Makabagong Gramar ng Filipino.
Sa pagsasalita, kailangan ng tatlong salik:
Ang pinagbubuhatan ng enerhiya;
Ang artikulador; at
Ang resonador
Ang interaksyon ng tatlong salik na ito ang lumilikha ng along ng mga tunog. Ang hangin naman ang nagiging midyum ng mga alon ng mga tunog upang marinig ang mga ito. An presyon o puwersang nilikha ng papalabas na hiningang galing sa baga ang siyang enerhiyang buhat sa babagtingang pantinig na nagpapagalaw sa artikulador. Nababago naman ang tunog dahil sa bibig na siyang resonador.
Nasa bibig ang apat na bahaging mahalaga sa pagbigkas ng mga tunog:
Dila at panga,
Ngipin at labi,
Matigas na ngalangala, at
Malambot na ngalangala
Nagkakaroon ng pagbabagu-bago ng hugis at laki ang guwang sa loob ng bibig sa malayang iginagalaw ang panga at dila. Maaaring mapahaba, mapaikli, mapalapad, mapapalag ang dila na maitutukod sa ngipin o sa ngalangala, maaari ring iarko ayon sa gustong bigkasin.
Nabibigkas ang mga patinig sa pagtaas at pagbaba ng harap, sentral o likod na bahagi ng dila kasama ng pagbabagu-bago ng hugis ng bibig, kasama na ang mga labi na dinarama ng tinig.
Nag-iiba naman ang mga tunog ng mga katinig batay sa:
Punto ng artikulasyon,
Paraan ng artikulasyon, at
Pagkakaroon o di-pagkakaroon ng tinig
Tinatawag na punto ng artikulasyon ang bahaging pinakamaliit na guwang para makalusot ang hangin o di makalabas ang hangin.
Anim ang punto ng artikulasyon:
Labyal o panlabi na nangangahulugan ng paglalapat ng mga labi,
Dental o pagngipin na nangangahulugan ng pagdidiit ng dulo ng dila at likod ng ngipin,
Palatal o pangngalangala o pagdidiit ng gitnang bahagi ng dila at ng ngalangala,
Velar o pagdidiit ng likod ng dila at ng velum,
Glotal o impit na pagdidiit ng mga babagtingan, at
Panlalamunan o larindyal/laryngeal.
Pamamaraan ng artikulasyon ang tawag sa paraan ng paglabas ng hangin. Maaaring mahati sa:
Pasara o istap o pabuga ang paglabas ng hangin kapag nasasarhan o napipigil ang paglabas ng hangin,
Pailong o nasal kapag lumalabas sa ilong ang hangin,
3. Pasutsot o fricative kapag lumalabas ang hangin
sa makitid na daanan sa pagitan ang artikulador
at punto ng artikulasyon.
4. Pagilid o lateral kapag lumalabas ang hangin sa
magkabilang tabi ng dila tungo sa sentro ng dila
na siyang pumipigil dito, at
5. Pangatal o tril na buhat sa sunod-sunod na galaw
ng dila.
Maibibilang na rito ang pagkakaroon o di-pagkakaroon ng tinig ng mga katinig. May tinig kapag gumagalaw ang babagtingan kaya lumalabas ang tunog at walang tinig kung hindi gumagalaw ang babagtinga.
Makabagong Gramar ng Filipino.
Sa pagsasalita, kailangan ng tatlong salik:
Ang pinagbubuhatan ng enerhiya;
Ang artikulador; at
Ang resonador
Ang interaksyon ng tatlong salik na ito ang lumilikha ng along ng mga tunog. Ang hangin naman ang nagiging midyum ng mga alon ng mga tunog upang marinig ang mga ito. An presyon o puwersang nilikha ng papalabas na hiningang galing sa baga ang siyang enerhiyang buhat sa babagtingang pantinig na nagpapagalaw sa artikulador. Nababago naman ang tunog dahil sa bibig na siyang resonador.
Nasa bibig ang apat na bahaging mahalaga sa pagbigkas ng mga tunog:
Dila at panga,
Ngipin at labi,
Matigas na ngalangala, at
Malambot na ngalangala
Nagkakaroon ng pagbabagu-bago ng hugis at laki ang guwang sa loob ng bibig sa malayang iginagalaw ang panga at dila. Maaaring mapahaba, mapaikli, mapalapad, mapapalag ang dila na maitutukod sa ngipin o sa ngalangala, maaari ring iarko ayon sa gustong bigkasin.
Nabibigkas ang mga patinig sa pagtaas at pagbaba ng harap, sentral o likod na bahagi ng dila kasama ng pagbabagu-bago ng hugis ng bibig, kasama na ang mga labi na dinarama ng tinig.
Nag-iiba naman ang mga tunog ng mga katinig batay sa:
Punto ng artikulasyon,
Paraan ng artikulasyon, at
Pagkakaroon o di-pagkakaroon ng tinig
Tinatawag na punto ng artikulasyon ang bahaging pinakamaliit na guwang para makalusot ang hangin o di makalabas ang hangin.
Anim ang punto ng artikulasyon:
Labyal o panlabi na nangangahulugan ng paglalapat ng mga labi,
Dental o pagngipin na nangangahulugan ng pagdidiit ng dulo ng dila at likod ng ngipin,
Palatal o pangngalangala o pagdidiit ng gitnang bahagi ng dila at ng ngalangala,
Velar o pagdidiit ng likod ng dila at ng velum,
Glotal o impit na pagdidiit ng mga babagtingan, at
Panlalamunan o larindyal/laryngeal.
Pamamaraan ng artikulasyon ang tawag sa paraan ng paglabas ng hangin. Maaaring mahati sa:
Pasara o istap o pabuga ang paglabas ng hangin kapag nasasarhan o napipigil ang paglabas ng hangin,
Pailong o nasal kapag lumalabas sa ilong ang hangin,
3. Pasutsot o fricative kapag lumalabas ang hangin
sa makitid na daanan sa pagitan ang artikulador
at punto ng artikulasyon.
4. Pagilid o lateral kapag lumalabas ang hangin sa
magkabilang tabi ng dila tungo sa sentro ng dila
na siyang pumipigil dito, at
5. Pangatal o tril na buhat sa sunod-sunod na galaw
ng dila.
Maibibilang na rito ang pagkakaroon o di-pagkakaroon ng tinig ng mga katinig. May tinig kapag gumagalaw ang babagtingan kaya lumalabas ang tunog at walang tinig kung hindi gumagalaw ang babagtinga.
5. Ang elokwens na na ipinamalas
nina Nestor at Odysseus sa Iliad ay
naging dahilan upang kilalanin si
Homer ng maraming Griyego bilang
ama ng oratoryo.
Ang pagkatatag ng ng mga
demokratikong institusyon sa Athens
noong 510 BC ay nagtakda ng
pangangailangan ng serbisyong
publiko.
6. Si Corax ng Syracuse
Ang aktwal na taga
pagtatag ng retorika
bilang agham.
Ang nagsabi na ang
ratorika ay artificer o
persuasion.
Umakda ng unang
handbuk hinggil sa
sining ng retorika.
7. Sophist
-ang tawag sa mga sinaunang
guro ng mga Griyego.
-nagsikap upang gawing higit
na mabubuting tagapagsalita ang
mga tao sa pamamagitan ng
tuntuning pansining.
-nagturo sa mga Griyego kung paano
ipanalo ang isang pagtatalo.
8. Si Protagoras ang
kauna-unahang Sophist.
Nagsagawa s’ya ng pag-aaral sa wika at
nagturo sa kanyang mga mag-aaral kung
paanong ang mga mahihinang argumento
ay magagawang malakas sa isang pahayag
o talakayan.
9. Si Socrates ang komontra at
bumatikos sa mga turo at gawain
ng mga Sophist.
10. Iba pang mga maestro ng
retorika noong
unang panahon:
Tisias
Gorgias
Thrasymachus
Antiphon
11. Isocrates
• ang dakilang guro ng
oratoryo noong ikaapat
na siglo BC.
• nagpalawak sa sining
ng retorka upang
maging isang pag-aaral
ng kultura at isang
pilosopiya na may
layuning praktikal.
12. Plato
Isang Griyegong
pilosopo na tumutol sa
teknikal na pagdulog
sa retorika.
Binigyan n’ya ng
diin ang panghihikayat
kaysa katotohan sa
akda niyang Gorgias.
Tumalakay sa mga
simulaing bumubuo sa
esensya ng retorikal
na sining sa Phaedrus.
13. Aristotle
o May-akda ng aklat na
pinamagatang Rhetoric
o Ang nagsabi na ang
tungkulin ng retorika ay
hindi panghihikayat. At
maitagumpay ang isang
argumento sa pamamagitan
ng katotohanan at apila ng
emosyon.
o Ang retorika ay
counterpart o sister art ng
lohika.
14. Sa Roma ay nakilala si Cicero at Quintillan,
sila ang tinaguriang dakilang maestro ng
retorikal at praktikal na retorika,kahit pa
sila mga modelong Griyego.
15.
16. Sa panahong ito, kabilang na ang
retorika sa pitong liberal na sining.
Naging sabdyek na ito sa mga
unibersidad kasama ang grammar at
lohika.
Sa panahon ding ito, ang retorika ay
nakasumpong ng praktikal na
aplikasyon sa tinawag na tatlong
“artes”: paggawa ng sulat,
pagsesermon at paglikha ng tula.
17. ANG MGA PANGUNAHING MIDYIBAL
NA AWTORIDAD SA RETORIKA:
1. Martianus Capella
- awtor ng isang ensayklopidya na pitong liberal na
sining
2. Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus
- isang historyan at tagpagtatag ng monasteryo na
umakda ng Institutiones Divinarum et Humanarum
Lec-tionum.
3. San isidro ng Seville
- isang Kastilang arsobispo na nagkompyl ng isang
akdang ensayklopedya tungkol sa AncientWorld.
18. SA PANAHON NG RENASIMYENTO
(IKA-14 SIGLO HANGGANG IKA- 17 SIGLO)
ThomasWilson
-ang lumikha ng kontemporaryong
disertasyongThe Art or Crafte ofThethoryke
Pierre de Courcelles
AndreTeTonquelin
19.
20. Nabawasan ang importansya ng retorika at ang
eksponent nito. Mangilan-ngilan na lamang ang
mga akdang popular sa panahong ito kabilang na
dito sina:
Hugh Blair
- paring Scottish na sumulat ng aklat na
Lectures on Rhetor (1783)
George Campbell
- teologong Scottish na may-akda ng
Philosophy of Rhetoric (1776)
Richard Whately
- isang Bretong eksperto sa lohika na sumulat
ng Rhetoric.
21. Sa unang hati ng ika- 20 siglo, nagkaroon ng
muling pagsilang ng pag-aaral ng pormal na
retoriko bunga ng pagganyak ng mga
eksponent ng semantiks, isang agham ng
linggwistika.
Mga pilosopong nakaambag:
I.A. Richards
Kenneth Duva Burke
John Crowe Ramson