.’
‘In je moeders tijd zou dat vijf jaar te veel zijn geweest.
Directnahaareerstemenstruatiekwamzijbijonsinhuis.
Droog je tranen, je mag blij zijn dat je vijf jaar extra hebt
gehad.’Zezettehetsnuifdoosjeneerenzochtinhaarrech-
tercup. De frons werd dieper. ‘Hier, voor jou.’ Ik ging op de
rand van het bed zitten en pakte iets uit dat in een aantal
velletjes paars vloeipapier was gewikkeld. Er bleken oor-
hangers in te zitten: zes diamanten, gezet in de vorm van
eenbloem.
‘Laat niemand in Afrika beweren dat alleen de vrouwen
van Visram diamanten zo groot als granaatappelpitten
hebben.Dievanonszijnnetzogrootenzonderéénkrasje.
Omdatjedeeerstgeborenevanjevaderbent,magjijzenu
dragen en de trots van de familie zijn. Als jouw eerstgebo-
renetrouwt,moetjezedoorgeven.Begrepen?’
Moeder veegde met haar vingers mijn gezicht droog.
‘Allemeisjeshuilenalszehetouderlijkhuisverlaten,beta,
datdeedikook.Wachtmaartotjedestapelsari’szietwaar-
in je gehuld gaat worden, ruwe zijde, brokaat, badla-bor-
duurwerk, wacht maar af.’ Ze nam me mee naar Whiteway
Laidlow, het Europese warenhuis waar de familie Visram
vasteklantwas.‘Kom,’zeize,‘wijkunnenhierookbestwat
geld spenderen!’ Ik was er nog nooit boven geweest. Op
moedersaanwijzingen,diezeinhaarbesteEngelsaaneen
Britsedamemeteenzilvergrijsknotjeeneenmeetlintgaf,
werd ik in een hokje met een grote passpiegel geduwd en
daar moest ik net als bij gymnastiek met mijn armen zij-
waartsgestrektgaanstaan.‘75A,’zeizetegenmoedertoen
wehethokjeweeruitgingen.
‘Nee, nee, onmogelijk, dat is veel te weinig, maak er een
80Bvan,endoetumeermaartienvan,allemaalmetvoor-
gevormdecups.’
OpdeterugweggingenwelangsbijdedrietantesHajee,
gespecialiseerdinhetaanbrengenvanbruidsversieringen
van henna. De jongste, tante Farial, was de populairste. Ze
was begonnen met haarspelden en gepunte lucifers en
maakte inmiddels gebruik van rijgnaalden om de henna
aantebrengen.Hetscheenpijnloostezijn.Moedermaakte
eenreserveringbijhaarvoormijnhandenenvoeten.
De familie Visram had nooit gezegd dat Hassanali een
ernstige hartkwaal had. Dat was de reden dat hij zo lang-
blijven voor de in vloeipapier gewikkelde granaatappel-
pitjes in mijn klerenkast. Het grootste deel van haar tijd
brengt ze door in een afgescheiden hokje waar ze burgers
juridischbijstaat,zevoedtzich,gehaast,metpastaenkant-
en-klaarmaaltijden.Zeisnuouderdanhaarvaderisgewor-
den. Net als hij draait ze krulletjes in haar haar als ze ze-
nuwachtig is. Ik vraag me af of Hassanali erop zou hebben
aangedrongen dat ze trouwde, dat ze zich leuker kleedde,
datzemake-updroeg.‘Dankjewel,’hadhijgezegdvoordat
hij zijn ogen sloot, ‘dank je wel dat je me dit kind hebt ge-
schonken.’ Ze is ontzettend verengelst, mijn Najma. Ach,
datislogisch.Mombassaisalleenmaardegeboorteplaats
van haar ouders, de plaats die ze uitkoos voor een strand-
vakantiemetvriendinnennahuncheetah-safari.Nietsbij-
zonders.
‘Mam,’zegtze,‘jebentzoafwezig,waardenkjeaan?’
‘Isdatzo,beta?Nergensaan,eigenlijk.’
Ze slaat haar arm om me heen. ‘Mis je papa soms, of
Mombassaof zo?’
Ikdrukeenkusophaarvoorhoofdenzeg:‘Volgensmijheb
iknietgenoegzoutindebiryanigedaanvandaag.’ V
Vertaling:TjadineStheeman
zaamdoordebazaarliepennietvanderotsbijdeoudeha-
vennaarbenedenwildeklimmen.Datwasderedendatzijn
vader hem zo vaak meenam naar Engeland, om de specia-
listeninHarleyStreetteconsulteren.ToenHassanaliopde
sportvereniging had aangeboden om scheidsrechter bij
volleybaltezijn,gingenMohammedenSadruervanuitdat
heteenof andereEngelsesporttraditiewas.
We zijn inderdaad in Barnet gaan wonen, en we hadden
rozenindevoortuin,gezonderozen,zonderwittemieren
enverschroeideknoppen.EnHassanaliisinderdaadadvo-
caat geworden. Zijn vader had voor hem een luxueus in-
gericht kantoor in Kensington laten inrichten, compleet
met leren chesterfields in de wachtkamer en de Times op
een tafeltje. Maar er kwamen nauwelijks klanten. Ze had-
den geen rekening gehouden met de naweeën van de oor-
log. Nog geen twee jaar later moest de familie Visram fail-
lissementaanvragen.
De twee jaar daarop waren we bezig met brieven schrij-
ven en beantwoorden, wachten in de wachtkamer van an-
dere juristen, geld lenen van naaste familieleden, onder
wie Bapa, en voor Hassanali’s hartkwaal bezochten we al-
lerlei artsen in Harley Street. We kregen een kindje net op
het moment dat Hassanali in een hartkliniek werd opge-
nomen.Eenpaardagenlatersteldendedoktorenvoorom
Hassanali over te brengen naar een groot academisch zie-
kenhuis. Dat weigerde zijn vader, halsstarrig. ‘We zitten
niettewachtenophungratisziekenfonds,wekunnenhet
nogbestzelf betalen.’ToenHassanali’snierenhetbegaven,
konmenindehartklinieknietsvoorhemdoen.
Voor onze zondagslunch heb ik kip-biryani gemaakt met
eensherbet.Najmaisderedenvoorditfeestmaal,zeishet
feest zelf. Het meisje op wie we al niet meer durfden te ho-
pen. Nu kijk ik naar haar, mijn kindje uit Barnet, en vraag
me af of ze altijd alleen zal blijven, altijd onverschillig zal
2 Een traditionele Indiase huwelijksdrank. Roze met gezoete
melk, rozenwater en nootjes
59
VRIJ NEDERLAND
3 MAART 2007
58
DE REPUBLIEK DER LETTEREN
TWINTIG GODEN EN DE GRANAATAPPELPITJES