Nhận viết luận văn Đại học , thạc sĩ - Zalo: 0917.193.864 Tham khảo bảng giá dịch vụ viết bài tại: vietbaocaothuctap.net Luận văn thạc sĩ ngành luật: Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THANH VŨ
QUYÕT §ÞNH H×NH PH¹T §èI VíI NG¦êI CH¦A
THµNH NI£N PH¹M TéI THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAM
(Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh §¾k L¾k)
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2015

2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THANH VŨ
QUYÕT §ÞNH H×NH PH¹T §èI VíI NG¦êI CH¦A
THµNH NI£N PH¹M TéI THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAM
(Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh §¾k L¾k)
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 60 38 01 04
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. TRỊNH TIẾN VIỆT
HÀ NỘI - 2015

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của
riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn bảo đảm độ
tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận
văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận văn
NGUYỄN THANH VŨ

4. MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các bảng
Danh mục các biểu đồ
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH
PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM
TỘI THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM .................................... 11
1.1. KHÁI NIỆM VÀ CÁC NGUYÊN TẮC QUYẾT ĐỊNH HÌNH
PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI................ 11
1.1.1. Khái niệm người chưa thành niên phạm tội....................................... 11
1.1.2. Khái niệm quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội.............................................................................................. 16
1.1.3. Các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với người chưa thành
niên phạm tội...................................................................................... 22
1.2. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ CÁCH MẠNG THÁNG TÁM
NĂM 1945 ĐẾN KHI BAN HÀNH BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM
1999 VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA
THÀNH NIÊN PHẠM TỘI .................................................................. 28
1.2.1. Giai đoạn từ Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến trước pháp
điển hóa lần thứ nhất - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 ............ 29
1.2.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến pháp
điển hóa lần thứ hai - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 .............. 34
1.3. QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH
NIÊN PHẠM TỘI TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ MỘT SỐ
NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI...................................................................... 41

5. 1.3.1. Pháp luật hình sự Liên bang Nga ....................................................... 41
1.3.2. Pháp luật hình sự Nhật Bản................................................................ 44
1.3.3. Pháp luật hình sự Vương quốc Thụy Điển......................................... 45
Chương 2: QUY ĐỊNH VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI
NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI THEO BỘ
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG ....... 47
2.1. QUY ĐỊNH VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI
CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM.......................................................................................... 47
2.1.1. Áp dụng Bộ luật hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội......... 47
2.1.2. Các căn cứ quyết định hình phạt và những nguyên tắc xử lý đối
với người chưa thành niên phạm tội................................................... 48
2.1.3. Các biện pháp tư pháp, hình phạt và việc quyết định hình phạt
áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội............................... 53
2.2. THỰC TIỄN QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA
THÀNH NIÊN PHẠM TỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK .............. 69
2.2.1. Khái quát điều kiện kinh tế, xã hội và tình hình người chưa
thành niên phạm tội trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.................................. 69
2.2.2. Tình hình quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.................................................... 78
Chương 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP
NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH
PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI.......91
3.1. SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ
NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT
ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ....................... 91
3.1.1. Về mặt lập pháp.................................................................................. 91

6. 3.1.2. Về mặt lý luận .................................................................................... 92
3.1.3. Về mặt thực tiễn ................................................................................. 92
3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI
CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI....................................................... 93
3.2.1. Nhận xét ............................................................................................. 93
3.2.2. Nội dung hoàn thiện ......................................................................... 102
3.3. NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY
ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ QUYẾT ĐỊNH
HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ... 108
3.3.1. Kiện toàn đội ngũ cán bộ xét xử phục vụ công tác xét xử người
chưa thành niên phạm tội ................................................................. 108
3.3.2. Kiện toàn tổ chức xét xử người chưa thành niên phạm tội.............. 109
3.3.3. Các giải pháp khác ........................................................................... 110
KẾT LUẬN.................................................................................................. 112
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................... 115

7. DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu bảng Tên bảng Trang
Bảng 2.1: Đơn vị hành chính của tỉnh Đắk Lắk 71
Bảng 2.2: Tổng số bị cáo là người chưa thành niên trên tổng số bị
cáo đã xét xử trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn
05 năm (2009 - 2013) 73
Bảng 2.3: Tổng số bị cáo là người chưa thành niên đã bị xét xử trên
cả nước và trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 05
năm (2009 - 2013) 74
Bảng 2.4: Loại tội mà người chưa thành niên hay phạm và bị xét xử trên
địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 05 năm (2009 - 2013) 75
Bảng 2.5: Các loại hình phạt và án treo áp dụng đối với người chưa
thành niên phạm tội đã bị xét xử trên địa bàn tỉnh Đắk
Lắk trong giai đoạn 05 năm (2009 - 2013) 79

8. DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Số hiệu biểu đồ Tên biểu đồ Trang
Biểu đồ 2.1: Tỷ lệ bị cáo là người thành niên và người chưa thành
niên đã bị xét xử trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong giai
đoạn 05 năm (2009 - 2013) 74
Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ các nhóm tội mà người chưa thành niên hay phạm
đã bị xét xử trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn
05 năm (2009 - 2013) 77
Biểu đồ 2.3: Loại hình phạt áp dụng đối với người chưa thành niên
phạm tội đã bị xét xử trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong
giai đoạn 05 năm (2009 - 2013) 81

9. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Pháp luật hình sự là một trong những công cụ sắc bén và hữu hiệu Nhà
nước ta trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nhằm bảo vệ chế độ
xã hội chủ nghĩa, bảo vệ độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, quyền làm
chủ của nhân dân, quyền bình đẳng giữa các dân tộc, bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của công dân, duy trì trật tự, an toàn xã hội, đồng thời pháp luật
hình sự còn góp phần chống lại mọi hành vi phạm tội, giáo dục mọi người ý
thức chấp hành và tuân theo pháp luật.
Những năm vừa qua, thực hiện các Nghị quyết, chỉ thị của Đảng, nền
kinh tế của cả nước đã có những khởi sắc đáng mừng, từ đó có những tác
động tích cực đến đời sống của toàn bộ nhân dân cả nước. Đời sống nhân
dân được cải thiện, chính trị - xã hội được ổn định, quốc phòng, an ninh
được tăng cường, hiệu lực quản lý Nhà nước được nâng lên, Nhân dân, cán
bộ, đảng viên phấn khởi, tin tưởng vào Đảng, Nhà nước, vào công cuộc đổi
mới và triển vọng phát triển đất nước [9, tr.17]. Tuy nhiên, bên cạnh những
mặt tích cực đã đạt được, chúng ta còn gặp nhiều khó khăn và thách thức to
lớn đặt ra với toàn Đảng và toàn dân, đặc biệt là các tỉnh, thành phố lớn như:
tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tội phạm, tệ nạn xã hội, suy thoái đạo
đức, lối sống… chưa được ngăn chặn, đẩy lùi… Còn tiềm ẩn những yếu tố
gây mất ổn định chính trị - xã hội [9, tr.18]. Theo đó, một trong những vấn
đề bức xúc đặt ra là việc người chưa thành niên làm trái pháp luật và phạm
tội không còn là hiện tượng mang tính chất điểm nóng tại một vài địa
phương, đô thị có nhịp độ phát triển kinh tế cao mà đã phổ biến trên nhiều
tỉnh, thành phố trong cả nước ta. Đặc biệt, điều đáng lo ngại là trong những
năm gần đây, tội phạm do người chưa thành niên thực hiện không chỉ trẻ hóa

10. 2
về độ tuổi, sự tinh vi, xảo quyệt trong hành vi, sự gia tăng về số lượng mà
tính tổ chức của loại tội phạm này ngày càng chặt chẽ, khuynh hướng người
chưa thành niên phạm các tội có sử dụng bạo lực gia tăng, tụ tập ăn chơi sa
đọa, thác loạn, tiêu tiền hoặc tổ chức các vụ đánh nhau, giết người, sử dụng
ma túy, thuốc lắc… hết sức nghiêm trọng, gây mất trật tự an toàn xã hội và
ảnh hưởng xấu đến thuần phong mỹ tục, đến dư luận xã hội. Nhiều loại tội
phạm mà trước đây người chưa thành niên không thực hiện, thì nay có xu
hướng tăng nhanh như nhóm tội phạm về ma túy, tội giết người, cố ý gây
thương tích, cướp tài sản, hiếp dâm, chống người thi hành công vụ, gây rối
trật tự công cộng... làm nhức nhối xã hội, gây hoang mang, lo lắng trong nhân
dân với đặc điểm là tính chất băng, nhóm và có sử dụng bạo lực [58, tr.574].
Ví dụ: năm 2006 trẻ em dưới 14 tuổi có gần 8.000 vụ vi phạm pháp luật,
chiếm đến 70% tội phạm vị thành niên và năm 2007- 2013 thì trung bình
cũng chiếm hơn 8.100 vụ vi phạm pháp luật; v.v... Con số này là một lời
cảnh báo về tình trạng trẻ em lứa tuổi vị thành niên vi phạm pháp luật và
phạm tội. Còn xét riêng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk [28]:
- Năm 2009: thụ lý 1.605 vụ gồm 3.073 bị cáo; đã giải quyết 1.559 vụ
gồm 2.951 bị cáo; đã xét xử 1.406 vụ gồm 2.561 bị cáo, trong đó 241 bị cáo
người chưa thành niên đã xét xử có người bào chữa.
- Năm 2010: thụ lý 1.322 vụ gồm 2.395 bị cáo; đã giải quyết 1.299 vụ
gồm 2.346 bị cáo; đã xét xử 1.196 vụ gồm 2.111 bị cáo, trong đó 215 bị cáo
người chưa thành niên đã xét xử có người bào chữa.
- Năm 2011: thụ lý 1.430 vụ gồm 2.655 bị cáo; đã giải quyết 1.397 vụ
gồm 2.551 bị cáo; đã xét xử 1.282 vụ gồm 2.239 bị cáo, trong đó 130 bị cáo
người chưa thành niên đã xét xử có người bào chữa.
- Năm 2012: thụ lý 1.667 vụ gồm 3.272 bị cáo; đã giải quyết 1.640 vụ
gồm 3.204 bị cáo; đã xét xử 1.519 vụ gồm 2.920 bị cáo, trong đó 176 bị cáo
người chưa thành niên đã xét xử có người bào chữa.

11. 3
- Năm 2013: thụ lý 1.569 vụ gồm 3.107 bị cáo; đã giải quyết 1.540 vụ
gồm 3.016 bị cáo; đã xét xử 1.454 vụ gồm 2.792 bị cáo, trong đó 155 bị cáo
người chưa thành niên đã xét xử có người bào chữa.
Chính sách hình sự của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
đối với người chưa thành niên phạm tội có vị trí đặc biệt trong chính sách đấu
tranh phòng, chống tội phạm ở nước ta. Pháp luật về việc bảo vệ và chăm sóc
trẻ em, các quy định khác của pháp luật về lao động, việc làm, về giáo dục...
đều có quan điểm tiếp cận riêng đối với đối tượng trẻ em. Pháp luật hình sự,
pháp luật tố tụng hình sự... cũng có nhiều nội dung điều chỉnh đặc biệt đối với
người chưa thành niên phạm tội. Trong thực tiễn hoạt động, các cơ quan bảo
vệ pháp luật, trong đó đặc biệt là Tòa án đã áp dụng chính sách hình sự đối
với người chưa thành niên phạm tội theo các nguyên tắc và quy định của pháp
luật hiện hành. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, phần nào vẫn
chưa đáp ứng được yêu cầu của Đảng và Nhà nước ta đối với công tác đấu
tranh phòng, chống tội phạm. Một trong những nguyên nhân cơ bản của tình
trạng trên là do các cơ quan áp dụng pháp luật chưa nhận thức được đầy đủ
các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về trách nhiệm hình sự của người
chưa thành niên phạm tội nói chung, đặc biệt là những quy định liên quan đến
các hình phạt và việc quyết định hình phạt đối với đối tượng này nói riêng với
các biểu hiện như: việc quyết định hình phạt quá nặng hoặc quá nhẹ, áp dụng
tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự hoặc tình tiết tăng nặng chưa đúng,
đánh giá chưa chính xác căn cứ tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của
hành vi phạm tội; v.v… Ngoài ra, các quy định của Bộ luật hình sự về vấn đề
này còn một số hạn chế, vướng mắc nhất định, chưa đáp ứng được các yêu
cầu của thực tiễn xã hội như: chưa quy định việc quyết định hình phạt trong
các trường hợp đặc biệt đối với người chưa thành niên phạm tội, mức cao
nhất của khung hình phạt hay chưa cụ thể căn cứ quyết định hình phạt; v.v...

12. 4
Tất cả những điều này đã làm giảm đi hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống
tội phạm do người chưa thành niên thực hiện, cũng như việc thực hiện chính
sách hình sự Nhà nước đối với đối tượng đặc thù này.
Do đó, nhằm bảo đảm thực hiện triệt để nguyên tắc “việc xử lý người
chưa thành niên phạm tội chủ yếu nhằm giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai
lầm, phát triển lành mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội”. Thời
gian vừa qua, trên sách báo pháp lý đã có nhiều công trình viết về người chưa
thành niên phạm tội, nhưng cũng chỉ dừng lại ở trách nhiệm hình sự đối với
người chưa thành niên phạm tội, ở việc phân tích tình hình tội phạm do người
chưa thành niên thực hiện và những giải pháp đấu tranh phòng, chống dưới
góc độ tội phạm học hoặc ở các khía cạnh khác nhau, hoặc đã có một số bài
viết và một luận văn thạc sĩ về đề tài này nhưng đã từ lâu (2006), mà chưa có
một công trình tiếp tục nghiên cứu sâu vào khía cạnh lịch sử và pháp luật các
nước để so sánh, đối chiếu, cũng như thực tiễn áp dụng việc quyết định hình
phạt đối với người chưa thành niên phạm tội trên một địa bàn cụ thể là tỉnh
Đắk Lắk. Đặc biệt, năm 2009, để tăng cường khả năng áp dụng các hình phạt
không phải là hình phạt tù, hạn chế áp dụng hình phạt tù, đồng thời bổ sung
thêm một số nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội đã được ghi
nhận trong Công ước Quyền trẻ em và các chuẩn mực quốc tế khác, Luật sửa
đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự ngày 19/6/2009 của Quốc hội đã
bổ sung theo hướng nhấn mạnh nội dung “Khi áp dụng hình phạt đối với
người chưa thành niên phạm tội cần hạn chế áp dụng hình phạt tù”. Rõ ràng,
việc bổ sung này mở ra khả năng để cho người chưa thành niên phạm tội có
thể sớm tự cải tạo, giáo dục tại xã hội để trở thành người có ích cho gia đình
và cộng đồng... [50, tr.4].
Vì vậy, học viên quyết định lựa chọn đề tài “Quyết định hình phạt đối
với người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở
số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk)” làm luận văn thạc sĩ luật học.

13. 5
2. Tình hình nghiên cứu
Thời gian qua, ở các mức độ khác nhau đã có một số công trình khoa
học đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến đề tài này hoặc xem xét nó trong tương
quan là một phần, mục trong các giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận hoặc
đề cập chung khi nghiên cứu vấn đề quyết định hình phạt nói chung, hoặc
trong nội dung trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội
hay dưới góc độ Tội phạm học - phòng ngừa tội phạm do đối tượng đặc thù
này thực hiện; v.v... Chúng tôi chia thành các nhóm vấn đề sau đây:
* Dưới góc độ giáo trình, sách chuyên khảo, bài viết ở nước ngoài có
các công trình sau: 1) C.L.Ten, Tội phạm, lỗi và hình phạt, Nxb. Clarendon
Press, Oxford, 1987; 2) Sidney J. Tillim (1951), Năng lực và trách nhiệm hình
sự, Tạp chí Luật hình sự và Tội phạm học, Northwestern University School of
Law Scholarly Commons, Vol 41, Issue 5, 1951; 3) Gerry Madher, Tuổi chịu
trách nhiệm hình sự, Tạp chí Luật hình sự của Viện Ohio, Vol 2/2005; 4)
Doman J. Newman, Giới thiệu về Luật hình sự, McGraw-Hill, INC, 1993; 5)
Larry K. Gaines and Roger LeRoy Miller, Luật hình sự: Những vấn đề cơ bản
trọng tâm, Wadsworth Publishing, USA, 2006; 6) A.I. Đôn-gô-va, Những khía
cạnh tâm lý - xã hội về tình trạng phạm tội của người chưa thành niên, Nxb.
Sách pháp lý, Matxcơva, 1981, Nxb. Pháp lý, Hà Nội, 1987 (sách dịch); v.v...
* Dưới góc độ giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận ở trong nước có
các công trình sau: 1) PGS.TS. Trịnh Quốc Toản, “Chương XVIII - Những
đặc thù về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội”,
Trong sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb. Đại học
Quốc gia Hà Nội, 2001, tái bản năm 2003, 2007 (GS.TSKH. Lê Cảm chủ
biên); 2) PGS.TS. Trịnh Quốc Toản (chủ biên), Tội phạm do người chưa
thành niên thực hiện trên địa bàn thành phố Hà Nội - Thực trạng và giải
pháp, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2007; 3) TS. Hoàng Văn Hùng,

14. 6
“Chương XVI - Trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm
tội”, Trong sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Nxb. Công an nhân dân,
Hà Nội, 2000 (GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên); 4) PGS.TS. Trần Đình
Nhã, “Chương XXIV - Trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên
phạm tội”, Trong sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Nxb. Công an nhân
dân, Hà Nội, 2003 (GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên); 5) GS.TS. Nguyễn
Xuân Yêm, “Chương 27 - Phòng ngừa các tội phạm do người chưa thành
niên gây ra”, Trong sách: Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội phạm,
Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2001; 6) ThS. Trịnh Đình Thể, Áp dụng
chính sách hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội, Nxb Tư pháp, Hà
Nội, 2006; 7) TS. Vũ Đức Khiển, Bùi Hữu Hùng, Phạm Xuân Chiến, Đỗ Văn
Hán, TS. Trần Phàn, Phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội, Nxb Pháp
lý, Hà Nội, 1987; 8) ThS. Trần Đức Châm, Thanh, thiếu niên làm trái pháp
luật - Thực trạng và giải pháp, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002; v.v...
Bên cạnh đó, dưới góc độ khoa học cho thấy mới có một số công trình
ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học nhưng dưới khía cạnh pháp lý hình sự hoặc
tội phạm học hay xem xét nội dung vấn đề trong tương quan với nhiều nội
dung khác như quyết định hình phạt, lịch sử vấn đề trách nhiệm hình sự của
người chưa thành niên: 1) Đào Thị Nga, Quyết định hình phạt đối với người
chưa thành niên phạm tội, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà
Nội, 1997; 2) Trần Văn Dũng, Trách nhiệm hình sự của người chưa thành
niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Trường
Đại học Luật Hà Nội, 2003; 3) Nguyễn Minh Khuê, Quyết định hình phạt đối
với người chưa thành niên phạm tội, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật,
Đại học Quốc gia Hà Nội, 2006; 4) Trịnh Thị Yến, Quyết định hình phạt đối
với người chưa thành niên phạm nhiều tội, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa
Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014; v.v...

15. 7
Còn về các công trình dưới dạng bài viết đăng trên các tạp chí khoa học
pháp lý có thể kể đến các công trình sau: 1) GS.TSKH. Lê Văn Cảm, TS. Đỗ
Thị Phượng, Tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên: Những khía
cạnh pháp lý hình sự, tố tụng hình sự, tội phạm học và so sánh luật học, Tạp
chí Tòa án nhân dân, số 20(10)/2004 (Phần thứ I. Những khía cạnh pháp lý
hình sự); 2) TS. Trần Văn Dũng, Quyết định hình phạt trong trường hợp
người chưa thành niên phạm tội, Tạp chí Luật học, số 5/2000; 3) PGS. TS.
Dương Tuyết Miên, Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội, Tạp chí Luật học, số 4/2002; 4) TS. Trương Minh Mạnh, Phân loại
tội phạm với việc quy định trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên,
Tạp chí Kiểm sát, số 8/2002; 5) PGS. TS. Trần Văn Luyện, Những điểm mới
về chính sách hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội, Tạp chí Tòa án
nhân dân, số 12/2000; 6) ThS. Đặng Thanh Sơn, Pháp luật Việt Nam về tư
pháp người chưa thành niên, Số chuyên đề của Tạp chí Nghiên cứu lập pháp,
tháng 12/2008; 7) ThS. Đinh Văn Quế, Quyết định hình phạt đối với người
chưa thành niên phạm tội, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 6/2007; 8) ThS. Đoàn
Tấn Minh, Bàn về phạm vi sử dụng thuật ngữ “người chưa thành niên phạm
tội”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 9(5)/2008; 9) ThS. Trương Hồng Sơn, Một
số quy định của pháp luật quốc tế và một số quốc gia về vấn đề quyền của
người chưa thành niên phạm tội, Tạp chí điện tử ngày 20/8/2009
(Http://hvcsnd.edu.vn/); 10) TS. Trịnh Tiến Việt, Những khía cạnh pháp lý
hình sự về các hình phạt và biện pháp tư pháp áp dụng đối với người chưa
thành niên phạm tội, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 7, 8/2010; v.v...
Tuy nhiên, hiện nay trong khoa học luật hình sự Việt Nam mặc dù đã
có công trình nghiên cứu, song thời gian và số liệu đã cũ (2006), cũng như đi
về những vấn đề chung, mà chưa có công trình nào tiếp cận vấn đề này trong
pháp luật hình sự các nước, cũng như đánh giá, khảo sát trên một địa bàn cụ

16. 8
thể có tình hình an ninh trật tự quan trọng đúng như tên gọi của đề tài - Quyết
định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt
Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk).
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn đúng như tên gọi của nó - Quyết
định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt
Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk).
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Từ đối tượng nghiên cứu trên, luận văn có phạm vi nghiên cứu như sau:
1) Xây dựng khái niệm người chưa thành niên phạm tội, khái niệm
quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội và phân tích đặc
điểm quyết định hình phạt đối với đối tượng này;
2) Phân tích các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội;
3) Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của luật hình sự Việt Nam
về quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội từ sau Cách
mạng tháng Tám năm 1945 đến nay;
4) Nghiên cứu, so sánh việc quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự một số nước trên thế giới để rút ra
nhận xét, đánh giá.
5) Phân tích nội dung việc quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên
địa bàn tỉnh Đắk Lắk, từ đó chỉ ra tồn tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản;
6) Luận văn đã chỉ ra sự cần thiết phải hoàn thiện quy định của Bộ luật
hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội, nội dung cần hoàn thiện Chương X Bộ luật hình sự và những giải
pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định này.

17. 9
4. Cơ sở phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở phương pháp luận
Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài là hệ thống các
quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về hình phạt
và cải tạo con người; các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về pháp
luật nói chung, chính sách hình sự nói riêng, đặc biệt là các quan điểm, tư
tưởng về cải tạo, giáo dục, phòng ngừa tội phạm đối với người chưa thành
niên, cũng như việc quyết định hình phạt đối với đối tượng này.
4.2. Các phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu của khoa học luật hình sự
như: phân tích, tổng hợp và thống kê xã hội học, phương pháp so sánh, đối
chiếu, phương pháp điều tra án điển hình để phân tích các tri thức khoa học
luật hình sự và luận chứng các vấn đề khoa học cần nghiên cứu.
5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng của luận văn là ở chỗ - học viên
đã làm rõ một số vấn đề chung người chưa thành niên phạm tội, các nguyên
tắc xử lý đối tượng này; khái niệm và các nguyên tắc quyết định hình phạt đối
với người chưa thành niên phạm tội; nghiên cứu so sánh trong Bộ luật hình sự
một số nước trên thế giới; hệ thống hóa lịch sử hình thành và phát triển của
luật hình sự Việt Nam từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến nay về
nội dung này; phân tích quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về quyết định
hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội và thực tiễn áp dụng trên
địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Trên cơ sở này, luận văn đề xuất giải pháp hoàn thiện
pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng ở khía cạnh lập pháp
và việc áp dụng trong thực tiễn. Ngoài ra, trong quá trình hoàn thành, tác giả
luận văn cũng đã công bố 01 bài viết trên các Tạp chí chuyên ngành là Tòa án
nhân dân số 17 (9)/2014 với tên gọi “Những kiến nghị hoàn thiện về trách

18. 10
nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội đáp ứng yêu cầu sửa
đổi toàn diện Bộ luật hình sự Việt Nam”.
Bên cạnh đó, luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo lý luận
cần thiết cho các nhà khoa học - luật gia, cán bộ thực tiễn và các sinh viên,
học viên cao học và nghiên cứu sinh chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng
hình sự, cũng như phục vụ cho công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp
dụng liên quan đến việc áp dụng hình phạt và quyết định hình phạt đối với
người chưa thành niên phạm tội, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác
đấu tranh phòng và chống tội phạm, cũng như công tác giáo dục, cải tạo đối
tượng đặc thù nói riêng này ở Việt Nam hiện nay.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm ba chương:
Chương 1: Những vấn đề chung về người chưa thành niên phạm tội
và quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội.
Chương 2: Quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về quyết định hình
phạt đối với người chưa thành niên phạm tội và thực tiễn
áp dụng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.
Chương 3: Hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về
quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm
tội và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng.

19. 11
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT
ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI
THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
Vấn đề quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội
được đặt ra như là một khía cạnh đặc biệt của hoạt động quyết định hình phạt
trên cả phương diện nghiên cứu lý luận, pháp luật thực định và thực tiễn áp
dụng pháp luật hình sự bởi đối tượng áp dụng của nó là trẻ em - nhóm xã hội
được pháp luật hết sức chú trọng bảo hộ. Vậy nên, để đánh giá và hoàn thiện
các quy định pháp luật về quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội, nhất thiết phải làm rõ về mặt lý luận những tính chất, đòi hỏi đặc thù
của hoạt động này. Theo đó, những vấn đề lý luận cơ bản nhất được tập trung
nghiên cứu ở Chương này sẽ bao gồm: khái niệm, yêu cầu (nguyên tắc), căn cứ
quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội. Bên cạnh đó việc
so sánh, tham chiếu quy định pháp luật một số nước trên thế giới cũng là một
căn cứ hữu ích trong việc đánh giá, hoàn thiện quy định của pháp luật Việt
Nam về quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội.
1.1. KHÁI NIỆM VÀ CÁC NGUYÊN TẮC QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT
ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI
1.1.1. Khái niệm người chưa thành niên phạm tội
Trong thực tiễn đời sống, người chưa thành niên hay trẻ em đều được
hiểu là những người chưa phát triển toàn diện về thể chất, tinh thần, chưa có
khả năng nhận thức đầy đủ, kiểm soát chính xác suy nghĩ, hành vi của
mình. Về mặt thuật ngữ, “Juvenile” (người chưa thành niên) trong tiếng Anh
có nguồn gốc từ tiếng Latin “iuvenilis” nghĩa là người trẻ, người chưa phát
triển đầy đủ hoặc người chưa đạt độ tuổi luật định [60, p.22]. Trong ngôn ngữ

20. 12
tiếng Việt, “thành niên” là một từ Hán Việt được từ điển giải thích với nghĩa
“đến tuổi trưởng thành, được pháp luật công nhận là công dân với đầy đủ
quyền lợi và nghĩa vụ” [57, tr.1466]. Theo đó, người chưa thành niên là người
chưa trưởng thành, chưa được pháp luật công nhận là công dân với đầy đủ
quyền và nghĩa vụ.
Như vậy, về mặt ngữ nghĩa, khái niệm người chưa thành niên hàm ý chỉ
trạng thái “chưa hoàn thiện, đầy đủ” của con người ở hai khía cạnh: thứ nhất,
là mức độ phát triển về mặt thể chất, tinh thần; thứ hai, là địa vị, tư cách pháp
lý của con người ấy theo luật định. Trạng thái chưa thành niên được đánh dấu
bởi tiêu chí chung nhất là độ tuổi. Trong các văn bản pháp lý quốc tế và các
chương trình của Liên Hợp quốc về vấn đề trẻ em sử dụng đồng thời cả hai
khái niệm trẻ em và người chưa thành niên. Chẳng hạn, Điều 1 Công ước
quốc tế về quyền trẻ em của Liên Hợp quốc năm 1989 xác định rõ: “Trẻ em
có nghĩa là người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật pháp áp dụng với trẻ em
đó quy định tuổi thành niên sớm hơn” [49, tr.176]. Hay Quy tắc tiêu chuẩn tối
thiểu của Liên Hợp quốc về việc áp dụng pháp luật đối với người chưa thành
niên (còn gọi là Quy tắc Bắc Kinh), được Đại Hội đồng Liên Hợp quốc thông
qua ngày 29/11/1985 nêu rõ: “Người chưa thành niên là trẻ em hay người ít
tuổi tùy theo từng hệ thống pháp luật có thể bị xét xử vì phạm pháp theo một
phương thức khác với việc xét xử người lớn” [49, tr.202] hoặc Quy tắc tối
thiểu phổ biến về bảo vệ người chưa thành niên bị tước quyền tự do thông qua
ngày 14/12/1990 của Liên Hợp quốc nêu cụ thể hơn: “Người chưa thành niên là
người dưới 18 tuổi. Giới hạn tuổi dưới mức này cần phải được pháp luật xác
định và không được tước quyền tự do của người chưa thành niên” [49, tr.240].
Thậm chí, trong Hướng dẫn về phòng ngừa phạm pháp ở người chưa thành
niên (Hướng dẫn Riyadh) năm 1990 của Liên Hợp quốc mặc dù không đưa
ra một cách cụ thể về khái niệm người chưa thành niên, song thông qua các

21. 13
quy định cũng thể hiện tư tưởng - “người chưa thành niên là những người
dưới 18 tuổi” [49, tr.228].
Tuy nhiên, sự khác nhau về giới hạn độ tuổi này là điều không tránh
khỏi khi xem xét hệ thống pháp luật của từng quốc gia khác nhau trên toàn thế
giới vì “người chưa thành niên phạm tội” không những là khái niệm mang
tính chính trị - pháp lý mà còn có ý nghĩa xã hội - nhân đạo sâu sắc. Mặc dù
phạm vi nghiên cứu có thể khác nhau song đa số các văn kiện quốc tế đều đưa
ra quan điểm thống nhất “Người chưa thành niên là người dưới 18 tuổi”.
Công ước quốc tế về quyền trẻ em của Liên Hợp quốc còn những điều khoản
để ngỏ (dự phòng) cho các nước quy định về độ tuổi cho người chưa thành
niên để các quốc gia căn cứ vào sự phát triển thể chất, tinh thần của công dân,
tùy thuộc các điều kiện kinh tế - xã hội, văn hóa, truyền thống, lịch sử, phong
tục, cũng như thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm do người chưa thành
niên thực hiện ở nước mình mà có những quy định khác nhau. Theo đó, dưới
góc độ pháp luật quốc tế, khái niệm người chưa thành niên được hiểu là
người dưới 18 tuổi hay là trẻ em chưa đạt độ tuổi trưởng thành theo luật
định. Quy định về độ tuổi trưởng thành của cá nhân là điểm mốc để phân biệt
người chưa thành niên với người thành niên, là cơ sở xác định sự khác biệt về
địa vị pháp lý giữa hai loại chủ thể này trong các quan hệ pháp luật. Tuy vậy,
cho dù ở nơi đâu thì đối với người chưa thành niên vốn chưa phát triển toàn
diện về thể chất, tinh thần cũng cần phải có giới hạn về quyền, nghĩa vụ và
một chế độ bảo hộ đặc biệt.
Khái niệm người chưa thành niên phạm tội tất nhiên được hợp thành từ
hai khái niệm: Người chưa thành niên và phạm tội - thực hiện hành vi bị luật
hình sự coi là tội phạm. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là bất cứ người
nào chưa đủ tuổi trưởng thành theo luật định mà thực hiện hành vi thuộc mặt
khách quan của một tội phạm cụ thể đều trở thành người chưa thành niên

22. 14
phạm tội. Sở dĩ như vậy bởi vì chủ thể của tội phạm phải thỏa mãn những yêu
cầu nhất định về năng lực trách nhiệm pháp lý mà không phải tất cả những
người chưa trưởng thành thỏa mãn được. Trong khoa học luật hình sự, tội
phạm được hiểu là “hành vi nguy hiểm cho xã hội, trái pháp luật hình sự, do
người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự
thực hiện một cách có lỗi” [5, tr.111]. Điều này có nghĩa, chủ thể của tội
phạm phải là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách
nhiệm hình sự. Năng lực trách nhiệm hình sự thể hiện ở hai khả năng của chủ
thể là nhận thức và điều khiển hành vi. Khả năng nhận thức của con người
phụ thuộc vào độ tuổi và trạng thái thần kinh. Khả năng điều khiển hành vi lại
được quyết định bởi khả năng nhận thức cùng với sự tự do, lành mạnh về thể
chất. Theo đó, một người chỉ có năng lực trách nhiệm hình sự khi đạt đến độ
tuổi nhất định, không mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh lý khác làm mất khả năng
nhận thức và điều khiển hành vi. Do vậy, pháp luật của hầu hết các quốc gia
trên thế giới từ lâu đều thừa nhận tình trạng không có năng lực trách nhiệm
hình sự của người mắc bệnh tâm thần [62, p.31]. Không thống nhất như vậy,
về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự, pháp luật của các quốc gia trên thế giới
quy định rất khác biệt, dao động phổ biến từ 7 đến 18 tuổi. Điều này theo GS.
Gerry Maher nhận định là “hoàn toàn phụ thuộc vào quan điểm của nhà làm
luật và dường như không có quy luật chung”. Ông đã dẫn ra một số quốc gia
tuy không có sự khác biệt lớn về văn hóa hay đặc điểm nhân chủng, tâm sinh
lý mà lại quy định khác nhau về tuổi chịu trách nhiệm hình sự như:
Singapore, Ấn Độ, Kenya, Jamaica là 7 tuổi; Scotland là 8 tuổi; Hà Lan,
Canada 12 tuổi; Thụy Điển, Phần Lan, Đan Mạch và Na Uy là 15 tuổi; các
bang của Hoa Kỳ quy định khác nhau có thể là 16 hoặc 18 tuổi…[61, p.496].
Như vậy, dưới góc độ khoa học luật hình sự, khái niệm đang nghiên
cứu được định nghĩa như sau: Người chưa thành niên phạm tội là người mà

23. 15
tại thời điểm thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Bộ luật hình sự quy
định là tội phạm chưa đến tuổi trưởng thành nhưng có năng lực trách nhiệm
hình sự và đã đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo luật định.
Áp dụng khái niệm chung này để xây dựng khái niệm người chưa thành
niên phạm tội riêng theo pháp luật Việt Nam cần phải kết hợp với quy định về
tuổi thành niên, năng lực trách nhiệm hình sự và tuổi chịu trách nhiệm hình sự
trong pháp luật thực định của nước ta. Theo pháp luật Việt Nam, độ tuổi
thành niên được xác định là đủ 18 tuổi - thống nhất với tiêu chuẩn chung của
pháp luật quốc tế. Hiến pháp Việt Nam không định nghĩa người thành niên
hay chưa thành niên nhưng các quy định về quyền công dân, nhất là quyền về
chính trị đã tỏ rõ quan điểm về công dân thành niên là công dân đủ 18 tuổi trở
lên. Trực tiếp và rõ ràng hơn, Điều 18 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định:
“Người từ đủ 18 tuổi trở lên là người thành niên. Người chưa đủ 18 tuổi là
người chưa thành niên”. Điều 161 Bộ luật lao động năm 2012 cũng thống
nhất: “Người lao động chưa thành niên là người lao động dưới 18 tuổi”. Như
vậy, pháp luật Việt Nam thống nhất xác định tuổi thành niên là đủ 18 tuổi,
người chưa đủ 18 tuổi là người chưa thành niên.
Về năng lực trách nhiệm hình sự, trong pháp luật Việt Nam hiện nay
không có định nghĩa pháp lý. Bộ luật hình sự năm 1999 chỉ quy định tình
trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự là tình trạng của “người thực
hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc
một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi
của mình” (khoản 1 Điều 13). Suy ra từ quy định này, người có năng lực trách
nhiệm hình sự theo pháp luật Việt Nam là người không mắc bệnh tâm thần
hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức và điều khiển hành vi tại
thời điểm người đó thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội.
Về tuổi chịu trách nhiệm hình sự, Bộ luật hình sự nước ta quy định

24. 16
người từ đủ 14 tuổi trở lên bắt đầu phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên,
luật không chỉ quy định một ngưỡng tuổi chịu trách nhiệm hình sự chung mà
có sự phân hóa theo tính chất, mức độ của hành vi phạm tội. Trong đó, người
đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm về mọi tội phạm còn người đủ 14 tuổi
nhưng chưa đủ 16 tuổi thì chỉ chịu trách nhiệm về tội phạm rất nghiêm trọng
do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng (Điều 12).
Theo các quy định trên, để xác định một người phạm tội là người chưa
thành niên phạm tội thì cần thỏa mãn các dấu hiệu sau: 1) Chưa đủ 18 tuổi; 2)
Không mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức và
điều khiển hành vi khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội; 3) Đủ 16 tuổi
trở lên hoặc đủ 14 tuổi trở lên nhưng chưa đủ 16 tuổi mà thực hiện tội phạm
đặc biệt nghiêm trọng hay rất nghiêm trọng do cố ý.
Như vậy, người chưa thành niên phạm tội nói chung là người mà tại
thời điểm thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, trái pháp luật hình sự chưa
đến tuổi trưởng thành nhưng có năng lực trách nhiệm hình sự và đã đủ tuổi
chịu trách nhiệm hình sự theo luật định. Vận dụng vào các điều kiện cụ thể
trong pháp luật thực định của Việt Nam thì khái niệm này được định nghĩa
như sau: Người chưa thành niên phạm tội là người có năng lực trách nhiệm
hình sự, đủ 14 nhưng chưa đủ 18 tuổi khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã
hội bị Bộ luật hình sự quy định là loại tội phạm mà người đó phải chịu trách
nhiệm hình sự nếu phạm phải.
1.1.2. Khái niệm quyết định hình phạt đối với người chưa thành
niên phạm tội
Quyết định hình phạt là hoạt động áp dụng pháp luật quan trọng trong
giai đoạn xét xử vụ án hình sự. Quyết định hình phạt chính xác, khách quan là
cơ sở để đạt được các mục đích của hình phạt: trừng trị và giáo dục, cải tạo
người phạm tội; ngăn ngừa họ phạm tội mới; răn đe, ngăn ngừa những người

25. 17
khác trong xã hội. Chỉ khi hình phạt được quyết định một cách chính xác thì
mục đích của hình phạt mới đạt được, giúp cho người bị kết án tự mình ý thức
được sự công bằng của pháp luật và bản thân họ cũng thấy rõ lỗi lầm, sai
phạm mà quyết tâm cải tạo trở thành người công dân có ích cho xã hội. Hình
phạt được quyết định quá nhẹ so với tính chất và mức độ nguy hiểm của tội
phạm đã được thực hiện sẽ sinh ra ở người phạm tội và ở những người khác
thái độ xem thường pháp luật, còn hình phạt được quyết định quá nặng sẽ gây
ra ở người bị kết án, cũng như những người khác tâm lý oán hận, mất niềm
tin, chống đối Nhà nước và xã hội.
Trước Bộ luật hình sự năm 1985, trong thực tiễn xét xử, quyết định
hình phạt được gọi tên là “lượng hình” [34, tr.75], sau khi Bộ luật hình sự
năm 1985 ra đời thuật ngữ quyết định hình phạt được chính thức ghi nhận bởi
khoản 4 Điều 17 và tiếp tục được sử dụng trong Bộ luật hình sự năm 1999.
Tuy không có định nghĩa pháp lý nhưng thông thường phạm trù này đều nhận
thức rằng quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn, áp dụng đối với người
bị kết án chế tài hình sự tương ứng hành vi phạm tội của họ theo quy định của
Bộ luật hình sự. Mặc dù vậy, nhưng trong khoa học luật hình sự, nội hàm,
ngoại diên khái niệm quyết định hình phạt vẫn chưa có sự thống nhất giữa các
nhà khoa học, cơ bản có hai nhóm quan điểm như sau:
Nhóm quan điểm thứ nhất cho rằng, quyết định hình phạt là việc Tòa
án lựa chọn khung hình phạt, loại hình phạt và mức hình phạt cụ thể trong
phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội. Quan điểm được đưa ra
trong hệ thống các Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của Khoa
Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội: “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa
chọn loại hình phạt cụ thể (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt
bổ sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người
phạm tội” [5, tr.317]. Thống nhất với quan điểm đó, Giáo trình Luật hình sự

26. 18
Việt Nam của trường Đại học Luật Hà Nội cũng xác định: “Quyết định hình
phạt là sự lựa chọn loại hình phạt và xác định mức hình phạt cụ thể trong phạm
vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể” [43, tr.201]. Tương tự,
quan điểm này cũng được sử dụng trong một số sách tham khảo, chuyên khảo
khác như cuốn “Định tội danh và quyết định hình phạt theo luật hình sự Việt
Nam” của PGS.TS. Lê Văn Đệ; “Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt
theo luật hình sự Việt Nam” của ThS. Đinh Văn Quế [23, tr.89]; v.v...
Nhóm quan điểm thứ hai lại xác định quyết định hình phạt theo nghĩa
rộng được thể hiện trong các nghiên cứu như: Sách tham khảo “Trách nhiệm
hình sự và hình phạt” do GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên; sách chuyên
khảo “Định tội danh và quyết định hình phạt” của PGS.TS. Dương Tuyết
Miên; Sách “Kỹ năng xét xử vụ án hình sự” của PGS.TS. Nguyễn Văn Huyên
chủ biên; v.v... [13, tr.65]. Theo đó, quyết định hình phạt sẽ bao gồm cả quyết
định hình phạt chính, quyết định hình phạt bổ sung, quyết định biện pháp
chấp hành hình phạt và quyết định các biện pháp tư pháp với mục đích thay
thế hoặc hỗ trợ cho hình phạt. Thậm chí, trong đó có quan điểm còn cho rằng
quyết định hình phạt có thể được hiểu theo nghĩa rộng hơn nữa là quyết định
biện pháp xử lý đối với người phạm tội, nghĩa là bao gồm cả việc quyết định
miễn trách nhiệm hình sự, quyết định miễn hình phạt.
Như vậy, tất cả các quan điểm đều thống nhất cho rằng quyết định hình
phạt là hoạt động ở giai đoạn xét xử, cho ra kết quả là biện pháp xử lý đối với
người phạm tội nhưng nội hàm của khái niệm trong các quan điểm có sự rộng,
hẹp khác nhau. Tác giả luận văn cho rằng các quan điểm nêu trên đều có tính
hợp lý riêng. Tuy nhiên, trong luận văn này, quan niệm về quyết định hình
phạt được hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm cả việc quyết định loại hình phạt,
mức hình phạt hay quyết định áp dụng biện pháp tư pháp, biện pháp chấp
hành hình phạt lẫn miễn hình phạt, miễn trách nhiệm hình sự. Sở dĩ như vậy

27. 19
là bởi vì chúng tôi cho rằng quyết định hình phạt bao gồm tất cả các khâu từ:
1) Quyết định có áp dụng hình phạt hay không cho đến - 2) Quyết định áp
dụng hình phạt như thế nào và 3) Quyết định thực thi hình phạt đó ra sao.
Tóm lại, khái niệm quyết định hình phạt được sử dụng để nghiên cứu
vấn đề quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội được
định nghĩa như sau: Quyết định hình phạt là hoạt động trong giai đoạn xét xử
vụ án hình sự do Tòa án thực hiện nhằm đưa ra biện pháp xử lý thích đáng
đối với người phạm tội trên cơ sở quy định pháp luật hình sự và sự tương
xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.
Nội dung hoạt động quyết định hình phạt theo khái niệm này bao gồm:
- Lựa chọn áp dụng hình phạt đối với người phạm tội hay không áp
dụng hình phạt (mà quyết định miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình hoặc áp
dụng biện pháp tư pháp);
- Nếu quyết định áp dụng hình phạt thì lựa chọn loại hình phạt, bao
gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ sung với mức độ cụ thể trong
phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội.
- Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội là một
trường hợp đặc biệt của quyết định hình phạt, khác với các trường hợp quyết
định hình phạt thông thường ở chỗ đối tượng áp dụng là người chưa thành
niên - những người chưa phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần, luôn
được pháp luật bảo hộ và cho phép hưởng chế độ trách nhiệm pháp lý giảm
nhẹ hơn người đã trưởng thành.
Do đó, với các khái niệm người chưa thành niên phạm tội và quyết định
hình phạt đã thống nhất ở trên, có thể xác định một khái niệm đang nghiên cứu
được định nghĩa như sau: Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội là việc Tòa án đưa ra biện pháp xử lý thích đáng đối với người thực
hiện phạm tội khi chưa đủ 18 tuổi trên cơ sở quy định pháp luật hình sự, tính

28. 20
chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, các đặc điểm của
người chưa thành niên và những ưu tiên đặc biệt của pháp luật đối với họ.
Như vậy, quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội
có những đặc điểm của quyết định hình phạt nói chung như: được tiến hành
trong hoạt động xét xử bởi chủ thể là Tòa án; được tiến hành sau khi đã xác
định được tội phạm và định tội danh; phải tuân thủ những nguyên tắc, căn cứ
luật định; cho ra kết quả áp dụng pháp luật đối với người phạm tội cụ thể
trong vụ án cụ thể... Bên cạnh những đặc điểm đó, do đối tượng bị áp dụng
đặc biệt nên quyết định hình phạt có các đặc điểm khác so với quyết định hình
phạt nói chung như sau:
* Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội chỉ
được đặt ra trong xét xử vụ án có người chưa thành niên phạm tội
Như vậy, hoạt động này chỉ tiến hành đối với người đã thực hiện hành
vi nguy hiểm cho xã hội khi chưa đủ tuổi trưởng thành và hành vi nguy hiểm
người đó thực hiện thuộc loại tội phạm mà người đó phải chịu trách nhiệm
hình sự theo luật định. Như đã nêu trên, vấn đề này được quy định khác
nhau theo pháp luật của các quốc gia. Ở những nước quy định tuổi chịu trách
nhiệm hình sự bằng hoặc cao hơn tuổi thành niên của cá nhân thì vấn đề
quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội không được đặt
ra. Ở Việt Nam, người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi trở lên có thể bị truy
cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt. Bộ luật hình sự Việt Nam
phân hóa trách nhiệm hình sự theo lứa tuổi, quy định người từ đủ 14 tuổi đến
chưa đủ 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự trong trường hợp phạm tội
đặc biệt nghiêm trọng do cố ý nên vấn đề quyết định hình phạt đối với người
chưa thành niên phạm tội chỉ đặt ra trong ba trường hợp: 1) Người phạm tội
đủ 16 tuổi nhưng chưa đủ 18 tuổi khi thực hiện tội phạm; 2) Người phạm tội
đủ 14 tuổi nhưng chưa đủ 16 tuổi khi thực hiện tội phạm đặc biệt nghiêm

29. 21
trọng; 3) Người phạm tội đủ 14 tuổi nhưng chưa đủ 16 tuổi khi thực hiện tội
phạm rất nghiêm trọng do cố ý.
* Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội được
tiến hành theo hướng giảm nhẹ so với người thành niên phạm tội
Người chưa thành niên là người chưa phát triển đầy đủ về thể chất và
tinh thần, dễ bị tác động bởi ngoại cảnh. Do vậy, việc nhận thức và hành vi
của họ có sự lệch chuẩn không hẳn đã phản ánh nhân cách nguy hiểm cho xã
hội. Vì lẽ đó, pháp luật hình sự của hầu hết các quốc gia trên thế giới không
chỉ coi người chưa thành niên phạm tội là đối tượng cần phải trừng trị mà còn
là nạn nhân của các yếu tố xã hội không lành mạnh. Việc xem xét trách nhiệm
hình sự đối với người chưa thành niên luôn được pháp luật đặt trong mối quan
hệ với trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc và giáo dục họ. Chế độ trách nhiệm hình
sự đối với người chưa thành niên luôn thể hiện yếu tố khoan hồng so với
người thành niên. Việc quyết định hình phạt đối với họ vì vậy cũng được xác
định theo hướng giảm nhẹ.
* Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội phải
tuân thủ đồng thời những căn cứ, nguyên tắc quyết định hình phạt chung
và những yêu cầu riêng thể hiện trong chính sách hình sự đối với người
chưa thành niên phạm tội
Bản thân vẫn là hoạt động quyết định hình phạt nên quyết định hình
phạt đối với người chưa thành niên phạm tội đương nhiên phải tuân thủ những
nguyên tắc, căn cứ quyết định hình phạt chung. Bên cạnh đó, như đã nêu trên
người chưa thành niên là đối tượng bảo hộ đặc biệt của pháp luật nên trong
chính sách hình sự đối với đối tượng này luôn có nhưng ưu tiên riêng. Khi
tiến hành quyết định hình phạt trên cơ sở những nguyên tắc, căn cứ chung
không được mâu thuẫn, làm vô hiệu hóa chính sách hình sự đối với người
chưa thành niên phạm tội.

30. 22
1.1.3. Các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội
Quyết định hình phạt là một hoạt động áp dụng pháp luật diễn ra trong
lĩnh vực pháp luật hình sự, có thể đưa đến hậu quả pháp lý là những hình thức
trách nhiệm pháp lý đặc biệt nghiêm khắc đối với người vi phạm. Vì vậy,
quyết định hình phạt nói chung, quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội nói riêng đòi hỏi tính chính xác cao và phải được tiến
hành trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản chặt chẽ.
Định tội danh và quyết định hình phạt là các hoạt động áp dụng pháp
luật hình sự quan trọng nhất của Tòa án. Sau khi định tội danh thì việc quyết
định hình phạt đóng vai trò quan trọng. Cho nên, khi quyết định hình phạt
trong trường hợp chung và đối với người chưa thành niên phạm tội vẫn phải
tuân thủ những nguyên tắc quyết định hình phạt chung.
Dưới góc độ khoa học luật hình sự, theo chúng tôi, các nguyên tắc
quyết định hình phạt là những tư tưởng chỉ đạo và định hướng hoạt động của
Tòa án khi tiến hành quyết định hình phạt để đưa ra hình phạt công bằng và
phù hợp. Do đó, về cơ bản, các sách báo pháp lý đều xác định việc quyết định
hình phạt phải tuân thủ theo ba nguyên tắc - nguyên tắc pháp chế xã hội chủ
nghĩa; nguyên tắc nhân đạo; nguyên tắc cá thể hóa hình phạt [16, tr.237].
Tuy nhiên, cũng có một số nhà khoa học bổ sung thêm nguyên tắc công
bằng [56, tr.402]. Chúng tôi tán thành với quan điểm cho rằng trong quyết
định hình phạt phải có nguyên tắc công bằng vì, “quyết định hình phạt đúng
pháp luật, công bằng là tiền đề, điều kiện để đạt được các mục đích của hình
phạt... Nguyên tắc công bằng khi quyết định hình phạt đòi hỏi Tòa án phải
tuyên hình phạt phản ánh một cách đúng đắn dư luận xã hội, ý thức pháp luật
và đạo đức xã hội chúng ta… định hướng để Tòa án quyết định hình phạt dựa
trên cơ sở pháp luật và công bằng” [55, tr.162-163].

31. 23
* Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa
Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa thể hiện trong quyết định hình
phạt ở chỗ: khi quyết định hình phạt Tòa án phải tuân thủ nghiêm chỉnh các
quy định của luật hình sự. Nội dung của nguyên tắc này đòi hỏi việc áp dụng
hình phạt chỉ tiến hành đối với người thực hiện hành vi phạm tội đã được quy
định cụ thể trong luật. Nguyên tắc “vô luật bất hình” là nguyên tắc nền tảng
của luật hình sự mà Điều 2 Bộ luật hình sự Việt Nam đã ghi nhận: “Chỉ người
nào phạm tội đã được luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình
sự”. Như vậy, cơ sở của việc áp dụng hình phạt là phải có hành vi phạm tội
theo luật định. Nguyên tắc pháp chế còn đòi hỏi chủ thể quyết định hình phạt
chỉ có thể là Tòa án. Bởi vì cơ sở của việc áp dụng hình phạt là có hành vi
phạm tội mà chỉ có Tòa án là cơ quan duy nhất được Hiến pháp xác định là có
quyền nhân danh Nhà nước tuyên bố một người nào đó phạm tội sau khi
chứng minh bằng một trình tự luật định [25, Điều 31, Khoản 1]. Do đó, chỉ có
Tòa án mới có quyền tuyên bố một người phạm tội và quyết định hình phạt áp
dụng đối với người đó.
Một đòi hỏi nữa của nguyên tắc pháp chế là khi tuyên phạt một hình
phạt phải có căn cứ và có tính xác định. Muốn vậy đòi hỏi Tòa án phải nghiên
cứu kỹ và làm sáng tỏ các tình tiết có trong vụ án để làm căn cứ cho việc
quyết định hình phạt, những tình tiết đó chỉ là những tình tiết đã được thẩm
vấn, kiểm tra trong quá trình xét xử và được Hội đồng xét xử đánh giá, nhận
xét, nêu rõ lý do khi lấy làm căn cứ quyết định hình phạt. Vì thế, tính xác định
của hình phạt thể hiện ở chỗ hình phạt được quyết định đối với bị cáo phải cụ
thể về loại hình phạt và mức hình phạt và phải được luật quy định áp dụng đối
với tội mà người đó đã phạm.
* Nguyên tắc nhân đạo
Nguyên tắc nhân đạo nghĩa là nguyên tắc vì lợi ích của con người.

32. 24
Trong quyết định hình phạt, nguyên tắc nhân đạo thể hiện ở chỗ hình phạt
được áp dụng phải bảo đảm hài hòa giữa ý chí của Nhà nước, lợi ích của xã
hội và lợi ích của bản thân của người phạm tội. Nhà nước đặt ra hình phạt
với mục đích trước tiên là để trừng trị người phạm tội, buộc họ phải trả giá
vì hành vi nguy hiểm cho xã hội đã thực hiện. Tuy nhiên, cao cả hơn, hình
phạt phải hướng tới mục đích giáo dục, cải tạo người phạm tội thành người
lương thiện, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Theo đó, việc áp dụng hình phạt
với người phạm tội không được gây đau đớn thể xác, hạ nhục nhân phẩm mà
chỉ nhằm giúp người phạm tội nhận ra và có ý thức sửa chữa sai lầm của họ.
Để đạt được mục đích đó, luật hình sự đặt ra các quy định có tính nhân đạo
như: các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội ít
nguy hiểm cho xã hội và những người phạm tội lần đầu, những người thật
thà khai báo, tố giác đồng bọn, lấy công chuộc tội, ăn năn hối cải, tự nguyện
bồi thường thiệt hại đã gây ra; chính sách khoan hồng đặc biệt đối với người
phạm tội là phụ nữ mang thai, nuôi con nhỏ, người chưa thành niên. Khi
quyết định hình phạt, Tòa án phải xem xét các tình tiết, chính sách kể trên để
đưa ra biện pháp xử lý người phạm tội vừa thể hiện được thái độ lên án của
Nhà nước, vừa tạo ra cơ hội cho người phạm tội cải tạo, sửa chữa sai lầm,
trở thành người có ích cho xã hội.
Nguyên tắc nhân đạo còn thể hiện ở việc hạn chế sự trừng trị. Các hình
phạt được quy định trong luật hình sự thường không ở một mức cố định mà
có một khung giao động trong một khoảng cho phép Tòa án lựa chọn mức
phạt thích hợp đối với từng người phạm tội cụ thể. Mức hình phạt áp dụng
được coi là nhân đạo nếu nó là mức tối thiểu cần thiết áp dụng đối với người
phạm tội trong trường hợp đó.
* Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt
Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt thể hiện trong quyết định hình phạt ở

33. 25
chỗ hình phạt do Tòa án tuyên phải tương xứng với tính chất và mức độ nguy
hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội và các tình
tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Nguyên tắc này được thể hiện
rõ trong chính sách đối xử với người phạm tội tại Điều 3 Bộ luật hình sự:
Nghiêm trị người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, ngoan cố
chống đối, lưu manh, côn đồ, tái phạm nguy hiểm, lợi dụng chức
vụ, quyền hạn để phạm tội; người phạm tội dùng thủ đoạn xảo
quyệt, có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, cố ý gây hậu quả
nghiêm trọng.
Khoan hồng đối với người tự thú, thành khẩn khai báo, tố
giác người đồng phạm, lập công chuộc tội, ăn năn hối cải, tự
nguyện sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại gây ra.
Đối với người lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng, đã hối cải,
thì có thể áp dụng hình phạt nhẹ hơn hình phạt tù, giao họ cho cơ
quan, tổ chức hoặc gia đình giám sát, giáo dục.
Nguyên tắc cá thể hóa còn được nhà làm luật thể hiện qua việc quy
định mức hình phạt khác nhau đối với các loại tội phạm khác nhau là: ít
nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng tại Điều
8 Bộ luật hình sự. Ngoài ra, nội dung của nguyên tắc này cũng được thể hiện
ở các điều luật quy định các giai đoạn phạm tội, đồng phạm, hệ thống các
hình phạt và các điều kiện áp dụng chúng cũng như việc quy định khung chế
tài trong điều luật ở Phần các tội phạm cụ thể.
* Nguyên tắc công bằng
Nguyên tắc công bằng trong luật hình sự thể hiện ở việc mọi người phạm
tội đều phải chịu trách nhiệm hình sự một cách bình đẳng theo luật định, không
phân biệt giới tính, dân tộc, tôn giáo, chính kiến, nghề nghiệp, địa vị xã hội và
tình trạng tài sản... Nguyên tắc này được khẳng định tại khoản 2 Điều 3 Bộ luật

34. 26
hình sự: “Mọi người phạm tội đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt
nam, nữ, dân tộc tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần, địa vị xã hội”.
Trong quyết định hình phạt, nguyên tắc công bằng thể hiện ở chỗ loại
và mức hình phạt do Tòa án tuyên phải tương xứng với tội phạm đã thực hiện,
tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội mà không có
sự phân biệt đối xử nào giữa những người phạm tội. Những người phạm cùng
một tội trong những điều kiện giống nhau thì phải chịu mức hình phạt tương
đương như nhau, tội phạm càng nghiêm trọng thì hình phạt càng nghiêm khắc
và ngược lại. “Nguyên tắc công bằng trong luật hình sự còn đòi hỏi Tòa án
phải tuyên hình phạt phản ánh một cách đúng đắn dư luận xã hội, ý thức
pháp luật và đạo đức xã hội chúng ta…” [55, tr.163]. Điều đó có nghĩa, một
mặt yêu cầu bắt buộc là phải đúng pháp luật, nhưng mặt khác phải bảo đảm
các đòi hỏi của nó trên cơ sở phù hợp với các tình tiết cụ thể của tội phạm đã
thực hiện, nhân thân người phạm tội và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách
nhiệm hình sự.
Vì vậy, để bảo đảm được tính công bằng đó, Tòa án phải thống nhất
trong việc đánh giá các căn cứ của quyết định hình phạt thì hình phạt được áp
dụng mới như nhau trong các trường hợp phạm tội có các tình tiết tương
đương. Đồng thời, Tòa án phải xem xét toàn diện các tình tiết của vụ án để
tránh quyết định hình phạt không thỏa đáng đối với người phạm tội.
Ngoài việc tuân thủ các nguyên tắc chung trong quyết định hình phạt
như đã nêu trên, việc quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội còn phải tuân thủ một số nguyên tắc riêng do đặc thù của đối tượng
áp dụng là chưa thành niên như sau:
* Nguyên tắc giảm nhẹ hình phạt
Như đã nêu trên, chưa thành niên phạm tội là những người chưa phát
triển toàn diện về thể chất và tinh thần, khả năng nhận thức hạn chế, hành

35. 27
động bồng bột, dễ bị rủ rê, tác động nên việc trừng phạt họ cần khoan hồng
hơn so với người thành niên. Do đó, hình phạt phải được quyết định đối với
người chưa thành niên theo hướng giảm nhẹ. Tuy nhiên, mức độ giảm nhẹ
hình phạt đối với người chưa thành niên được xác định trong khuôn khổ luật
định chứ không phải giảm nhẹ một cách tùy tiện dẫn đến không tương xứng
với hành vi phạm tội.
* Nguyên tắc coi trọng và đề cao mục tiêu giáo dục, cải tạo
Việc quyết định hình phạt nói chung đều nhằm đến kết quả đạt được
các mục đích của hình phạt là: trừng trị, cải tạo, phòng ngừa nhưng trong
quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên thì mục tiêu giáo dục, cải
tạo cần đặc biệt coi trọng hơn. Thiện, ác không phải bản tính vốn sẵn có của
con người từ lúc sinh ra. Nhân sinh quan đầy tính nhân văn đó là đạo lý
truyền thống của dân tộc ta đã được Bác Hồ thể hiện trong hai câu thơ: “Hiền,
dữ đâu phải là tính sẵn. Phần nhiều do giáo dục mà nên” [65]. Theo đó,
phạm tội không phải cái ác bẩm sinh của người phạm tội mà được hình thành
quá trình xã hội của người ấy. Do không phải bản chất cố định tất cả người
phạm tội dù có lỗi lầm đến đâu đều có khả năng phục thiện thông qua con
đường giáo dục thích hợp. Người chưa thành niên lại càng có khả năng cải tạo
hơn nữa vì nhân cách của họ đang trong quá trình hình thành, chưa ổn định,
dễ cải biến nếu được giáo dục, giúp đỡ. Người chưa thành niên là những
người trẻ tuổi, tương lai còn dài, khi được phục thiện cũng có nhiều cơ hội
đóng góp cho xã hội hơn so với người đã thành niên. Vì vậy, khi quyết định
hình phạt đối với chưa thành niên phạm tội phải đặt mục tiêu giáo dục lên
hàng đầu nhằm cải tạo, giúp đỡ họ trở thành người có ích cho xã hội.
* Nguyên tắc không áp dụng các hình phạt đặc biệt nghiêm khắc
Xuất phát từ nguyên tắc giảm nhẹ và đặc biệt là nguyên tắc coi trọng
mục tiêu giáo dục nên những hình phạt nghiêm khắc mà không cho chưa

36. 28
thành niên phạm tội cơ hội được cải tạo, trở lại là người lương thiện, tái hòa
nhập cộng đồng cần phải loại bỏ. Bởi vậy, trong danh mục những hình phạt
được áp dụng đối với chưa thành niên phạm tội không thể có những hình
phạt loại bỏ hoàn toàn người phạm tội ra khỏi xã hội như hình phạt tù chung
thân hoặc tử hình. Hình phạt tù có thời hạn dài cũng không nên áp dụng đối
với chưa thành niên phạm tội vì nó cũng làm hạn chế cơ hội tái hòa nhập xã
hội của họ.
* Nguyên tắc hạn chế việc cách ly chưa thành niên phạm tội khỏi
môi trường sống bình thường của họ
Người chưa thành niên hầu hết là những người chưa có khả năng sinh
sống độc lập mà còn lệ thuộc vào sự nuôi dưỡng, quan tâm, chăm sóc, giáo
dục của gia đình, nhà trường, cộng đồng xã hội nơi họ sinh sống. Đó cũng là
môi trường cần thiết cho sự phát triển nhân cách bình thường của người
chưa thành niên. Do vậy, khi lựa chọn biện pháp xử lý chưa thành niên phạm
tội cần hạn chế tối đa việc áp dụng hình phạt cách ly họ khỏi môi trường
sống bình thường, bảo đảm cho họ có thể cải tạo, giáo dục trong môi trường
ngoài xã hội.
1.2. KHÁI QUÁT LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 ĐẾN
KHI BAN HÀNH BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH
PHẠT ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI
Từ sau khi chính quyền về tay Cách mạng nhân dân, với thái độ quan
tâm, trân trọng “trẻ em như búp trên cành”, chính sách hình sự đối với người
chưa thành niên phạm tội của Nhà nước ta đã sớm được đặt ra trong nền pháp
luật mới. Trong nhưng năm đầu xây dựng Nhà nước kiểu xã hội chủ nghĩa,
vấn đề quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội mặc dù
chưa được quy định chính thức trong các văn bản pháp luật nhưng đã sớm

37. 29
được đặt ra trong thực tiễn xét xử. Ngay trong lần pháp điển hóa thứ nhất luật
hình sự Việt Nam - Bộ luật hình sự năm 1985 vấn đề quyết định hình phạt đối
với người chưa thành niên phạm tội đã được chú trọng điều chỉnh riêng và
tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện trong lần pháp điển hóa thứ hai luật hình sự
Việt Nam - Bộ luật hình sự năm 1999 nhưng cho đến nay vẫn còn nhiều điểm
chưa thống nhất cả về nhận thức lẫn vận dụng các quy định này, mà dưới đây
chúng ta sẽ lần lượt xem xét.
1.2.1. Giai đoạn từ Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến trước
pháp điển hóa lần thứ nhất - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985
Từ sau khi giành được chính quyền cách mạng năm 1945 đến trước
năm 1985, mặc dù Nhà nước ta đã nỗ lực ban hành nhiều văn bản pháp luật
điều chỉnh các quan hệ pháp luật hình sự nhưng trong giai đoạn này vấn đề
quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội chưa được đề
cập đến một cách chính thức trong các văn bản luật mà chủ yếu thể hiện qua
các hướng dẫn áp dụng pháp luật của ngành Tòa án (văn bản dưới luật). Sự
thiếu vắng của những quy định quan trọng đó không phải do thiếu quan tâm
mà xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như: điều kiện chiến tranh, tình
hình người chưa thành niên phạm tội không nhiều, hạn chế về cơ sở vật chất,
nhân lực cho công tác lập pháp…
Lần đầu tiên, vấn đề người chưa thành niên phạm tội được đề cập đến
trong Chỉ thị số 46-TH ngày 14/01/1969 của Tòa án nhân dân tối cao về việc
tăng cường và phát huy hơn nữa tác dụng của Tòa án trong công tác bảo vệ
trật tự, trị an, bảo vệ tài sản của nhà nước và quản lý thị trường ở thành phố
Hà Nội quy định:
Nói chung, đối với trẻ em hư dưới 14 tuổi thì không đưa ra
Tòa án xét xử; từ 14 tuổi đến 18 tuổi, nếu trường hợp phạm pháp
cần thiết phải đưa xét xử thì châm trước đến tuổi còn non trẻ của

38. 30
chúng; riêng đối với loại từ 14 đến 16 tuổi, chỉ nên xét xử trong
những trường hợp phạm tội nghiêm trọng [34, tr.13].
Chỉ thị này đã xác định rõ vấn đề tuổi chịu trách nhiệm hình sự và phân
hóa mức độ chịu trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên, theo đó người
từ 14 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự nhưng nếu chưa đến 16 tuổi thì
chỉ phải chịu trách nhiệm trong trường hợp phạm tội nghiêm trọng. Hơn nữa,
Chỉ thị bước đầu đề ra yêu cầu của việc xem xét trách nhiệm hình sự (mà sẽ là
nền tảng hình thành nguyên tắc quyết định hình phạt) đối với người chưa thành
niên phạm tội là: “châm trước đến tuổi còn non trẻ của chúng”.
Sau Chỉ thị số 46-TH, Báo cáo tổng kết công tác 4 năm (1965-1968)
của Tòa án nhân dân tối cao tiếp tục hướng dẫn đường lối xử lý người chưa
thành niên phạm tội:
Về nguyên tắc, từ đủ 14 tuổi tròn trở lên coi là có trách nhiệm
về mặt hình sự. Nói chung đối với lứa tuổi từ 14 đến 16 thì chỉ bị
truy tố, xét xử trong những trường hợp phạm các tội nghiêm trọng
như giết người, cướp của, hiếp dâm... riêng về hiếp dâm nói chung
vẫn chủ yếu là giáo dục và cũng chỉ nên truy tố, xét xử trong trường
hợp nghiêm trọng. Đối với lứa tuổi từ 16 đến 18 tuổi, nếu hành vi
phạm pháp có tính chất tương đối nghiêm trọng, nói chung cần xét
xử, nhưng so với người lớn cần xử nhẹ hơn [34 tr.14].
Hướng dẫn này có một bước tiến trong quy định về tuổi chịu trách
nhiệm hình sự, phải là tuổi đủ - “đủ 14 tuổi tròn trở lên” chứ không phải là
đến 14 tuổi. Mức độ chịu trách nhiệm hình sự tương ứng với tuổi của người
chưa thành niên phạm tội cũng được phân hóa rõ ràng hơn. Bên cạnh đó, bản
Báo cáo đã đặt ra những yêu cầu của quyết định hình phạt đối với người chưa
thành niên phạm tội: xử nhẹ hơn người lớn (người thành niên) và nhằm mục
đích giáo dục là chủ yếu.

39. 31
Không chỉ đề ra yêu cầu giảm nhẹ và mục đích giáo dục khi quyết
định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội, Hội nghị tổng kết
công tác 4 năm của ngành Tòa án (1965-1968) còn đề xuất việc ưu tiên áp
dụng các biện pháp tư pháp thay vì hình phạt tù đối với người chưa thành
niên phạm tội:
Đối với các em từ 14 đến 16 tuổi phạm tội trộm cắp nhiều
lần, thì phải kiên trì giáo dục, cải tạo, đề nghị đưa vào trường phổ
thông công nông nghiệp hoặc trong trường hợp bị truy cứu trách
nhiệm hình sự thì chỉ nên tuyên xử giao cho gia đình bảo lĩnh giáo
dục (nếu có điều kiện) hoặc chỉ nên áp dụng biện pháp án treo. Xử
phạt tù giam, nhất là những án phạt tù ngắn hạn hoàn toàn không
thích hợp với lứa tuổi đó và cũng không đạt được một tác dụng thiết
thực nào [34, tr.16].
Quan điểm nhận thức được thống nhất ở đây là hình phạt tù không
thích hợp và hiệu quả để cải tạo người chưa thành niên phạm tội nên khi xét
xử đối tượng này, các tòa án phải ưu tiên áp dụng các biện pháp như: giao cho
gia đình bảo lãnh và giáo dục hoặc cho hưởng án treo.
Do chưa có một Bộ luật thống nhất, nên ở giai đoạn này quy định về
quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội cũng nằm rải rác
trong cả các văn bản hướng dẫn về tội phạm cụ thể. Chẳng hạn như về các tội
phạm tình dục, Hướng dẫn số 329-HS2 ngày 11/2/1967 của Tòa án nhân dân
tối cao đã đề ra yêu cầu áp dụng biện pháp tư pháp thay thế hình phạt nhằm
mục đích giáo dục người chưa thành niên phạm tội:
Riêng đối với các can phạm còn ít tuổi (phạm tội hiếp dâm),
cần phân biệt đối với những can phạm trong lứa tuổi, từ khoảng 14
đến 16, chủ yếu nên dùng những biện pháp giáo dục như: giao cho
cha, anh, chú, bác bảo lĩnh và giáo dục; giữ trong các trại giáo

40. 32
dưỡng vị thành niên; chỉ trong một số ít trường hợp có tình tiết thực
sự nghiêm trọng mới cần xét xử [34, tr.18].
Những biện pháp tư pháp được đề xuất ở đây cho đến hiện nay vẫn còn
nguyên giá trị sử dụng (được quy định chính thức trong Bộ luật hình sự hiện
hành bằng biện pháp - Đưa vào trường giáo dưỡng và giáo dục tại xã,
phường, thị trấn).
Không chỉ đề xuất áp dụng biện pháp tư pháp, Hướng dẫn 329-HS2 còn
nêu căn cứ quyết định hình phạt và xác định mức hình phạt giảm nhẹ cụ thể
trong trường hợp cần áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội:
Khi xét xử cần chiếu cố thích đáng đến trình độ hiểu biết
pháp luật non kém và khả năng dễ tiếp thu cải tạo giáo dục của họ,
đến việc họ chưa nhận thức được đầy đủ tính chất nguy hiểm của
hành vi của mình mà xử nhẹ hơn các can phạm đã lớn tuổi... chỉ vào
khoảng 1/2 mức án đối với can phạm lớn tuổi [34, tr.19].
Theo hướng dẫn này, ngoài việc dựa trên các căn cứ chung để quyết
định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội, Tòa án còn cần xem
xét đến 03 yếu tố thuộc về nhân thân người đó là: trình độ hiểu biết pháp luật;
khả năng giáo dục, cải tạo; mức độ nhận thức hành vi. Trên cơ sở các yếu tố
này, Tòa án sẽ cân nhắc một mức hình phạt nhẹ hơn luật định cho người chưa
thành niên phạm tội và theo nguyên tắc là bằng khoảng một nửa so với người
thành niên phạm tội tương tự.
Vấn đề loại trừ hình phạt tử hình đối với người chưa thành niên phạm
tội cũng đã được đặt ra trong hoạt động quyết định hình phạt bởi Bản tổng kết
số 452-HS2 ngày 10/8/1970 của Tòa án nhân dân tối cao về thực tiễn xét xử
loại tội giết người:
Vì tội giết người là một tội hết sức nguy hiểm mà lứa tuổi từ
14 tuổi tròn trở lên đã có thể nhận thức được ít nhiều tính chất, cho

41. 33
nên, nói chung, cần truy tố xử các trường hợp giết người mà can
phạm có từ 14 tuổi tròn trở lên. Tuy nhiên, vì nhận thức của các
phạm còn non nớt, cho nên cần xét xử nhẹ hơn so với người đã
lớn... Mức hình phạt đối với can phạm này nói chung chỉ nên từ
khoảng 15 năm tù trở xuống. Đối với các can phạm đã có từ 16 tuổi
tròn trở lên cho đến dưới 18 tuổi một ít cũng có thể xử nhẹ một
phần so với can phạm đã lớn và đối với tất cả các loại can phạm
này, nói chung, không nên áp dụng hình phạt tử hình [34, tr.19].
Bản tổng kết này đã xác định rõ quan điểm không áp dụng hình phạt tử
hình đối với người chưa thành niên phạm tội. Bên cạnh đó, nó còn phân hóa
đối tượng người chưa thành niên phạm tội để có chính sách xử lý phù hợp.
Theo đó, khi quyết định hình phạt đối với người tròn 14 tuổi trở lên nhưng
chưa tròn 16 tuổi phạm tội giết người thì tối đa chỉ phạt 15 năm tù. Đối với
người phạm tội tròn 16 tuổi đến chưa tròn 18 tuổi thì việc quyết định hình
phạt không có giới hạn chính xác mà tùy vào sự cân nhắc của Tòa án nhưng
phải “xử nhẹ một phần so với can phạm đã lớn”.
Nếu như các văn bản được ban hành trước năm 1975 thống nhất quan
điểm chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên từ đủ 14
tuổi trở lên thì Công văn số 37-NCLP ngày 16/01/1976 của Tòa án nhân dân tối
cao lại đưa ra một chính sách mới về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự như sau:
Đối với những trường hợp người chưa thành niên từ 13 tuổi
đến 14 tuổi có những hành vi xâm phạm nghiêm trọng đến tính
mệnh, sức khỏe của người khác, gây ảnh hưởng xấu đến tình hình
an ninh, trật tự hoặc xâm phạm nghiêm trọng đến tài sản có tính
chất hủy hoại thì cá biệt có thể xử phạt về hình sự nếu người đó bị
truy cứu trách nhiệm hình sự. Đối với người chưa thành niên phạm
tội thuộc lứa tuổi 14 và 15, chỉ xử phạt về hình sự trong những
trường hợp phạm tội nghiêm trọng… [35, tr.43].

42. 34
Như vậy, mặc dù có chính sách nghiêm khắc hơn khi truy cứu trách
nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt cả đối với người chưa đủ 14 tuổi (từ 13
tuổi trở lên) nhưng Công văn số 37-NCLP lại chính thức xác định tình tiết
người phạm tội là người chưa thành niên là một trong các tình tiết giảm nhẹ
trách nhiệm hình sự và quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội nhẹ hơn so với người thành niên phạm tội trong điều kiện tương tự
là một nguyên tắc bắt buộc. Công văn này cũng là văn bản đầu tiên sử dụng
thuật ngữ “Người chưa thành niên phạm tội” một cách thống nhất thay vì các
cụm từ “can phạm ít tuổi”, “trẻ em”, “người chưa trưởng thành”.
Tóm lại, trong giai đoạn từ Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến trước
năm 1985, Việt Nam chưa có văn bản luật chính thức quy định về quyết định
hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội. Việc quyết định hình phạt
cho đối tượng này được định hướng bởi các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp
luật trong ngành Tòa án, trong đó thể hiện các quan điểm chính:
Một là, khi quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm
tội phải chú trọng hiệu quả giáo dục, cải tạo;
Hai là, cân nhắc việc không xử lý về hình sự hoặc ưu tiên áp dụng biện
pháp tư pháp;
Ba là, người chưa thành niên phạm tội phải được quyết định mức hình
phạt giảm nhẹ hơn người thành niên phạm tội tương tự và mức độ giảm nhẹ
phân hóa theo độ tuổi (dưới 16 và 16 trở lên);
Bốn là, không áp dụng hình phạt tù chung thân, tử hình.
1.2.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến
pháp điển hóa lần thứ hai - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999
Năm 1985, lần đầu tiên Nhà nước ta ban hành một đạo luật chuyên biệt,
điều chỉnh đến cả những vấn đề chung cũng như riêng về tội phạm và hình
phạt. Ngay tại lần pháp điển hóa đầu tiên này, Bộ luật hình sự Việt Nam năm

43. 35
1985 đã dành một chương riêng để quy định về người chưa thành niên phạm
tội - Chương VII với tên gọi “Những quy định đối với người chưa thành niên
phạm tội”. Như vậy, mặc dù dành hẳn một chương để quy định nhưng Bộ luật
hình sự năm 1985 lại không có định nghĩa pháp lý về người chưa thành niên
phạm tội. Bên cạnh đó, Bộ luật lại đưa quy định chung về tuổi chịu trách
nhiệm hình sự vào trong chương này. Mặc dù đó là một trong những căn cứ
để xác định người chưa thành niên phạm tội nhưng đưa vào Chương quy định
về người chưa thành niên phạm tội cũng không hợp lý. Cụ thể, Điều 58 quy
định hai mức tuổi chịu trách nhiệm hình sự như sau:
1. Người từ 14 tuổi trở lên nhưng chưa đủ 16 tuổi phải trách
nhiệm hình sự về những tội phạm nghiêm trọng do cố ý.
2. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự
về mọi tội phạm.
Theo quy định này người chưa thành niên phạm tội phải là người từ 14
tuổi trở lên (“từ 14 tuổi” chứ không phải tròn 14 tuổi) nhưng không xác định
đến bao nhiêu tuổi thì không được coi là người chưa thành niên phạm tội nữa.
Việc xác định người chưa thành niên phạm tội do không có căn cứ chính thức
nên buộc phải tham chiếu quan điểm về người chưa thành niên phạm tội trong
các ngành luật khác. Điều đó sẽ dẫn đến cách hiểu: Người chưa thành niên
phạm tội là người phạm tội từ 14 tuổi nhưng chưa đến 18 tuổi vì Hiến pháp
năm 1980 (Điều 57) và Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 sử dụng cách tính
tuổi đến chứ không phải tuổi tròn (Điều 5). Theo đó người phạm tội khi 13 tuổi
1 ngày trở lên đến tròn 17 tuổi mới là người chưa thành niên phạm tội còn bước
sang ngày đầu tiên của tuổi 18 mà phạm tội thì sẽ không được coi là người
chưa thành niên phạm tội nữa. Tuy nhiên, hiểu như vậy lại không thống nhất
với quy định ở Điều 65 của chính Bộ luật này quy định về tổng hợp hình phạt
đối với người chưa thành niên phạm tội. Điều 65 lấy căn cứ tội phạm nặng nhất

44. 36
thực hiện trước khi đủ 18 tuổi và khi đã đủ 18 tuổi để phân hóa chính sách tổng
hợp hình phạt. Như vậy, cách tính tuổi ở đây lại là tuổi đủ. Tựu chung lại, do
thiếu một định nghĩa pháp lý về người chưa thành niên phạm tội nên Bộ luật
hình sự năm 1985 sẽ gây ra việc áp dụng không thống nhất.
* Về căn cứ quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội
Chương VII không giải quyết mọi vấn đề liên quan đến người chưa
thành niên phạm tội chỉ đặt ra một số quy định đối xử đặc biệt áp dụng riêng
cho người chưa thành niên phạm tội nên trách nhiệm hình sự của người chưa
thành niên phạm tội đồng thời được xem xét trên cơ sở quy định của Chương
VII và các quy định chung khác của Bộ luật. Do vậy, căn cứ quyết định hình
phạt đối với người chưa thành niên phạm tội dựa trên căn cứ quyết định hình
phạt chung ở Chương VI của Bộ luật và quy định riêng về người chưa thành
niên phạm tội ở Chương VII. Tuy nhiên, quy định của Chương VII được coi
là căn cứ ưu tiên bởi Điều 57 đã đặt ra nguyên tắc: “Người chưa thành niên
phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự theo những quy định của chương này,
đồng thời theo những quy định khác của Phần chung Bộ luật không trái với
những quy định của chương này”. Theo đó, nếu có xung đột pháp luật giữa
quy định của Chương VII với các quy định khác của Bộ luật thì áp dụng quy
định của của Chương VII.
Căn cứ quyết định hình phạt quy định ở Điều 37 Bộ luật hình sự năm
1985 gồm:
1. Các quy định của Bộ luật hình sự;
2. Tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội;
3. Nhân thân người phạm tội;
4. Các tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng trách nhiệm hình sự.
Theo đó, căn cứ quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội chỉ có sự khác biệt ở căn cứ thứ nhất. Sẽ không phải là “Các quy

45. 37
định của Bộ luật hình sự” mà là “Các quy định của Chương VII và quy định
khác của Bộ luật hình sự mà không trái với quy định của Chương VII”. Ngoài
ra, việc phạm tội của người chưa thành niên đa phần do hạn chế về nhận thức
và tác động của điều kiện, hoàn cảnh sống. Vì vậy, bên cạnh các căn cứ chủ
yếu trên, khi quyết định hình phạt còn cần cân nhắc đến khả năng nhận thức
và nguyên nhân, điều kiện phạm tội bởi vì Điều 59 quy định:
Trong mọi trường hợp điều tra, truy tố, xét xử hành vi phạm
tội của người chưa thành niên, các cơ quan Nhà nước có thẩm
quyền phải xác định khả năng nhận thức của họ về tính chất nguy
hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và điều kiện
gây ra tội phạm.
* Về nguyên tắc quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên
phạm tội
Điều 59 của Bộ luật đã đề ra những nguyên tắc xử lý người chưa thành
niên phạm tội riêng nên việc quyết định hình phạt đối với những người này
ngoài việc tuân thủ những nguyên tắc quyết định hình phạt chung còn phải
tuân thủ những nguyên tắc riêng ấy:
Một là, việc quyết định hình phạt phải chủ yếu nhằm mục đích giáo
dục, giúp đỡ người chưa thành niên phạm tội sửa chữa sai lầm, phát triển lành
mạnh và trở thành công dân có ích cho xã hội.
Hai là, khi quyết định hình phạt chú trọng áp dụng những biện pháp giáo
dục, phòng ngừa với sự tham gia tích cực của gia đình, nhà trường và xã hội.
Ba là, chỉ áp dụng hình phạt trong những trường hợp cần thiết, căn cứ
vào tính chất nghiêm trọng của hành vi phạm tội, vào những đặc điểm về
nhân thân và yêu cầu của việc phòng ngừa.
Bốn là, không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình người chưa thành
niên phạm tội; không xử phạt tiền và không áp dụng các hình phạt bổ sung
đối với người chưa thành niên phạm tội.