panunuring pampanitikan

3. Si Lam-ang, si Fernando
Poe Jr., at si Aquino:
Ilang Kuro-kuro tungkol sa
Epikong Filipino
Isagani R. Cruz

4. TANDA NG ISANG makabagong
kritikang pampanitikan ang
pagsuri hindi lamang sa likhang
pampanitikan kundi sa buong
kapaligiran ng likha, ang lumikha,
at kalikha ng likha.

5. Hindi ito ang tinatawag na
race, milieu, et moment ng isang
paraan ng kritika na
tinutunghayan ang kapaligiran ng
likha para maipaliwanag ang
kabuluhan ng likha.

6. Sa makabagong kritika,
nanggagaling sa likhang pampanitikan
ang tingin, ngunit ito’y napupunta sa
kapaligiran. Pinag-aaralan lamang ng
kritiko ang panitikan upang
maunawaan niya ang mga pangyayari
sa lipunan.

7. Tungkulin ng makabagong kritiko
na talakayin ang nangyayari sa
kasalukuyan sa ating bansa.
Ano kaya ang pinakamabigat na
pangyayari noong 1983?

8. *Pagkapatay sa dating senador na si
Benigno S. Aquino Jr.
Ang pinaka-nakakaakit na aspeto ng
penominong Ninoy ay ito;
*Bakit masyadong malawak ang
pantawag-pansin ng pagpatay kay
Ninoy?

9. *Bakit nagkaroon ng lakas ng loob
ang mga taumbayan na lumaban sa
mga kasinungalingan ni Presidente
Marcos at sa mga armas ng mga
mapang-aping militar dahil lamang
may napatay na isang balikbayan?

10. Si Ninoy, Fernando Poe Jr. at
Lam-ang, ay halimbawa ng
arketipong bayani na matagal nang
nakaukit sa malay ng lahing Filipino.
Ipinapakita na sa pag-aaral ng
ating mga epiko’y lalabas nga na
mayroon tayong arketipong bayani.

11. Homolohiya(homology)
Mapapansin natin na ang ating
lipunan mismo’y sumusunod sa
arketipo ng arketipong bayani.
Gramatika(grammatology)
Mauunawaan natin kung bakit
ganito na lamang ang naging papel ni
Ninoy sa pagkabuhay muli ng
Filipinas.

12.  Unang Bahagi:
Isang Balarila(Grammar) ng
Epikong Filipino
 Ikalawang Bahagi:
Isang Balarila ng Lipunang
Filipino
 Ikatlong Bahagi:
Isang Gramatika(Grammatology)
ng Penomenong Ninoy

13.  Unang Bahagi:
Isang Balarila(Grammar) ng
Epikong Filipino
*Ethno-epiko na ginagamit ni E.
Arsenio Manuel at ng iba pang mga
iskolar ng epiko, ito ang masasabi
nating mga epikong Filipino: ang
Biag ni Lam-ang sa wikang Ilocano,
ang Handiong o Ibalon sa Bikolano,

14. Ang Ullalim sa Kalinga, ang Alim at ang
Hudhud sa Ifugao, at iba pa.
*Ito ang ating mga pangunahing epiko.
Maraming anyo ang mga epikong ito.
Halimbawa’y anim ang Ullalim.
Maraming Hudhud. Apat ang natuklasan nang
mga kwento ng Agyu. At mayroon pa ngang
nagsasabing aabot na ng libo ang sengedurung o
awit ng Ulahingan.

15. Aabot ng 108 ang mga epiko. Ayon sa libro
nina Jovita Castro.
Panunuring morpolohiko
(morphological analysis) ang mga
epikong ito, matutuklasan natin na may
estruktura ng anda(function) ang mga
epiko.

16. Karamihan ng ating epiko’y namamatay
ang bayani at nabubuhay muli.
Alamat ng pagkabuhay(resurrection
myth), o kung morpolohiyang ang
gagamitin- ang mga anda ng
pagkamatay at pagkabuhay.
Karaniwang namamatay ang bayani ng ating
epiko, at binubuhay muli ng majik o ng di
natural na lakas.

17. Hal.
Si Lam-ang ay malululon ng isang
isda, ngunit mabubuhay muli nang
mapagsama-sama ang kanyang mga
buto.

18. Ang mga labanan sa ating mga epiko.
Tulad ng labanan sa mga epiko ng ibang bansa,
napakatagal matapos at natapos lamang kung
magkakakilala ang dalawang magkatunggali at
mabubunyag na sila pala’y magkamag-anak.
Hal.
Ang paglaban ni Agio sa isang di-
kilalang kaaway ay matatapos lamang
pagnabunyag na ito pala ang kaluluwang
nasira ng kanyang ama.

19. Makikita sa ating epiko ang mga
karaniwang anda, tulad ng
paglalakbay at pagbabalik ng bayani.
Sa ating mga katutubong epiko,
karaniwang naglalakbay ang bayani dahil
may hinahanap siyang minamahal, na
kung hindi kasintahan ay isang
magulang.

20. Hal.
Si Lam-ang ay naglakbay upang
hanapin ang kanyang tatay.
Si Labaw Donggon ay malalakbay
upang makahanap ng iba pang mga
asawa.
Hindi maaaring maglakbay ang isang
bayani nang hindi babalik sa kanyang
bayan.

21. Karaniwang may kasalan sa
katapusan ng ating mga epiko, ngunit
iyan ay hindi kapansin-pansin gaya ng
pagbabalik ng bayaning Filipino nang
dalawang beses.
*Una’y ang kanyang pagbalik sa
mundo dahil sa siya’y
namatay.*Ikalawa’y ang kanyang
pagbalik sa kanyang pinanggalingan
bilang isang bayani.

22. Kung gagawa tayo ng morpolohiya ng anda na
tugma sa ating mga katutubong epiko, ito ang
ating magiging talaan ng mga anda.
1. Aalis ang bayani sa kanyang bayan;
2. Makakatanggap ang bayani ng isang mahiwagang
bagay;
3. Dadalhin o pupunta ang bayani sa pook kung saan
naroroon ang isang hinahanap, na karaniwan ay
isang mahal sa buhay;
4. Magsisimula ang bayani ng isang labanan;
5. Makikipaglabanan ang bayani nang matagalan;
6. Pipigilan ng isang diwata ang labanan;

23. 7. Ibubunyag ng diwata na magkamag-anak pala ang
bayani at ang kanyang kaaway;
8. Mamamatay ang bayani;
9. Mabubuhay muli ang bayani;
10. Babalik ang bayani sa kanyang bayan;
11. Magpapakasal ang bayani.
Isang mabilis na sarbey ng ating mga
epiko ang magpapatunay na tama nga
ang morpolohiyang ito, hango ng kaunti
sa ginawa ni Propp, ngunit nagtataglay
ng makabagong mga anda ng
pagkamatay at pagkabuhay.

24. Hindi lamang sa larangan ng epikong
pampanitikan maaaring gamitin ang
ating morpolohiya. Maari rin nating
pag-aralan ang larangan ng pelikula.
Pelikula ni Fernando Poe Jr. na
pinamagatang Ang Panday, Ang
Pagbabalik ng Panday, at Ang

25. Nabanggit na rin lamang natin
ang isang akdang hindi sakop ng
panitikan, dumako naman tayo
ngayon sa totoong buhay ni Aquino o
Ninoy.
Tingnan natin kung akma ang buhay
niya sa ating talaan ng anda.

26. Ang sabi ng mga Istrukturalista’y nasa
kalikha ang pagbuo ng talaan. Sa
madaling salita, dahil hindi nabuhay
muli si Aquino sa anyong pisikal,
tayong mga sumusunod sa kwento
niya’y maghahanap ng ibang uri ng
pagkabuhay.
“Si Ninoy ang ating bagong Lam-ang.”

27. Ang uri ng kritikang pampanitikan
ay isang napakalumang uri ng
istrukturalismo, ang proto-
Istrukturalismo ni Vladimir Propp.
Gumawa tayo ng baralila ng ating
lipunan, at ang gamitin nating
metodolohiya’y ang Istrukturalismong
Jenetik(genetic structuralism).

28.  Ikalawang Bahagi:
Isang Balarila ng Lipunang Filipino
Ang estruktura ng lipunan ay
kasakay(homologuos) ng estruktura ng
panitikan. -Lucien Goldman
Hal.
Ang unang anda, ang pag-alis sa
bayan.

29. Ang taong lumalayo sa kanyang
bayan ay karaniwang itinuturing na:
-mas matalino
-mas mayaman
-o mas marangal
Kaysa sa mga taong naiwan sa
bayan.

30. Ikalawang anda, naipahihiwatig ang
pagtiwala natin sa mahihiwagang
bagay.
Dalawang-mukha(split-level) ang
ating pagka-Kristiyano.
*Di-Kristiyano, dahil naniniwala tayo
sa mga mapaghimalang bagay, tulad
ng eskapularyo, mga estampia, mga
nobena.

31. Ang mga bayani ng ating mga epiko’y
hindi mabubuting tao, ngunit sila’y mga
bayani dahil may hawak silang anting-
anting.
Sa mga pelikula ni___________ ay
anting-anting din ang susi ng kanyang
tagumpay?

32. Ang mga bayani ng ating mga epiko’y
hindi mabubuting tao, ngunit sila’y mga
bayani dahil may hawak silang anting-
anting.
Sa mga pelikula ni Ramon Revilla ay
anting-anting din ang susi ng kanyang
tagumpay?

33. Ikatlong anda, siguradong
matatagpuan ng bayani ang kanyang
hinahanap.
Ito’y katulad ng isa sa ating
pinakalaganap na katangian, ang pag-
ka-optimistic o ang paniwalang ang
lahat ay mabuti ang ibubunga.

34. Hindi maiaalis sa epiko na
magkaroon ng labanan, ngunit madalas
na nagiging pagkakataon para
magkatagpo ang mga nagkahiwalay na
kamag-anak.
Kung tutunghayan natin ang Blood
Compact noong araw, hindi ba naging
anak sa dugo ang dati’y naglalabang mga
Kastila at mga Filipino

35. Ang mga anda ng pagkamatay at
muling pagkabuhay ay tinatalakay na
natin kaugnay ng penomenong
Ninoy.
Ang ikasampung anda, ang
pagbabalik ng bayani sa kanyang
sariling bayan.

36. Istrukturalismo ang ginamit natin
upang bumubuo ng isang balarila ng
lipunan, ngunit kulang pa ang ating
pagsusuri, dahil ayon sa mga
Istrukturalista o mga kritikong mas bata
pa kaysa sa mga Istrukturalista, ay dapat
idikonstrak ang nagawa na natin upang
bumuo ngayon ng isang
gramatika(grammatology) at hindi isang
balarila(grammar).

37.  Ikatlong Bahagi:
Isang Gramatika(Grammatology) ng
Penomenong Ninoy
Ang teorya na ginamit ni Michael
Foucault sa kanyang Salita at Bagay (Les
Mots et les Choses, isinalin sa Ingles
bilang The Order of Things: An
Archaeology of the Human Sciences) nang
kanyang pag-aralan ang nobelang Don
Quixote.

38. Paggamit ng panulat (Ecriture) na salita ni
Jacques Derrida at ang pagpatunay na may
kabuluhan ang panulat ng mga bayani ng
epiko at ng lipunan.
Paano ba nabubuhay ang mga bayani ng
mga epiko?

39. Ang arketipong bayani ng epiko’y likhang-
isip ng kalikha ng lahat ng epiko o, ng
kritiko.
Ang arketipong bayani ng epiko’y ang
panulat. –Foucault
Dahil itong arketipong ito ang tinutukoy
(signified) ng mga salita na bumubuo ng
mga epiko.

40. Ang arketipong bayani ng epiko’y
walang iba kundi ang panulat. Sa
panulat lamang nagkakaroon ng
buhay ang arketipo, at sa arketipo
lamang maaaninag ang panulat na
Filipino.

41. Sa teksto ng mga epiko’y makikita na ang
salita’y may napakabigat na papel.
Hindi pandekorasyon lamang ang salita sa
mga epiko, kundi laman(substance) ng
epiko.
Kung mawawala ang panulat o ang
pinanggagalingan ng mag salita’y
mawawala na rin ang epiko.

42. Dapat pagtuunan ng pansin ay hindi ang
pagkarealistik ng mga bayani ng epiko,
hindi ang kanilang katauhan o karakter,
hindi ang kanilang direktang kaugnayan sa
kani-kanilang mga katutubong lipunan,
kundi ang kanilang pagkapanulat.
Ang arketipong bayani ng epiko’y likhang-
sulat lamang.

43. Penomenong Ninoy
Iba ang dating Senador na si Benigno S.
Aquino Jr., o Ninoy, kay Ninoy na ating
bayani ngayon. Ang buhay ni Ninoy ay
limihis na sa totoong buhay ni Ninoy.
Ang salitang Ninoy ngayon ay pamansag
na, naging islogan na sumasaklaw hindi
lamang sa nangyari sa tarmac kundi sa
lahat ng masasamang bagay na nangyayari
sa ating bansa.

44. Ilan lamang ang pangyayari sa tarmac ang
karamihay tungkol sa iba’t ibang
kataksilan ng pamahalaang Marcos,
-pagbaba ng halaga ng piso,
-patuloy ng pagbilanggo sa subersibo at
di-subersibo,
-patuloy na pag-iral ng mga dekretong di-
makatarungan, at iba pa.

45. Ang lahat ng ito’y nilalagom sa salitang
Ninoy. Hindi na tao ang tinutukoy ng
Ninoy, kundi katakot-takot na mga daing
taumbayan.
Hindi tinutukoy ng epiko ang ating bayan,
ang tinutukoy ay isang panulat, isang
ecriture, na binubuo ng, ngunit bukod sa,
kasaysayan.
lahat ng iya’y nasasaklaw ng arketipong
pinangalanan nating Ninoy.

46. Bakit naman nasabing panulat si Ninoy?
Sa tula ni Cirilo F. Bautista “Concerning the Death, by
Assassination, of Benigno Aquino Jr.,August 21,1983,”,
“Ang Salita ay Laman”(The Word is Flesh).
Sa unang linya ng tula. “The word was dead
before it was Uttered”. Bago nabigkas ni
Aquino ang kanyang “Arrival Statement,”
na siya ay nagpapahiwatig na kailangan ng
Reconciliation, siya’y pinatay.

47. Napatay hindi lamang si Aquino
kundi ang kanyang salita, ang
salitang reconciliation mismo. Si
Aquino ay naging Ninoy
sa isang salita.

48. Sa kanila nanggaling ang ating mga
epiko’t maari rin nilang baguhin
ang morpolohiya, balarila, at
gramatika ng mga ito.

49. Salamat po!

50. Paumanhin kapatid sapagkat kayo
man ang bigyan ng ganitong akda’y
magugulo ang inyong isipan!