1. Ë. ̺íõòóÿà
Ñýòãýö ýìãýãèéí øèíæ òýìäã¿¿ä
Ïñèõîïàòîëîãè÷åñêèå ñèìïòîìû
Ñýòãýö íü ñýðýë, ñýòãýõ¿é, ñýòãýë õºäëºë, çîðèã ¿éëäýë, óõàìñàðò óõààí çýðýã îëîí ÿíçûí ¿çýãäëýýð
èëýðëýý îëæ áàéäàã, õ¿íèé óóðàã òàðõèí äàõü áîäèò åðòºíöèéí ñóáúåêòèâ òóñãàë þì.
Ñýòãýöèéí ïðîöåñóóäûã 4 á¿ëýãò õóâààíà.
1. Òàíèí ìýäýõ ïðîöåññóóä
2. Ñýòãýë õºäëºëèéí ïðîöåññóóä
3. Çîðèã ¿éëäëèéí ïðîöåñóóä
4. Óõàìñàðò óõààí
1. Òàíèí ìýäýõ ïðîöåññóóä
Òàíèí ìýäýõ¿é ãýäýã áîë ñóáúåêò áóþó õ¿í, îáúåêò áóþó åðòºíö äýýð ÿâàãäàæ áóé ïðîöåññ õî¸ðûí õîîðîíäûí õîëáîî
¿éë ÿâö þì.
Òàíèí ìýäýõ¿é íü îáúåêò, ñóáúåêò õýìýýõ õî¸ð ç¿éëèéí îðîëöîîòîéãîîð ¿¿ñäýã ñýòãýöèéí ïðîöåññ þì.
Îáúåêò ãýäýã íü õ¿íèé óóðàã òàðõèíä ¿éë÷èëæ áàéãàà ¿çýãäýë þìûã áóþó õ¿íèé òàíèí ìýäýõ¿é áîëîí ïðàêòèê ¿éë
àæèëëàãààíä ÷èãëýæ áàéãàà òýðõ¿¿ áîäèò ç¿éëèéã õýëíý.
Ñóáúåêò ãýäýã íü óóðàã òàðõèíä òóñàæ áàéãàà áîäèò åðòºíöèéã áóþó ¿çýãäýë þìûã òàíèí ìýäýõ ÷àäâàðòàé,
òýäãýýðèéã ººð÷ëºãäºí õóâèðãàäàã èäýâõèòýé ¿éë àæèëëàãààòàé èäýâõèòýé õ¿íèéã õýëíý.
Òàíèí ìýäýõ ïðîöåññ íü:
A. Ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿é
B. Ñýòãýæ òàíèí ìýäýõ¿é
C. Îé òîãòîîëò, îþóí óõààí ãýñýí çàìóóäûã äàìæèí ÿâàãääàã
ñýòãýö îþóíû ¿éë àæèëëàãàà þì.
À. Ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿é –
Ìýäðýõ ýðõòýí¿¿äèéí òóñëàìæòàéãààð
îáúåêòûã áóþó þìñ ¿çýãäëèéã õàðààä, ñîíñîîä, àìòëààä, òýìòðýýä, ¿íýðëýýä òàíèí ìýäýõèéã ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿é ãýíý.
Ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿éã äîòîð íü 3 õóâààíà.
I. Ñýðýë
II. Õ¿ðòýí ìýäðýõ¿é
III. Òºñººëºë
I. Ñýðýë áîë òàíèí ìýäýõ¿éí ýõíèé ¿å øàò þì. Îáúåêò áóþó ¿çýãäýë þìñûí ãàíöõàí øèíæ ÷àíàðûí ñóáúåêòûí
óóðàã òàðõèíä òóññàí òóñãàëûã õýëíý. Ñýðëèéí òóñëàìæòàéãààð îáúåêòûí ºí㺠ç¿ñ, òîî õýìæýý, ¿íýð, àìò, ÷èìýý
øóóãèàí ìýòèéí àëü íýã øèíæèéã ñóáúåêò òàíüäàã.
Ñýðëèéí ººð÷ëºëò /ðàññòðîéñòâà îùóùåíèÿ/
 Ãèïåðñòåçèÿ
 Ãèïîñòåçèÿ
 Ïàðàñòåçèÿ
 Àíåñòåçèÿ
 Àãíîçèÿ
 Àíîçîãíîçèÿ
 Àíòîí – Áàáèíñêèéí øèíæ
 Áàáèíñêèéí øèíæ
 Ñåíîñòîïàòèÿ
1. Èíòðàðåöåïòî𠺺ð÷ëºãäñºíòýé õîëáîîòîé äîòîð ýðõòýíèé ýìãýãèéí ¿åä ÿìàð íýãýí ñýðýë ñåíåñòîïàòèÿ çààâàë
¿¿ñíý.
2. Ýêñòðàðåöåïòîð – ãàäàð áèåèéí ýìãýãòýé õîëáîîòîé. ßìàð
ðåöåïòîð ºðòñºíòýé õîëáîîòîé ÿíç á¿ðèéí øèíæ òýìäýã áàéæ áîëíî.
 Ãèïåðñòåçèÿ – Õýò ìýäðýõ¿é áóþó ìýäðýë íü ìýäðýìòãèé áîëîõ
ßìàð íýãýí öî÷ðóóëûí ñýðëèéã ºã÷ áàéãàà áîäèò åðäèéí õ¿÷íýýñ èë¿¿ õ¿÷òýé õýò ìýäðýõ (òàêòèëüíàÿ,
ñëóõîâîàÿ, çðèòåëüíàÿ ãèïåðñòåçèÿ ã.ì îëîí áàéíà). Ìåíèíãèòûí ¿åä òîä èëýðäýã. Àñòåíè, íåâðîçòîé õ¿ì¿¿ñ, óõààí
áàëàðòàëòòàé äåëèðèé, íåâðàñòåíè÷åñêèé ñèíäðîì ã.ì-í ¿åä èëýðíý.
 Ãèïîñòåçèÿ – Ìýäðýõ¿é áóóðàõ
ªâäºëò ¿¿ñãýæ áàéãàà öî÷ðóóëûã òóõàéí ¿åèéí õ¿÷íýýñ íü áàãà
-1-

2. Ë. ̺íõòóÿà
õ¿÷òýéãýýð õ¿ëýýí àâàõ. Æíü: æèðèéí ÿðüæ áàéãàà äóó õîîëîéã øèâíýæ áàéãàà ìýò, ºäðèéí ãýðëèéã á¿ðèé
áîëñîí ìýò, ñóëõàí ºã÷ áàéãàà öî÷ðîëûã áàðàã õ¿ëýýæ àâàõã¿é. Ãèïîðåôëåêñèÿ äàãàëäàæ áàéäàã. Óõààí
íîéðìîãëîí áàëàðòàõ, ñîìíîëåíöèÿ, îáíóáèëÿöèÿ, ñîïîð çýðãèéí ¿åä èëýðíý.
 Àíåñòåçèÿ – ßìàð÷ öî÷ðîëä õàðèó óðâàë ºãºõ ÷àäâàðã¿é áîëîõ
à. áèîëîãè÷åñêàÿ
á. ïñèõè÷åñêàÿ
Êîìûí ¿åä èëýðíý. Ìýäýý àëäóóëàëò õèéõýä ìåñòíàÿ àíåñòåçèÿ ¿¿ñäýã. Ïñèõè÷åñêàÿ áóþó
èñòåðè÷åñêàÿ äèññîöèàòèâíàÿ àíåñòåçèÿ ðåôëåêñèéí çàì íü ìýäýý àëäààã¿é ¿åä ¿¿ñäýã. Ìýäðýëèéí ºâ÷íèé ¿åä
òýð çàì íü äàãóóäàà ìýäýýã¿é áîëñîí áàéæ áîëäîã. Ïñèõè÷åñêàÿ àíåñòåçèÿ íü áýýëèé, îéìñ ºìññºí ìýò ìýäýý
àëäàëò ¿¿ñ÷ áîëäîã.
 Àãíîçèÿ – Òàíèí ìýäýõã¿éäýõ
Êîðàä îëîí òºâ áàéäàã. Àíàëèç ñèíòåç õèéäýã ïðîöåññ ýìãýãò ºðòºæ áîëíî. Ãàäíààñ õ¿ëýýí àâñàí ÿìàð
íýã öî÷ðîëûí íýã øèíæèéã òàíèí ìýäýõã¿é áàéõ øèíæ. Òàíüäàã ñýðëèéã òàíèõã¿é áîëíî ãýñýí ¿ã.
a) Ñëóõîâàÿ àãíîçèÿ
b) Òàêòèëüíàÿ àãíîçèÿ
c) Çðèòåëüíàÿ àãíîçèÿ
d) Àìóçèÿ ã.ì.
a) Ñëóõîâàÿ àãíîçèÿ – Òîäîðõîé íýã õýñýã àâèà äóó, øóóãèàíûã ÿëãàæ ÷àäàõã¿é, òîäîðõîé ¿ãèéã
òàíüæ ÷àäàõã¿é.
b) Òàêòèëüíàÿ àãíîçèÿ – êîæíàÿ àãíîçà – Àðüñàí äýýð äàðààä áàéõàä õ¿éòýí, õýëáýð ä¿ðñèéã
òàíèõã¿é áàéõ (àåòåðîãíîçèÿ).
c) Çðèòåëüíàÿ àãíîçèÿ – ßìàð íýã ç¿éëèéã õàðààä òàíüæ ìýäýõã¿é áàéæ áîëíî. Æíü: òàâàãòàé õîîëíû
íýã õýñãèéã õàðàõã¿é ¿ëäýýõ, ¿ñýã òàíèã¿é áîëîõ (àëåêñèÿ). Ãýðëèéí ñîõîð, òàõèàí ñîõîð,
äàëüòàíèçì ¿åä èëýðíý.
d) Àìóçèÿ – Òàíèæ ìýääýã äóó ÷èìýýã òàíèõã¿é áàéõ, ñîíñîõã¿é ó÷ðààñ òîäîðõîéã¿é áóðóó
õàðèóëò ºãºõ. Áàðóóí øàíààíû ãýìòëèéí ¿åä èëýðíý.
 Àíîçîãíîçèÿ – ñàìîòîãíîçèÿ – ßìàð íýãýí õýñýãò ¿¿ñ÷ áóé ºâäºëòèéã ìýäðýõã¿é áîëíî. Æíü: ñààòàé ¿åä
ºâ÷íºº òàíèí ìýäýõã¿é áîñîõ ãýæ îðîëäîîä îé÷äîã.
 Àíòîí – Áàáèíñêèéí øèíæ
Óóðàã òàðõèíû áîð òàë áºìáºëºãèéí çóëàéí õýñãèéí ãîëîìòîä ººð÷ëºëòòýé õ¿ì¿¿ñò áèåèéí ºðººñºí òàëä
áèé áîëñîí ºâ÷èí ýìãýãèéã òàíüæ ÷àäàõã¿é áîëäîã. Æíü: ºðººñºí í¿ä ÷èõýý ä¿ëèéðñèéã, òàë áèåý ñààòàé
áîëñíûã ìýäýð÷ ÷àäàõã¿é áîëîõûã õýëíý. Ýíý øèíæòýé õàì õèé ¿çýãäýë, çîõèîìîë äóðñàìæ ãàð÷ áîëíî.
 Áàáèíñêèéí øèíæ
Òàë ñààòàé ºâ÷òºí òàë ñààãàà ìýäýð÷ áóþó óõààð÷ ÷àäàõã¿é áîëíî. ¯¿íèéã Áàáèíñêèé áóþó
àíîçîãíîçèÿ ãýíý.
 Ñåíîñòîïàòèÿ – Ñýðýõ¿éí ººð÷ëºëò (ýìãýã ñýðýë)
Ýâã¿é òààëàìæã¿é çîâèóð øàíàëãààòàé ìýäðýìæ ºâ÷òºíä ìýäðýãääýã. Áîãèíîõîí õóãàöààíä ãàðñíàà
àëãà áîëæ òýãñíýý äàõèí ¿¿ñýõ ìýäðýìæ ñýðýë áèé áîëíî.
¯íäñýí øèíæ¿¿äòýé:
1. Òîäîðõîé áàéðëàë ¿ã¿é. ªâ÷òºí íýã ÿðèõäàà ç¿ðõ îð÷èì, íºãºº ÿðèõäàà õîäîîä îð÷èìä ã.ì ÿìàð ÷
ýðõòýíýý õýëæ ìàãàäã¿é.
2. Òîäîðõîé øèíæ ÷àíàðã¿é. Òèéì øèíæòýé ãýýä òîäîðõîé ç¿éë õýëæ ÷àäàõã¿é. Èõýíõ íü ºâäºæ áàéíà
ãýõ áîëîâ÷ ÿã ÿàæ ºâäºæ áàéãààã õýëýõã¿é. Ñàéí àñóóâàë áàäàéðàõ, óðñàõ, èðâýãíýõ, öàëãèàä
áàéíà, òîãîîð öîõèîä áàéíà, òîëãîé äîòîð óðñààä áàéíà ãýõ ìàÿãààð õóâüñàìòãàé çîâèóðòàé.
3. Ïàðîêñèçì ìàÿãòàé ¿å ¿å ¿¿ñ÷ àðèëæ ÿâàãäàíà. ªäºðæèí òýð øèíæ íü èëðýõã¿é.
4. Ìàø òààëàìæã¿é çîâèóðòàé.
5. Èéì ìýäðýìæòýé ºâ÷òºí íýã ýì÷èä ¿ç¿¿ëýõã¿é îëîí ýì÷èä, îëîí ýìíýëýãýýð ÿâíà. Çîâèóð øàíàëãààíû
äàãóó îáúåêòèâ øèíæèëãýý õèéõýä îáúåêòèâ ºâ÷íèé ÿìàð ÷ øèíæ òýìäýã èëðýõã¿é. ¯¿íýýñ áîëæ
ºâ÷òºíèé àíõààðàë ýâã¿é ìýäðýìæèíäýý èõ õàíäàíà. Òààëàìæã¿é ìýäðýìæýýñýý áîëæ ºâ÷òºí
ýäãýðøã¿é õ¿íä ºâ÷òýé áîëëîî ãýæ îéëãîäîã. ¯¿íäýý ã¿íçãèé àâòñàí áîë ñåíåñòîïàòè÷åñêàÿ
èïîõîíäðèÿ ñýòãýöèéí ÿìàð ÷ ºâ÷íèé ¿åä èëýð÷ áîëíî.
1.
.
II. Õ¿ðòýí ìýäðýõ¿é – Ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿éí äàðààãèéí øàò.
Ñýðýë äýýð òóëãóóðëàí ¿¿ñäýã. Îáúåêòûí ºíãºí òàëä îðøèæ áàéãàà îëîí øèíæ ñóáúåêòûí óóðàã òàðõèíä
¿éë÷èëñíèé ¿ð ä¿íä ¿¿ñýæ áàéãàà òóñãàëûã õýëíý. Õ¿ðòýí ìýäýðõ¿é þìñ ¿çýãäëèéí ãàäààä øèíæ áàéäëûí õîîðîíä
á¿õýëä íü òóñãàäàã òàíèí ìýäýõ¿éí ïðîöåññ þì. Ñýðýë õ¿ðòýí ìýäðýõ¿é õî¸ð ¿¿ñýõýä òóõàéí ¿åä çààâàë áîäèò îáúåêò
áóþó öî÷ðóóë áàéíà.
-2-

3. Ë. ̺íõòóÿà
Õ¿ðòýí ìýäðýõ¿éã /ðàññòðîéñòâà âîñïðèÿòèÿ/ 3 òîì á¿ëýãò õóâààíà.
1) Ãàæóó òóñãàë - èëëþçèÿ
2) Õèé ¿çýãäýë - ãàëëþöèíàöèÿ
3) Ñýòãýö ìýäðýõ¿éí ººð÷ëºëò – ïñèõîñåíñîðíàÿ ðàññòðîéñòâà
1) Èëëþçèÿ - Ãàæóó òóñãàë
Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà ÿìàð íýãýí îáúåêòûã ººð îáúåêò, ººð ç¿éë øèã ìýäðýõ ýðõòýíä ìýäðýãäýõ, ñàíàãäàõ,
òóñãàõûã õýëíý. Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà ç¿éë çààâàë áàéíà. ¯¿íèéã ººð ç¿éë ãýæ õ¿ëýýí àâàõ, õàðàõ, ñîíñîõ, ìýäðýõèéã
õýëíý. Èëëþçèè ýëáýã. Ýì÷ íàð ãàëëþöèíàöèèòàé àíäóóðäàã.
Ãàðàë ¿¿ñëýýð íü: à. ôèçèîëîãèéí
á. áàéãàëèéí
â. ôèçèêèéí
ã. ïàòîëîãè÷åñêàÿ
à. Ôèçèîëîãèéí – ßìàð íýãýí ýðõòíèé ôèçèîëîãèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé ¿¿ñ÷ áîëíî. Ìàø õóðäòàé ÿâæ
áàéñàí ìàøèí, ýðãýäýã òîãëîîì çýðýã ãýíýò çîãñîõîä õàðààíû áóþó âåñòèáóëÿð àïïàðàòä ººð÷ëºëò ¿¿ñ÷ áîëíî.
á. Áàéãàëèéí – Ôèçèêèéí õóâèðàëòàé õîëáîîòîé ãàæóó òóñãàë ¿¿ñ÷ áîëíî. Æíü: ãîâèéí çýðýãëýý.
â. Ôèçèêèéí – Ñòêàíòàé óñàíä õàëáàãà õèéõýä õàëáàãà õóãàðõàé ìýò õàðàãäàõ ã.ì, ò¿ð çóóðûí áàéíà. Àéñàí,
ñàíäàðñàí, õýò èòãýñýí ¿åä ã.ì.
ã. Ïàòîëîãè÷åñêàÿ – Ñýòãýë ìýäðýëèéí ºâ÷íèé øàëòãààíòàé. Çðèòåëüíàÿ, ñëóõîâàÿ ýëáýã.
Êëèíèêò ãàæóó òóñãàëûã 3 àíãèëíà.
a) Ïàðåéäîëè÷åñêèå èëëþçèè – ä¿ðñíèé ãàæóó òóñãàë
b) Àôôåêòèâíûå èëëþçèè – ñýòãýë öî÷èðäëûí ãàæóó òóñãàë
c) Âåðáàëüíûå èëëþçèè – àìàí ÿðèàíû áóþó ñîíñãîëûí ãàæóó òóñãàë
a) Ïàðåéäîëè÷åñêèå èëëþçèè – Ä¿ðñíèé ãàæóó òóñãàë
Õàðààíû ãàæóó òóñãàëûã íýã õóâèëáàð þì. Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà ÿìàð íýãýí ä¿ðñ, õýý óãàëç,
ºë㺺òýé õóâöàñ, ÷èéäýíãèéí óíòðààëãà, õàíàíû õýý, õàãàðõàé çýðýã ä¿ðñèéã åð áèøèéí õà÷èí îáúåêò ç¿éë
øèã, ¿ëãýðèéí åðòºíö, ôàíòàç øèãýýð, ãàéõàìøèãòàé þìñ ¿çýãäýë øèãýýð ìýäýðäýã. ̺í àéìøèãòàé ñýòãýãäýë
òºð¿¿ëñíýýð õ¿ëýýí àâíà. Æíü: õèâñíèé õýý àâàðãà òîì ìîãîé øèã ìýäðýõ. Ãîë òºëºâ øºíº îðîéí öàãààð ¿¿ñíý.
Óõààí áàëàðòàõûí õºíãºí õýëáýð, óõààí áàëàðòàõûí ýõíèé ¿åä, ãàäààä øàëòãààíò ñîëèîðëûí ¿åä èëýðíý.
b) Àôôåêòèâíûå èëëþçèè – Ñýòãýë öî÷èðäëûí ãàæóó òóñãàë
¯¿ñýõ íºõöºë íü ìàø õ¿÷òýé àôôåêò áóþó ñýòãýë õºäëºë áàéäàã. Àéõ, ò¿ãø¿¿ðëýõ, ñàíäðàõ,
öî÷èðäîõ, ìýãäýõ çýðýã ñýòãýë õ¿÷òýé õºäºëñºí áóþó ñýòãýë öî÷èðäñîíòîé õîëáîãäîí îð÷íîî áîäèò îáúåêòûã ººð
îáúåêò ìýòýýð òóñãàíà. Öºõðºõ, ãóíèõ ã.ì õ¿÷òýé àôôåêò çààâàë áàéíà (ñîíñãîëûí, õàðààíû). Æíü: ñýòãýë
ò¿ãø¿¿ðëýñýí, ¿éìýðñýí, àéñàí ¿åä ñàëõèíû ýñãýðýõ ÷èìýý õàøãèð÷ áàéãàà õ¿íèé äóó øèã ñîíñîãäîæ áîëíî.
Õóðö ñîëèîðëûí ýõíèé ¿åä èëýðíý.
c) Âåðáàëüíûå èëëþçèè – Àìàí ÿðèàíû ãàæóó òóñãàë
Àìàí ÿðèàíû õýëáýðýýð èëýð÷ áàéãàà ñîíñãîëûí ãàæóó òóñãàë þì. ßìàð íýã þìíû òóõàé õ¿¿ðíýæ
áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí ÿðèà òýñ ººð óòãà àãóóëãàòàé ç¿éë øèã ñîíñîãääîã. Æíü: æèðèéí þìíû òóõàé
ºã¿¿ëæ áàéãàà îð÷íû õ¿ì¿¿ñèéí ÿðèà ºâ÷òºíä ººðèéã íü ãýìò õýðýãòýí, õ¿íèé ìºñ ìóóòàé õ¿í ãýæ áàéãàà ÿðèà
øèã ñîíñîãäîæ áîëíî. Ñîëèîðëûí ýõíèé ¿å, ñýòãýë ãóòðàëûí ¿åä èëðýíý.
2) Ãàëëþöèíàöèè - Õèé ¿çýãäýë
Áîäèòîé îðøîîã¿é ÿìàð íýã áóþó õýä õýäýí þìñ ¿çýãäýë õ¿íèé àëü íýã áóþó õýä õýäýí ìýäðýõ ýðõòýíä áîäèòîé
îðøèæ áàéíà ãýæ òóñãàõ, ñàíàãäàõ, ìýäðýãäýõèéã õýëíý. ªâ÷òºíèé îþóí ñàíààíû õ¿ðýýíä õèé õîîñîí ìýäðýìæ ¿¿ññýí
áàéíà.
ßìàð ìýäðýõ ýðõòýíä ¿¿ññýíèéã õàðãàëçàí:
à. Çðåòèëüíûå ãàëëþöèíàöèè - õàðààíû
á. Ñëóõîâûå ãàëëþöèíàöèè - ñîíñãîëûí
â. Òàêòèëüíàÿ ãàëëþöèíàöèÿ - àðüñíû
ã. Îáîíÿòåëüíûå ãàëëþöèíàöèè - ¿íýðëýõèéí
ä. Âêóñîâûå ãàëëþöèíàöèè - àìòëàõûí
å. Âèñöåðàëüíàÿ ãàëëþöèíàöèÿ – äîòîð ýðõòýíèé
à. Çðåòèëüíûå ãàëëþöèíàöèè – Áîäèòîé îðøîîã¿é ÿìàð íýã ¿çýãäýë þìñûã îðøèæ áàéíà ãýæ õèé õîîñíîîð õàðíà.
Õàðàãäàæ áàéãàà ç¿éëèéã ãàëëþöèíàòîðíûé îáúåêò ãýíý. Õèé õîîñîí ç¿éë íü ÿíç á¿ð áàéæ áîëíî.
Õýìæýýíèé õóâüä ìàø òîì, æèæèã õýâèéí áàéæ áîëíî.
- ìàêðîîïòè÷åñêàÿ – àñàð òîì ìýòýýð
- ìèêðîîïòè÷åñêàÿ – òàðâàãàí õ¿í ìýò õ¿ì¿¿ñ õàðàãäàæ áàéâàë
- ïîäâèæíàÿ
- íåïîäâèæíàÿ
-3-

4. Ë. ̺íõòóÿà
- çîî îïòè÷åñêàÿ – äàíäàà àìüòàí õàðàãäàõ
- ºíãºíèé õóâüä - ºíãºòýé, ºíãºã¿é
- ýãýë õèé ¿çýãäýë – ôîòîïñèé – ìàø ýíãèéí ãýðýë ºí㺠õàðàãäàõûã õýëíý (ãýðýë, ãýãýý, î÷, ìàíàí,
óòàà, äºë ã.ì).
á. Ñëóõîâûå ãàëëþöèíàöèè – Áîäèòîé îðøîîã¿é ÿìàð íýãýí äóó õîîëîé, àâèà õèé õîîñíîîð, áàéãàà þì øèãýýð
ñîíñîãäîõûã õýëíý. Õî¸ð õ¿íèé ÿðèà, õàðèëöàí ÿðèà ñîíñîãäîæ áîëíî (äèàëîã ãàëîñà), ãàíö õ¿íèé ÿðèà (ìîíîëîã
ãàëîñà). Ìàø ÷àíãà äóó õîîëîé, ýñâýë øèâíýæ áàéãàà ìýò, ÿðèàíû ñýäýâ ÿìàð áàéãàà íü ÿíç á¿ð.
 Ýãýë – àêîàçìû
Åðäèéí äóó àâèà (èñãýðýëò, æèíãýíýëò, ÿíãèíàëò, äóó øóóãèàí) ñîíñîãäîíî. ¯ã ÿðèà (ôåíîìû).
 Çàõèðàí òóøààõ – Èìïåðàòèâíàÿ ãàëëþöèíàöèÿ
ßìàð íýãýí ¿éëäýë, ¿éë àæèëëàãàà, ÿìàð íýãýí þì õèéõèéã õèé õîîñîí äóó õîîëîé òóøààíà.
Èõýíõ òîõèîëäîëä íèéãýìä àþóëòàé ¿éëäýë õèéõèéã òóøààíà. Æíü: ººðèé㺺 õîðëî, õ¿¿õäýý àë ã.ì.
 Òàéëáàðëàñàí – Êîìèíòèðóþùèé ãàëëþöèíàöèÿ
ªâ÷òºíèé òºðõ áàéäàë, õºäºëãººí ¿éëäýë çýðãèéã þó ë õèéíý á¿ãäèéã íü òàéëáàðëàäàã. Æíü:
õîîëîî èäýæ áàéíà, áîñîîä öîíõîî îíãîéëãîëîî, áóöààä ñóóëàà ã.ì.
 Çàíàëõèéëñýí – Óãðîæàþùàÿ ãàëëþöèíàöèÿ
ªâ÷òºíèéã ÿíç á¿ðýýð çýìëýí áóðóóøààíà. Æíü: àëíà ÷è ýã÷èéã ìèíü ãîìäîîñîí, àâãàéãààñàà
ñàëñàí, àäãèéí àðõè÷èí áóóäíà ã.ì.
 Áóðóóøààñàí – Îáâèíÿþùèå ãàëëþöèíàöèè
ªâ÷òºíèéã çýìëýí áóðóóøààíà. Æíü: èíãýæ áàéãààä ÿë îíîîíî ã.ì.
 Àíòèãîíèñòè÷åñêàÿ ãàëëþöèíàöèÿ
Ýñðýã òýñðýã óòãàòàé ç¿éë ñîíñîãäîíî. Øèçîôðåíèéí ¿åä èëýðíý.
â. Òàêòèëüíàÿ ãàëëþöèíàöèÿ – Àðüñàíä íü äîòîð íü, äýýð áà äîîð ÿìàð íýãýí þì ìýäðýãäýíý. Ýíý íü áîäèòîé
îðøîîã¿é áàéíà.
 Òàêòèëüíàÿ – Õ¿ðýëöýõ ýðõòíèé ÿìàð íýãýí þì ãàäàð áèåèéí òîäîðõîé õýñãèéí àðüñàí äîîð, äîòîð áà
äýýð íü áàéðëàæ ìýäýãäýíý, õºäºëæ áîëíî, ìºëõºæ, ìààæèõ, òàòàõ ã.ì.
Òàêòèëüíàÿ Ñåíåñòîïàòèÿ
1. Áîäèòîé áàéãàà þì øèã øèíæ ÷àíàð
ìýäýãäýíý. Æíü: õîðõîé áàéíà, Ẻñ áàéíà ã.ì.
2. Òîäîðõîé íýã õýñýãò áàéäàã. Æíü: àëãàíä
ã.ì.
1. Òîäîðõîé ìýäðýãäýõ
ç¿éëã¿é
2. Òîäîðõîé áàéðëàëã¿é
 Ãàïòè÷åñêàÿ – Õàòóó áèåòèéã ÿìàð íýã õàòóó áèåò ãàäàð áèåèéí òîäîðõîé õýñýãò îðøèæ áàéíà ãýæ
ìýäýðíý. Æíü: õ¿ðýýä, öîõèîä, ø¿ðãýõ, ø¿¿ðýýä àâàõ øèã áîëíî.
 Ãèãðè÷åñêèé – Ãàäàð áèåèéí òîäîðõîé õýñýãò õèé õîîñîí ÷èéãëýã ç¿éë õ¿ðýõ øèã.
 Òåìïåðàòóðíàÿ – Áèåä ÿìàð íýã õàëóóí òººíºõ, øàòààõ ýñâýë õ¿éòýí ç¿éëýýð õàéðààä õºë人㺺ä
áàéãàà ìýò õèé õîîñîí ç¿éë ìýäðýãäýíý.
 Àñòåðîãíîñòè÷åñêàÿ – ªâ÷òºíä õèé õîîñîí ç¿éë òýìòðýãäýíý.
 Áýëãèéí - Áýëýã ýðõòýíä ÿìàð íýã ãàð àæèëáàð õèéãýýä áàéãàà ìýò.
ã. Îáîíÿòåëüíûå ãàëëþöèíàöèè – Õèé õîîñîí ç¿éë ¿íýðòýíý. Òààëàìæòàé áà òààëàìæã¿é ñýòãýãäýë òºð¿¿ëýì
áàéíà. Èõýíõ òîõèîëäîëä ºâ÷òºíèé ººðèéí áèåýñ ãîëäóó àìíààñ öîãöñûí áîëîí öóñíû, ìºí ÿëçàðñàí ¿íýð
ìýäðýãäýíý.
ä. Âêóñîâûå ãàëëþöèíàöèè – Àìàíä õèé õîîñîí òààëàæòàé áà òààëàìæã¿é ç¿éë àìòàãäàíà. ¯íýðëýõèéí õèé
¿çýãäýëòýé õàìò àæèãëàãäàíà. Ãîë òºëºâ õîîë óíäàíä ýâã¿é îíöãîé àìò, ÿëçàðñàí ìàõ, õîð, ýì, õèìèéí àìò
àìòàãäàíà. Õèé õîîñîí ìýäðýãäýæ áàéãàà àìòûã õîîë óíäòàé õîëáîæ ¿çäýã.
å. Âèñöåðàëüíàÿ ãàëëþöèíàöèÿ – Äîòîð ýðõòýí òóõàéëáàë ñàâ, ãýäýñ, àíóñ, äîòîð ÿìàð íýã ç¿éë áàéíà ãýñýí
õèé õîîñîí ç¿éë ìýäðýãäýíý. Ãîëäóó ñàâ ãýäñýí äîòîð áàéíà ãýæ ÿðüäàã.
- í¿ãýë ø¿ãëýõèéí äýìèéðëèéí ¿åä èëðýíý.
¸. Ïñèõè÷åñêàÿ ãàëëþöèíàöèÿ – ªâ÷òºí õèé õîîñîí þì ìýäýðíý. ¯¿íèéã ìýäðýõäýý ÿìàð íýã ìýäðýõ ýðõòíýýð
ìýäðýõã¿é çºâõºí óõààí ñàíàà îþóí ñàíààíû åðòºíöººð ìýäýðíý. Õîæèì íü ¿¿íèéã Êàíäèéñêèéí õóóðàì÷ õèé
¿çýãäýë ãýæ ¿çäýã áîëñîí. ßìàð íýã ìýäðýõ ýðõòíýýð ìýäðýõ áîëîìæã¿é îðîí çàéä îðøèæ áàéãàà õèé õîîñîí õ¿í
àìüòàíòàé (ñàíñàðò, ººð õîîðîíäîî áàéãàà õ¿ì¿¿ñòýé) õàðüöàà òîãòîîæ îþóí ñàíààãààðàà õàðäàã, ñîíñäîã. Ýñâýë
áèåäýý îðîãíîæ áàéãàà äîòîð õ¿ì¿¿ñòýéãýý îþóí ñàíààãààðàà õ¿ëýýí àâ÷ õàðüöäàã. Óõààíààðàà õ¿ëýýí àâäàã.
- Ñèìïòîì ýêñòðàêàìïèííàÿ – Õàðààíû õóóðàì÷ õèé ¿çýãäýë
Èéì øèíæòýé ºâ÷òºí õàðààíû òàëáàéí ãàäíà áàéðøèëòàé õèé õîîñîí þìûã ìýäýðäýã. Áîäèòîé îðøîîã¿é
ç¿éëèéã ìýäýðíý.
Õèé ¿çýãäëèéã ¿¿ñýõ ìÿõàíèçìààð íü:
-4-

5. Ë. ̺íõòóÿà
1. ôóíêöèîíàëüíûé
2. ðåôëåêòîðíûé
3. ãèïíîãèãè÷åñêàÿ
4. ãèïíîïîìíè÷åñêàÿ
5. ñýòãýëèéí øàëòãààíò
1. Ôóíêöèîíàëüíàÿ – ßìàð íýãýí ìýäðýõ ýðõòýí ÿìàð íýã áîäèòîé öî÷ðóóëààð öî÷ðîõîä òýð öî÷ðîëûã ìýäðýõèéí
÷àöóó ò¿¿íòýé íýã çýðýã õèé ¿çýãäýë ¿¿ñ÷ áîëíî. Æíü: êðàíòíû óñ ãîîæõîä óñíû ÷èìýýíèé õàæóóãààð õèé
¿çýãäýë èëýðíý. Óñ çîãñîîõîä ìºí àäèë àðèëäàã. Ìàøèíû ìîòîðûí ÷èìýýòýé çýðýãöýõ, ìàøèí çîãñîõîä áîëèõ
æèøýýòýé. Öî÷ðóóë õ¿ëýýí àâñàí ýðõòýíä õèé ¿çýãäýë ¿¿ñíý.
2. Ðåôëåêòîðíûé – Áîäèòîé öî÷ðóóëûã àëü íýã ìýäðýõ ýðõòýí õ¿ëýýí àâíà.
¯¿íòýé çýðýãöýí ººð ýðõòýíä õèé ¿¿ñ÷ áîëíî. Æíü: óñ ãîîæèõîä õàìàðò íü ÿìàð íýã ç¿éë ¿íýðòýõ.
3. Ãèïíîãèãè÷åñêàÿ – Õàðàíõóé áîëñîí, í¿äýý àíüñàí, ãýðëýý óíòðààñàí, õºíæ뺺𺺠òîëãîéãîî õó÷ñàí ¿åä õèé
¿çýãäýë ¿¿ñíý. Óíòàõ (ç¿¿ðìýãëýõ ¿åèéí) ãýõýä èëðýýä ãýðëýý àñààõààð áîëèõ æèøýýòýé.
4. Ãèïíîïîìíè÷åñêàÿ – Óíòàæ áàéãààä ñýðýõ ¿åä õèé ¿çýãäýë ¿¿ñ÷ áîëíî. ßã òýð ¿åä ( ñýðýõ ¿åèéí) ¿¿ñäýã áà
õîâîð òîõèîëääîã.
5. Ñýòãýëèéí øàëòãààíò – ñýòãýë õÿìàðñàí, ñýòãýëèéí ãýìòýë àâñàí ¿åä ñýòãýëèéí øàëòãààíààð ¿¿ñ÷ áîëíî.
- Äþáðàãèéí ñýòãýëèéí øàëòãààíò õèé ¿çýãäýë
Ñýòãýë õ¿÷òýé õºäºëñºí ¿åäýý ÿìàð íýã þìûã ñýòãýëýýðýý ñýòãýëäýý óðãóóëñàí òýð ç¿éë íü ÿã
áîëæ áàéãàà ìýò ñàíàãäàíà.
Õýð îëîí àíàëèçàòîð õàìàð÷ áàéãààã íü õàðãàëçàí ýíãèéí, íèéëìýë ãýæ õóâààíà.
Ýíãèéí – Ýíý ¿åä çºâõºí íýã àíàëèçàòîð íýã ë ìýäðýõ ýðõòýíä õèé ¿çýãäýë èëýðíý.
Íèéëìýë – Õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø ìýäðýõ ýðõòýíä ¿¿ñ÷ áàéâàë ñëîæíûé êîìáèíèðîâàííûé ãýíý.
- Ìàéåð – Ãðîññûí íèéëìýë õèé ¿çýãäýë
Õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø àíàëèçàòîðûã õàìàðñàí õèé ¿çýãäýë 2-3 ÿíçûí õèé ¿çýãäýë íýãýí çýðýã
èëýðíý. Æíü: ìîãîé õàðàãääàã òýð ãóÿûã íü îðîîíî. Òýãýýä ÷àìàéã àëíà äàà ãýäýã.
Õèé ¿çýãäýë õààíà ÿìàð îðîí çàéä áàéðëàæ áàéãààãààð íü õóóðàì÷ áà æèíõýíý õèé ¿çýãäýë ãýæ õóâààíà.
Æèíõýíý áà õóóðàì÷ õèé ¿çýãäýë íü ìàø ÿëãààòàé.
Ïñåâäîãàëëþöèíàöèè íü 2 ¿íäñýí îíöëîãòîé.
1. Õèé ¿çýãäýë áàéðëàëûí õóâüä ãàäààä îð÷èíä áèø ºâ÷òºíèé áèå äîòîð áàéðëàñàí áàéäàã (òîëãîé, öýýæ, áèå
ã.ì äîòðîîñîî ÿìàð íýã õèé õîîñîí ç¿éë ìýäýðäýã). Èõýâ÷ëýí òîëãîé äîòðîîñîî áàéíà.
2. Òýð õèé ¿çýãäýë íü ÿìàð íýã ò¿¿íòýé àäèëõàí áîäèò ç¿éëòýé õàðüöóóëæ ¿çýõýä áîäèò ç¿éëèéí øèíæ
÷àíàðûã ººðòºº øèíãýýãýýã¿é áàéäàã.
Ïñåâäî Èñòèííûé
Áàéðøèë õààíà îðøèæ
áàéãààãààð íü:
- Áèå äîòîð íü áàéðëàíà.
- ßìàð íýã ìýäðýõ ýðõòýí ìýäðýõ îðîí
çàéä áàéðëàíà.
- Õ¿íèé õàðæ, ñîíñîæ, ¿íýðëýæ
÷àäàõààðã¿é îðîí çàéä áàéðëàíà. Æíü:
Ìîñêâàä áàéãàà õ¿íèé ÿðèàã ñîíñîæ áàéíà,
õàðæ áàéíà ìýò òîäîðõîéã¿é ç¿éëñ ÿðèíà.
- Õèé ¿çýãäýë íü àëü íýã ìýäðýõ,
ìýäýð÷ áàéãàà òîäîðõîé îðîí çàéä
áàéðëàíà. Æíü: õàæóó àéëûí ºðººíä íü
õ¿í îðîîä èðñýí ìýò ñîíñîãäîíî.
ßìàð íýãýí øèíæ ÷àíàðààð íü:
- Îáúåêòèâ áîäèò þìòàé àäèëã¿é áàéãàëüä
áàéäàãã¿é øèíæ ÷àíàðòàé áàéíà. Æíü:
÷ºòãºð øóëàì ã.ì.
- Õèé ¿çýãäýë íü àìüäðàëä áàéäàã
áîäèò ç¿éëòýé àäèë. Æíü: íîõîé õàð . . .
ýíý íü øèíæ ÷àíàðûí õóâüä ÿã íîõîéòîé
àäèë áàéíà.
Áóñäàä ìýäðýãäýõ áàéäëààð
íü:
- Õèé ¿çýãäëèéã ººð õ¿í ìýäýõã¿é. Ǻâõºí
ººðò íü ìýäýãäýæ áàéãàà ãýñýí
îéëãîëòòîé.
- Áóñàä õ¿ì¿¿ñò ÷ ãýñýí ìºí àäèë
ìýäðýãäýæ áàéãàà ãýñýí èòãýë
¿íýìøèëòýé.
Õàð àÿíäàà,
ãàäíû õ¿÷ýýð ãýäãýýð íü:
- Ãàäíû ÿìàð íýã íºëººãººð ¿¿ñ÷ áàéíà.
Èéìä ºâ÷òºí ¿íýðò¿¿ëýýä, õàðóóëààä,
õàíàí äýýã¿¿ð áóðõàíû çóðàã õàðóóëààä
áàéñàí.
- Çîðèóäààð áèø õàð àÿíäàà ¿¿ññýí
ãýñýí èòãýë ¿íýìøèëòýé. Õàðàãäñàí,
¿íýðòñýí.
Õèé ¿çýãäýëä õàíäàõ
õàíäëàãààð íü:
Áèåý àâ÷ ÿâàà áàéäëààð íü:
- Õèé ¿çýãäýëäýý õàéõðàìæã¿é õàíäàíà.
Ãàäààä áàéäàë íü îíö ººð÷ëºëòã¿é.
Õàðàãäààä ë áàéäàã, ÿðèàä ë áàéäàã þì
çýðãýýð õàíäàíà.
- Õèé ¿çýãäýëäýý òîõèðñîí áàéäëààð íü
ãàäàà òºðõ íü ººð÷ëºãäºíº. Õàìðàà
÷èìõýõ, ÷èõýý òàãëàñàí, àéí ñàíäàðñàí,
÷èõ òàâüñàí.
Õîíîãèéí - Õîíîãèéí àëü ÷ ¿åä õàìààã¿é. - Îðîé øºíèéí öàãààð èëýðíý. ºã뺺, ºäºð
-5-

6. Ë. ̺íõòóÿà
àëü öàãò áèé áîëñîíîîð íü: á¿äãýð÷, øºíº äàõèí òîäîðíî.
3) Ïñèõîñåíñîðíûå ðàññòðîéñòâà - Ñýòãýö ìýäðýõ¿éí ººð÷ëºëò
Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà ÿìàð íýã îáúåêòûã íýã áóþó õýä õýäýí øèíæèéã ººð øèíæ ìýòýýð òóñãàõûã õýëíý. Ýíý
¿åä çààâàë áîäèòîé ÿìàð íýã îáúåêò îðøèíî. Åðºíõèé àãóóëãà ìºí ÷àíàðûã áîäèòîé òóñãàíà. Ãýâ÷ áîäèòîé îðøèæ áàéãàà
íýã ç¿éëèéã ÿìàð íýãýí øèíæèéã ººðººð òóñãàí àâäàã. Æíü: øèðýýã øèðýý ãýæ çºâ òóñãàõ áîëîâ÷ òàâöàíã ãóðâàëæèí
ãýæ ¿çýõ. Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà îáúåêòûã òóñãàæ áàéãààãààðàà èëëþçèèòýé àäèë áîëîâ÷ ïñèõîñåíñî𠺺ð÷ëºëòèéí ¿åä
áîäèòîé îðøèæ áàéãàà îáúåêòûí íýã øèíæèéã áóðóó òóñãàíà. Ãàæóó òóñãàëûí ¿åä øèðýýã íîõîé ãýæ òóñãàäàã áîë
ïñèõîñåíñîðûí ¿åä øèðýýíèé äºðâºëæèí õýëáýðèéã ãóðâàëæèí ãýõ. Íýã ë øèíæèéã áóðóó òóñãàíà.
Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà îáúåêòûí ÿìàð øèíæèéã ººðººð òóñãàæ áàéãààãààð íü 4 õóâààíà.
1. Ìåòàìîðôîïñèÿ
2. Àóòîìåòàìîðôîïñèÿ
3. Äåðåàëèçàöèÿ
4. Äåïåðñîíàëèçàöèÿ
1. Ìåòàìîðôîïñèÿ – Îð÷íû ä¿ðñ õóâèðàõ
Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà ÿìàð íýã þìíû õýëáýð, õýìæýý, õîë îéðûí çàé, òîî, ºíãº, ç¿ñ, òàéâàí áàéäàë
áîëîí áóñàä øèíæèéã áàéãààãààð íü áóðóóãààð òóñãàíà.
- Õýìæýý – áîäèòîé îðøèæ áàéãàà îáúåêòûí õýìæýýã ººðººð òóñãàíà. Ñàìáàðûã áàéøèí øèã òîì
ã.ì.
- Õýëáýð – äºðâºëæèí ñàìáàðûã ãóðâàëæèí ñàìáàð øèã
- Õîë îéðûí çàé – 4, 5ì-í çàéä îðøèæ áàéãàà þìñûã í¿äíèéõ íü ºìíº þì øèã ýñâýë àñàð õîë
ìýòýýð.
- ªí㺠- õ¿ðýí ñàìáàðûã øàð, õàð ìýòýýð
- Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà îáúåêòûã õºäºë㺺íò áàéäàëä îðøèæ áàéãàà ìýò òóñãàíà. Æíü:
áàéøèíãèéí õàíà öààøàà, íààøàà, äýýøýý, äîîøîî õºä뺺ä áàéãàà ìýò.
- Òîî – íýã ç¿éëèéã îëîí áîëãîí õàðàõ. Æíü: íýã øèðõýã ñàíäàë 4 øèðõýã ñàíäàë øèã õàðàãäàæ áîëíî.
2. Àóòîìåòàìîðôîïñèÿ – Áèåèéí ä¿ðñ õóâèðàõ (ðàññòðîéñòâà ñõåìû òåëà)
ªâ÷òºí ººðèéí áèåèéí, ýñâýë íýã áóþó õýä õýäýí ýðõòíèéõýý õýëáýð, õýìæýý, òîî áîëîí áóñàä øèíæèéã
áîäèò áàéäëààñ íü ººðººð ìýäýðíý.
- Õýëáýð - ººðèéí áèåèéí õýëáý𠺺ð÷ëºãäñºí ìýò. Æíü: áèå íü ìàø á¿ä¿¿í, õàìàð íàõèó áîëñîí ìýò.
- Õýìæýý – èõ òîì, ýñâýë èõ æèæèãõýí áîëñîí, óðò áîëñîí, õºë óðò áîãèíî, òîëãîé íü àñàð òîì áîëñîí ìýò.
Ãýõäýý ººðºº òýìòýð÷ ¿çýýä çºâ õýëáýðýý ìýäýðäýã.
- Ýðõòíèé òîî ººð÷ëºãäºõ – îëîí ãàðòàé áîëñîí ìýò.
- Õîë îéðûí çàé - ïîðïîðöè àëäàãäñàí ìýò
- Áèåèéí ãàëáè𠺺ð÷ëºãäºõ – ãàð áèå íü ÷óëóó øèã õàòóó áîëñîí ìýò.
2. Äåïåðñîíàëèçàöèÿ – Õóâèéí ÷àíàð àëäàãäàõ
ªºðèé㺺 ìýäðýõ ÷àäâàð áóþó ººðèéí áèå ñýòãýöèéí õóâèéí øèíæ ÷àíàðûã ìýäðýõ ÷àäâàð õóâèðàí
ººð÷ëºãääºã. “Áè” ãýñýí óõàãäàõóóí àëäàãäàí õóâèðàí ººð÷ëºãäºí “Áè” ãýñýí åðòºíö ººð÷ëºãäºí “Òýð” ãýñýí
áàéäëààð ìýäðýõ, óõààðàõ áàéäàëä îðäîã.
“Áè” ãýäýã åðòºíö õýðõýí ººð÷ëºãäñíººð íü 3 õóâààíà.
1) Ñàìîòîïñèõè÷åñêàÿ äåïåðñîíàëèçàöèÿ
2) Àóòîïñèõè÷åñêàÿ äåïåðñîíàëèçàöèÿ
3) Àëëîïñèõè÷åñêàÿ äåïåðñîíàëèçàöèÿ
1) Ñàìîòîïñèõè÷åñêàÿ äåïåðñîíàëèçàöèÿ – áèå ýðõòýíèé õóâèéí ÷àíàð àëäàãäàõ
Ýíý ¿åä ºâ÷òºí ººðèéí soma áóþó áèåèéã ººð õ¿íèéõ ãýæ ìýäðýõ, ººð áîë÷èõñîí,
õóâààãä÷èõñàí ìýò ººðèéí ãàð, õºë, òîëãîéã õ¿íèéõ ãýõ áóþó ýñâýë ººð÷ëºãäñºí, òîî íü ººð÷ëºãäñºíººð
ìýäýðäýã.
Àóòîìåòàìîðôîïñèÿ - ººðèéí ãàðûã óðò áîë÷èõñîí ìýòýýð ìýäýðíý. Áîäèòîé îðøèæ áàéãàà
ººð÷ëºã人ã¿é áàéãàà ººðèéí áèåèéã ººð÷ëºãäñºí õ¿íèéõ áîë÷èõñîí ìýòýýð ìýäðýõ. Áèåèéí æèí íü
ººð÷ëºãäºæ ìàø õ¿íä ýñâýë õºíãºí áîë÷èõñîí æèíã¿éäýæ áàéãàà ìýòýýð òºñººëºãääºã. Æíü: ñàéõàí
ç¿éëèéã õàðààä ñýòãýë õºäëºõã¿é ñýòãýëèéí õóâèðàë àëãà áîë÷èõñîí áàéõ.
Soma – áèå ìýäðýõ íü àëäàãäàíà. Æíü: ºâ÷òºí ººðèé㺺 3 ç¿ðõòýé íýã íü ìèíèéõ, íýã íü
ýýæèéíõ, íýã íü ààâûíõ, ç¿ðõýý õóâààãäñàí, îëîí áîëñîí ìýòýýð ìýäýðäýã. Õóâààãäñàí ýðõòí¿¿ä íü
ººðèéí ãýñýí ìýäðýìæ áàéâàë àóòîïñèõè÷åñêàÿ äåïåðñîíàëèçàöèÿ-ä îðóóëíà.
2) Àóòîïñèõè÷åñêàÿ äåïåðñîíàëèçàöèÿ – ñýòãýöèéí õóâèéí ÷àíàð àëäàãäàõ
-6-

7. Ë. ̺íõòóÿà
“Áè” ãýñýí ìýäðýìæ íü ººðèéí áèø õ¿íèéõ áîë÷èõñîí ìýò ñàíàãääàã. Ñýòãýö ãýäýã íü ººðèéí
óõààí áîäîë, îé òîãòîîëò çýðýã ºâ÷òºí ºíººäºð ò¿¿íèéã ýìíýëýãýýñ ãàðãàæ ºãºº÷, òýð ýìíýëýãýýñ
ãàðàõûã õ¿ñ÷ áàéíà ãýæ ººðèéíõºº òóõàé ÿðèíà.
3) Àëëîïñèõè÷åñêàÿ äåïåðñîíàëèçàöèÿ (äåðåàëèçàöèÿ) – îð÷èí ººð÷äºãäºõ
Îð÷íû þìñ ººð þì øèã, ºíãº, òîî òîä áèø õèéìýë þì, çîðèóäûí þì øèã ñàíàãäàõûã äåðåàëèçàöèÿ
ãýíý. Ãýõäýý îð÷íû þìíû óã ìºí ÷àíàð íü õóâèðàõã¿é.
a) Ìåòàìîðôîïñèÿ
b) Ñèìïòîì óæåâèäåííîãî
c) Ñèìïòîì íèêîãäà íåâèäåííîãî
d) Ñèìïòîì ïîâîðîòà îáúåêòà
e) Äåðåàëèàöèÿ
a) Ñèìïòîì óæåâèäåííîãî – àëü õýäèé íü ¿çñýí
ªâ÷òºí òàíèõã¿é îãò ¿çýýã¿é øèíý îð÷èí ãàçðûã ìýäðýõäýý óðä ºìíº íü ¿çñýí
ìýòýýð ìýäýðäýã. Ãýõäýý ìýäýõã¿é ¿çýýã¿éãýý ìýäýõ áîëîâ÷ ìýäðýìæ íü èéì áàéíà.
b) Ñèìïòîì íèêîãäà íåâèäåííîãî
Äýýðõèéí ýñðýã òàíüäàã áàéñàí ãàçàð îð÷íûã îãò ìýäýõã¿é ìýòýýð õ¿ëýýí àâíà.
Òàíèë áèøýýð ìýäðýãäýíý.
c) Ñèìïòîì ïîâîðîòà îáúåêòà
Òàíüäàã ìýääýã áàéñàí îð÷èí íü 180 ãðàäóñ ýðãýñýí ìýò ñàíàãäàíà. Óðä íü îðæ ãàð÷
áàéñàí áàéøèíãèéí õààëãà óðäààñàà áàéñàí áîë õîéíîî ãàðñàí ìýò ñàíàãäàíà. Ýïèëåïñèéí ¿åä
èëðýíý.
III. Òºñººëºë – Ñýòãýë ç¿éí õóâüä ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿éí 3 äàõ øàò. Ñýðýë áà õ¿ðòýí ìýäðýõ¿é äýýð
òóëãóóðëàí øèíý ä¿ð á¿òýýõèéã òºñººëºë ãýíý. Ñýðýë áà õ¿ðòýõ¿é íü ÿëãààòàé òóõàéí ¿åä ºãºãäºæ áàéãàà öî÷ðóóë
áàéõã¿é ¿¿ñäýã ñýòãýöèéí ïðîöåññ.
Òºñººëºë íü äîòðîî:
1. Âîáðàæåíèå – ä¿ðñëýí ìýäýõ¿é
2. Ïðåäñòàâëåíèÿ ïàíÿòè
Ñýðýë áà õ¿ðòýõ¿éä òóëãóóðëàí ¿¿ññýí ñýòãýöèéí ïðîöåññûã ä¿ðñëýí ìýäýõ¿é ãýíý. Øèíý îáðàç-ä¿ð áèé
áîëäîã. Óðëàã ãàëáèðûí õ¿ì¿¿ñ õèé ìºðººäºõ人 ñàéí. 2-3 íàñíû õ¿¿õä¿¿ä âîîáðàæåíèÿ èõ õºãæäºã. Äåòñêèé ôàíòàç
èëýðíý. Ýìãýã áàéäëààð áðåäïîäîáíûé ôàíòàçèÿ, ïñåâäîëîãèÿ, ïàòîëîãè÷åñêàÿ ôàíòàçèÿ, êîíôàáóëÿöèÿ èëýðíý.
Õ¿¿õä¿¿ä ïàòî-ôàíòàçè ìàÿãààð ºâ÷èí ýõýëäýã. Èõ èòãýëòýé ¿íýìøèëòýé.
Áðåä âîîáðàæåíèÿ Äþáðî-ôàíòàç íü ä¿ðñëýí áîäîõóéí êàòåãîðèä îðäîã. Áðåä ïîäîáíûé ôàíòàç áðåäýýñ ÿëãàí
îíîøëîõîä ÿã èòãýë ¿íýìøèë íü áàãà. Âîîáðàæåíèå – ñýðýë, õ¿ðòýí ìýäðýõ¿é õî¸ð äýýð òóëãóóðëàí ¿¿ñäýã.
Â. Ñýòãýæ òàíèí ìýäýõ¿é – Þìñ ¿çýãäë¿¿äèéí õîîðîíäûí õàðèëöàà õîëáîîíóóäûí ñóáúåêòûí óóðàã òàðõèíä
òóññàí òóñãàëûã õýëíý. Ñýòãýõ¿éí òóñëàìæòàéãààð ñóáúåêò, îáúåêòûí äîòîîä øèíæ ÷àíàð, ìºí ÷àíàðûã òàíèí ìýääýã.
Ñýòãýõ¿éí áóþó ñýòãýæ òàíèí ìýäýõèéí îíöëîã íü:
 Ñýòãýæ òàíèí ìýäýõ íü ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿é äýýð òóëãóóðëàí ¿¿ñíý. Ñýòãýõ¿é, ñýðýë, ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ
òºñººëºë äýýð òóëãóóðëàíà.
 Ñýòãýõ¿é íü õ¿íèé àìüäðàëààñ îëæ àâñàí ìýäëýã, äàäëàãà äýýð òóëãóóðëàí ¿¿ñíý.
 Ñýòãýõ¿éí òóñëàìæòàéãààð õ¿í ¿çýãäýë áà þìñûí ãàäààä áèø äîòîîä ìºí ÷àíàðûã òóñãàíà. Èíãýæ òóñãàõäàà
õèéñâýðëýñýí íýòãýí ä¿ãíýñýí ä¿ðýýð òóñãàíà.
 Ñýòãýõ¿é íü èëðýõäýý ¿ã, õýë ÿðèàãààð äàìæèí èëýðíý. Ñýòãýõ¿é áà õýë ÿðèà ñàëøã¿é õîëáîîòîé. ¯ã áîë
ãàäààä èëðýë íü þì.
 Ñýðýõ¿é íü ¿¿ñýõäýý òóõàéí ¿åä áîäèò öî÷ðóóë áàéõàä ¿¿ñ÷ áîëíî.
Õ¿í ¿çýãäýë áà þìñûí òóõàé ñýòãýõäýý 3 ÿíçààð ñýòãýíý. Ñýòãýõ¿é íü îéëãîëò, áîäîìæ, îþóí ä¿ãíýëò õýìýýõ
õýëáýð¿¿äýýð èëýðäýã.
Ñýðýõ¿é
Ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿é Õ¿ðòýõ¿é
Òºñººëºë
òàíèí ìýäýõ¿éí
Îéëãîëò äàðààëñàí ¿å øàò þì
Ñýòãýæ òàíèí ìýäýõ¿é Áîäîìæ
Îþóí ä¿ãíýëò
-7-

8. Ë. ̺íõòóÿà
1. Îéëãîëò - ¯çýãäýë áà þìñûí õîîðîíäûí îðøèæ áàéãàà õàìãèéí åðºíõèé, õàìãèéí ãîë øèíæ¿¿äèéã áèäíèé óõàìñàðò (óóðàã
òàðõè, ìýäðýõ ýðõòýí) òóññàí òóñãàëûã õýëíý. Óóðàã òàðõèíä îþóí ñàíààíä òóññàí õàìãèéí åðºíõèé, õàìãèéí ãîë
øèíæèéã îéëãîæ àâíà. Æíü: ¿çýã, äýâòýð, íîì ã.ì õè÷ýýëèéí õýðýãñýë ãýñýí îéëãîëò ãàðíà.
Îéëãîëò íü 2 ÿíç. 1) àáñòðàêòíîå – õèéñâýð îéëãîëò /øèçîôðåíèÿ/
2) êîííðåòíîå – òîäîðõîé îéëãîëò /ýïèëåïñèÿ/
2. Áîäîìæ (ñýòãýìæ) – Þìñ ¿çýãäë¿¿äèéí õîîðîíäûí õàðèëöàà õîëáîîíóóäûí áàòàëñàí áóþó ¿ã¿éñãýñýí ñýòãýëãýýã
õýëíý. Áîäîìæ íü ¿çýãäýë þìñûã áàòàëñàí áóþó ¿ã¿éñãýñýí ºã¿¿ëáýð¿¿äýýð èëýðäýã. Áîäîìæ á¿ð ººðòºº õî¸ð ò¿¿íýýñ
äýýø òîîíû îéëãîëòóóäûã áàãòààñàí áàéäàã. Áîäðìæ íü 2 ÿíç: áàòàëñàí, ¿ã¿éñãýñýí. Áîäîìæ 3 ýëåìåíòòýé. ºã¿¿ëýõ¿¿í,
ºã¿¿ëýãäýõ¿¿í, òýäãýýðèéí õîîðîíäûí õîëáîî.
3. Îþóí ä¿ãíýëò – Õî¸ð áóþó ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû áîäîìæóóäûã íýãòãýí ä¿ãíýñýí ñýòãýëãýýã õýëíý. Ñóáúåêòûí óóðàã
òàðõèíä ¿çýãäýë þìñûí õîîðîíäûí õàðèëöàà õîëáîîíóóä íýãòãýí ä¿ãíýãòñýí õýëáýðýýð òóñàõûã õýëíý. Îþóí ä¿ãíýëò íü 3
ÿíç.
1) Àíàëîãèÿ
2) Äåäóêöèÿ
3) Èíäóêöèÿú
Îéëãîëò – ñýðýë áà òàíèí ìýäýõ òºñººë뺺ð áèé áîëäîã.
Áîäîìæ – óõàãäàõóóí äýýð òóëãóóðëàí áèé áîëäîã.
Îéëãîëò + áîäîìæ – îþóí ä¿ãíýëò
1) Ñèìïòîì – îéëãîëò
2) Ñèíäðîì – áîäîìæ
3) Îíîø – îþóí ä¿ãíýëò
Ýäãýýðèéã õèéõäýý ñýòãýõ¿éí ¿éëäë¿¿äýýð äàìæäàã. Ñýòãýõ¿éí 7 ¿éëäýë áàéäàã.
1) Õóðààí ñýòãýõ
2) Çàäëàí ñýòãýõ
3) Õàðüöóóëàí ñýòãýõ
4) Õèéñâýðëýí ñýòãýõ
5) Íýãòãýí ä¿ãíýõ
6) Òîäðóóëàí ñýòãýõ
7) Àíãèëàí ñýòãýõ
Ñýòãýõ¿éí øèíæ ÷àíàðóóä:
 Õ¿í ñýòãýõäýý òîäîðõîé ñýòãýíý.
 Òîäîðõîé äýñ äàðààëàëòàé
 Çîðèëãî ÷èãëýëòýé
 Òîäîðõîé á¿òýöòýé - ºã¿¿ëáýð ç¿éí á¿òýö (ºã¿¿ëýãäýõ¿¿í, ºã¿¿ëýõ¿¿í, òîäîòãîë, íýìýëò), -
ºã¿¿ëáýð¿¿ä íü õîîðîíäîî ëîãèê õîëáîîòîé áàéäàã.
Ñýòãýæ òàíèí ìýäýõ¿éí ººð÷ëºëò:
Ñýòãýõ¿é ¿¿ñýõ ÿâöûí õîëáîîíû ýìãýã
1. Áîäîë ñàíàà ñýòãýõ¿éí ÿâöûí ººð÷ëºëò
Áîäîìæèéí ýìãýã¿¿ä
2. Õýë ÿðèàíû ººð÷ëºëò
3. ßëüã¿é çîâëîíò áàéäàë
4. Äýìèéðýë
5. Õýò ¿íýëñýí áîäîë ñàíàà
1. Áîäîë ñàíàà ñýòãýõ¿éí ÿâöûí ººð÷ëºëò – Àññîöèàòèâíîå ðàññòðîéñòâî
Ñýòãýõ¿éí ¿¿ñýõ õóðä, çîðèëãî ÷èãëýë, ëîãèê õîëáîî, á¿òýö, äýñ äàðààëàë çýðýã øèíæ ÷àíàðûí ººð÷ëºëòèéã
õýëíý.
1) Òàñàðõàé ñýòãýõ¿é – ðàçîðâàííîñòü ìûøëåíèÿ
2) Õîëáîîã¿é ñýòãýõ¿é – áåñâÿçíîñòü ìûøëåíèÿ /èíêîðåêöèÿ/
3) Öýöýðõýõ ñýòãýõ¿é - ðåçîíåðñêîå ìûøëåíèÿ
4) Áèëýãøýýõ ñýòãýõ¿é – ñèìáîëè÷åñêîå ìûøëåíèå
5) Ýòãýýä ñýòãýõ¿é - ïàðàëîãè÷åñêîå ìûøëåíèå
6) Õ¿÷ýýð ñýòãýõ ñýòãýëãýý – íàñèëüñòâåííîå ìûøëåíèå
7) Íóðøàà ñýòãýõ¿é – îáñòîÿòåëüíîñòü ìûøëåíèå /âÿçêîñòü/
8) Òýýãëýõ ñýòãýõ¿é – ïåðñåâåðàöèÿ ìûøëåíèÿ
9) ¯ã äàâòàõ ñýòãýõ¿é - âåðáèãåðàöèÿ
10) Àìáèâàëåíòíîñòè ìûøëåíèÿ
11) Àóòèñòè÷åñêîå ìûøëåíèå
Õóðä: 1) Ñýòãýõ¿éí ÿâö ò¿ðãýñýõ – óñêîðåíèå ïðîöåññà ìûøëåíèÿ
-8-

9. Ë. ̺íõòóÿà
Ñýòãýõ ¿éë ÿâö õóðäûí õóâüä õýâèéí õýìæýýíýýñ ò¿ðãýñäýã. ºâ÷òºí í¿äýíäýý õàðàãäñàí áóþó
÷èõýíäýý ñîíñîãäñîí ç¿éëýýñ ñàíàà àâ÷ ºíãºöõºí ò¿ðãýí ñýòãýæ ò¿ðãýí ÿðüäàã. Ãèïîìàíèéí ¿åä
2) Ñýòãýõ¿éí ÿâö óäààøðàõ – çàìåäëåíèå ìûøëåíèÿ /çàòåðìîæåííîñòü/
Íýãæ õóãàöààíä ñýòãýí áîäîõ ñàíàà óäààí ñýòãýæ ¿ã ÿðèõ íü óäààí áàéíà. Äåïðåññ îãëóøåíèå, ñîïîðûí
ºìíº ¿å, óóðàã òàðõèíû îðãàíèê ºâ÷íèé ¿åä èëðýíý.
Á¿òýö: Õ¿íèé ñýòãýõ¿é ëîãèê á¿òöèéí õóâüä ººð÷ëºãäñºí áàéõ. ßðèà áîäîë íü ëîãèê õîëáîîã¿é áàéíà.
1) Òàñàðõàé ñýòãýõ¿é – Ðàçîðâàííîñòü ìûøëåíèÿ
ªºð õîîðîíäîî ó÷èð ç¿éí õîëáîîã¿é áîäîë ñàíààíóóä áóþó ¿ã õýëëýã, ºã¿¿ëáýð¿¿äýýð èëýðäýã. ªâ÷òºíèé
èëýðõèéëæ áàéãàà ¿ã õýëëýã, ºã¿¿ëáýð íýã á¿ð ºã¿¿ëáýð ç¿éí á¿òöèéí õóâüä çºâ áîëîâ÷ þóíû òóõàé ºã¿¿ëæ
áàéãàà íü óòãûí õóâüä îéëãîãääîã¿é. Ñ¿¿ëäýý íý㠺㿿ëáýðèéí äîòîðõè ¿ãèéí óòãûí õîëáîî àðèëæ øèçîôàçèÿ
áóþó ÿðèà íü çàäðàõ, øèíý ýòãýýä ¿ãí¿¿ä õýðýãëýí ýõýëíý (íåîëîãèçì). Äàðàà ¿ã ¿ñýã íü çàäàð÷ ýõýëíý.
2) Õîëáîîã¿é ñýòãýõ¿é – Áåñâÿçíîñòü ìûøëåíèÿ
ªºð õîîðîíäîî óòãûí õîëáîîã¿é ÿíç á¿ðèéí ¿ãèéí õýëõýýñ áîëñîí áàéäàã. ªâ÷òºíèé èëýðõèéëæ áàéãàà ¿ã,
ºã¿¿ëáýð¿¿ä ëîãèê á¿òöèéí õóâüä áóðóó á¿òýöòýé áàéäàã. Óõààí áóäàíãóéðàí áàëàðòàõ ¿åä èëðýíý.
3) Öýöýðõýõ ñýòãýõ¿é - Ðåçîíåðñêîå ìûøëåíèÿ
¯ð ä¿íã¿é ýðãýö¿¿ëýí áîäñîí, õèé õîîñîí íîì÷èðõñîí, àøèãã¿é ìàðãàñàí, õîîñîí ñóðãàñàí, ¿ð ä¿íã¿é
öýöýðõñýí õàíäëàãà á¿õèé ñýòãýëãýý. ªâ÷òºíèé ÿðèàíä ôèëîñîôèéí ñýòãýëãýý, øèíæëýõ óõààíû íýð òîìú¸î,
ãî¸ìñîã õýëëýã¿¿ä îëîíòàà èëýðäýã. Æíü: õ¿í ìè÷íýýñ òºðñºí þì ø¿¿ äýý ã.ì.
4) Áèëýãøýýõ ñýòãýõ¿é – Ñèìáîëè÷åñêîå ìûøëåíèå
ªâ÷òºí ÿìàð íýã ¿çýãäýë þìñûã íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí áèëýã òýìäãýýñ ººðººð, çºâõºí ººðòºº
îéëãîìæòîé, áóñàä õ¿ì¿¿ñò îéëãîìæã¿é íýã ç¿éëèéã íºãºº ç¿éëýýð òºëººë¿¿ëýí ñýòãýäýã.
5) Ýòãýýä ñýòãýõ¿é - Ïàðàëîãè÷åñêîå ìûøëåíèå
Ǻâõºí ººðòºº îéëãîìæòîé, áóñàä õ¿ì¿¿ñò îéëãîìæã¿é óòãà ñàíààã àãóóëñàí, åðèéí ëîãèê
ñýòãýëãýýíýýñ òýñ çºðººòýé, ó÷èð ç¿éí óòãà õîëáîîã¿é, ººðòºº áèëýãäýõ, öýöýðõýõ ñýòãýõ¿éí ýëåìåíòèéã
áàãòààñàí òèéì ñýòãýëãýý áóþó òèéì áîäîìæ îþóí ä¿ãíýëòèéã õýëíý. ªã¿¿ëáýð¿¿ä íü óòãûí õîëáîîã¿é,
ºã¿¿ëáýðèéí ¿ãí¿¿ä íü õîîðîíäîî óòãûí õîëáîîã¿é, õ¿÷ýýð îðóóëñàí áàéäàã.
6) Õ¿÷ýýð ñýòãýõ ñýòãýëãýý – Íàñèëüñòâåííîå ìûøëåíèå
Ñýòãýõ ¿éë ÿâö ºâ÷òºíèé ººðèéí ñàíàà çîðèãîîñ ãàäóóð, ãàäíû ÿìàð íýãýí õ¿÷èí íºëººíèé ¿ð ä¿íä
¿¿ñýæ áàéíà ãýñýí èòãýë ¿íýìøëèéã ºâ÷òºíä òºð¿¿ëñýí ñýòãýõ¿é. ªâ÷òºí ÿìàð íýã þì ÿðèõäàà ãàäíû õ¿÷ýýð
áîäîë ñàíààã õóðààí àâ÷ áàéíà, òàðõè õîîñîð÷ áàéíà. Ãàäíû õ¿÷ýýð òàðõèíä áîäîë îðæ áàéíà, ãàäíû õ¿÷ýýð
ñýòãýæ áàéíà ãýæ ÿðüäàã.
7) Íóðøàà ñýòãýõ¿é – Îáñòîÿòåëüíîñòè ìûøëåíèå
ªâ÷òºíèé ñýòãýöèéí ÿâö ¿ë ÿëèõ óäààøèðñàí, ÿðèõäàà ñýòãýõäýý îíîñîí ¿ãýýð òîâ÷ òîäîðõîé ñýòãýæ
÷àääàãã¿é. Áîäëîî èëýðõèéëýõäýý 2-ð çýðãèéí à÷ õîëáîãäîëã¿é ¿ã õýðýãëýäýã. ßðèàã íü ÷àãíààä áàéõàä òèéì
þìíû òóõàé ÿðèõ õýëýõ ãýæ áàéíà ãýäýã íü åðºíõèé人 îéëãîãäîíî. ªâ÷òºíèé àíõààðàë íýã ç¿éë äýýð
òºâëºð÷èõººä äàðàà äàðààãèéí áîäîë ñàíàà ðóó øèëæèõ íü ñààòäàã. Ýïèëåïñè, óóðàã òàðõèíû îðãàíèê
ºâ÷í¿¿äèéí ¿åä èëðýíý.
8) Òýýãëýõ ñýòãýõ¿é – Ïåðñåâåðàöèÿ ìûøëåíèÿ
ªâ÷òºíèé ñýòãýõ¿éí ÿâö ÿìàð íýãýí áîäîë ñàíààí äýýð òýýãëýí ñààòñàíààñ äàðàà äàðààãèéí áîäîë
ñàíààíóóä òàðõèíä îðæ èðäýãã¿é. Èéì ºâ÷òºí äàðààãèéí áîäîë ñàíààíóóä îðæ èðòýë ò¿ð¿¿÷èéí ¿¿ññýí íýã áóþó
õýä õýäýí ¿ãèéã äàâòàí õýëäýã. Äàðààãèéí àñóóëò òàâèãäñàí áàéõàä íºãºº ë ¿ãýý äàâòàíà. Æ íü: áîë . . .
áîë . . . áîë . . . Óóðàã òàðõèíû îðãàíèê ºâ÷í¿¿äèéí ¿åä èëðýíý.
9) ¯ã äàâòàõ ñýòãýõ¿é - Âåðáèãðàöèÿ
ªâ÷òºí ÿðèàí äóíäàà íýã ¿ã õýëýõèéã õýä äàõèí óãñðóóëàí õýëíý. Æíü: ÿàíà äàà, ÿàíà äàà, ÿàíà äàà
ã.ì. Øèçîôðåíèÿ (òðåâîæíûé ñèíäðîì) ¿åä èëðýíý.
10) Àìáèâàëåíòíîñòè ìûøëåíèÿ
Ýñðýã òýñðýã óòãàòàé 2 ÿíçûí áîäîë, ñýòãýõ¿é, ÿðèà ºâ÷òºíä áèé áîëíî. Æíü: õàéðûí òóõàé þì ÿðüæ
áàéõàä ýñðýã óòãàòàé ç¿éë áîäîõ ã.ì.
11) Àóòèñòè÷åñêîå ìûøëåíèå
ªâ÷òºíèé ñýòãýõ¿éí åðòºíö ñýòãýí áîäîõ, îþóí ä¿ãíýõ ¿éë àæèëëàãàà õ¿í õîîðîíäûí õàðèëöààíû ÿâöàä
¿¿ñýõ áóñ, õ¿íòýé õàðüöààã¿é áàéõàä îþóí ñàíààíä íü ä¿ãíýëò õàðüöàà ¿¿ñ÷ õàðüöàíà. ßðüæ áîäîë ñàíààãàà
ãàðãàäàãã¿é ººðºº äîòîãøîî õàðüöäàã.
2. Õýë ÿðèàíû ººð÷ëºëò.
1) Àôàçèÿ – õýëã¿éäýõ
2) Àëàëèÿ – äèñëàëèÿ – õýë ÿðèàíû ñîãîã
3) Ïàðàëîãèÿ – çºð¿¿ õýëëýã
4) Ìóòèçì – äóóã¿éðõýõ
-9-

10. Ë. ̺íõòóÿà
1) Àôàçèÿ – Õýëã¿éäýõ
Õ¿íòýé îéëãîëöîõ õýë, àâèàíû ºã¿¿ëýõ áàéäàë õýâèéí ìºðò뺺, áîäîë ñàíààãàà èëýðõèéëýõ ¿ãèéã îíîæ
õýðýãëýõ ÷àäâàð á¿ðìºñºí áóþó õàãàñ äóòóó àëäàãäàíà. Óóðàã òàðõèíû ãîëîìòîò îðãàíèê ººð÷ëºëò, ç¿¿í
áºìáºëºãèéí Áðîêèéí òºâä ñààæèëò ¿¿ññýíýýñ.
a) Ìîòîðíàÿ àôàçèÿ – Ç¿¿í áºìáºëºãèéí äóõíû äîîä àòèðààíû 1/3-ä Áðîêèéí òàëáàéä ãîëîìòîò ººð÷ëºëò
áèé áîëñîíòîé õîëáîîòîé èëýðíý. Ýíý ¿åä ºâ÷òºí áóñäûí ÿðèàã îéëãîíî. Ãýâ÷ ººðºº õýëæ, ÿðüæ õýëýý
õºäºëãºæ ÷àääàãã¿é.
b) Ñåíñîðíàÿ àôàçèÿ – Ñîíñîæ ìýäðýõèéí õýëã¿éäëèéí øèíæ. Ç¿¿í áºìáºëºãèéí øàíààíû àòèðààíû àðûí
õýñýã äýõ ãîëîìòîò ººð÷ëºëò. ªâ÷òºí ººðºº ÿðüæ ÷àäíà. Ãýâ÷ ººðºº îéëãîõ ÷àäâàðã¿é áîëñîí áàéíà.
c) Àìíåñòè÷åñêàÿ àôàçèÿ – Ç¿¿í áºìáºëºãèéí øàíàà, çóëàé, äàãçíû óóëçâàð õàâüä ãîëîìòîò ººð÷ëºëò
¿¿ñýí ¿åä èëýðíý. ªâ÷òºí ÿìàð íýã þìíû íýð õýëæ ÷àääàãã¿é. Îðîíä íü òýð þìûã ã¿éöýòãýäýã ¿¿ðãèéã
íü õýëäýã.
d) Òîòàëüíàÿ àôàçèÿ – Äýýðõè 3 íýã çýðýã èëýð÷ áîëíî. Ýëáýã òîõèîëäîõ íü òàðõèíû ñóäàñíû ºâ÷èí,
èíüñóëüò, êðèçèéí ¿åä ñýòãýë ñàíààíû õàì øèíæòýé ãîë òºëºâ õàâñàð÷ ÿâàãääàã.
2) Àëàëèÿ – äèñëàëèÿ – Õýë ÿðèàíû ñîãîã
Óóðàã òàðõèíû õýë ÿðèàíû òºâä òºðºëõèéí øèíæ ÷àíàð, ººð÷ëºëò áèé áîëñîí áàéäàã. Òºðºõ ¿åèéí
ãýìòýë 0-2 íàñíû ººð÷ëºëòººñ ¿¿äýæ ãîë òºëºâ ¿¿ñíý. Ãîëîìòîò ººð÷ëºëò áàãà ëîêàëüíûé ìàÿãòàé ÿâàãäàíà.
Ìîòîðíàÿ – ñîíñîæ ÷àäíà, ÿðüæ ÷àäàõã¿é.
Ñåíñîðíàÿ – ñîíñîæ ÷àäàõã¿é, ÿðüæ ÷àäàõã¿é.
ßìàð ÷ àâèà ñîíñîæ õ¿ëýýí àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéãààãààðàà îëîí õýñýã õóâààíà. Ñ-ç, ä-ò, ð-õ, ø-å. Ýíý íü
ýì÷èëãýýíä çàñàð÷ áàéäàã õýë ÿðèàíû õºãæëèéí ñààòàë þì.
3) Ïàðàëîãèÿ – Ǻ𿿠õýëëýã
Àñóóëòàíä òîõèðñîí õàðèóëò ºãºëã¿é, ò¿¿íòýé äóóäëàãûí áîëîí óòãà ñàíààíû õîëáîãäîëã¿é ººð óòãà
ñàíààòàé õýëëýã èëðýõèéã õýëíý.
 Ìèìî - îòâåò – ªâ÷òºí àñóóëòàíä àñóóìæèéí äàãóó áèø ººð õàðèóëò ºãíº. Øèçîôðåíèÿ, àêòèâíûé,
ïàññèâíûé íåãàòèâèçìûí ¿åä èëðýíý.
 Äèçàðòðèÿ – ñïîíäèðîâàííàÿ ðå÷ü – Òîä áèø õýëëýã
Õýë òóëüòðàéäàõ íü õýëíèé àâèà äóëüòðàõ, õýë õàçãàé, õýëãèé, îðîîëäîõ,
á¿ðõýãä¿¿ëýõ, òýýãëýõ áàéäëààð èëýðíý.
 Ëîãîêëîíèÿ - Òàòàëäàõ
Ýíý ¿åä ºâ÷òºí õýëæ áàéãàà ¿ãíèéõýý àëü íýã ¿åèéã îëîí óäàà äàâòàí õýëíý. Æ íü:
àäñàãà – àä, àä, àä . . .ñà-ãà ã.ì.
 Çàèêàíèå – Ýýðýõ
Çàðèì ¿ã, ¿å, àâèàã øóóä äóóäàæ ÷àäàõã¿é ýýð÷, õýëëýãèéí àÿëãóó æèãä áèø,
òàñàëäàõ, òýýãëýõ ìàÿãààð àæèãëàãäàíà.
 Ïàðàôàçèÿ âåðáàëüíàÿ – Õýë ãàæóóäàí õóâèðàõ
Òóõàéí ¿ãèéí óòãàä îãò òîõèðîõã¿é, ººð ¿ãèéã îðëóóëàí õýðýãëýõ áàéäëààð èëýðíý.
 Øèçîôàçèÿ – Õýë ñàðíèõ
ªã¿¿ëáýðèéí õýë ç¿éí çºâ íàéðëàãûã á¿ðõýãä¿¿ëýí, óòãà õîëáîîã¿é ¿ã¿¿äèéã
äàðààëóóëàí õýðýãëýñýí òàñàðõàé õýëëýãèéã õýëíý.
 Èííîïåðåíöèÿ - ¯ãèéí õèãäýñ
ªã¿¿ëáýðèéí á¿òýö, õýë ç¿éí íàéðëàãûã á¿ðõýãä¿¿ëýýã¿é ìºðò뺺, ÿìàð ÷ õîëáîîã¿é,
óòãà èëýðõèéëýýã¿é õýëëýã, ¿ãëýõèéí áàéäëààð àæèãëàãäàíà.
 Íåîëîãèçìà – Øèíý õýëëýã
Òºðºëõ õýëíèé áîëîí ãàäààä õýëíèé ¿ãñèéí ¿å, ¿ã, òýäãýýðèéí íèéëáýðýýð ¿ã çîõèîæ,
òýð íü çºâõºí ººðò íü îéëãîãäîõ øèíý ¿ã ¿¿ñýõèéã õýëíý.
 Êðèïîëàëèÿ – Äàëä õýëëýã
ªâ÷òºí çºâõºí ººðºº îéëãîõ õýë áóþó íóóö ò¿ëõ¿¿ð çîõèîí õýðýãëýõ ÿâäàë àæèãëàãääàã.
 Ñèìáîëè÷åñêàÿ ðå÷ü – Áèëýãäýõ õýëëýã
ªâ÷òºí çºâõºí ººðòºº îéëãîãäîõ îíöãîé õèéñâýðëýë á¿õèé óòãàòàé, ãîéä ñîíèí ìàÿãààð ¿ã
õýëëýã õýðýãëýõ.
 Ëîãîðåÿ - ¯ãèéí ýãøèã íèéë¿¿ëýõ
Ýñðýã ÿëãààòàé äóóäëàãà çîíõèëñîí ¿ã äàâõöóóëàõ,
òàñðàëòã¿é ò¿ðãýí ÿðèõ.
 Âåðáèãåðàöèÿ – Íýã ¿ã, ¿ãñèéã äàõèí äàâòàõ
 Ýõîëàëèÿ – Ñîíñîæ, äóóëñàí ¿ãýý ýëýãëýí äàâòàõ
ªâ÷òºí ººðòýéãýý ÿðüæ áàéãàà áîëîí õàæóóä áàéãàà õ¿íèé ¿ãèéã äàâòàí õýëíý.
-10-

11. Ë. ̺íõòóÿà
 Îëèãîôàçèÿ - ¯ãèéí íººö õîìñäîõ
 Áðàäèôàçèÿ - ¯ã õýëëýã óäààøðàõ
4) Ìóòèçì – Äóóã¿éðõýõ
Èäýâõèòýé, èäýâõèã¿é áàéäëààð õýë ÿðèàíààñ òàòãàëçàí äóóã¿éðõýõ. Õýë ÿðèàíû ººð÷ëºëòã¿é
áîëîâ÷ ºâ÷òºí äóóã¿é ÿðèõã¿é áàéäàã. Õîîðîíäûí õàðèëöàà òàñàðíà.
- èñòåðè÷åñêèè
- ýëåêòèâíûè
- êàòàòîíè÷åñêèè
- ñóðäàëü÷åñêèè – ä¿ëèé, õýëã¿é.
Ǻð÷èëòýé áàéãàà ç¿éë áîëîí õ¿íýýñ áîëæ äóóã¿é áàéäàã. Òîäîðõîé õ¿íòýé ÿðèõã¿é áàéõûã ýëåêòèâíûé
ìóòèçì ãýíý. Ñòóïîðûí á¿ðýëäõ¿¿í øèíæýýð ìóòèçì ãàðäàã. Èñòåðè÷åñêèé ìóðäî ìóòèçì òàðõèíû áàðîòðàâìà
àâñàí ¿åä èëýðäýã. Ìàø õ¿÷òýé àãààðûí äîëãèîí ÷èõýíä àñàð èõ äàðàëò ¿¿ñãýæ ìåõàíèê ñààòàëò ó÷ðóóëæ
òºâä íºëººëñíººñ ¿¿ñäýã. Õàðüöàõäàà: áè÷ãýýð, äîõèî, ñààòàë òàéëàõ.
3. ßëüã¿é çîâëîíò áàéäàë – Íàâÿç÷èâûå ñîñòîÿíèÿ – Îáñåññèè
ªâ÷òºíèé ñàíàà çîðèã õ¿ñýë ýðìýëçýë, óõàìñàðààñ õàìààðàõã¿é õàð àÿíäàà ¿¿ñ÷ áàéãàà, ¿¿ññýí òýð ìº÷人
ºâ÷òºíèé ñýòãýöèéí äîòîîä åðòºíöèéã ýçýìäýæ ò¿¿íýýñ õàãàöàæ ñàëàõ ãýæ õ¿÷ ÷àðìàéëò òàâüõàä îþóí ñàíààíààñ ñàëæ
ºãäºãã¿é, ãýíýò ¿¿ññýí øèãýý ãýíýò ººðºº çàìõðàí àðèëäàã ñýòãýöèéí ¿éëäëèéã õýëíý. Äàðààõ øèíæ ÷àíàðòàé:
1) Ýíý ¿çýãäýë ñàíààíààñ ãàäóóð, çîðèã óõàìñàðààñ ãàäóóð ¿¿ñäýã.
2) Õàð àÿíäàà ãýíýò áèé áîëíî. Óõàìñàð îþóí ñàíààíû õ¿ðýýíä áèé áîëíî.
3) Áèé áîëñîí ¿åäýý îþóí ñàíààíû åðòºíöèéã á¿õýëä íü á¿ðýí ýçýìäýíý.
4) ßã áèé áîëñîí ýíý ¿åä ºâ÷òºí ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ ýð¿¿ë áóñ áàéíà ãýæ òîîöíî.
5) ªâ÷òýé ýð¿¿ë áóñ ãýäãýý ìýäýð÷ áàéãàà áîëîõîîð ñàëàõ ãýæ îðîëäîíî. Ãýâ÷ îþóí ñàíààíààñ íü ñàëæ ºãºõã¿é
áàéæ áàéæ ººðºº õàð àÿíäàà çàìõðàí àðèëíà.
Îþóí ñàíààíûõ íü åðòºíöèéã ýçýìäýæ áàéãààãèéí õóâüä äýìèéðýëòýé òºñòýé áîëîâ÷ äýìèéðýëòýé õ¿í ¿¿íäýý
ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ ÷àääàãã¿é. ºâ÷òºíä çîâëîí øàíàëãàà òºð¿¿ëäýã ýñýõèéã õàðãàëçàí 2 á¿ëýãò õóâààíà.
1) Õèéñâýð ÿëüã¿é çîâëîíò áàéäàë (îòâëå÷¸ííûå íàâÿç÷èâîñòè) ßëüã¿é çîâëîíò áàéäëûã äàãàëäàí:
ñýòãýëèéí äîãîëäîë, ðèòóàë èëðýõã¿é áàéâàë àáñòðàêòíûé – õèéñâýð ãýíý.
2) Ìýäðýõ¿éí ÿëüã¿é çîâëîíò áàéäàë (÷óâñòåííûå íàâÿç÷èâîñòè) ßëüã¿é çîâëîíò ¿éëäë¿¿äèéã
äàãàëäàí: ýðãýëçýõ, òýýíýãëýçýõ, ò¿ãø¿¿ðëýõ, àéäàñ òºðºõ ìýò ñýòãýë äîãîëäëûí àôôåêò ¿¿ñ÷ áàéâàë
ÿëüã¿é çîâëîíò ìýäðýõ¿éí áàéäàë ãýíý.
 ßëüã¿é çîâëîíò áîäîë (íàâÿç÷èâûå ìûñëè)
Õ¿íèé óõàìñàð ñàíààíààñ ãàäóó𠺺ðèéí ýðõã¿é îðæ èðýí õýíä ÷ õýðýãã¿é øèéäâýðëýæ ¿ë áîëîõ
óòãàã¿é äýìèé áîäîë õàð àÿíäàà ¿¿ñíý. Ãîëäóó ¸ñ ñóðòàõóóíã¿é òààëàìæã¿é ç¿éëñ íü áîäîãäîíî. Æíü: äýëõèé
ÿàãààä Ẻðºíõèé þì áîë õàâòãàé áàéõã¿é ÿàñàí þì áîë ã.ì ãóòàìøèãòàé áîäîë, õàðààë, åðººë, ýñðýã òýñðýã
óòãàòàé áîäîë ã.ì.
 ßëüã¿é çîâëîíò äóðñàìæ (íàâÿç÷èâûå âîñïîìèíàíèÿ)
Àìüäðàëä áîëæ ºíãºðñºí, òààëàìæã¿é ñýòãýëèéã òºð¿¿ëäýã, ìàðòàõûã õ¿ñäýã òèéì ñºðºã õýðýã ÿâäàë
ò¿¿íèé ñàíàà çîðèãîîñ ãàäóóð, ººð õàð àÿíäàà áàéí áàéí ñàíààíä íü îðæ èðäýã.
 ßëüã¿é çîâëîíò ýðãýëçýý (íàâÿç÷èâûå ñîìíåíèÿ)
ßìàð íýã ¿éë àæèëëàãààã ¿íýí çºâ ã¿éöýòãýñýí ýñýõýä
ýðãýëçýí, çºâ ã¿éöýòãýñýí ãýäãèéã ñàíàæ áàéãàà áîëîâ÷ ýðãýëçýõ ñýòãýëäýý õºòëºãäºí ò¿¿íèéã çºâ ýñýõèéã
äàõèí äàâòàí øàëãàäàã. Æíü: õààëãàà ò¿ãæñýí ýñýõ, öàõèëãààíàà ñàëãàñàí ýñýõýä ýðãýëçýí øàëãàíà.
 ßëüã¿é çîâëîíò þì òîîëîõ (íàâÿç÷èâûè ñ÷åò) /îðèôìîìàíèÿ/
Òîäîðõîé çîðèëãîã¿éãýýð, õàð àÿíäàà àëõààãàà òîîëîõ, õàæóóãààð ºíãºðñºí ìàøèíû íîìåð óíøèõ, õàìò
áàéãàà õ¿íèé õóâöàñíû òîâ÷èéã òîîëîõ, çàìä òààðàëäñàí áóþó í¿äýíä õàðàãäñàí ç¿éëèéã òîîëîõ çýðýã
õýëáýðýýð þì òîîëäîã. ªºðèé㺺 ø¿¿ìæèëæ áîëèõ ãýæ îðîëäîîä öààø ÿâæ äàõèí ¿ðãýëæëýõ ã.ì.
 ßëüã¿é çîâëîíò äóð (íàâÿç÷èâûå âëå÷åíèÿ)
Àéõ, ýðãýëçýõ, ò¿ãø¿¿ðëýõ, áîëãîîìæëîõ çýðýã èëðýë á¿õèé ñýòãýëèéí òààëàìæã¿é õºäëºëèé
òºð¿¿ëñýí ÿìàð íýã õàðãèñ õýðöãèé áóþó àþóëòàé ¿éëäýë õèéõ äóð õ¿ñýë õ¿íèé çîðèãîîñ ãàäóóð, ººðºº àÿíäàà
¿¿ñýí ñýòãýöèéí äîòîîä åðòºíöèéã ýçýìääýã. Æíü: øàòààõ, õóëãàé õèéõ. Õàðèí ¿¿íèéãýý åðººñºº
õýðýãæ¿¿ëäýãã¿é. ßëüã¿é çîâëîíò äóðûí ¿åä ººðèé㺺 ø¿¿ìæèëæ ÷àäàõ ó÷èð óõààð÷ õýðýãã¿é þì ãýýä
õýðýãæ¿¿ëäýãã¿é. Ýìãýã äóðàíä àâòñàí ºâ÷òºí òýðõ¿¿ äóð õ¿ñëèéã õýðýãæ¿¿ëäýã.
 ßëüã¿é çîâëîíò àéäàñ (íàâÿç÷èâûå ñòðàõè - ôîáèÿ)
Àéäàñ òºð¿¿ëýõ áîäèò ¿íäýñëýëã¿é áóþó ó÷èð øàëòãààíã¿é, ¿ë ÿëèõ ÿìàð íýã òîäîðõîé ç¿éëýýñ õàð
àÿíäàà àéí áîëãîîìæèëäîã. ªâ÷òºí àéäàñ òºð¿¿ëñýí ç¿éëèéã àéäàñ ¿¿ñãýõ îáúåêò áèø ãýæ ø¿¿ìæëýëòýé îéëãîí
àéõã¿é áàéõûã õè÷ýýäýã áîëîâ÷ ò¿¿íèé ñàíàà çîðèãîîñ õàìààðàõã¿é, ººðºº àÿíäàà àéäàñ ¿¿ñýí ñýòãýöèéí äîòîîä
åðòºíöèéã ýçýìääýã. ¯¿íäýý ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàí ñàëàõ õºíãºëºõèéí òóëä ýëäýâ ÿíçûí ¿éëäýë õºäºë㺺í, ¿éë
àæèëëàãàà õèéíý. ¯¿íèéã íàâÿç÷èâûè ðèòóàë ãýíý.
-11-

12. Ë. ̺íõòóÿà
ßëüã¿é çîâëîíò àéäñûã îáúåêòîîð íü àíãèëíà.
 àëüãîôîáèÿ - ºâäºëòººñ àéõ
 àãîðàôîáèÿ – òàëáàéí àéäàñ
 ãèíåêîôîáèÿ – ýìýãòýé õ¿íýýñ àéõ
 ìóñêóëîôîáèÿ – ýðýãòýé õ¿íýýñ àéõ
 ãåðîíòîôîáèÿ – õºãø÷¿¿ëýýñ àéõ
 îêñèôîáèÿ – õóðö ¿ç¿¿ðòýé ç¿éëýýñ àéõ
 îêòîôîáèÿ – õîîëíîîñ ñýæèãëýõ àéõ
 íèêòîôîáèÿ – õàðàíõóéãààñ àéõ
 êëåóñòðîôîáèÿ – äàâ÷óó áºã÷èì áàéäëààñ àéõ
 íîçîôîáèÿ - ºâ÷èí òóñàõààñ àéõ
- êàðäèîôîáèÿ – ç¿ðõíèé ºâ÷òýé áîëîõîîñ àéõ
- êàíöåðîôîáèÿ – ðàê ºâ÷èí òóñàõààñ àéõ
- ñèôèëîôîáèÿ – òýìá¿¿ ºâ÷òýé áîëîõîîñ àéõ
- èíñóëüòîôîáèÿ – òàðõèíä öóñ õàðâàõààñ àéõ
- ñïèäîôîáèÿ – ñïèä òóñàõààñ àéõ
 âåðòèôîáèÿ – òîëãîé ýðãýõýýñ àéõ
 àñòðîôîáèÿ – àÿãàíä íèðã¿¿ëýõýýñ àéõ
 âîëèòèôîáèÿ – öóñíààñ àéõ
 ýðñòðîôîáèÿ – í¿¿ðýý óëàéõààñ àéõ
 ðåòðîôîáèÿ – óëààí ºíãºíººñ àéõ
 òàíàòîôîáèÿ - ¿õýõýýñ àéõ
 ìîíîôîáèÿ – ãàíöààð áàéõààñ àéõ
 àíòðîïîôîáèÿ – õ¿íýýñ àéõ
 èäðîçîôîáèÿ – õºëðºõººñ àéõ
 ïåéðîôîáèÿ – îëíû ºìíº ¿ã õýëýõýýñ àéõ
 âîìèòîáèÿ – îãèóäàñ õ¿ðýõýýñ àéõ
 ìèêñåîôîáèÿ, êîèòîôîáèÿ – õóðüöàë ¿éëäýõýýñ àéõ
 ïåòòèôîáèÿ – õîäîîä ãýäýñíèé õèé àëäàõààñ àéõ
 ôîáîôîáèÿ – ÿëüã¿é çîâëîíò àéäàñ ¿¿ñýõýýñ àéõ
 ßëüã¿é çîâëîíò õàìãààëàõ ¿éëäýë (íàâÿç÷èâûå ðèòóàëû)
ßëüã¿é çîâëîíò áàéäàë õ¿ì¿¿ñ ººðòºº ¿¿ññýí ÿëüã¿é çîâëîíò àéäàñ, ýðãýëçýý, áîëãîîìæëîëûã äàâàí
òóóëàõûí òóëä áóþó àéí áîëãîîìæèëñîí àþóëààñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð õàìãààëàõ ÷àíàðòàé ¿éëäýë,
õºäºëãººí¿¿äèéã ººðèéí ýðõã¿é ¿éëääýã. Èíãýñíèé äàðàà òàéâøèðäàã. Æíü: ñïèäîôîáèÿ –õ¿í áàéí áàéí ãàðàà
óãààõ, êàíöåðîôîáèÿ – õ¿í ýì÷èä áàéí áàéí ¿ç¿¿ëýõ, îêñèôîáèÿ – õ¿í õóòãàíûõàà ¿ç¿¿ðèéã ìîõîî áîëãîõ.
 ßëüã¿é çîâëîíò ¿éëäýë (íàâÿç÷èâûå äåéñòâèÿ)
Õ¿íèé ñàíàà çîðèãîîñ ãàäóóð, ººðºº àÿíäàà ¿¿ñýæ áàéãàà ¿ë ÿëèõ èë¿¿ õºäºëãººí¿¿äèéã õýëíý. Õèéæ
áàéãàà ¿åäýý õºäºëãººíºº áîëèõ ãýæ îðîëäîíî.
 Áàéí áàéí í¿äýý àíèâ÷èõ
 Ìàãíàé áóþó õàìðàà àòèðóóëàõ
 Íóñàà òàòàõ, õàíèàëãàõ
 ̺𺺠õàâ÷èõ áóþó ºðãºõ, ãàðàà õºõºõ
 Í¿¿ðýý òàòâàëçóóëàõ, õºìñºãºº àòèðàõ
 Õóâöàñàà çàñàõ
 Íîì óíøèõ ¿åä õóìñàà ìýðýõ áóþó ÷èõýý ìóøãèõ
 ßðèõäàà ãàðòàà áàðüæ áàéñàí öààñûã îðîîõ áóþó ÷¿äýíçíèé ìîäûã õóãàëàõ, õóðóóãàà õºõºõ çýðýã
èë¿¿ õºäºëãººí¿¿äèéã àÿíäàà àâòîìàòààð ¿éëääýã. Îëîí õ¿íèé äóíä îðîõ, áèåý áàðèõààðàà ýíý áàéäàë
óëàì èõñýíý.
 Anxiety – ôîáèÿ
Îíöûí øàëòãààíã¿é õàð àÿíäàà øàõóó ¿ë ÿëèõ ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàíà. Ýíý íü ñàëæ ºãºõã¿é ìàø èõ
ñýæèãëýìòãèé áàéñàí áàéíà. Ýðãýëçýýã áîäâîë àðàé õ¿÷òýé, áîëçîøã¿é ìóó ãàé ãàìøèãèéí òàëààñ íü
áîäîæ ýõýëíý.
4. Äýìèéðýë – áðåä
Áîäèòîé áàðèìòàí äýýð òóëãóóðëààã¿é, ¿íýíä òîõèðîõã¿é, ñýòãýë ìýäðýëèéí ºâ÷íèé óëìààñ ¿¿ññýí, ñýòãýöèéí
äîòîîä åðòºíöèéã ýçýìäñýí, ¿íýí ìàãàäòàé ç¿éë ãýñýí èòãýë ¿íýìøëèéã ººðò íü òºð¿¿ëñýí, óõóóëàí òàíèóëàõ çàìààð
-12-

13. Ë. ̺íõòóÿà
àëäààã çàëðóóëàõ ãýæ îðîëäîõîä çàñàãääàãã¿é òèéì ë áóðóó ñýòãýëãýý, çºâ áèø îéëãîëò, ýð¿¿ë áèø áîäîìæ, àëäààòàé
îþóí ä¿ãíýëòèéã äýìèéðýë ãýíý. ªâ÷òºíèé ñàíààíààñ õèé õîîñîí ¿¿ññýí áîäèò ç¿éëä òóëãóóðëààã¿é áàéäàã.
Äýìèéðýë äîîðõè øèíæèéã àãóóëäàã:
 ªâ÷òºíèé õ¿ñýë çîðèãîîñ ãàäóóð ¿¿ñ÷ áàéãàà áóðóó îéëãîëò, áîäîë, ñýòãýëãýý
 ªâ÷òºí áóðóó îéëãîëòîíäîî äýýä çýðãýýð èòãýæ ¿íýìøñýí áàéäàã.
 Äýýä çýðãýýð èòãýñýí ó÷èð ¿¿íýýñ ñàëæ àíãèæèð÷ ÷àäàõã¿é ÿàæ ÷ ÿòãàæ ñýíõð¿¿ëñýí ¿¿íýýñýý
ñàëàõã¿é.
 Ýíý áóðóó áîäîë ñàíàà ºâ÷òºíèé îþóí ñàíààíû åðòºíöèéã á¿ðýí ýçýìäýæ ºâ÷òºí àâòàãäàíà.
 ªâ÷òºí ýíý áóðóó áîäëîî ¿íýí çºâ ãýæ èòãýñýí áàéäàã.
 ªâ÷òºí áóðóó áîäîëäîî ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ ÷àääàãã¿é. ªâ÷èí ãýæ ¿íýëäýãã¿é.
Äýìèéðëèéí àãóóëãà:
ßìàð íýã ç¿éëèéã õ¿í áóðóó îéëãîñîí áàéæ áîëíî. Äýìèéðëèéí àãóóëãà íü õýä õýäýí ç¿éëýýñ õàìààðíà.
1) Òýð õ¿íèé àìüäàð÷ áàéãàà ¿åèéí åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çýë, ýðèí ¿å, ñî¸ë èðãýíøèë ã.ì ç¿éëýýñ
õàìààðíà. Îäîî øàøíû õîëáîîòîé ç¿éë, ñ¿íñ çàéëàõ, ÷ºòãºð ø¿ãëýõ ã.ì òýð ¿åèéí øóóãèàíòàé àñóóäëûã òóñãàæ
äýìèéðäýã.
2) Òýð ºâ÷òºíèé èòãýë ¿íýìøèë, õóâèéí ¿çýë áîäîë, óðñãàë ÷èãëýë, îíöëîã, øàøèí ø¿òëýã ã.ì õàìààðíà.
Äýìèéðëèéí àíãèëàë:
- ¯¿ñýõ ìåõàíèçìààð íü:
1) Àíõäàã÷ äýìèéðýë (ïåðâè÷íûé áðåä)
2) Õî¸ðäîã÷ äýìèéðýë (âòîðè÷íûé áðåä)
- Äàãàëäàí ¿¿ñýæ áàéãàà ñýòãýë õºäëºë¿¿äèéã õàðãàëçàí äîòîð íü:
1) Ñýòãýëèéí ººäðºã õºäëºë á¿õèé äýìèéðýë áóþó
àãóó èõèéí á¿ëãèéí äýìèéðýë
2) Ñýòãýëèéí ñºðºã õºäëºë á¿õèé äýìèéðýë áóþó
ñýòãýë óíàëûí á¿ëãèéí äýìèéðýë
3) Àéõ, ò¿ãø¿¿ðëýõ, ñàíäðàõ, õàðäàõ, ñýðäýõ ñýòãýë òºð¿¿ëñýí
äýìèéðýë áóþó ìºðäºõ á¿ëãèéí äýìèéðýë
Àíõäàã÷ äýìèéðýë - Ǻâõºí ñýòãýæ òàíèí ìýäýõ¿éí ýëåìåíò áîëîõ ñýòãýõ¿é ººðºº àÿíäàà, àíõäàã÷ààð
ººð÷ëºãäñºíèé ¿ð ä¿íä ¿¿ññýí áóðóó îéëãîëò, àëäààòàé áîäîìæ, çºâ áèø ä¿ãíýëòèéã õýëíý.
Ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ ýëåìåíò¿¿ä áîëîõ ñýðýë, ìýäðýõ¿éí ººð÷ëºëò¿¿ä èëýðäýãã¿é.
Àíõäàã÷ äýìèéðëèéí ¿åä ºâ÷òºí þìñ ¿çýãäëèéí ãàäààä øèíæ ÷àíàðóóäûã çºâ òàíèí ìýääýã áîëîâ÷ òýäãýýðéèí
äîòîîä õàðèëöàà õîëáîîã ìóøãèí ãóéâóóëæ òóñãàäàã.
ªâ÷òºí áîäîë ñàíààãàà ¿íýí çºâ ãýæ ¿íýëñýí ò¿¿íèéãýý áàòëàõûí òóëä ìºí ÷àíàðûã íü ãóéâóóëñàí îëîí òîîíû
áàðèìò ñýëò àøèãëàí, ººðèéí ñèñòåìòýé, ººðèéí òàéëáàðòàé, ººðèéí ëîãèê ¿íäýñëýëòýé, íîòîëãîîíóóä ãàðãàäàã. Ýíý
áàéäëûã õàðãàëçàí àíõäàã÷ äýìèéðëèéí ñèñòåì÷ëýãäñýí äýìèéðýë, òàéëáàðëàõ äýìèéðýë, ñýòãýõ¿éí äýìèéðýë ãýíý.
Àíõäàã÷ äýìèéðýë íü çîõèîí á¿òýýõ, çàðãàëäàõ, õàðäàõ, ìºðäºõ, ºâ÷èðõºõ àãóóëãàòàé áàéæ áîëíî.
Õî¸ðäîã÷ äýìèéðýë – Ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿éí ýëåìåíò¿¿ä áîëîõ ñýðýë, ìýäðýõ¿éí ººð÷ëºëò (ñåíîñòîïàòèÿ,
èëëþçèè, ãàëëþöèíàöèè)-òàé õîëáîãäîí ¿¿ññýí áóðóó îéëãîëò, àëäààòàé áîäîìæ, çºâ áèø ä¿ãíýëòèéã õýëíý.
Ñýòãýõ¿é ýõýëæ àíõäàã÷ààð õÿìàðñíû óëìààñ áèø, õàðèí ñýðýë ìýäðýõ¿é áóþó ñýòãýë õºäëºëèéí ýìãýãèéí
õàìààðàãäàëòàéãààð õî¸ðäîã÷îîð äýìèéðýë ¿¿ñýõèéã õýëíý.
Õî¸ðäðã÷ äýìèéðëèéí ¿åä ýõëýýä àíõäàã÷ààð ñýðýë, ìýäðýõ¿é áóþó ñýòãýë õºäëºë õÿìàð÷ ñåíîñòîïàòè,
ãàëëþöèíàöèè, ñýòãýë ãóòðàë çýðýã øèíæ¿¿ä áèé áîëíî. Õÿìàðñàí ñýòãýë ìýäðýõ¿é áóþó ñýòãýë õºäëºëººñ
õàìààðàãäàëòàéãààð õî¸ðäîã÷îîð áóðóó ñàíàà áîäîë, äýìèéðýë ¿¿ñíý.
Õî¸ðäîã÷ äýìèéðëèéí ¿åä ìýäýð÷ òàíèí ìýäýõ¿éí ïðîöåññóóä çàí ñýòãýë, óõàìñàðò óõààí àíõäàã÷ààð, ñýòãýæ
òàíèí ìýäýõ¿éí ïðîöåññ áóþó ñýòãýõ¿é õî¸ðäîã÷îî𠺺ð÷ëºãääºã.
Õî¸ðäîã÷ äýìèéðëèéã ìýäðýõ¿éí äýìèéðýë (÷óâñòâåííûé áðåä) áóþó ñèñòåì÷ëýãäýýã¿é äýìèéðýë
(íåñèñòåìàòèçèðîâàííûé áðåä) ãýæ íýðëýäýã.
 Àãóó èõèéí á¿ëãèéí äýìèéðýë – áðåä âåëå÷èÿ
• Áðåä âåëå÷èÿ – àãóó èõèéí á¿ëãèéí äýìèéðýë
• Áðåä áîãàäñòâà – õºðºí㺠çîîðèíû äýìèéðýë
• Áðåä ôàíòàñòè÷åñêèè – ä¿ðñëýí áîäîõûí äýìèéðýë
• Áðåä ðåôîðìàòñòâà – øèíýòãýëèéí äýìèéðýë
• Áðåä èçîáðåòåíèÿ – çîõèîí á¿òýýõèéí äýìèéðýë
• Áðåä ëþáâè – äóðëàëàûí äýìèéðýë
• Áðåä âûñêîãî ïðåñêîæäåíèÿ – èõýñ äýýäñèéí äýìèéðýë
• Áðåä êîíôàáóëÿòîð – çîõèîìîë äóðñàìæ
-13-

14. Ë. ̺íõòóÿà
 Ñýòãýë óíàëûí á¿ëãèéí äýìèéðýë – áðåä äåïðåññèÿ
• Áðåä ñàìîîáâèíåíèÿ - ººðèé㺺 áóðóóòãàõ äýìèéðýë
• Áðåä êîòàðà – ãàðç õîõèðëû äýìèéðýë
• Áðåä íèãèëèñòè÷åñêèè – ¿ã¿éñãýõ äýìèéðýë
• Áðåä ãèáåëè – ¿õýõ ñºíºõ
• Áðåä ôèçè÷åñêîé íåäîñòàòêè - ¿ã¿éñãýõ äýìèéðýë
• Èïîõîíäðè÷åñêèé áðåä - ºâ÷èðõºõ äýìèéðýë
• Áðåä äèñìîðôîìàíèÿ
 ̺ðäºõ á¿ëãèéí äýìèéðýë – áðåä ïðåñëåäîâàííèå
• Áðåä ïðåñëåäîâàíèå – ìºðäºõ äýìèéðýë
• Áðåä âîçäåéñòâèÿ - ¿éë÷ëýõèéí äýìèéðýë
- Áðåä ãèïíîòè÷åñêîãî âîçäåéñòâèÿ – õîâñäîõ äýìèéðýë
- Áðåä ôèçè÷åñêîãî âîçäåéñòâèÿ – áîäèñûí íºëººëºõ äýìèéðýë
• Áðåä îòðàâëåíèÿ – õîðëîãäîõûí äýìèéðýë
• Áðåä îòíîøåíèÿ – õàðüöààíû äýìèéðýë
• Áðåä êîëäîâñòâî – èëáýäýõ äýìèéðýë
• Áðåä îñîáîãî çíà÷åíèÿ – óòãà ó÷èðûí äýìèéðýë
• Ñèìáîëè÷åêèè áðåä – áèëýã òýìäãèéí äýìèéðýë
• Áðåä èíòåðìåòàìîðôîçà – õóâèðàõûí äýìèéðýë
• Áðåä èíñöåíèðîâêè – æ¿æèã òîãëîõ äýìèéðýë
• Áðåä ìåòàìîðôîçà – õóâèëàõûí äýìèéðýë
• Áðåä ðåâíîñòè – õàðäàõ äýìèéðýë
• Áðåä âèíîâíîñòè – áóðóó øààõ äýìèéðýë
• Áðåä îñóæäåíèÿ – çýìëýí áóðóóøààõ äýìèéðýë
• Áðåä îäåðæèìîñòè – í¿ãýë ø¿ãëýõèéí äýìèéðýë
• Áðåä Ñåãëà – ýñðýã òýñðýãèéí äýìèéðýë
• Áðåä Äèäî-Ãèðî
• Áðåä èíîãî - ÷óæîãî ïðîèñõîæäåíèÿ
• Áðåä áëàãà è íåáëàãî æåëàòåëüíîãî
• Áðåä ìàëîãî ðàçìàõà
• Áðåä óøåðáà – ãàðç õîõèðëûí äýìèéðýë
• Áðåä îãðàáëåíèÿ – äýýðýìäýõ òîíîõ äýìèéðýë
• Áðåä ñóòÿæíè÷åñòâà – çàðãàíû äýìèéðýë
• Áðåä äâîéíèêà – èæèëñýõ äýìèéðýë
- Áðåä ïàëîæèòåëüíîãî äâîéíèêà – ñºðºã èæèëñýõ äýìèéðýë
- Áðåä îòðèöàòåëüíîãî äâîéíèêà – ýåðýã èæèëñýõ äýìèéðýë
• Áðåä ñàìîóíèæåíèÿ - ººðèé㺺 äîðä ¿çýõ äýìèéðýë
• Òðåõîâíûé áðåä – í¿ãëèéí äýìèéðýë
• Áðåä èíäóöèðîâàíèÿ – íºëººòºõ äýìèéðýë
• Ãàëëþöèíàòîðíûé äýìèéðýë – õèé ¿çýãäëèéí äýìèéðýë
• Àôôåêòèâíûé áðåä – ñýòãýë õºäëºëèé äýìèéðýë
• Áðåä ìèññèÿ
• Ìèêðîìåíè÷åñêèé áðåä – áè÷èë áèåèéí äýìèéðýë
 Àãóó èõèéí á¿ëãèéí äýìèéðýë – áðåä âåëå÷èÿ
• Áðåä âåëå÷èÿ – àãóó èõèéí á¿ëãèéí äýìèéðýë
ªâ÷òºí ººðèéí îþóí óõààí, àâúÿàñ ÷àäâàð, áÿð ÷àäàë, ãîî ¿çýìæ áîëîí áèå ñýòãýöèéí áóñàä
÷àíàðóóäûã áîäèò áîëîìæîîñ íü õýòð¿¿ëýí ¿íýëæ ººðèé㺺 ñóóò óõààíòàí, íýðò ýðäýìòýí, äýëõèéä
àëäàðòàé òàìèð÷èí ãýæ òîîöäîã. Àãóó èõèéí äýìèéðëèéí íýã õýëáýð áîë õºðºí㺠çîîðèíû äýìèéðýë þì.
• Áðåä áîãàäñòâà – õºðºí㺠çîîðèíû äýìèéðýë
ªâ÷òºí àñàð èõ õýìæýýíèé àëò, ìºíãº, òºãðºã, ìàë áîëîí áóñàä ýä õºðºíãºòýé, äýýä õýìæýýíèé
áàÿí ÷èíýýëýã õ¿í ãýæ ººðèé㺺 ¿íýëäýã.
-14-

15. Ë. ̺íõòóÿà
• Áðåä ôàíòàñòè÷åñêèè – ä¿ðñëýí áîäîõûí äýìèéðýë
ªºðèé㺺 åð áèøèéí èä øèäòýé, óâèäàñòàé, àâúÿàñ áèëýãòýé õ¿í ãýæ òîîöíî. ¯ëãýð äîìãèéí
õýìæýýíèé áîë ìèôîìàíèÿ Äþïðî þì.
• Áðåä ðåôîðìàòñòâà – øèíýòãýëèéí äýìèéðýë
Ôèëîñîôè, øèíæëýõ óõààí, óðëàã áîëîí íèéãìèéí óõàìñðûí áóñàä õ¿ðýýíä áàðèìòàëæ áàéãàà
îíîë, ñóðãààëü, õóóëü, ä¿ðýì, àíãèëàëóóäûã øèí÷ëýí ººð÷ëºõ áîäîë ñàíààã àãóóëñàí èòãýë ¿íýìøèëä
ºâ÷òºí àâòäàã.
Ôèëîñîôè, øèíæëýõ óõààí, óðëàã áîëîí íèéãìèéí óõàìñðûí áóñàä õ¿ðýýíä áàðèìòàëæ áàéãàà îíîë,
ñóðãààëü, õóóëü, ä¿ðýì, àíãèëàëóóäûã øèíý÷ëýõ ººð÷ëºõ áîäîë ñàíààã àãóóëñàí èòãýë ¿íýìøèëä
ºâ÷òºí àâòäàã.
• Áðåä èçîáðåòåíèÿ – çîõèîí á¿òýýõèéí äýìèéðýë
Øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëàõ ÿìàð íýã öîî øèíý ç¿éëèéã çîõèîí
áàéãóóëæ áàéíà ãýñýí èòãýë ¿íýìøèëä ºâ÷òºí àâòäàã.
• Áðåä ëþáâè – äóðëàëàûí äýìèéðýë
Åð áóñûí õ¿÷ ÷àäàëòàé, ýðãýí òîéðíû õ¿ì¿¿ñò ººðò íü äóðëàæ øîõîîðõîæ áàéíà ãýñýí èòãýë
¿íýìøèë.
• Áðåä âûñêîãî ïðåñêîæäåíèÿ – èõýñ äýýäñèéí äýìèéðýë
ªâ÷òºí ººðèé㺺 äýýä çèíäààíû õ¿íèé ãàðàëòàé õ¿¿õýä íü ãýæ ¿çíý. Æíü: ×èíãèñèéí ¿ð ñàä,
Ñ¿õáààòàðûí õ¿¿õýä ã.ì.
• Êîíôàáóëÿòîðíûé áðåä – çîõèîìîë äóðñàìæ
Áèé áîëñîí äóðñàìæàà äýìèéðëèéí ìàÿãààð õ¿íä îéëãóóëäàã. Àãóó èõèéí äýìèéðýë ¿¿ñäýã.
 Ñýòãýë óíàëûí á¿ëãèéí äýìèéðýë – áðåä äåïðåññèÿ
• Áðåä ñàìîîáâèíåíèÿ - ººðèé㺺 áóðóóòãàõ äýìèéðýë
ªâ÷òºí ººðèé㺺 ÿìàð ÷ áîäèò ¿íäýñëýëã¿éãýýð
áóðóóòãàí ÿìàð íýã õóóëü áóñ õýðýã ¿éëäñýí ãýìò õýðýãòýí áóþó ç¿é áóñ õýðýã õèéñýí ýòãýýä
ãýæ òîîöîí, çàëõààí øèéòãýõèéã øààðääàã.
• Áðåä êîòàðà – ãàðç õîõèðëûí äýìèéðýë
ªºðèé㺺 äýýä õýìæýýíèé áóðóóòàí, õ¿íä ºâ÷òºí, ÿëçàðñàí, ñºíºæ áàéãàà, ººðèé㺺 ¿ã¿éñãýõ
ã.ì.
• Áðåä íèãèëèñòè÷åñêèè – ¿ã¿éñãýõ äýìèéðýë
Íèãèëèçì – îòðèöàíèÿ: ººðèé㺺 áóðóóòàí ãýìòýí,
í¿ãýëòýí òóë ÿë çýìëýë äýýä çýðãýýð ¿çäýã, çîâîõ òàâèëàíòàé ¿ëäñýí ãýíý. Þìûã ñºðºã òàëààñ íü
ä¿ãíýíý. Äýëõèé åðòºíö îðøèæ áàéãàà ººðèéíõºº çàðèì íýã ç¿éëèéã ¿ã¿éñãýíý.
• Áðåä ãèáåëè – ¿õýõ ñºíºõ
Îéð äîòíû òºðºë ñàäíûõàà õ¿ì¿¿ñèéã ¿õñýí ãýñýí èòãýë, ººðèéí ýä õºðºíãº, îðîí ñóóö, ýä
àãóóðñàà àëãà áîëñîí, ñºíºñºí ãýñýí èòãýë ¿íýìøèë ¿¿ñäýã. Áðåä êîòàðàä îðíî.
• Áðåä ôèçè÷åñêîé íåäîñòàòêè - ¿ã¿éñãýõ äýìèéðýë
Äèñìîðôîìàíèÿ - ºâòºí ººðèé㺺 áèå ìàõáîäü áîëîí
öàðàé ç¿ñèéí õóâüä õýâèéí áàéõàä áóðóóãààð îéëãîæ ¿çýøã¿é ìóóõàé áèå áÿëäàðààð, ñîãîãòîé
ýðõòýíòýé áóþó ¿çýøã¿é ìóóõàé öàðàé ç¿ñòýé õýìýýí ¿íýëñýí èòãýë ¿íýìøèëä àâòàíà.
• Èïîõîíäðè÷åñêèé áðåä - ºâ÷èðõºõ äýìèéðýë
ªâ÷òºí ººðòºº ÿìàð íýã ýäãýøã¿é õ¿íä ºâ÷èí òóñëàà
õýìýýõ èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã. ªâ÷òºíä ºâ÷íèé îáúåêòèâ øèíæ òîãòîîãääîãã¿é, çºâõºí ñóáúåêòèâ
øèíæ¿¿ä èëýðäýã. ªâ÷òºíèé òîî÷èæ áàéãàà çîâèóð øàíàëãàà, áàòëàí ÿðüæ áàéãàà ºâ÷èí íü êëèíèêèéí
áîäèò ¿çëýã, áàãàæèéí áîëîí ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýãýýð íîòëîãääîãã¿é.
Áðåä äèñìîðôîìàíèÿ
ªâ÷èðõºõ äýìèéðëèéí íýã õóâèëáàð. ªâ÷òºí ººðèéí áèåèéí º÷¿¿õýí ñîãîãèéã áîäèò
áàéäëààñ íü õýòð¿¿ëýí ¿íýëýõèéã, ýñâýë ººðèéí áèåä ÿìàð íýã áîäèòîé ñîãîã áàéõã¿é áàéõàä
ººðèé㺺 áèå áÿëäðûí õóâüä äóòóó õºãæèëòýé, ÿìàð íýã ýðõòýíýý ¿éë àæèëãààíû õóâüä õýâèéí áóñ
¿éë àæèëëàãààòàé, àëü íýã áóþó õýä õýäýí ýðõòýíýý ãàäààä ¿çýìæèéí õóâüä ìóóõàé õýìýýí òîîöîí
ò¿¿íäýý äýýä çýðãèéí õýìæýýãýýð èòãýí ¿íýìøèíý. ºñâºð ¿å áà îðü çàëóó íàñàíä ýõýëæ ¿¿ñíý.
 ̺ðäºõ á¿ëãèéí äýìèéðýë – áðåä ïðåñëåäîâàííèå
• Áðåä ïðåñëåäîâàíèå – ìºðäºõ äýìèéðýë
ªâ÷òºí ººðèé㺺 íýã áóþó õýä õýäýí õ¿í ÿìàð íýã
òîäîðõîé çîðèëãîî𠺺ðèé㺺 ìºðäºæ áàéíà õýìýýõ èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã.
• Áðåä âîçäåéñòâèÿ - ¿éë÷ëýõèéí äýìèéðýë
Íýã áóþó õýä õýäýí ýòãýýä õîâñ, èëáý, õàðààë áîëîí
-15-

16. Ë. ̺íõòóÿà
ôèçèêèéí ÿìàð íýã õ¿÷èí ç¿éëèéí òóñëàìæòàéãààð ò¿¿íèé áèå ìàõáîäèä, äîòîð ýðõòýí áóþó ñýòãýöä
íºëººëºë ¿ç¿¿ëýí ÿìàð íýã ñýðëèéã, áîäëûã áóþó ¿éëäýë õºäºë㺺íèéã çîðèóä ¿¿ñãýæ áàéíà ãýñýí
èòãýë ¿íýìøèëä àâòàíà.
Þóíû òóñëàìæòàéãààð íºëººëºë ¿ç¿¿ëæ áàéíà õýìýýõ
èòãýë ¿íýìøèëä ºâ÷òºí àâòñàíûã õàðãàëçàí äýìèéðëèéã äîòîð íü:
- Áðåä ãèïíîòè÷åñêîãî âîçäåéñòâèÿ – õîâñäîõ äýìèéðýë
Õýí íýãýí áóþó á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ õîâñäîõ çàìààð ÿìàð íýã ñýðëèéã, áîäîë ñàíààã, ñýòãýë
õºäëºëèéã áîëîí ¿éëäýë õºäºë㺺íèéã çîðèóä ¿¿ñãýæ áàéíà õýìýýõ èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã.
- Áðåä ôèçè÷åñêîãî âîçäåéñòâèÿ – áîäèñûí íºëººëºõ äýìèéðýë
(ôèçèêèéí)
Àòîì, äóëààí, öàõèëãààí ñîðîíçîí, öàöðàã èäýâõèò
áîäèñ, òóÿà, ýð÷èì õ¿÷, öàõèëãààí áîëîí áóñàä áîäèñûí òóñëàìæòàéãààð õýí íýã õ¿í áóþó á¿ëýã
õ¿ì¿¿ñ îþóí ñàíààíä, ñýòãýë õºäëºëä, äîòîð ýðõòýíèé ¿éë àæèëëàãààíä õèéãýýä ¿éëäýë
õºäºë㺺íä íºëººëºë ¿ç¿¿ëæ ÿìàð íýã áîäîë, ñýðýë ìýäðýìæ, õºäºë㺺íèéã çîðèóä ¿¿ñãýæ áàéíà
õýìýýõ èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã.
- Áðåä áëàãîæåëàòåëüíîãî âîçäåéñòâèÿ – ñàéíûã õ¿ñýõ íºëººëºõèéí äýìèéðýë
Õýí íýã áóþó á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ ºâ÷íèéã íü ýì÷ëýõ, áóðóó çàí ¿éëèéã íü çàñàõ, çîðèãæóóëàõ,
ñýòãýë ñàíààã íü äýìæèõ áóþó áóñàä ÿìàð íýã àøèã òóñ õ¿ðãýõ çîðèëãîîð çîðèóäûí íºëººëºë
¿ç¿¿ëæ áàéíà õýìýýõ èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã.
• Áðåä îòðàâëåíèÿ – õîðëîãäîõûí äýìèéðýë
ªâ÷òºí íýã áóþó á¿ëýã ýòãýýä õîîë õ¿íñ, àãààð, óñ, ýì
áîëîí áóñàä ç¿éëä õîð õîðòîé áîäèñ õèéí ºãººä áèå ñýòãýöèéã íü õîðäóóëàõ ãýæ áàéíà, õîðäóóëæ
áàéíà ãýñýí èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã.
• Áðåä îòíîøåíèÿ – õàðüöààíû äýìèéðýë
ªâ÷òºí ºäºð òóòàìäàà õàðüöàæ áàéãàà ýðãýí
òîéðîíäîî áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã ººðò íü ÿìàð íýã øàëòãààíààð ìóó õàðüöààòàé áàéíà ãýñýí èòãýë ¿íýìøèëä
àâòäàã.
• Áðåä êîëäîâñòâî – èëáýäýõ äýìèéðýë
Èëáýäýõ çàìààð ÿìàð íýã ñýðëèéã, áîäîë ñàíààã,
ñýòãýëèéí õºäëºëèéã áîëîí ¿éëäýë õºäºë㺺íèéã çîðèóä ¿¿ñãýæ áàéíà õýìýýõ èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã.
• Áðåä îñîáîãî çíà÷åíèÿ – óòãà ó÷èðûí äýìèéðýë
Ýíý áîë õàðüöààíû äýìèéðëèéí íýã õóâèëáàð þì.
ªâ÷òºí ººðòýéãýý õàðüöàõ áóþó ººðèé㺺 õ¿ðýýëýí áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí ¿ã ÿðèà, í¿¿ðíèé
õóâèðàë, äîõèî çàíãàà áîëîí áóñàä òºðõ ¿éëèéã áàñ îð÷íû ¿çýãäýë þìñûí ºí㺠òºðõ, õóâèðàë ººð÷ëºëò
õèéãýýä õºäºë㺺íèéã çºâõºí ººðòºº õàìààòàé áóþó ººðòºº ó÷èð õîëáîãäîëòîé îíöãîé ¿éë ÿâäàë, îíöãîé
õýðýã ÿâäàë õýìýýí õ¿ëýýí àâ÷ áóðóóãààð òàéëáàðëàäàã. Æíü: õ¿í í¿äýý àíèâ÷èõàä ãàäàà áàéãàà
õ¿íä äîõèî ºã뺺 ãýõ.
• Ñèìáîëè÷åêèè áðåä – áýëýã òýìäãèéí äýìèéðýë
Õàðüöààíû äýìèéðëèéí íýã õóâèëáàð. ªâ÷òºí îð÷íû
¿çýãäýë þìñûã ººðòºº õàìààòàé ÿìàð íýã áýëýã òýìäãèéí óòãààð òóñãàí áóðóóãààð òàéëáàðëàäàã.
• Áðåä èíòåðìåòàìîðôîçà – õóâèðàõûí äýìèéðýë
ªâ÷òºí õ¿ðýýëýí áàéãàà ¿çýãäýë þìñûã áàéíãà õóâèð÷
ººð÷ëºãäºæ áàéíà. Ýíý íü ººðò íü îíöãîé à÷ õîëáîãäîëòîé þì ãýñýí èòãýë ¿íýìøèëä àâòäàã. Õ¿ðýýëýí
áàéãàà õ¿ì¿¿ñ çîðèóäàà𠺺ð ºðººíä øèëæèæ áàéðëàõ, ç¿ñýý õóâèðãàõ, õ¿íèé íýð çýýëäýõ, êèíî
çóðàã àâàõ, æ¿æèã òîãëîõ çýðýã õýëáýðýýð õóóðàì÷ áàéäëûí ä¿ðýýð áàéíãà õóâèðàí ººð÷ëºãäºæ
áàéíà ãýõ.
• Áðåä èíñöåíèðîâêè – æ¿æèã òîãëîõ äýìèéðýë
Õóâèðàõ äýìèéðëèéí íýã õóâèëáàð. ºâ÷òºí ýðãýí
òîéðîíäîî áîëæ áàéãàà ¿éë ÿâäëûã æèøýýëáýë çóðàãòààð ãàð÷ áàéãàà ¿éë ÿâäëûã ÿìàð íýãýí
çîðèëãîîð ñàíààòàéãààð æ¿æèã áîëãîí ¿ç¿¿ëæ áàéãàà çîðèóäûí õóóðìàã ¿éëäýë õýìýýí áóðóó îéëãîíî.
Ýíý íü ººðò íü çîðèóëàãäñàí èòãýë.
• Áðåä ìåòàìîðôîçà – õóâèëàõûí äýìèéðýë
ªâ÷òºí ººðèé㺺 õóâèðàí àìüòàí, ººð õ¿í, ººð àìüã¿é ç¿éë áîëæ õóâèëñàí áàéíà, øóâóó áîëæ
áàéíà ã.ì èòãýë ¿íýìøèëä àâòàíà.
• Áðåä ðåâíîñòè – õàðäàõ äýìèéðýë
ªâ÷òºí ýõíýð áóþó íºõ𺺠ººðººñºº õºíäèéð÷, íóóö
-16-